LA DIVINA COMÈDIA

By di Dante Alighieri

Tradusiòn furlana di Ermes Culòs

2006

CONTENTS

DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN

Translator’s note

(Ermes Culòs, Ashcroft, June [2006])Preàmbul

INFIÈR

Cjànt Prin

Cjànt Secònt

Cjànt Ters

Cjànt Cuàrt

Cjànt Cuìnt

Cjànt Sest

Cjànt Siètim

Cjànt Otàf

Cjànt Nonu

Cjànt Dècim

Cjànt Undicèšin

Cjànt Dodicèšin

Cjànt Tredicèšin

Cjànt Cuatordicèšin

Cjànt Cuindicèšin

Cjànt Sedicèšin

Cjànt Dišisietèšin

Cjànt Dicjotèšin

Cjànt Dicjanovèšin

Cjànt Vincjèšin

Cjànt Vincjunèšin

Cjànt Vincjaduèšin

Cjànt Vincjatreèšin

Cjànt Vincjacuatrèšin

Cjànt Vincjasincuèšin

Cjànt Vincjasejèšin

Cjànt Vincjasietèšin

Cjànt Vincjotèšin

Cjànt Vincjanovèšin

Cjànt Trentèšin

Cjànt Trentunèšin

Cjànt Trentaduèšin

Cjànt Trentatreèšin[209]

Cjànt Trentacuatrèšin

FOOTNOTES

DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN

Translator’s note

Friulian is the language of my childhood, the language I spoke with my parents and brothers and friends in my hometown in the northeastern region of Italy known as Friuli. It is still my preferred language of conversation with my brothers and Friulian-speaking with friends. What’s Friulian? Maybe the best way to describe it is by imagining what England was like, say, a hundred years or so after the Normans invaded it & settled in for the long haul. In doing so they pretty much changed the cultural and linguisticic landscape of England. In pre-Norman times, the English were quite contènt to do their rough & tumble business in the old “Saxon” language; but with the coming of the Normans, the old Saxon was just not good enough for the conquering overlords. It needed something more to enable them to take care of their educational, religious, social and commercial needs. And so you had a situation where the ruling classes spoke a sort of Frenchified Saxon (which was to become the English of today), while the workers, the peasants—you know, the lower sort—went on speaking Saxon. And so those rude folks kept on raising and butchering pigs and cattle for their masters; but they never ever served pig or cow steak for them. No—their masters insisted on being treated with luscious chunks of pork or beef (boef). That, in more ways than one, has been the case in Friuli. Italian has been—and continues to be—the educational, commercial and administrative language of the region, while Friulian has traditionally been the language spoken by the common folk, mainly in the rural areas. Time was when speaking Friulan in a public, “polite” setting, would give away your “peasant” origin, and that wouldn’t do. But let’s not think that this sort of linguistic snobbery is a peculiarity of Italian only. Every language has its Professor Higgins & Eliza Doolittle. Friulian itself is not squeaky clean when it comes to that. My Dante itself may, by some purists, be seen as a Friulian aberration, since it does not conform to what is generally regarded as the “classical” Friulian, the Friulian spoken in such strongholds as Udine or San Daniele del Friuli.

My Friulian translation of Dante, then, is, in part at least, a reaction to that sort of thing. Could Friulian—the lowly, peasant Friulian, particularly the Friulian used in the fields and alleys and bars of Pasolini’s Casarsa—cope with the supreme sophistication of Dante’s language and concepts? The readers will, of course, judge for themselves. Certainly they will get at least a sense of what would have happened if Dante’s muse had been weaned on the banks of the Tagliamento instead of the Arno.

(Ermes Culòs, Ashcroft, June 2006)Preàmbul

Chista tradusiòn a è stada fata par divièrsis rašòns. Ta li mès ùltimis vìšitis a San Zuan i’ai notàt che i zòvins a no ùšin cuaši maj il furlàn cuant ca discòrin fra di lòu. Cuaši sempri a si esprìmin in taliàn—encja cuant ca cjacarèjn cuj so genitòus. Che chistu al sedi in ducju i sens un ben o un mal a è roba discutìbil. A somèa, però, che sta ušansa daj zòvins a stà segnalànt un mandi a la lenga furlàna. Cuant che scju zòvins a saràn encja lòu pàris e màris, cuaši sensaltri a ghi parlaràn taliàn ai so fioj, cul rišultàt che paj fioj di che generasiòn lì il furlàn al sarà na curiošitàt e basta; sensaltri a nol sarà pì che lenga viva ca ušàvin i so nònus. Cussì chista tradusiòn a è un me pìsul contribùt a la prešervasiòn da la lenga daj nustri vècjus.

I me fioj, nasùs in Canada, a cognòsin amondi puc il furlàn. Una dì, forsi, a saràn tentàs di parlà il furlàn si no altri par capì sè cal à scrìt so pari. A pòl dasi encja che il me lavoru a ju incuriošarà a leši Dante—ca no sarès tant na bruta roba.

A mi par di capì che La Divina Comèdia a è stada zà tradušuda in furlàn, però in tal furlàn clásic, di Ùdin, di San Danèj. Da sé ch’i saj jò, li òperis di Dante a no sòn maj stàdis tradušùdis (par complèt) tal furlàn di San Zuan di Cjašarsa—cal sarès il me furlàn, la lenga daj me vècjus, daj me fràdis, da li me memòris da frut. Par traduši Dante a no mi ocorarès altra rašòn che chista.

Pasolini, in ta un daj so scrìs, al à sugerìt che par tant valòu culturàl cal vèdi, il furlàn al resta pur sempri la lenga dal contadìn; a me mòut di capìlu, na lenga che, encja se coma spièli a fà ben jodi se cal è un furlàn, a resta pur sempri na lenga semplicjòta, adatada a la vita da paešùt, cu la so parlada daj cjamps, da li stàlis, da la plasa, dal bar, da la marìnda e sèna, da li nòsis, daj funeraj, e daj odòus e rumòus da li sèris di estàt. Una lenga, duncja, sensa nisuna pretèša di podej tirasi sù da la cjera e rivà a esprìmi valòus culturaj pì als e astràs.

E che lì, che di jodi se Dante al varès podùt ušà il furlàn coma il so “dolce stil novo” invensi dal toscàn—che lì a è stada na roba ca mi’a incuriošìt tant e ca mi a pocàt un bièl puc a fà stu còmpit.Guida a la pronuncja dai vocàbuj ušàs in ta chista tradusiòn

Vocàls:

Li vocals a vàn pronuncjàdis coma chès dal taliàn. Il acènt vièrt ( ` ) al è ušàt par indicà la sìlaba ca risèif ’l acènt naturàl da la peràula o pur par indicà significàs diferèns da la peràula, coma par ešempli “nòta” e “notà.” Par rašòns di semplicitàt a no sòn ušàs altri acèns (coma chèl sieràt o chèl dopli). Coma tal cašu di “nòta” e “notà,” la distinsiòn di significàt a è rinduda asaj ben dal acènt vièrt.

Consonàntis:

1. La i-lùngja ( j ) a è ušada par indicà il sun da la “j” in peràulis coma “jò” e “cjàša.” 2. La “z” a è sempri dolsa, coma ta li peràulis “zìn” e “zìmul.” 3. La “s” a è cuaši sempri dura, coma in ta li peràulis “stala,” “strapàs” e “mestri.” Ogni tant a ritèn il sun dols, coma tal taliàn; par ešempli “sdrondenà, “sbati,” e “slungjà.” Cuant che la “s” in miès di dos vocàls a è dolsa, a vèn indicada cul sen diacrìtic “?”, coma in ta scju ešèmplis chì: “cauša,” “mulišìn,” “Cjašarsa.” 4. La “c” o la “g” seguida da la i-lùngja a ghi conferìs a la “c” o a la “g” il sun mol coma ta li peràulis “dincj” e “grancj” o pùr “dongja” e “stangja.” 5. La tradusiòn a no fà distinsiòn fra la “c” dura e la “q.”Ešigènsis di rima:

La tradusiòn a mantèn il pì pusìbul la tersa rima dal originàl, encja se ogni tant a rìmin doma li ùltimis dos lèteris di na riga (o adiritùra l’ùltima e basta), càšus ca susèdin raramìnt in Dante.

La tradusiòn a si atèn pur a la endecasìlaba dal originàl. Purtròp, rìghis di dèis o dòdis sìlabis, na volta chì, na volta lì, a sbrìsin jù. A è da notà, però, che encja Dante ogni tant al uša cualchi sìlaba in pì o in mancu.Riconosimìnt:

Ta la me tradusiòn a mi’a tant asistìt La Divina Commedia, Testo Critico della Società Dantesca Italiana, riveduto, col commento Scartazziniano rifatto da Giuseppe Vandelli. A mi’a pur judàt la version eletrònica Mediasoft da La Divina Commedia. Par mancjànsa di un vocabolari dal furlàn di San Zuan di Cjašarsa, i’ai ušàt il Vocabolario della Lingua Friulana di Maria Tore Barbina, ca mi è stàt amondi ùtil, coma che ogni tant a mi è stàt ùtil pur Il Nuovo Pirona. A standardišà la me ortografìa a mi à pur judàt tant me fradi Tony. Edizione riveduta aprile 2019.

INFIÈR

Cjànt Prin

          A metàt strada dal nustri lambicà
          mi soj cjatàt in ta un bosc cussì scur
          che’l troj just i no podevi pì cjatà.

          A contalu di nòuf a è pròpit dur:
          stu post salvadi al sgrifava par dut
          che al pensàighi al fà di nòuf timòur!

          Che colp amàr!  Murì al era puc pì brut!
          Ma par tratà dal ben ch’i vevi cjatàt
          i parlarài dal altri ch’i vevi jodùt.

          I no saj pròpit coma ch’i eri entràt:
          cul grant sùn che’n chel momènt i vevi,
          la strada justa i vevi bandonàt.

          Necuàrt che’n riva in sù i zevi
          pròpit là ca finiva la valada—
          se tremarola’n tal còu ch’i sintevi—

          in alt jodùt i vevi la so spalada
          vistida belzà dai ràis dal planeta
          cal mena i àltris dres pa la so strada.

          Mancu poura alora—maladeta—
          sintùt i vevi che'n tal còu a lunc duràt
          mi veva'n che nòt di dolòu, puareta.

          E coma chèl che cuj so sfuàrs da mat
          al è rivàt da l’onda a la riva
          al vuarda di nòuf il perìcul scjampàt,

          cussì jo cu la mìns ca mi buliva
          voltàt davòu mi eri a vuardà il pàs
          che maj, ma maj, lasàt al à zent viva.

          Dopo èsimi ripošàt dal strapàs
          mi eri metùt a zì’n sù pa la riva,
          fašìnt che’l piè fer sempri’l fòs il pì bas.

          Jòt tu, in ta la culìna, viva,
          na lins tant svelta e lišeruta
          cu’ na pièl macjada ca la vistiva

          davànt di me dut ta’un colp ’si buta
          e tant intrìc a mi dà, sta trapela
          che'n davòu e tant mi poca la trojuta!

          In ta sta matìna amondi biela
          al zeva sù’l soreli cun che stèlis
          che cun luj a èrin cuant che’l amòu divìn al veva

               par prin movùt dùtis che ròbis bièlis;
          cussì che i vevi rašòn di sperà
          da la linsa dal pèl pituràt e lìs

          cul timp e’l dòls da la stagjòn cal era;
          ma ben i no savèis se poura che fàt
          mi veva'l jodi un leòn che da la siera

          ben cuntra di me si veva slancjàt
          cul cjavòn alt e na fàn rabiòša
          che l’aria stesa, po, a veva tremàt.

          E na lupa par sigùr bramoša
          par via da la so gran magresa
          —a cuj volèvia fàighila peloša?—

          a mi a mi era di tanta gravesa
          cul teròu cal vegneva fòu dai so vuj
          che vìa luj il sperà da l’altesa!

          E coma chèl che da fà si dà doma par luj,
          cuant cal riva il momènt cal pièrt su dut
          al stenta alòr di cròdighi ai so puòrs vuj;

          cussì i eri restàt jò’n ta chel trojùt
          parsè che’l nemàl mi pocava sensa pàs
          fin là che d'jodi'l soreli i no vevi pì podùt.

          Intànt ch’i mi ruvinavi là a bàs
          davànt daj vuj no mi èria capitàt
          chèl che scoltàt puc i vìn tai timps pasàs.

          Cuant che davànt di me si veva mostràt
          “Mišerere di me,” ghi vevi sigàt,
          “se sotu tu, ombrena o omp fàt?”

          E luj cussì: “Omp no; omp i soj zà stàt,
          e i mès a èrin dùcjus doj lombàrs;
          tant il un che ’l altri bon mantovàn’l è stàt.

          Nasùt sub Julio, encja se un puc tars,
          vivùt i'ai a Roma sot il bon Augùst
          tal timp dai dìus dal dut fals e bušiàrs.

          I soj stàt poèta e cjantàt i'ai dal just
          fi d’Anchiše, vegnùt uchì da Troja,
          dop’che’l Iliòn brušà jodùt oh al veva cun disgust.

          Ma tu, di vignì chì parsè’i àtu voja?
          Parsè’i no scjàlitu la culinuta
          che di dut sè ca è di bon n’invoja?”

          “Sotu tu chel Virgìlio, font maj suta,
          che dal bièl parlà maj no ti sòs sidìn?”
          ghi vevi rispundùt cun la front basuta.

          “O! dai altri poètas onòu e rimpìn,
          i speri cal zòvi’l grant leši e amòu
          ca mi’an fàt zì’n sercia dal to lumìn.

          Ti sòs tu il me mestri e autòu;
          chèl ti sòs che da chèl i’ai cjòlt
          il stil bièl che cussì tant mi’a fàt onòu.

          Jòt che lupa che fàt fà mi’a un ziravòlt:
          liberèimi di ic, tu ch’i ti sàs tant,
          che ic cussì tant lasàt mi'a stravòlt.”

          “Cambia strada prima da zì ’ndavànt,”
          al veva dita, vìnt jodùt li me làgrimis,
          “se stu brut bosc ti vùs lasà scjampànt,

          che la bèstia che par chè ti plànzis
          a no lasa nisùn pasà par sta via.
          A lu copa e basta—cussì a lu ’mpedìs.

          A è tant colma di cativèria
          che maj vuèita a no è di brama—
          sempri a si stonfarès, sta  bruta tròja!

          Cun tancju nemaj a fà da putana
          e pì ’ncjamò a saràn fin che’l Veltri
          a la farà ben crepà, sta rufiana.

          Chistu nol mangiarà nè cjera nè peltri,
          ma cognosensa, amòu e gran virtùt,
          e luj al vivarà tra feltri e feltri.

          Sta puora Italia a varà alòr salùt
          che par chè a è muarta la Camiluta
          ferida cun Euriàl, Turn e Nišùt.

          Chistu a la scorsarà da cjaša e viluta,
          fin ca la varà’n tal Infièr ributada,
          ’ndà che’nradišad’a è l’invìdia bruta.

          Jò pal to ben i ghi l’ai zà pensada;
          tenti davòu di me; stami visìn;
          i zarìn fòu di chì par l’eterna strada,

          indulà che i disperàs a sìghin,
          e si lamèntin li ànimis vècis
          che dùtis la seconda muàrt a bràmin;

          t ’jodaràs, po, chès ca sòn contèntis
          tal gran fòuc, parsè ca spèrin di zì lì,
          un bièl dì, fra li ànimis beàdis.

          Dopo, se cun lòu i ti volaràs zì,
          ti zaràs cun ànima ben pì degna:
          e cun ic ti lasarài al me partì;

          chel imperatòu che lasù al regna
          par ch’jò’i soj stàt ribèl al so alt comànt,
          par chel post, jòt, a mi stima ànima ’ndegna.

          Chì’l stà chèl che di dùt al è comandànt,
          chì al è il so post e la so sitàt:
          beàt chèl che chì al clàma ’ndavànt!”

          “Ti implori di nòuf, poeta laudàt,
          par chel diu che tu no ti’às cognosùt,
          fà’n mòut ch’i scjampi stu mal disgrasiàt,

          mènimi’n ta chel post ch’i ti’as jodùt,
          ch’i vuej jodi la puarta di San Pièri
          e chej ch’al jodi a ti’àn tant displašùt.”

          Movùt si veva, e jò stàt dongja ghi'eri.

Cjànt Secònt

          Il dì al steva finìnt, e’l imbrunì
          al cioleva i nemaj ca sòn in cjera
          da li fadìis sos, e doma jò uchì

          mi preparavi par scombati che guera
          tant dal cjaminà e pì da la pietàt
          che'n dut jodi i faraj com’ca era.

          Judàimi, Mùšis; e ’Nzèn, tenti alsàt.
          O mìns che scrìt ti'as chel ch’i’ài jodùt,
          jodi uchì si farà la to nobilitàt.

          I ài tacàt: “Poèta, vuàrdimi dùt,
          jòt se di virtùt in d’ai asaj, e còu,
          prin di vèimi’n tal pas pì alt metùt.

          Tu ti dìs che di Silvio il genitòu,
          encjamò corutìbil, al imortàl
          sècul zùt al è, cun cjàr e pièl par fòu.

          Però, se’l aversari di ogni màl
          stàt bon cun luj al è pensànt al alt efièt
          che da luj vegnùt al sarès, e'l cuj e'l cual,

          no ghi par un gran màl al omp di intelèt,
          che luj al era di Roma e dal impèr
          dal grant empìreo par pari elèt:

          e chè, po, a volej diši dut il vèr,
          stabilid'a è stada coma il post sant
          ’ndà cal vìf il sucesòu dal grant Pièr.

          Par chist’ andada che tu ti ghi dàs vànt,
          al veva cjatàt fòu ròbis che a vinsi judàt
          lu vèvin, fin pal Papa, pì’ndavànt;

          il Vas d’elesiòn si era pur inoltràt
          par partàighi cunfuàrt a chej puòrs fedej
          che di podej salvasi a vèvin speràt.

          Ma jò parsè’i vègniu? No’n d’eše di miej?
          I no soj jò Enèa, e nència Pauli;
          ca cròdin ch’i lu mèriti, a'n d'eše, po, di chej?

          A è par chistu che se jò’i mi lasi zì lì
          dal dut mat i pòl vignì considerát:
          tu ch’i ti sàs, dìs tu, ch'i no rivi jò fin lì.”

          E coma chèl che pì nol vòu il bramàt,
          e nòuf pensèis a ghi càmbin propòšit,
          che sè che prin al era, dut al è cambiàt;

          cussì i’ài fàt jò’n ta chel post scurìt,
          parsè che'n tal pensej bandonàt i'ai l'impreša,
          che pròpit bruta a mi'era dal prinsìpit.

          “Se jò i ài ben capìt la to inteša,”
          rispundùt mi à la bun’ ombrena,
          “ti sòs un bièl puc pauròus, no zova scuša;

          e sta poura tanti vòltis il omp a frena
          e gh’impedìs di creà ròbis bièlis;
          cussì a fàn li bèstis cuant ca àn  ombrena.

          Par che da stu timòu lìbar ti sèdis,
          i dišarài di te dut chèl ch’i saj
          da cuant ch'i'ai par prin jodùt i to pensèis.

          Lì i'eri cun chej che pì’n alt no zaràn maj,
          e una, beàda fra li beàdis,
          clamàt mi'a, e jò dìt ghi'ai, ‘Dìšmi, daj.’

          Ghi lušèvin i vuj pì da li stèlis,
          e scuminsiàt a veva, dolsa e buna,
          cun vòus da ànzul’n ta li peràulis:

          ‘O tu buna ànima mantovana,
          famoša encjamò’n tal mont e'n sù,
          e fin che’l mont al dura e si lontana,

          il me bon compaj, e no par cašu,
          ’n ta chel rivòn dešèrt tant al è’mpedìt
          dal cjaminà che dal timòu al vòu zì jù.

          Poura i'ai cal sedi cussì’nsiminìt
          ch’jò tars al judalu mi sedi levada,
          coma ch'i ài di luj lasù capìt.

          Adès mòviti: cun peràula ornada
          e cun sè che pì a zova par tègnilu sù,
          jùdilu, ch’jò mi sìnti consolada.

          Beatrìs jò i soj, ch’i ti prej da ca sù;
          i vèn dal post ’ndulà ch’i vorès tornà;
          parlà mi fà’l amòu cal è pi’n sù.

          Cuant ch’i torni cul me signòu a tabajà,
          di te i mi lodaraj tant spès cun luj.’
          Tašùt a veva: e pront jò a favelà.

          ‘O fiòla di virtùt, unica par cuj
          la nùstra rasa a’ncolma pì di dùt
          chel cjèl che tant mancu grancj’ al à i sìrcui.

          Tant mi plàs il òrdin ch’i ài risevùt,
          che’l ubidì, se belzà’l fòs, al sarès tàrs:
          dìs pur il to volej; al sarà sintùt.

          Ma dìšmi parsè che riguàrt no ti’as cuj muàrs
          di vignì ca jù’n tal scur di stu centri
          da chel grant post, ’ndulà che di tornà ti àrs.’

          ‘Volìnt tu cul savej zì tant in dentri,
          i ti dìs sùbit,’ ghi veva rispundùt,
          ‘parsè  ch’i no’ai poura di stu post ch’i èntri.

          Si à di tèmi doma di chèl, di dut
          chèl, cal podarès a àltris fàighi mal;
          d’altri no, ca n’ocòr cal sedi temùt.

          Jò’i soj fata, par gràsia di Diu, tal,
          che tocjada i no vèn da la vustra mišèria,
          e par chèl stu grant fòuc no mi è letàl.

          Fèmina gentìl a stà lasù’n pensej e sèria
          par chist’impedimìnt che par me ti vàs,
          che dal judiši ver lasù cori no si pòl via.

          Chìsta a ghi’a fàt sen a Lùsia, pì’n bàs
          e ghi’a dita: —Al à di te’l to fedèl
          amondi bišugna; chistu adès ti lu sàs.

          Lùsia, che cuntra a è di ogni crudèl,
          vegnuda a è li ’ndulà ch’i’eri jò,
          beàda, sintada cun l’antìca Rachèl.

          Dìt a veva: Beatrìs, lode di Dio,
          no jùditu chèl che tant ben ti à volùt,
          che par te al bas e volgàr ghi à dìt adìo?

          No sìntitu il so planzi penòus e crut?
          No jòditu la muàrt ch’al stà combatìnt
          ta che curìnt che’l mar nol à maj vinsùt?

          Tal mont cussì svelta no è maj stada zènt
          a fà’l so còmut o di vej un so perìcul scjampàt,
          coma me, che dopo un momènt

          i soj vegnuda jù dal me post beàt,
          fidada duta dal to onèst parlà
          cal onora te e chej cal àn scoltàt.’

          Dopo di vèjmi fàt dut stu rašonà,
          si’a voltàt cuj vuj lušìns di làgrimis,
          chè sensa tontonà svèlt mi soj movùt

          e’i soj vegnùt da te, lì ch’i ti èris;
          scorsà fàt i vevi che troja ch’i ti vèvis temùt,
          che sbrisà fàt ti veva da li rìvis jùstis.

          Duncja se eše? Parsè rèstitu fer e mut?
          Parsè i’atu cussì tanti pòuris?
          Sù, dati coragiu, no butati jù dal dut!

          Vuarda che tre fèminis benedètis
          a si cùrin di te lasù’n tal cjeli,
          e’l me favelà ti promèt ròbis bièlis.”

          Coma i florùs che di nòt il gèli
          a ju’ngrišignìs, e cun la prima lus
          a si vièrzin duciu dres’n tal so steli;

          cussì cun me, che di virtùt i’eri mùs,
          a colp sintùt mi eri plen di coragiu;
          e dìt i'ai, com’un che dùbis no’n d’à maj vùs:

          “O se buna chè che judàt mi'a ca jù,
          e tu pur che ubidìt ti’as sùbit
          a sè che dìt ti à, cun tant ben di lasù!

          Dešideri metùt ti mi'as tal còu e spìrit,
          cussì che pì ’ndavànt i vuej zì cun te:
          tornàt i soj pròpit tal prin propòšit!

          Và, ch’un volej besòu ni unìs, te e me:
          tu duce, tu maestro e tu paròn.”
          Cussì ghi’ai dita, e dopo ca si’a movùt,
          entràt i soj’n ta chel alt e vert stradòn.

Cjànt Ters

          PAR ME A SI VÀ LÀ DA LA VAL DISGRASIADA,
          PAR ME A SI VÀ LÀ DAL ETERNO DOLÒU,
          PAR ME A SI VÀ LÀ DA LA ZENT PIERDUDA.

          IL JÙST AL À MOVÙT IL ME GRANT FATÒU:
          I SOJ DA LA FUARSA DIVINA STÀT FÀT,
          DAL DUT SAVEJ E GRANT, E DAL PRIN AMÒU.

          NUJA DAVÀNT DI ME AL È MAJ STÀT CREÀT,
          FÒU CHE CHÈL CHE COMA ME’L È SEMPRI CHÌ.
          DUT’L SPERÀ BANDONA NA VOLTA ENTRÀT.

          Sti peràulis, scùris coma ’l imbrunì,
           jodùt I vevi scrìtis insima d’un puartòn;
          e jò: “Mestri, jùdimilis a capì.”

          E lùj a mi, coma un che dut al sà e benòn,
          “Chì a è miej bandonà ogni suspièt;
          chì a’è miej ca mori ogni bruta rašòn.

          I sìn tal post rivàs ca nol è maj cujèt.
          T’jodaràs zent che di mal an d’à par dut
          e che pierdùt a à il ben dal intelèt.”

          E avìnt la so man ta la me metùt,
          cun muša ridìnt, ca mi’a dàt cunfuàrt,
          cun luj’n ta li ròbis segrètis i soj zùt.

          Uchì làgnis, suspìrs, e planzi fuàrt
          si sintèvin ta l’aria sensa stèlis,
          che jò dal me lagrimà mi soj necuàrt.

          Lènghis divièrsis e strambolotàdis,
          colps di ràbia e peràulis di dolòu,
          vòus sù, vòus jù, cul sbati di mans judàdis,

          a fèvin un mulinà di rumòu
          cal era sempri lì’n ta l’aria scura:
          coma'l scombati di vint e savolòn, òu!

          Alòr jò, pecjadòu, cun gran primura
          dit i'ai: “Mestri, sè ca è ch’i sìnt?
          E cuj soni chej ca l’àn cussì dura?”

          E luj a mi: “Chistu grant vilimìnt
          a l’àn li ànimis puarètis di chej
          che fàt no àn nè mal nè ben, vivìnt.

          Misturàdis a sòn cun chel scjap intej
          di chej anzùi ca no si sòn ribelàs,
          ma nencja stàs ’ghi sòn a Diu fedej.

          , il Alt i’u à fòu butàs;
          nencja dal profònt infièr no sòn volùs;
          e cussì, po, nisuna gloria paj danàs.”

          E jò: “Mestri, sè ca àn chej uchì vegnùs
          che sempri si lamèntin e cussì tant fuàrt?”
          E luj a mi: “Ti lu dìs s’i ti lu vùs.

          A no'an chìscjus speransa da la muàrt;
          la so vita svuàrba a è tant basa,
          ca ’nvidièjn dut sè ca no ghi fà part.

          Fama di lòu il mont a no ghi’n lasa;
          tant Bontàt che Gjustìsia ’jù trata mal:
          lasànju lì ca sòn; vuarda e pasa.”

          E jò, rivuardànt, jodùt i’ai un segnàl
          che zirànt cussì tant svelt al zeva
          che al jòdilu ben al pareva mal;

          e davòu na fila lungia’l veva
          di zent, che jò i no varès maj crodùt
          che cussì tanta la muàrt disfada a‘n veva.

          Dopo ch’i vevi qualchidùn cognosùt,
          necuàrt mi'eri da l’ombrena di chèl
          che par viltàt fàt al veva’l grant rifiùt.

          Capìt i vevi pròpit a volu che chèl
          scjap che chì i'jodevi a èrin i pauròus
          rifiutàs dai amìs e dai nemìs dal cjèl.

          Scjù puòrs disgrasiàs maj vivùt a vèvin;
          dùcjus nùs a èrin, e becàs par dut
          da èspis e da moscjòns a vegnèvin.

          Rigàdis di sanc ghi vèvin li mùšis rindùt;
          ai so piè s’implombava’l pantàn di làgrimis
          e’l vegneva da vièrs schifòus lecàt dut.

          Vìnt sùbit dopo notàt altri tròis,
          e zent jodùt ta la riva d’un grant flun;
          dìt i vevi: “Mestri, a’è miej ch’i ti còntis

          cuj ca sòn chej là e parsè che ognidùn
          al pàr tant pront di zì ta che altra banda:
          lus an d’è pucja e i no’n cognòs nencja un.”
          E luj a mi: “Dut ti sarà avonda
          clar cuant ch’i fermarìn i nustri pàs
          là dal Acherònt, ta la so banda.

          Alora cuj me vuj vergognòus e bàs,
          temìnt che’l me tabajà puc ghi plašès
          fin’n riva dal flun dìt mi'eri: Tàs.

          Alora’n ta’un barcjòn cuj’ i jòdiu adès?
          Un vecjàt dut blanc dal pelàn stravècju,
          cal sigava: “Guaj a vuàltris, spirs maladès!

          No rivarèis maj i poscj’ als a jòdiu:
          i vuèi menavi’n ta che altra riva,
          ’ndà che’n cjàlt o’n frèit, il scur al vèn sempri jù.

          E tu ch’i ti sòs chì, ànima viva,
          và via da scjù chì, ca sòn dùcjùs muàrs.”
          Ma jodùt ch’i no lasavi la riva,

          dìt al al veva: “Par altra via o puàrs
          par pasà'n spiàgja ti rivaràs, no chì:
          una barcjuta, jòt, ti menarà pì tars.”

          E’l me capo a luj: “Caròn, stà fer lì:
          al vòu cussì ’ndulà che dut si pòl vej
          e sè ca si vòu; nòsta domandà di pì.”

          E èco che fers 'èrin stàs chej cragnòus pej
          dal barcjadòu di che lìvida palùt,
          cuj vuj coma bòris ròsis, puc biej.

          Ma scju spirs, ognidùn dal dut nut,
          s’impalidìvin e batèvin i dincj’
          apena ca sintèvin il parlà crut:

          a bestemàvin Diu, pari, mari e parìncj’,
          la zent e’l post e’l timp e’i gragnej
          da la so siminsa—e via cuj dincj’.

          Sul pì tars, tegnìnsi stres insièmit, chej,
          frignànt fuàrt, èco ca zèvin tal salvadi rivòn
          cal cjoj sù chej che di Diu no vòlin savej.

          Cuj vuj in bora, chel demòni, Caròn,
          a ghi fà un sen e dùcjus al cjoj sù;
          par chej ca vàn plan, al è'l remo bastòn.

          Coma che d’autùn li fuèis a còlin jù
          una dopo l’altra, fin che da li bràghis
          dùtis in cjera a còlin jù da la sù,

          cussì a era cun che brùtis simìnsis
          di Adàm, che dal rivòn si butàvin,
          un’a’una, com’chel usièl ch’i ti clàmis.

          E jù che’n ta l’onda scura a zèvin,
          ma prima ’ncjamò di rivà par di là,
          chì di cà àltris tàntis a vegnèvin.

          “Cjàr’l me bon zòvin,” dìt al veva'l me mestri ulà,
          “chej ca vàn a murì’n ta l’ira di Diu,
          dùcjus da ogni paìs a vègnin cà;

          indà che prons a sòn di trapasà chel flun la jù,
          spronàs—e coma!—da la gjustìsia dal’Alt;
          cussì che, timòu o no, no si pòl, po, fermàju.

          Par chì, maj nisùn al pasa sensa tuàrt;
          però, se Caròn di te si lagna,
          zà ti sàs il parsè dal so lamìnt fuàrt.”

          A la fin di chistu, sta scura cjampagna
          tremàt a veva tant fuàrt che pal spavìnt
          il sudòu la front encjamò mi bagna.

          Lagrimànt a veva la cjera soflàt fuàrt un vint,
          e di un un colòu ros lampà i vevi jodùt,
          che cjòlt mi veva a colp ogni sintimìnt;
          e jù che’nsiminìt a cjaf in jù i'eri zùt.

Cjànt Cuàrt

          Ròt dut ta'un colp si era chel sun profònt
          da’un rumoràt ch'i vevi alòr sintùt,
          com’un ch’a colp sveàt al torna tal mont.

          E’n zìru i vevi il vuli ripošàt movùt;
          sù i'eri a colp levàt e'i vevi atòr vuardàt
          par cognosi’l post ’ndulà ch’i’eri vegnùt.

          I vevi’ntivàt di èsimi'n tal orli cjatàt
          di che valada dal buròn doloròus
          che sensa fin al risèif un lamìnt scunfinàt.

          Scùr e profònt al era stu buròn nulòus,
          tant che par cuant ch’i vuardavi tal font,
          nuja'i no jodevi ca nol fòs dal dut pietòus.

          “Adès vèn, ch’i zìn jù’n ta stu svuàrp di mont,”
          tacàt al veva il poeta, palidùt:
          “jò prin i saraj e tu ti saràs secònt.”

          E jò, che’l so colòu i vevi ben jodùt,
          dìt ghi vevi: “Coma’i faràju, s'i ti pènsis
          che coragju ti’as da dami in dut?”

          E luj: “Il grant patì di che persònis
          ca sòn ca jù mi fàn tant impalidì
          dal dolòu che tu poura ti lu stìmis.

          Zìn, ch’i vìn tanta strada da fà’n ta stu dì.”
          Cussì dišìnt partìt al era e menàt
          mi vevaal prin sìrcul cal ’mbràsa chel abìs lì.

          Ta chel post chì, da chèl ch'i vèvin scoltàt,
          no'l era tant il planzi ma'l suspirà
          che tremà’l feva dut par l’eternitàt.

          Chistu al era’un patì sensa turtura
          par cussì tàncjus di lòu da no crodi:
          frùs, fèminis e òmis a’n d’era na vura.

          Il bon Mestri a mi: “No vutu di
          chej spìris lì ch’i ti conti cuj ca sòn?
          Prima di zì ’ndavànt i vuej fati jodi

          che lòu maj pecjàt no'an, ma'i mèris ca àn
          no bàstin, parsè che maj no’an vùt batièšin,
          cal parta a chel crodi cal è par te tant bon.

          Vìnt lòu vivùt davànt dal Cristianèšin,
          Diu no’an vùt ocašiòn di adorà;
          e un di chìscjus i soj jò medèšin.

          Par difiès cussì, e no par mal operà,
          i sìn pierdùs, e dom’ di chistu ufindùs:
          che dut i dešideràn, sensa nisùn sperà.”

          Fàt tant mal mi vèvin i pensèis apena sintùs—
          ma cuancju di lòu dal pì grant valòu
          jodùt i vevi, e dùcjus in ta chel limbo tegnùs!

          “Còntimi, Mestri, còntimi, signòu,”
          par volej èsi sigùr (i vevi scuminsiàt)
          di che buna fede ca vìns ogni eròu:

          “fòu da stu post chì, cal vedi meritàt
          o no, no eše maj nisùn stàt beàt?”
          Capìt a volu il me significàt,

          al veva dita: “Dut nòu i eri'n ta stu stàt
          cuant ch’jodùt i vevi un grant omp e potènt,
          cun un clar sen di vitòria coronàt.

          Cun luj al era il pari da la zent,
          il fi Abèl e l’ànima di Noè,
          e di Mošè, legista e ubidiènt;

          il vecju Abramo e Davìt il re,
          Israèl cun so pari e cuj so fioj,
          e Rachèl che tant al voleva vej cun sè:

          chìscjus e àltris . èrin da Luj;
          e ti’as di savej che prima di lòu
          nisùn si salvava, s’a no’èrin ànzui.”

          Al parlava ma’i no stèvin in davòu;
          scjavasànt il bosc i paràvin via,
          stu bosc plen di spìris d’ogni colòu.

          No èrin ’ncjamò tant lontàns zùs vìa
          dal post dal sun, cuant ch’i’ai jodùt un fòuc
          che’l scur di chel mont al scorsava via!

          I’èrin encjamò un puc lontàns dal lòuc
          ma mi veva dut ta’un colp parùt di jodi
          se zent in gamba ca vegneva da stu lòuc.

          “O tu che siènsa e àrt bon ti sòs da godi,
          cuj sonu chìscjus ca’an cussì tant rispièt?
          Che coma i àltris no sòn si pòl ben crodi.”

          E luj: “Di cussì tant onòu a sòn sogèt,
          e cussì ben lasù di te a sòn tratàs,
          che’l cjèl’ju gràsia e’n davànt ju mèt.”

          Intànt na vòus sintùt i vevi uchì a bàs:
          “Fèjghi tant onòu a stu grant poèta:
          al’tòrna’l spirt di chèl ca ni veva uchì lasàs.”

          Cun la vòus adès di nòuf cujèta,
          cuatri spìris jodùt i vevi vignì uchì,
          cu la muša nè trista nè contenta.

          Il me bon mestri tacàt al veva cussì:
          “Vuarda chel là, cu la spada'n ta la man,
          che cjaminànt al stà davànt di chej tre lì.

          Chistu al è Omero, poeta sovràn,
          ’l altri’l è Oràsio, satìric, cal vèn;
          Ovidio’l vèn ters e par ultin Lucàn.

          Però coma che ogni un al convèn
          tal nòn cal à sunàt cu’na vòus besola,
          a mi fàn onòu, e di stu chì a fàn ben.”

          Jodùt cussì i vevi duta la biela scuèla
          di chel siòr cal à cussì alt il cjànt,
          che pì’n alt daj àltris com’aquila’l svuàla.

          Stàs ca èrin un puc insièmit, rašonànt,
          vièrs me si èrin voltàs e fàt mi vèvin bon sen,
          e’l me mestri ridùt mi veva, e tant.

          Pì onòu encjamò fàt mi vèvin—oh in plen!—
          e consideràt mi vèvin un da la so schiera,
          cussì che sest i eri tra chel grant inzèn.

          Zùs cussì i èrin fin là da la lumiera,
          parlànt di ròbis che’l taši’l è bièl,
          pròpit coma’l parlà ’ndulà cal era.

          Rivàs i èrin al piè di un nòbil cjascjèl,
          circondàt sièt vòltis da grandi mùris,
          e difindùt dut atòr da un rìvul bièl.

          Chistu i vìn nu pasàt coma cjèris dùris;
          cuj grancj poès i soj entràt par sièt puàrtis
          ca ni’àn partàt ta un pràt di èrbis vèrdis.

          Uchì a era plen di zent cun mùšis gràvis,
          che di grant autoritàt a parèvin;
          tant puc a parlàvin, ma cun vòus dòlsis.

          Cussì, tiràs un puc in bànda i si èrin,
          in ta un post vièrt, luminòus e alt,
          che jodi dùcjus cuàncjus i podèvin.

          Pròpit li’n davànt, in ta chel bièl vert di smàlt,
          li grandi ànimis a mi vèvin mostràt,
          che di vej jodùt i’ài ‘ncjamò tant riguàrt.

          Elèctra cun tancju compàis i vevi notàt,
          che fra chej cognosùt i vevi Ètor e Enèa,
          e Sešar dut armàt cul vuli 'nflamàt.

          Jodùt i vevi Camila e Pantasilèa
          da l’altra banda, e encja il re latìn
          cal era lì cun so fia Lavinèa.

          Jodùt i vevi il Brut, scorsadòu diTarcuìn,
          Lucrèsia, Gjùlia, Màrsia e Cornèlia;
          e’n banda, besòu, jodùt i vevi Saladìn.

          Dopo ch’un puc alsàt i vevi li sèis par aria,
          Jodùt’i vevi'l mèstri di chej ca sàn
          sintàt cuj grancj'da la filošofia.

          Dùcjus lu mìrin, dùcjus onòu ghi fàn:
          uchì jodùt pur i vevi Socrate e Plàton
          che davànt daj àltris sempri visìn ghi stàn;

          Democrito che’l mont a cašu al pòn,
          Diogene, Anasagora, e Tal,
          Empedocle, Eraclito e Zenòn;

          E jodùt i vevi'l bon risevitòu dal cuàl—
          di Diòscoris i parli—e pur Orfèo,
          Tulio, Lino, e chel Seneca moràl;

          Euclide’l geometra e Tolmèo,
          Ipocrate, Avicena e Galièn,
          Averòis e’l so timòn, Aristotèo.

          I no pòs jò diši di dùcjus in plen
          parsè ch’i’ài encjamò tant da contà,
          e’i fàs, no’l contà, ogni tant a vàn a sen.

          Intànt, daj sèis ch’i èrin, in doj i sìn cà:
          e’l duca, cal sà, mi’à menàt via di là,
          fòu da la calma, là ca si sìnt tremà;
          là che nuja, po, no si pòl pì luminà.

Cjànt Cuìnt

          Cussì, zìnt jù, il prin sìrcul i vevi  lasàt
          e jù’n tal secònt, che mancu spàsiu al à,
          ma di dolòus e lamìns tant pì colmàt.

          Mìnos—orìbil!—a si sìnt rugnà:
          al vuarda li còlpis’n ta chist’entrada,
          e’l lasa’l codòn ca si rangj’ a gjustisià.

          I dìs che cuant che ànima mal nasuda,
          a ghi vèn davànt, dut’a si confesa;
          luj, che di pecjadòus s’intìnt avonda,

          a la mèt’n tal infièr com’che ben al sà:
          a si rodolèa la coda atorotòr,
          secònt cuant jù ca varès da zì a stà.

          Sempri tàntis di lòu a ghi stàn intòr;
          un’a’una a vàn al so judìsi;
          a dìšin e jòdin, e dopo jù’n tal fòr.

          “O, sòtu chì tal post daj dolòus tu, sì?”
          dìt mi veva Mìnos al vèimi ulì jodùt,
          pal momènt bandonànt il so ufìsi,

          “Atènt dal entrà e no fidati di dut:
          cròt puc a la grandesa da l’entrada!
”
          E’l me siòr a luj: “Parsè sìghitu, brut?

          Nosta ’mpedì’l destìn da la so strada:
          al à volùt cussì ’ndulà ca si pòl
          sè ca si vòu; pì di tant no domandà.”

          A chistu punt il penòus lagnasi nol’
          àju tacàt a sìnti! Ulà i eri vegnùt
          che’l grant planzi pierdi mi feva’l contròl.

          Rivàt’i eri ’ndulà che’l luši’l era mut,
          e’un rugnì si sinteva da temporàl
          cuant che'l mar al è da vins contràris sbatùt.

          Maj si straca sta bufera infernàl,
          ma i spirs a malmena e strisina,
          a ju svolta e sbàt coma che fà al sà’l mal.

          Cuant ca rìvin davànt da la ruvina,
          a sìntin tant sigà, planzi e lamìns,
          e bestemà fuàrt la virtùt divina.

          Capìt i vevi che’a sta sorta di turmìns
          danàs a èrin i pecjadòus carnaj,
          ch’al apetìt a sotomètin la mìns.

          E com’che l’àlis a pàrtin i sturniej
          fis coma nùlis cuant cal fà’l grant frèit,
          cussì chel vìnt i spirs mal nasùs, chej,

          jù sbalotèa chì, lì, sù, jù, pròpit tant;
          nisuna speransa’a ghi dà maj cunfuàrt,
          no di finì, ma d’un sufrì mancu grant.

          E coma i grù che’n alt a cjàntin da muàrt,
          fasìnt’n ta l’aria na riga lungja,
          cussì jodùt i'ai vignì, strisinànt tuàrt,

          ch’ombrènis che’l vint’l partava dongja.
          Par chistu dìt i vevi: “Cuj sonu, Mestri,
          chej che l’aria nera cussì tant ju stangja?”

          “La prima di lòu che tu i ti’as estri
          di cognosi,” rispundùt mi vev'alora,
          “a era regina di lènghis—un mostri!

          Ai vìsis dal cuàrp butada, sta siora,
          i plašèis libidinòus a veva fàt lècit,
          par scušà chej che per chej ic a era siora.

          Semiràmis a era, e d’ic a è stàt scrìt,
          che suseguìt a veva Nino, dopo vèjlu spošàt:
          a regnava cjèris che’l Sultàn al à par dirìt.

          L’altra a è chè ca si veva par amòu copàt,
          rompìnt fede cu la siniša dal so omp;
          dopo a vèn Cleopatra, spirt ’mpasionàt.

          E Èlina pur t’jòdis, che par un omp
          tant timp coròt a à; e t’jòdis il grant Achìl
          che fin’n fin par amòu al à lotàt, puòr omp.

          I t’jòs Paride, Tristàn,” e pì di mil
          òmbris mostrànt e nominànt mi'era zùt,
          ch’amòu scurtàt’l vivi ghi veva'n mòut sìmil.

          Dopo che'l me bon insegnànt i vevi sintùt
          nomà che siòris antìchis e’i so siòrs,
          e pietàt sintùt e'i sintimìns cuaši pierdùt,

          scuminsiàt i vevi, “Poeta, dami la vòus
          par parlà cun chej doj che ’nsièmit a vàn
          e lišerùs a somèin ’n ta stu vint estròus.”

          E luj a mi: “Ti’u jodaràs cuant ca saràn
          pì visìns; alora tu ti’u’mploraràs
          pal amòu ca ju mòuf, e lòu a vegnaràn.”

          Alòr’ apena che’l vint visìns ju veva menàs,

          clamàs i'u vevi: “O ànimis afanàdis,
          parlàini pur, se à àltris no ghi displàs.”

          Coma colòmbis da voja clamàdis,
          àlis alsàdis e’n tal dols nit fèrmis,
          a vègnin par l’aria dal volej partàdis;

          cussì lòu, li zens di Didòn lasàdis,
          a nù vegnùdis a èrin par l’aria tonfa,
          cussì fuàrt che stàdis a èrin d'afièt clamàdis.

          “O tu ànima dal cussì tant bon fà,
          che višitànt ti vàs par stu vint scur
          nù, che’l mont tinzùt di sànc i vìn timp fà,

          se’l re dal universo no ni fòs dur,
          di còu lu prearèsin di dati pas,
          a ti che’l nustri grant mal ti fà’un dòu pur.

          Di chèl che scoltà e che parlà vi plàs,
          nu’i scoltarìn e’i vi parlarìn a vuàltris
          mentri che’l vint, com’cal è cal fà, al tàs.

          Jò, scoltàit, i soj nasuda’n ta li bàndis

          dongja il mar ’ndulà che’l Po al vèn jù
          par mètisì’n pas cuj so tributàris.

          ’L amòu, che tal còu bon si taca sùbit sù,
          su chistu chì dal bièl aspièt si veva pojàt
          e cjòlt mi'era stàt; il coma nol vòu zì jù.

          ’L amòu che’l amànt al vòu sempri riamàt,
          dàt mi veva di chistu un plašej cussì fuàrt
          che, coma ch’i t’jòs, no mi’à ’ncjamò lasàt.

          ’L amòu menàt ni veva a la stesa muàrt:
          maladèt chèl che la vita ni’a robàt.”
          Sti peràulis di lòu tocjàt mi vèvin fuàrt.

          Puòr’ànimis, i vevi pensàt, sè ca àn pasàt!
          Sbasàt i vevi'l cjàf, e tegnùt tant bas,
          fin che’l poeta “Sè atu?” mi veva domandàt.

          Rispundùt ghi vevi cussì:  “O sè sfurtunàs!
          Cuancju pensèis dols, cuancju dešidèris,
          che menàt a àn scju chì’n tal doloròus pàs!”

          A lòu ziràt, movùt da chisti ròbis,
          tacàt i vevi: “Francesca, il to sufrì grant
          e lagrimà tant dòu mi fàn, tu ti lu capìs.

          Ma dìšmi, al timp dal dols suspirà e tant,
          a sè e coma vi àja ’l amòu concedùt
          di savej chèl ch’i stèvis dešiderànt?”

          E ic a mi: “No’è nuja di pì brut
          che’l recuardasi daj momèns pi biej
          ’n ta la mišèria; e chistu’l to mestri lu sà dut.

          Ma se la prima radìs ti vòus savej
          dal nustri amòu, se pròpit ti lu vòus,
          alora planzìnt contàtilu i vuej.

          I stèvin na dì lešìnt chel toc gustòus
          di Lanselòt e’l amòu cal sinteva:
          besoj i èrin e par nuja sospetòus.

          Pì di na volta i vuj ni voltava
          chel leši, e palidùs i restàvin;
          ma doma un momènt ni ruvinava.

          Cuant ch’i lešèvin com’che’l ridi amàt
          al vegneva tant busàt da tal amànt,
          chistu che di me no si’a maj distacàt,

          la bocja’mi’à busàt e’l à tremàt tant.
          Galeòt al era’l lìbri e’l so autòu:
          da chel dì lešùt i no vèvin pì ’ndavànt.”

          Mentri che un daj spirs al contava di còu,
          Chel altri al planzeva, cussì che di pietàt
          mi soj sintùt mancjà, coma un cal mòu.
          E jù’i eri zùt, coma un cuàrp muàrt colàt.

Cjànt Sest

          Al tornà da la mìns, che sierada si’era via
          pa da la grant pietàt daj doj cugnàs,
          che plen lasàt mi vèvin di malincunìa,

          turmìns nòufs e tancju altri spirs tormentàs
          i’mi jòt atòr: che uchì i mi movi,
          o ch’i mi vòlti ulà, par dut i jòt danàs.

          I’soj’n tal ters sìrcul, ’ndulà che’l plovi
          eterno al è, maladèt, frèit e tant grèif;
          chì dut al è sempri’l stes; maj nuja ca zovi.

          Tampiesta grosa, aga sporcja, e nèif
          a si discàrga in ta chist’ària nera
          e’a marsìs la cjera che dut chistu a risèif.

          Cerberus, crudèl e orìbil fiera,
          al zeva cainànt cu li so tre gòlis
          su zent impantanada che chì a era.

          Vuj ’nflamàs, barbòn grisignòus e grìs,
          pansòn sglonf e òngulis lùngis,
          al sgrifa, al spela e’l sventra i spìris.

          La plòja ju fà sigà coma càgnis:
          si ripara ognidùn'n tal altri cjantòn
          e sempri si stuàrzin, chisti carògnis.

          Cuant ch’ jodùt ni veva, Cerberus, stu vieròn,
          li bòcis vierzùt al veva e li sgrìnfis mostràt;
          dut il cuàrp si moveva di stu bestiòn.

          Il me duca al veva li so mans sbasàt,
          e cul puj plen di fangu fàt si veva’ndavànt
          e’n ta li gòlis afamàdis lu veva casàt.

          Coma un cjàn che bramànt al vèn bajànt
          e si cujèta cuant che alc nenfra'i dincj’ ghi vèn metùt
          e par divoralu tant da fà si dà, lotànt,

          cussì a fèvin chès, dal aspièt sporc e brut,
          di Cèrberus, il demòni; ogni so bajà un repetòn,
          che ogni danàt sort al voleva èsi dal dut.

          I zèvin su l’òmbris che sbatùdis a sòn
          da stu scrosòn di ploja, e’i piè i pojàvin
          su li vanitàs che vera zent no sòn.

          Distiràdis par cjera dùtis’a èrin,
          fòu che una che svelta si veva sintàt
          cuant ch’jodùt a veva che davànt ghi zèvin.

          “O tu che’n ta stu infìèr ti sòs entràt,”
          dìt mi veva, “dìs cuj ch’i soj, s'i ti lu sàs:
          stàt ti sòs tu, prin che jò’i fòs disfàt, fàt.”

          E jò a ic: “Il tant dolòu ch’i ti às,
          forsi da la me mins a ti tira fòu:
          i càmbius tos, purtròp, in mins no mi sòn restàs.

          Ma dìšmi cuj ch’i ti sòs che stu dolòu
          ti às e chista tant granda pena
          che, se no la pì granda, a fà tant dòu.”

          E luj a mi: “La to sitàt, che tant a è plena
          d’ invidia che zà fòu a vèn daj òrlis,
          tegnùt mi veva in ta na vita serena.

          Vuàltris sitadìns Cjaco i mi clamàvis:
          par via di che stupida di gola
          i’soj’n ta la plòja, com'che tu ti jòdis.

          E jo, puorànima, no soj besola;
          sti àltris a sufrìsin il stes afàn

          pa la stesa colpa,” e dìt nol vev' altra peràula.

          Ghi vevi rispundùt: “Cjaco, il to malàn
          mi’è pešànt, e al lagrimà m’invida;
          ma dìšmi, si ti lu sàs, ’a sè ca vegnaràn

          ducju chej da sta sitàt dividuda;
          s’an d’è di drès; e dìšmi la rašòn
          che di tant malvolej a è batuda.”

          E luj a mi: “Dopo ’na lùngja tensiòn,
          a vegnaràn al sanc, e la part salvàdia,
          che altra fòu a butarà cun violensa e pasiòn.

          Pì’ndavànt a susedarà che chist’a si sesti via
          entri tre àis, e ca zedi a vinsi l’altra
          par fuarsa di chèl, po, ca la sà lungja.

          Par un bièl puc i cjàfs als a tegnarà,
          pocànt chej àltris amondi in jù,
          coma, po, che di diplàšighi a vès na vura.

          Di drès a'n d’è doj, ca sòn puc scoltàs sù:
          supiàrbia, invìdia e’varìsia ’sòn
          li tre falìscjs che rovàns i còus ni tègnin, a nu.”

          Dìt alora'l veva sè che fàt mi veva compasiòn;
          e jò a luj: “Di pì i vuej ch'i ti m’insègnis:
          di pì parlà alora fami un regàl bon.

          Farinàta e’l Teghiàl, zent ch’èrin dègnis,
          Jàcu Rusticùs, ‘Rigo e’l Moscja
          e daj àltris ch’al ben fà s’inzegnàvin, dìs

          ’ndulà ca sòn, che d’jòdiu i vuej riscjà;
          che jò i’ai pròpit tanta voja di savej
          s’a sòn la sù o se ’l infièr ju pescja.”

          E luj: “Lòu a sòn nenfra l’ànimis dal neri p’intej:
          divièrsis còlpis ju tira vièrs il font:
          s’i ti vàs p’in jù, ti jodaràs ben chej.

          Ma cuant che lasù ti saràs in tal dols dal mont,
          i speri ch’i ti mi metaràs in mìns di àltris:
          basta; di dìšiti di pì i no soj pì pront.”

          Da chì, di sbiègu mi deva ocjàdis;
          mi sbircjava, e dop’un puc al veva i vuj sbasàt,
          e’l rest, cun che altr’ ànimis infangàdis.

          E’l duca a mi: “Pì nol vegnarà sveàt
          fòu che dal sun da l’angèlica tromba,
          cuant ca vegnarà la nemiga potestàt:

          ognùn al riodarà la so puora tomba,
          sù’l cjolarà la so cjàr e figura,
          e’l sintarà chèl che sempri’l rimbomba.”

          Scjavasàt i vèvin sta sporcja mistura
          di ombrènis e plòja, zìnt amondi plan,
          tocjànt un puc da la vita futura:

          fin ch’jò dìt i vevi: “Mestri, scjù turmìns ca’an,
          a cresarànu dopo la gran sentensa
          o pì pìsul al doventaraja dopo ogni so afàn?”

          E luj a mi: “Tòrna ta la to siensa,
          ca vòu, cuant che pì a è la roba perfeta,
          che pì si sint’l ben, ma encja’l mal s’intensa.

          Par che lòu—ognidùn di sta zinìa maladeta—
          in vera perfesiòn maj pì no zaràn,
          di là pì che di cà chistu ognùn si speta.”

          Atòr di che strada zùs i èrin man a man,
          parlànt tant di pì di chèl ch’jò i’ài dita;
          e rivàs i èrin indulà ca è pì malàn:
          e Pluto, il grant nemìc, a è chì cal stà.

Cjànt Siètim

          “Papè Satàn, papè Satàn, alepì!”
          al à tacàt Pluto cu la so vòus ràuca;
          e chel omp gentìl che tant al sà, e pì,

          par dami cunfuàrt dìt mi veva: “Vèn cà,
          no vej poura, che par tant che luj’l provi,
          di lasà sta riva no ni tegnarà.”

          Alora, voltàt vièrs chèl dal sglonf lavri,

          dìt ghi veva: “Lupo maladèt, tàs sù:
          cu la to ràbia rošeèiti pur par dentri.

          A no è sensa rašòn ch’i zìn chì jù:
          Cussì’l è volùt’n tal alt, ’ndà che Michèl
          vendicàt si'a par che ribeliòn la sù.”

          Coma vèlis sglonfàdis da’un vint puc bièl
          a còlin spleasàdis a bas dal àrbul,
          cussì colada a era’n cjera sta bèstia crudèl.

          E rivàs i èrin tal orli dal cuàrt sìrcul
          entrànt sempri pì ta la riva dulìnt
          ca ’nsàca dut’l mal dal mont, grant e pìsul.

          Ahi, gjustìsia di Diu! Cuj tègnia’n mint
          i nòufs patimìns e dolòus ch’i’ài jodùt?
          Parsè cjastiani cussì? diši i intint.

          Coma ca fà l’onda ulà’n ta chel stret brut
          ’ndà ca si ròmp cun chè ca vèn dal altri mar,
          cussì a convèn ch’uchì la zent si tegni lontanùt.

          Che chì a era pì zent dal sòlit a era clar;
          da na banda e da l’altra, sigànt fuàrt,
          remenànt pèis cun un sfuàrs grant e clar,

          a si sbatèvin intòr, e sintìnt tuàrt,
          ognidùn si zirava e voltava ’ndavòu,
          sigànt: “Parsè cussì tirchio?” e “Parsè no, stuàrt!”

          A si ziràvin lì ca era puc lušòu,
          dapardùt par na banda e basta,
          e via cul sigà plomp di dolòu;

          alòr’a si voltàvin, sensa sosta,
          pal so miès sìrcul ta che altra gjostra.
          E jò, cul còu cal steva mal e basta,

          dìt i vevi: “Mestri, fami 'na mostra
          da la zent ca è uchì: soni dùcjus clèrics
          chej tonsuràs a la nustra sinistra?”

          E luj a mi: “Dùcjus’ stàs a èrin stràbics
          di mìns cussì tant in ta la so vita,
          che spèšis bùnis maj fàt no vèvin, scjù lambìcs.

          A vègnin zà ben bajàs,” al à dita,
          “cuant ca rìvin in taj doj puns dal sìrcul
          indulà che colpa contrària a ju smista.

          A èrin, chìscjus, prèdis, che di tèt pelòus sul
          cjàf no'n vèvin, coma pur pàpis e cardinài,
          che crumìros a èrin, grant e pìsul.

          E jò: “Mestri, fra chìscjus, ognidùn tramaj,
          i varès jò da cognosi qualchidùn
          di chej che 'nfangàs si sòn di scju mài.”

          E luj: “Pensèis strans ti às, ogni un:
          pa la vita ’gnoranta ca ju’a tant sporcjàs,
          scurs doventàs adès a sòn, ognidùn.

          A pararàn via par sempri a fà fracàs:
          chìscjus fòu a vegnaràn dal sepulcri
          cul puj sieràt, e’i àltrìs cuj cjàfs spelàs.

          Il mal dà e il mal tegni il mont pulcri
          a ghi’à cjòlt, e menàs’n ta sta barufa:
          sèdin se ca sèdin, jò’i no ju ’mpulcri.

          Adès ti jòs, fiòl me, ca no fàn mufa
          i bens metùs in man da la Furtuna,
          che di lotà par chej la zent maj si stufa;

          pars’che dut il oru cal è sot la luna,
          e cal è zà stàt, a’chist’ànimis stràchis
          a no ghi zovarès, nencja, po, a una.”

          “Maestri,” dìt ghi vevi, adès ti mi dìšis:
          “Chìsta Furtuna che tu ti’as minsonàt,
          sè ca è, che’i bens dal mont’a à’n ta li sgrìnfis?”

          E luj: “Puori creatùris, cuant stonàt
          ch’i vèis—cuanta gnoransa—e chist vi ufìnt!
          Adès capìs ben il me significàt.

          Chèl che dut’l savej al à sempri prešìnt,
          i cjèlos fàt al à e ghi’a dàt la guida,
          cussì ch’ogni part’n t’ogni part a và risplendìnt,

          e la lus par dut compaj al fida;
          cussì cu li ròbis bièlis d’ogni dì:
          al vòu ca vegni ogniduna in tal mòut spartida

          che ulì sempri ferma no resti, di dì’n dì;
          ma che da zent a zent e sanc a sanc
          sensa ’l impedimìnt dal omp a zedi.

          Pars’che la zent a và’n sù e’n jù, flanc a flanc,
          seguìnt da la Furtuna il judìsi,
          che platàt al è com’na bišàta’n tal fanc.

          A no è contrast fra ic e’l vustri cognosi:
          chìsta a prejòt, a gjùdica, e a proseguìs
          a regnà; pur altri dìus a fàn cussì.

          Li so permutasiòns a no àn pàušis:
          la necesitàt cori ’la fà a fuàrt,
          cussì spes zens a'n d'è ca si mùtin, e tàntis.

          Chìsta a è chè ca risèif sempri tant tuàrt
          encja da chej ca varèsin da plaudìla;
          a ghi dàn colpa, lòu, cun vòus ca à dal stuàrt;

          Ma ic a è cuj beàs; colpa non d’è ulà:
          cun l’altri prin’ creatùris contenta,
          a si la gòt a zirà la so rodela.

          Adès zìn jù là che di pietàt an d’è tanta;
          zà a cola ogni stela che’n sù a zeva
          cuant ch’jò movùt mi'eri, e al è’l pì stà vietàt.”

          Zùs i’èrin atòr dal sìrcul; ulì si jodeva
          na fontana ca boleva e colava
          in ta un fosàl che da lì’l vegneva.

          Ulì na vura l’aga scura a rugnava
          e nu, zìnt davòu di che onda cjalinòša,
          jù i èrin zùs, pa’un troj che’n banda’l menava.

          Styx si clama sta zona paludoša;
          uchì a còr sta puora roja, vegnìnt jù
          al piè di sta riva griša e pietoša.

          E jò, che da chì i vuardavi fis la jù,
          jodùt i vevi zent ’nfangada’n ta chel pantàn:
          nus e cul mušu che dùcjus a tegnèvin in jù.

          Chìscjus si malmenàvin cu la man
          e cul cjàf e cul pet e encja cuj piè,
          e a si sbranàvin cuj dincj’, plan a plan.

          Alora’l bon mestri: “Fiòl me bon, chì a è
           l’ànima di ognidùn vinsùt da l’ira;
          i’vuej pur che tu ti vègnis a crodi che

          sot da l’aga a è zent ca suspira
          e ca fà bulì chist’aga fin parzora
          coma che’l vuli a ti dìs, là cal zira.

          Dal fangu a dìšin:”Vilìs i’èrin na vura
          ’n ta l’aria dolsa che’l soreli al ’legrìs,
          rošeàs dentri da rabia e malora.

          Adès  i sìn chì malcontèns’n ta scju fàngus grìs.
          Chist’ ìn a lu sgorgolèin scju puòrs brùs
          che’n peràula clara no ti’u sìntìs.”

          ‘Cussì da stu cragnòus di post via i’sìn zùs.
          Tegnìnsi tra la riva secja e’l miès,
          e vuardànt chej ca vèvin in ta sta melma il singlùs,

          dongja di na tor i stèvin rivànt adès.

Cjànt Otàf

          Jò’i dìs, zìnt ’ndenànt, che amondi prima
          ch’i rivàsin al piè di che alta tòr
          i nustri vuj a èrin zà zùs insima,

          ’nta che do flamùtis ch’i ghi vèvin jodùt ’ntòr
          e n’altra che da lontàn ni feva sen:
          se fadìja a cjòlighi'l vuli d’intòr!

          Jò, vièrs il mar voltàt cul còu dut plen,
          dìt i vevi: “Chistu sè’l dìšia, e sè cal rispùnt

          chel altri fòuc, e cuj’l eše ca lu mantèn?”

          E luj a mi: “In ta l’onda sporcja belzà tant
          ti pòdis tu jodi chèl ca si speta,
          se’l fangu fumòus no lu plata a stu punt.”

          Na cuarda no’a maj pocàt da sè saèta,
          ca corès via par l’aria finuta
          com’ch’jò’i’ai jodùt ‘na nàf pisuluta

          vignì par aga vièrs nu, sta navuta,
          governada da doma un galeòt,
          cal sigava: “Ti sòs chì, ànima bruta!”

          “Flegiàs, Flegiàs, nosta fà tant’l simiòt,”
          dit al veva il me siòr, “in ta sta grota:
          ti ni’as doma pasànt’n ta chistu cašòt.”

          Coma chèl che’l grant ingàn al scolta,
          ca ghi’è stàt fàt, e al è dopo malcontènt,
          cussì Flegiàs: rabia’n d’aveva, e tanta.

          Il me duca al era alòr montàt in barcja, atènt
          che jò dopo di luj i ghi zès dentri;
          che plena’a era alòr cun me prešènt.

          Dentri i sìn entràs, cun me al centri,
          e seànt a zeva la prua antica
          ’n ta l’aga tant di pì che se vùt a vès altri.

          Cuant ch'i pasàvin la palùt muarta par cà,
          davànt di me metùt si'era un infangàt a plen
          che dìt al veva: “Prin da l’ora, se fatu cà?”

          E jò a luj: “Jò’i no resti, encja si vèn;
          e tu cuj sotu, ch’i ti sòs cussì brut?”
          E luj: “I soj un che dal planzi no si tèn.”

          E jò a luj: “Cul planzi e pur cul lut,
          spìrit maladèt ti sòs’n ta scju ledàns.
          Ti cognòs, encja s'i ti sòs spòrc par dut.”

          Alòr’l schifòus pojàt'l veva sul lèn li mans,
          ma’l Mestri, necuarzùt, jù a lu veva pocàt,
          dišìnt: “Còr jù di chì cun chej altri cjàns!”

          Sùbit dopo, il cuèl a mi veva 'mbrasàt,
          e busàt pur, dišìnt: “Ti sòs plen di sdegnu;
          beàda ic che par te a si à ’ncintàt!

          Chel lì tal mont stàt plen di orgòliu;
          bontàt non d’è ca imbielisi 'l so recuàrt:
          par chèl stu danàt tant furiòus al è ca jù.

          An d’è tàncjus lasù adès ca fàn riguàrt,
          che chì fasìnt a stàn doma pursitès,
          lasànt di sè stes un pensà brut e fuàrt.”

          E jò: “Mestri, sè ch’i mi la godarès
          a jòdilu a tufasi’n ta sta melma,
          prin di bandonà stu lac nualtri’ stes.”

          E luj a mi: “Pì’n davànt ca si rema
          e ca si jòt, e pì ti saràs pasùt:
          gòditi pur, po, chista granda brama.”

          Sùbit dopo i vevi il grant turmìnt jodùt
          che fàt a veva di luj chista cragnòša zent.
          che Diu ’ncjamò i làudi e ringrasi dut!

          Dùcjus a sigàvin: “A Filìp Arzènt!”
          E stu puòr disgrasiàt di spirt fiorentìn
          sè stes si rošeàva, chel sacramènt.

          Altri no vi dìs, dopo che chì lasàt lu vèvin;
          ma’n ta l’orèlis sintùt i vevi un rumòu che
          costrèt mi veva a vuardà fìs là ch’i zèvin.

          Il bon mestri dìt al veva: “Adès, fiòl me,
          si visina la sitàt dal nòn di Dit,
          cu la so zent sèria, che sì tanta’n d’è.”

          E jò: “Mestri, li so moschèis, si’ai capìt,
          là in ta la val i pòl zà ben jodi;
          ròsis coma il fòuc a sòn, i soj pròpit

          sigùr.”  E luj mi veva dìt: “Ben ti pòdis crodi
          che ’l eterno brušà li mostra ròsis,
          coma che’n ta st’infièr ti pòsis ben jòdi.

          Nu pur rivàs i èrin dentri da li fòsis
          ca circòndin che cjera sconsolada:
          dut di fièr a pareva ca fòsin fàtis.

          Dopo vèighi atòr fàt na granda zirada,
          rivàs i èrin’ndulà che chèl dal timòn
          “Vegnèit fòu,” sigàt al veva , “che chì a è l’entrada.”

          Jodùs i'n vevi jò pì di mil tal puartòn,
          plovùs dal cjèl, che rabiòus’a dišèvin:
          “Stu chì nol somèa muàrt; par sè rašòn

          al eše cà ’ndulà che dùcjus muàrs i sìn?”
          E il me bon mestri ghi veva fàt sen
          di volèighi parlà, sensa me visìn.

          Alora calàt a vèvin l'àlis dal so disdèn,
          e dìt a vèvin: “Vèn tu, besòu, sensa chèl
          ca si’a ’zardàt di entrà’n ta stu terèn.

          Cal torni besòu, chel màt, se di fà chèl
          al sà e bon al è; che tu chì ti restaràs
          che’n ta stu troj scur compagnàt ti'as stu strambèl.”

          Pensa ben, letòu, a cuant che jò’i mi disperàs
          al sun di che peràulis maladètis,
          che poura i vevi di restà fra’i danàs.

          “Bon’l me duce, che pì di vòltis
          sièt ti mi’as tegnùt tant cont e liberàt
          da gran’ dificultàs, c’an d’era tàntis,

          nosta lasami,” i ài dìt, “cussì disfàt;
          e se’l pasà pì’n davànt a ni è proibìt,
          tornàn ’ndavòu pal troj che chì ni’a menàt.”

          E chel siòr che fin chì mi veva ’sistìt,
          dìt mi veva: “Nosta temi, che il nustri pas
          nisùn cjòinilu al pòl: da Tal, po, ni è dàt.

          Ma stami atènt, e’l spìrit strac ch’i ti às,
          tenlu sù e nudrìs’lu di bon sperà
          che jò no ti lasarài’n ta stu mont bàs.”

          Cussì’l và, e besòu lì i soj cal era
          il me dols pari, e jò’i resti’n forsi,
          che’l si e’l no’n tal cjàf mi fèvin guera.

          Masa lontàn i eri par ch’i lu sintesi,
          ma luj ulà cun lòu tant a lunc nol era stàt:
          e dentri ognidùn al era svelt tornàt a mètisi.

          I nustri ’versàris li puàrtis ghi vèvin sieràt
          in muša al me siòr, che fòu al era restàt,
          e vièrs me vegnùt al era cun pas moderàt.

          Cuj vuj par cjera e li sèis che mostràt
          no vèvin baldansa dìt al veva suspirànt:
          “Fòu da sti puori cjàšis mi’an sieràt.”

          E a mi: “Tu, parsè ch’i mi rabièi tant,
          nosta vej poura, che jò’i vìns sta prova,
          che lòu dentri a lòtin tant, ma tant.

          Sta so tracotànsa no è miga nova;
          belzà a l’àn ušada’n ta puarta pì nota,
          ch’encja ’dès, sensa cjadenàs a zova.

          Insima di ic ti jòdis la scrita muarta:
          e zà da chì di ic al vèn jù pa la riva,
          pasànt par chej sìrcui sensa na scorta,

          un tal che par luj dut vièrt ’ni vegneva.

Cjànt Nonu

          Chel colòu vil che di fòu mi veva tocjàt
          jodìnt il me duca tornà indavòu,
          pitòst dentri di sè si veva ritiràt.

          Si'era a colp fermàt, com’un cal sìnt rumòu,
          parsè che’l vuli nol mena tant ’ndavànt
          in ta’un scùr e caligu d'un cussì gros spesòu.

          “E pur a nu ni tòcja vinsi lotànt,”
          tacàt al veva, “si no...Tal si veva ufrìt:
          Oh, ch’altri al rivàs i vorès cussì tant!”

          Ben jodùt i vevi com’cal veva platàt sùbit
          il scuminsià cun altri cal veva dita,
          ma divièrs di chèl che prima’l veva dìt;

          ma la poura nol veva podùt evità,
          parsè ch’jò’i ghi devi a la peràula rota
          pì pèis si no a chès cal veva dopo dita.

          “In tal font di chista conca puareta,
          no vègnia maj jù nisùn dal prin scjalìn
          che par pena di sperà pì no ghi speta?”

          Cussì ghi vevi domandàt; e luj: “Mo i jodìn,”
          al veva dìt: “a no càpita spes che un di nu
          al cjamìni là ’ndulà che nu i zìn.

          N’altra volta, a è pur ver, i soj vegnùt chì jù,
          cativàt da la Eritòn, che strìa,
          che’n taj cuàrps a riclama i spirs da lasù.

          Da puc mi’eri da la cjàr liberàt via,
          che ic mi veva fàt entrà dentri di chel mur,
          par mètighi un spirt dal sercli di Giudèia.

          Chèl al è il post pì bas e il pì scur,
          e’l pì lontàn dal cjèl che dut al zira:
          i’saj ben com’cal còr; però stà ben sigùr.

          chista palùt, che tanta spusa a suspira,
          a circonda sta doloroša sitàt
          ’ndà ch’i no entrarìn pì sens’ira.”

          Di pì al veva dìt, ma in mins no mi’è restàt,
          parsè che’l vuli a si’era zà voltàt
          e che tòr da la pica’n bora vuardàt,

          ’nda ca si èrin alsàdis, ròbis da mat,
          tre ’nfernàl’ fùriis di sanc macjàdis;
          che forma feminìl a vèvin, e’l àt;

          ’nglusàdis a’èrin d’ìdris bièlis vèrdis
          cun madràs invensi di cjaviej, e sbis,
          ca sbušigàvin ta che frons tant fièris.

          E luj, che ben al cognoseva sti sèrvis
          di che regina che tant’a lagrimèa,
          “Vuarda,” dit al veva, “sti bèlvis d’Erìnis.

          Chist’a sinistra’è la Megerèa;
          chè che a destra a plàns a è Alèt;
          tal miès,” al veva finìt, “a è Tesifonèa.”

          Cun l’òngulis a si sgrifàvin il pet;
          a sbatevìn li mans e a bestemàvin il alt
          che par timòu mi eri strinzùt al poèt.

          “Meduša’ a vèn ben, e’i lu farìn di smalt,”
          a dišèvin sti strìis vuardànt in bas:
          “maladèt chel Tesèo, e’l so asàlt.”

          “Vòltiti’n davòu e tèn i vuj sieràs;
          che se’l Gorgon si mostràs e tu ti lu jodès,
          tornà no si pod’rès pì’n taj nustri pas.”

          Cussì dìt al veva il maestro; e luj stes
          mi veva ziràt, e bastàt no ghi vèvin li me mans,
          ma’nglusàt al veva cun li so mans li mès.

          O vuàltris ch’i vèis ulà i intelès sans,
          miràit la dutrina ca s’infonda
          sot il vel daj vers ch’i stèis lešìnt e strans.

          Zà’l vegneva sù par sta sporcja d’onda
          un grant fracàs di suns, plen di spavìnt,
          che tremà al feva ogni sponda;

          nol era stàt fàt d’altri che da un vint

          scjaldinòus, par via di contrari pasiòns,
          cal ferìs il bosc e, zìnt cussì fašìnt,

          bràghis al romp e sbàt via cun scju soflòns;
          cuant’àriis ca si dà, zìnt via polvaròus,
          fašìnt scjampà bèstis e pastòus daj mons.

          I vuj mi veva vierzùt e dìt: “Adès ti vòus
          indresà i vuj vièrs che splum’ antica
          par la via, là che’l fun al è pì sindiòus.”

          Coma rànis cuant ca jòdin madràs cà
          o là, da l’aga a sparìsin dùtis
          e’n ta la cjera a si vàn a platà;

          jodùt alòr’ i’ai tant’ànimis distrùtis
          scjampà via di front di un che cul pas
          il Styx al scjavasava a gjàmbis sùtis.

          D’intòr dal cjàf a si sclariva chel gras
          di calìgu cu la man cal menava spes ’ndavànt;
          altri a no’n d’era ca lu disturbàs.

          Da la sù, si sà, al era vegnùt stu sant;
          voltàt mi eri al mestri, ca mi veva fàt sen
          ch’i stes cujèt e ch’i mi inchinàs tant.

          Ahi cuant ca mi pareva plen di disdèn!
          A la puarta al vèn; e cun che bacheta
          a la vièrs, coma ca no vès vùt ritèn.

          “O casàs dal bon cjèl, zent maladeta,”
          al veva luj dìt in ta l’orìbil entrada,
          “’ndulà’i cjolèišu sta’ rogansa bruta?

          Parsè puntà cuntra chèl che’l alt al  manda,
          il fin dal cual nol pòl maj vignì fermàt,
          e che’a vòltis pì dolòu ’ncjamò vi dà?

          Cuntra'l destìn no eše 'nvàn che un il cjaf al sbàt?
          Chel Cèrber vustri, ch’ognùn’l recuarda,
          al è ’ncjamò’n barba e'n gola ben spelàt.”

          Si veva dopo voltàt vièrs la strada lorda,
          sensa fani motu, ma dut someànt
          a un’omp che ben altri ròbis al vuarda

          che chèl di che zent ca ghi stà lì davànt;
          e nu i piè movùt i vèvin vièrs la cjera,
          sintìnsi sigùrs dopo chel parlà sant.

          Lì i èrin entràs sensa rabia o guera;
          e jò, ch’i vevi pròpit tanta gola
          di jodi sè che sta fortesa a siera,

          apena entràt, vuardàt i vevi cà e là;
          e a ogni man jodùt i vevi un grant prat
          che nè dolòu nè grant turmìnt al veva ulà.

          Coma che al Arli da’un Rodàn stagnàt,
          e coma a Pola, visìn dal Cjarnàr,
          lì che da l’Italia a tèn il cunfìn bagnàt,

          dut al è doventàt un grant sepulcràr,
          cussì a era chì’n ta dùtis li bàndis,
          doma che chì dut a era tant pi amàr;

          di tòmbis e flàmis’n d’era tàntis,
          e ogni tomba li flàmis a brušàvin,
          cussì che’l fièr al era mol e pront paj fàbris.

          Ducju i so cujèrtis a si vierzèvin
          e a mandàvin fòu pietòus lamìns,
          che da puarès e ufindùs a parèvin.

          E jò: “Maestri, cuj a soni che zèns
          che, soteràdis dentri di che tòmbis,
          a si pòl sinti ca sòn di dolòu plen’s?”

          E luj a mi: “Chì’a sòn i erešiàrchis
          cuj so disèpuj di ogni stamp, e ben
          pì ch’i ti cròdis a sòn li tòmbis càrghis.

          Chì sìmil cun sìmil soteràt al vèn,
          e i monumìns a sòn pì e mancu cjals.”
          Di zì a man destra a mi veva dopo fàt sen;

          e  pasàs i èrin  tra i martìrs e i murs als.

Cjànt Dècim

          A zì par un troj segrèt a si era 'des metùt,
          tra i murs da la cjera e i sepùlcris,
          il me mestri, e jò davòu ghi eri zùt.

          “O màsima virtùt, che par scjù sèrclis gris
          ti mi mènis,” dìt ghi vevi, “com’ ca ti plàs
          pàrla e sodisfa i me dešidèris.

          Chej che’n ta sti tòmbis a sòn distiràs,
          si podarèsia jòdiu? A sòn zà alsàs
          ducju i cujèrtis, e da nisùn badàs.”

          E luj a mi: “A saràn dùcjus sieràs
          cuant che da Josefàt chì’a tornaràn
          cun chej cuàrps che la sù a sòn stàs lasàs.

          Il so simiteri da sti bàndis a’an
          chej che cun Epicuro a sòn butàs,
          che ànima e cuarp muàrs al stes timp a fàn.

          Però a la domanda ch’i ti mi fàs,
          chì dentri ti saràs sùbit sodisfàt,
          coma pur il dešideri ch’i ti mi tàs.”

          E jò: “Bon’l me duca, i tèn spostàt
          da te il còu me doma par diši puc,
          e tu a chist’ ti mi’as ben preparàt.”

          “O, tu, Toscàn che par la sitàt dal fòuc
          vìf i ti vàs cul parlà cussì onèst,
          resta pur còmut uchì’n tal nustri lòuc.

          Dal to mòut di tabajà a si capìs prest
          in ta cual nòbil paìs ch’i ti sòs nasùt,
          che a chèl forsi ghi soj stàt masa molèst.”

          Stu sun al era sùbit ben clar fòu vegnùt
          da na tomba, ma jò’i mi eri visinàt
          pauròus al me duce, e lì mi eri tegnùt.

          E luj a mi’à dìt: “Stà fer; se àtu fàt?
          Jòt là che Farinata’ si’a alsàt sù:
          ti lu jodaràs dut adès cal è levàt.”

          Jò’i lu vevi zà cuj me vuj fisàt sù;
          e luj si levava cul pet e cu la front
          coma se cul infièr a la vès tant sù.

          E svelt cu li so mans il duca, e pront,
          tra li tòmbis pocàt mi veva vièrs di luj
          dišìnt: “Di sè ch’i ti ghi dìs, tèn ben cont.

          Rivàt a’piè da la so tomba, i so vuj
          fisàt mi vèvin, e dopo, un bièl puc sdegnòus,
          domandàt mi veva: “I to parincj’ a soni cuj?”

          Jò ch’i eri di ubidì dut bramòus
          nuja no ghi vevi platàt ma dut vierzùt;
          alora li sèis al veva alsàt e la vòus;

          “Cuanta rogansa cuntra di me ca’an vùt,”
          al veva dìt, “e cuntra i mès e la me part;
          cussì che do vòltis ju’ai mandàs fòu dal dut.”

          “Butàs fòu sì, ma a sòn tornàs da ogni part,”
          ghi’ai dìt, “l’una e l’altra volta;
          ma i vùstris a no’an ben capìt che art.”

          A chistu punt, da la tomba discujèrta

          jodi si veva fàt di n’altri spirt la muša:
          in zenoglòn al era, visìn di n’ombrena pì alta.

          In ziru al veva vuardàt, cun l’aria curioša
          d’un cal voleva jodi si’eri besòu;
          e dopo vej cunsumàt il curiošà,

          planzìnt al veva dita: “Se tal tant neri dolòu
          di sta prešòn ti vàs par altesa di inzèn,
          me fì ’ndulà cal è? L’àtu lasàt fòu?”

          E jò a luj: “ Dut di besòu i no vèn:
          chèl cal speta là, par chì a mi mena,
          che forsi’l vustri Guido’l veva’n disdèn.”

          Sè cal diševa e la so granda pena
          mi vèvin zà’l nòn di stu chì sugerìt;
          ma la risposta, po, a era cussì plena.
          Levàt sù a colp, al veva sigàt: “Sè àtu dìt?
          Dìs sù! Al à vùt? Nol eše pì’n vita?
          Il dols lumìn daj so vuj nol vèn pì ferìt?”

          Cuant che rindùt si veva cont dal ešità
          che jò fàt i vevi prin di rispùndighi,
          colàt al era lì che par sempri al resta.

          Ma chel altri dal còu grant, sul sè ch’i ghi
          vevi dita restàt al era, cul stes aspièt,
          sensa motu, roba da no cròdighi;

          e al era sùbit tornàt’n ta chel prin sogèt,
          “Se lòu a sòn bòis,”  al veva dìt, “di tornà,
          chèl a mi da pì turmìnt di chistu lièt.

          Un sincuanta vòltis s’jodarà ’mpijà
          la muša di che siora che chì a regna,
          e'i ti savaràs cuant pèis cal à’l tornà.

          E se maj il mont dols a ti impegna,
          dìšmi: Parsè sonu sempri cussì spietàs
          cuntra i mès in ta ogni so lagna?”

          Alòr’ jò a luj: “Il turmìnt e’l grant fracàs
          ca’a fàt l’Arbia di ros colorada,
          pròpit cussì a fàn fà’n taj nustri palàs.”

          Vìnt scjasàt’l cjàf e dàt na suspirada,
          “Uchì no soj stàt doma jò,” al veva dìt;
          “cun rašòn cuj àltris i soj zùt in strada.

          Ma doma jò’i soj stàt, là cal à sufrìt
          ognidùn pal mal da la puora Firensa,
          chèl che tant al à lotàt pal so dirìt.”

          “Pal ripošà da la vustra siminsa,”
          i lu vevi preàt, “liberàimi da chel dùbit
          cal tèn duta ’ngropada la me siènsa.

          I sìnt ch’i sèis bon d’jodi, si’ai ben capìt,
          sè che’l timp’l varà cun luj’n davànt
          ma il prešìnt no lu cognosèis sùbit.”

          “Nu’i jodìn, com’chèl che di lustri no’n dà tant,
          li ròbis,” al à dìt, “ca ni sòn lontànis;
          che tant ’ncjamò’l risplìnt’l duce pì grant.

          Pì ca si visìnin o ca sòn, pì’a sòn vànis
          pal nustri ’ntelèt, e s’altri nol vèn,
          nuja’i savìn da li ròbis umànis.

          Però ti pòs capì ch’i no vìn ’l inzèn
          di podej cognosi pì lontàn di chel punt
          cuant che il futùr sieràt ni è’n plen.”

          Alora, coma par colpa me compùnt,
          dìt ghi vevi: “Dišèighi duncja a chel colàt
          che’l so frùt al èncjamò cuj vifs, apùnt;

          e se puc fà al rispundi mut i soj stàt,
          fèighi savej ch’i lu’ai fàt belzà pensànt
          tal mòut sbaliàt ch’i mi vèis puc fà spiegàt.”

          E zà’l me mestri mi zeva clamànt;
          che jò’i ghi vevi preàt al spìrit pì a man
          cal dišès cun cuj cal era lì’n davànt.

          Dìt mi veva: “I soj chì, lì che pì di mil a stàn:
          che dentri al è il secònt Federic,
          e’l Cardinal; i àltris ulì i’u lasàn.”

          Si veva pojàt jù, e jò vièrs l’antìc
          poeta i vevi voltàt i pas, ripensànt
          a chel parlà ca mi era parùt nemìc.

          Movùt si veva; e dopo, cussì seguitànt
          mi veva dìt: “Parsè sotu cussì stupidìt?”
          E jò i ghi vevi ben rispundùt, zìnt indavànt.

          “Tèn cont di sè che la to mins a’a capìt
          cuntra di te,” chel sàviu mi’à comandàt.
          “Adès speta chì,” al à dìt levànt il dèit:

          “Cuant che’n front dal dols raj ti saràs rivàt
          di chè che’l vuli bièl a à cal jòt dut,
          da ic ti savaràs ’ndà ch’i ti sòs aviàt.”

          Un puc dopo’l piè a sinistra al veva metùt:
          lasàt’l mur i vèvin e’i èrin zùs vièrs il miès
          par un troj cal zeva’n ta na val ch’jodùt

          i vèvin che da butà fòu mi feva 'dès.

Cjànt Undicèšin

          In tal orli di un rivòn alt e salvadi,
          plen in ziru di grandi pièris spacàdis,
          scjàps pì crudej i èrin rivàs a jodi;

          e chì’n ta che orìbilis soflàdis
          da la pusa che’l buròn sù al buta,
          jodùt i vèvin da visìn tra’ i cujèrtis

          chèl d’un grant sepulcri cun sù sta scrita
          chì: “Anastaši papa jò’i protès,
          giavàt da Fotin da la via dreta.”

          “Prima di zì jù, da spetà ni convegnarès
          par abituà un ninìn’l nustri nas
          al brut odòu; dopo da 'mpuartani no varès.”

          Cussì’l mestri; e jò: “I sarìn compensàs,”
          ghi vevi dìt, “sercjànt che’l timp ’nol finisi
          pierdùt.” E luj: “Coma me pensàt ti’as.”

          “Fiòl me, nenfra scju claps a sòn da notasi,”
          di nòuf al veva tacàt, “tre sirculùs
          che pì stres a si fàn cul pì sprofondasi.

          A sòn dùcjus plens di spirs maladès e brus;
          ma par che uchì ti basti doma la vista,
          capìs parsè che a ristrìnzisi a sòn zùs.

          Ogni malìsia che òdiu’n cjèl a cjata,
          a à coma fin l’ingjùria, e ogni fin tal,
          par fuarsa o imbroj, zent mal a fà stà.

          Ma pars’che ’l imbroj al è dal’omp un mal,
          a Diu tant ghi displàs, che par chèl sot
          i’mbrojòns a stàn patìnt dolòu fatàl.

          Daj violèns’l prin sìrcul al è plen, i cròt;
          ma pars’che violèns si’è vièrs tre persònis,
          in tre ziròns al è dividùt, cussì i lu jòt.

          A si pòl a Diu, a sè, e ai àltris
          fàighi violensa; a lòu, i dìs, e a ròbis sòs,
          coma ch’i ti capiràs da sè ch’i dìs.

          Muàrt violenta e ferì pì ca si pòs
          al pròsin si ghi dà, e’n tal so vej
          ruvìnis, incèndios e un robà al ingròs;

          cussì i sasìns o chej ca sòn crudej,
          chej ca guàstin o ca fàn preda, tormentàs
          tal prin ziròn a vegnaràn chej.

          Da sè stes a pòsin i òmis vignì copàs
          o danegjà’i so bens; ma’n tal secònt
          ziru nol vàl’l pentìsi di scjù danàs,

          no ’mpuàrta coma ca si prìvin dal mont,
          o a zùjn di scomèsis e a pièrdin sè ca’an,
          o’a plànzin là che’l spirt al varès d’èsighi gjocònt.

          Zì cuntra di Diu a si pòl e fasi dan,
          o maledilu o pur negalu cul còu,
          dišìnt: di bontàt so tal mont i sercjàn invàn;

          ma al sigilèa il ziròn minòu
          cul so sen tant Sodoma che Caorsa,
          e chèl cal bestema Diu dentri e fòu.

          ’L imbrojà, cal beca ogn’una cosiensa,
          ’l omp usà’l pòl’n ta chèl ch’in luj si fida
          coma’n ta chèl che di fidasi nol àusa.

          Chista maniera di trufà a juda
          a copà’l vìncul dal amòu naturàl;
          duncja’n tal sìrcul secònt a si ’nnida

          l’ipocrišia, il lusingà, encja’l
          robà, magìis, falsitàs, rufianà,
          simonìa, baratà e altri mal.

          Altri manièris ’l amòu a fàn ruvinà:
          chel naturàl e chèl che’n pì si zonta,
          cal crèa che fede speciàl e buna;

          par ultin, tal sìrcul minòu, là cal stà
          il centri dal’univèrs e Dit pur,
          ognùn cal tradìs sempri ardìnt al resta.”

          E jò: “Mestri, amondi clar e sigùr
          Al è’l to rašonà, e ben ti fàs clar
          stu buròn e il pòpul cal tèn tant dur.

          Ma dismi: chej di chel fàngu paludàr,
          malmenàs dal vint e che la ploja pur a sbàt
          ca s’incùntrin cun parlà tant amàr,

          parsè no dentri’n ta la rovana sitàt
          a vègnini, se Diu’l vòu, cussì punìs?
          e s'a nol vòu, parsè’l àja ognidùn li butàt?

          E luj a mi: “Il devià tant a mi stupìs,”
          dìt al veva, “dal to inzèn di là cal era;
          che la to mins a è’n t’altri, ben lu capìs.

          Àtu ben prešìnt che sesiòn intera
          ’ndulà che la to Etica a trata
          di che tre ròbis  ch’al Alt ’ghi fàn guera:

          incontinensa, malìsia, e mata
          bestialitàt? E com’che l’incontinensa
          Diu mancu a ufìnt e mancu  colpa’a parta?

          S'i ti consìderis ben sta sentensa,
          e s'i ti tèns in mins cuj ca sòn chej
          che lasù di fòu a fàn penitensa,

          t’jòdis che scju traditòus volentej
          a làsin, e parsè che cun puc fastidi
          la divin’vendeta’ a uša i so marcej.”

          “O soreli ch’i ti sànis ogni mal jodi,
          ti mi contèntis tant cuant ch’i ti risòlvis,
          com’cuant che, no savìnt, dubità i podi.

          Encjamò’n davòu i vuej ch’i ti tòrnis,”
          dìt i vevi, “là ’ndulà che ušùria’a ufìnt,
          secònt te, la divin’ bontàt, e’l grop ti dìsfis.”

          “La filošofia,” mi veva dìt, “se ben s’intìnt,
          a no deriva doma da una part,
          com’che la natura a cjòi la so curìnt,

          ma dal intelèt divìn e da la so art;
          e se ben che la to Fišica i ti jòs,
          al’inìsi ti notaràs, sensa tuàrt,

          che la vustr’art, la natura, cuant ca pòs,
          a seguìs, com’che’l mestri al fà’l student;
          a Diu la vustr’art a è com’che gnesa ghi fòs.

          Da chisti dos, se tu i ti’as prešènt
          la Gèneši dal prinsìpit, a convièn
          ca è miej tacà a vivi e a ’vansà la zent;

          e parsè ch’ušùria altra via’a tèn,
          tant natura che chè ca ghi stà davòu
          a dispresa, e’n t’altri a spera in ben.

          Ma vègnimi davòu, che di chì i’ai gust zì fòu;
          che i Pes a slìtin sù’n tal orišònt,
          e l’Orsa di stà sù cul Coru a vòu,

          e al scjalìn là’n davànt ghi fìn front.

Cjànt Dodicèšin

          Al era’l post alpìn ’ndà che zì jù pal rivòn
          si podeva e, par altri che lì al era,
          ognidùn al era par poura plen di causiòn.

          Com’che’n tal flanc na frana intera
          che di cà di Trent ’l Adige a veva sbatùt,
          o par taramòt o par mal sostèn di cjera,

          che d’insima dal mont, ’ndà ca si veva movùt,
          fin a bas a era la rocja fracasada,
          che da lasù cualsìasi'l sarès vegnùt;

          cussì’l buròn cu la so bruta strada;
          e’n tal orli di chel turmìnt di rocja
          l’orìbil bèstia di Creta’era pojada,

          che concepìda’era stada da la fals’vacja;
          e cuant che jodùt ni veva, se stesa si veva muardùt,
          com’chèl che dentri al à la rabia’n clòcja.

          Il me sàviu ghi veva sigàt a chel brut:
          “Cròjtu tu che chì’l sedi’l duce d’Atèn,
          chèl che tal mont la muàrt ti’a dàt e uchì metùt?

          Via di chì, bèstia: che chèl che chì’l vèn
          nol e stàt maestràt da la to sòu
          ma’l vèn par jodi’l vustri sufrì’n plen.”

          Coma chel toru cal vèn lasàt zì fòu
          al stes timp ca ghi’è stàt dàt il colp mortàl,
          saltùs al fà ma nol sà sè cal vòu,

          cussì’l Minotàur jodùt i vevi, cul stes mal;
          ma chèl, atènt, sigàt al veva: “Còr tal pas:
          intànt cal è in furia, a è miej tacà’l cal.”

          Alòr paj pieròns tacàt i vèvin a zì’n bas,
          stìnt atèns, parsè che spes si movèvin
          cuant che pèis nòufs ghi vegnèvin ’ntòr pojàs.

          “Pènsitu tu,” dìt al veva 'ntànt che’n jù i zèvin,
          “forsi a sta ruvìna ca’a da vuardiàn
          l’ira che domàt i'ai di chel mostru Cretìn?

          Capìs chistu: cuant che, belzà a è cualchi  àn,
          che vegnùt i eri jò’n ta stu bas infièr,
          sti ròcis no vèvin encjamò fàt stu dan;

          ma sigùr a è che puc prima (chistu’l è pur ver)
          cal vegnès chel tal che na granda preda
          ghi veva cjòlt a Dit in ta chel sìrcul primièr,

          da dut atòr la val sporcja e fonda,
          tremàt a veva ch’jò pensàt i vevi che’l univèrs
          al sintès amòu, che par chèl an d’è che avonda

          a cròdin che al càos il mont spes ghi và vièrs;
          e a chistu punt chista rocja vecja
          a è rodolada jù a è in sens invièrs.

          Ma vuarda la jù a val, ca s’jòt encja
          chel grant flun di sanc che’n chèl al bulìs
          chèl che di ušà violensa al altri si macja.”

          O voja svuàrba e fùriis màtis
          che tant ’ni spironejn’n ta sta vita curta,
          e’n ta l’altra ogni danàt tant al surfrìs!

          ’Na gran fòsa jodùt i’ai bigulota
          coma chè che dut’l plan a imbràsa
          second sè che dìt a veva la me scorta;

          e tra ic e’l piè dal rivòn, na fasa
          di centàurs a filava, di frècis armàs
          com’che’n tal mont a ušàvin zì a cjasa.

          Jodìnt ch’i vegnèvin jù, si sòn fermàs
          e da la so fila’n tre fòu a sòn vegnùs
          cun àrcos e frècis belzà preparàs;

          e da lontàn’l prin sigàt al veva: “’N ta stu bus,
          par cual sufrì i vegnèišu jù da lasù?
          Dišèit a colp o’i vi còpi, intindùs?”

          Il mestri dìt ghi veva: “Ghi rispundìn nù
          a Chiròn, che dongja i jodìn luj stes:
          mal ti’a zùt la voja che lasù spes a vèn sù.”

          Dopo mi veva tocjàt e dita: “Chèl al è Nès,
          che muàrt al è pa la bièla Deianìra
          e di sè vendicàt si’a da sè stes.

          E chèl di miès, che al pet a si mira,
          il grant Chiròn al è, che nudrìt al veva Achìl;
          chel altri al è Fol, che stàt al era plen d’ira.

          Atòr da la fòsa a vàn a mil a mil,
          saetànt li ànimis vagabòndis
          ca tèntin di bandonà 'l orìbil ašìl.”

          Visinàs si èrin a li fièris snèlis:
          Chiròn cjòlt’l veva na frècia, e cul so cul
          la barba’l spartiva da li mosèlis.

          Liberàt’l bocjòn dal barbòus ostàcul,
          dìt ghi veva ai so compàis: “Vi sèišu necuàrs
          che sè che chèl davòu’l tòcja al mòuf’n ta stu sìrcul?

          Cussì no pòsin fà i piè dai muàrs.”
          E’l me bon duca, che zà zùt ghi'era dret,
          lì che omp e nemàl unìs a èrin fuàrs,

          rispundùt al veva: “Al è ben vìf, e’a stu puarèt
          mostràighi a mi convièn la val scura:
          necesitàt chì ni custrìns, no’l dilèt.”

          Lasàt ’l alelùia par nustra cura,
          tal consegnàt mi'a chistu còmpit nòuf:
          a nol è lari, nè jò ànima lara.

          Ma par che virtùt pa la cual i mòuf
          par chista strada salvàdia i me pas,
          dani un daj tòs, che adès no si mòuf,

          ca ni guidi al di là daj poscj’ sanganàs
          e cal pàrti stu chì fin là insima,
          ca nol e spirt e svualà nol pòl cuj so bras.”

          A si veva Chiròn voltàt vièrs chej di prima
          e a Nes ghi veva dìt: “Volta e guìdiu
          e protèšiu se n’altri scjàp vi ferma.”

          Cussì, ben compagnàs si èrin movùs la jù
          lunc ’l orli dal lac cal boleva dut ros,
          e i bulìs a sigàvin O Diu!

          A èrin sot fin ta li sèis’n ta stu pastròs;
          e’l grant Centàur al veva dìt: “Chej a sòn tiràns,
          che’n tal sanc e’n tal vej fàt a àn li sòs.

          Chì a si lamèntin daj so crudej dàns;
          chì al è Lesandro e Dionìšio’l fièr,
          che a Sicilia dàt ghi'a tàncju brus àns.

          E che front ca’a il so pèl cussì ner,
          al è Asolìn; e chel’altri cal è blont,
          al è Ubìs daj Èstis che, com’ca è pròpit ver,

          distudàt 'l è stàt dal fiàstri sù tal mont.”
          Alòr mi soj voltàt al Poet, cal à dìt:
          “Chistu adès’ti’è prin e jo ti soj secònt.”

          Puc pì’n davànt’l Centàur si veva 'nserìt
          in ta’na zent che fin’n ta la so gola
          a pareva che fòu a vegnès da stu lìcuit.

          ’N’òmbra mostràt ni veva in banda, besola,
          dišìnt: “Chel là al à 'mpiràt in tal templi di Diu
          chel còu che’l Tamìs ’ncjamò nol mola.”

           Dopo, zent che fòu dal flun, i jodevi la jù,
          il cjàf e dut il so pet a tegneva,
          e di lòu, tàncjus rivàt i eri a cognòsiu.

          Cussì, puc a puc, pì bas a si feva
          chel sanc, cussì cal scuetava doma i piè;
          alòr encja nu visìns dal pas ’si zeva.

          “Com’che da sta part pusìbil jodi ti’è
          chel bulì che sempri al và calànt,”
          dìt al veva il Centàur, “ti’as pur di crodi che

          da st’altra, puc a puc, si stà visinànt
          il so font, indulà che , tènlu ben prešìnt,
          che infàm di tirània a gemìs tant.

          La divin’ gjustìsia cà a và spunzìnt
          chel Àtila che’l mont tant al à flagelàt,
          coma Pir e Sest; e a và in eterno molzìnt

          il lagrimà, che’l bulì a ghi’a molàt,
          a Rinier da Cornet, a Rinier il Mat,
          che a li stràdis tanta guera ghi’àn fàt.”

          Dìt chistu, voltàt si veva e’l splàs  ripasàt.

Cjànt Tredicèšin

          Nès a nol era ’ncjamò par di là rivàt
          che nuàltris entràs i èrin’n ta un bosc
          che da nencja un troj al era  segnàt.

          Fuèis vèrdis no’n d’èrin, ma di colòu fosc;
          nencja bràghis lìsis, ma gropolòšis;
          milùs no’n d’era, ma bachètis cun tos’c:

          a no àn brùsis cussì spinòšis e dènsis
          chej nemaj salvàdis che’n òdiu a àn
          tra Cecina e Cornet che cjèris cultivàdis.

          Chì li bruti Àrpis il so nit a fàn
          ca vèvin scorsàt da li Strofàdis i Trojàns
          cul avìs ca veva da rivàighi ’un grant dan.

          Cun l’àlis làrgis e mùšis e cuej umàns,
          sgrìnfis taj piè, e pànsis plumòšis,
          a si lamèntin in ta chej àrbuj strans.

          E’l bon mestri: “Prin che pì’n dentri ti zèdis,
          capìs che adès ti sòs tal secònt ziròn,”
          tacàt al veva a dismi: “e lì ti rèstis

          fin ch’i ti rìvis tal’orìbil savolòn:
          però stà ’tènt; lì ti jodaràs ròbis
          che pešu di sè ca si crodarès a sòn.”

          Dapardùt a pareva ca vegnèsin làgnis,
          ma i no jodèvin nisùn ca li feva;
          fèr i eri restàt, cu l’idèis cunfundùdis.

          Ch’jò’i vès crodùt i cròt che luj’l crodeva
          che li vòus a vegnèvin fòu da sti bràghis
          da zent che da nuàltris si platava.

          Ma’l mestri al veva dita: “Se tu ti spàchis
          una da li frascjùtis che lì a stàn,
          i pensèis tos a vegnaràn dùcjus sclarìs.”

          Alòr un puc ’ndavànt slungjàt i vevi la man,
          e cjòlt da un grant àrbul na braguta;
          e’l tronc sigàt al veva: “Parsè stu dan?”

          Cuant che’nsanganada a era sta frascjuta,
          dìt al veva di nòuf, “Parsè ch’i ti mi spàchis?
          Dal to spirt la pietàt a eše dut’ suta?

          I sìn stàs òmis, e adès i sìn plàntis:
          la to man pì buna stada a sarès
          encja si fòsin stàs ànimis di sbìsis.”

          Coma che se un stec vert da brušà ti vès
          ta na banda, l’altra lagrimà t’jodarès
          e’l alsasi dal vint cjulà ’la farès,

          cussì da la stecja rota in tal momènt stes
          sanc e peràulis fòu a ’sghisàvin; e ic jù
          mi era zuda; e jò fer, com’che vùt poura i vès.

          “Se luj’l vès crodùt prima di colà jù,”
          il me sàviu al veva dìt, “puòr’ànima,
          chèl che contàt i ài tal me libri lasù,

          a no ti varès la man pojàt insima;
          ma mi’è fadìja capì coma ch’i ghi’ai fàt
          fà roba me par me dura, e no doma.

          Ma ’nvènsi di fàighi tegni’l to venc curàt,
          dìsghi di te, che’l to onòu’l rinfrèscj'
          in ta chel mont lasù cuant cal sarà tornàt.”

          E’l tronc: “Il to dols diši ben lu pescj';
          i no pòs taši; i speri ca no vi peši,
          parsè ch’un puc a rašònà m’invìscj’.

          I soj pròpit chèl che li do clafs i vevi
          dal còu di Federic, e li’ai dopràdis
          sierànt lì, vjerzìnt là, com’ch’i volevi,

          e’l segrèt ghi’ài cjòlt a cuaši ducju i òmis:
          fede ghi’ài partàt al gloriòus ufìsi,
          cussì tant ch’àn sufrìt i me pols e durmìdìs.

          La trojuta che maj da chel ospìsi
          di Sešar a veva movùt i vuj putàns,
          muàrt comùn, e daj palàs dai grancj’ vìsi,

          a veva’nflamàt cuntra di me dùcju i spirs malsàns;
          che ’nflamàs a vèvin tant inflamàt Augùst,
          che i me miej onòus cambiàs si èrin in malàns.

          Il spìrit me, par via di un spresànt gust,
          crodìnt che’l murì mi cjolès dal disdèn,
          ingjùst a mi veva fàt cuntra di me just.

          Par li radìs nòvis di chistu puòr len,
          vi zuri che disleàl no ghi soj maj stàt
          al me siòr, che d’onòu al era cussì plen.

          Cuant che un di vu’n tal mont’l sarà tornàt,
          che cunfuàrt ghi dedi a la memoria me, ca sìnt
          encjamò il colp che l’invìdia ghi’a dàt.”

          Tašùt al veva, e dopo: “Al stà tašìnt,”
          dìt mi vea il poeta; “nosta pièrdi il momènt;
          ma pàrlighi se cussì ti’as in mint.”

          Alòr jò a luj: “I sarès pì contènt
          s'i ti ghi domandàs tu se ch’jo’i vorès;
          jo’i no pòl: masa pietàt i sìnt al momènt!”

          Cussì al veva di nòuf tacàt: “Se’l omp al fès
          di so volontàt sè ch’i ti ghi domàndis,
          spìrit incarceràt, gust a si varès

          s'i ti dišès com’che l’ànima s’unìs
          a chiscju lencs; e dìšini, s'i ti pòs,
          se spirs da àrbuj cussì a sòn maj partìs.”

          Fuàrt alòr soflàt al veva’l tronc, com’ch’i t’jòs,
          e convertìt chel vint in ta sti peràulis:
          “Contavi i pòs sè che ben i cognòs.

          Cuant ca partìsin l’ànimis feròcis
          d’indulà che stàdis a sòn disradišàdis,
          tal sìrcul siètim da Minos a sòn mandàdis.

          A còlin tal bosc, e no’n ta bàndis sielzùdis;
          ma là ’ndulà che furtuna ’li distira,
          a bùtin coma blava’n ta li sèdulis.

          Da frosc ogn’una a doventa planta salvàdia e dura:
          l’Àrpis, che dopo’a si màngin li so fuèis,
          a càušin dolòu che fòu a làsin na vura.

          Coma l’àltris i zàrin ta li nustri sàlmis,
          ma nencj’una a podarà rivistìla;
          che vej li ròbis a no è just ch’i vìn distrušùdis.

          Chì li strasinarìn, e dentri ta la
          selva a saràn i nustri cuàrps ’mpicjàs,
          ognùn tal àrbul da la s’ombrena crudela.”

          Nuàltris i’èrin encjamò al tronc leàs,
          crodìnt che Pieri altri al volès dìšini,
          cuant che surprindùs da’un grant rumòu i’èrin stàs,

          coma chèl ch’in maniera sìmil vignì
          al sìnt’l cinghiàl e la cjàsa dal so post,
          e al sìnt da li bèstis e fràscjs’l grugnì.

          A stu punt, da la me sinistra, pitòst
          nus e scravagnàs, doj a scjampàvin fuàrt,
          e’l bosc dut a distrušèvin, puòr post.

          Chel davànt al veva dìt: “Vèn chì, vèn chì, O Muàrt!”
          E’l altri, ca pareva che masa’l tardàs,
          al sigava: “Lan, mancu svèltis in gran part

          li to gjàmbis no èrin’n tal gjostrà dal Topàs.”
          E cuant che forsi pì no ghi la podeva,
          luj e un barùt a si èrin ingropàs.

          Par davòu di luj il bosc s’impleniva
          di càgnis nèris, bramòšis e, corìnt,
          com’ levrièris che un, cjasànt, al molava.

          Ta chèl cal’era colàt jù metùt ghi vèvin il dint,
          e sbranàt lu vèvin un toc a la volta,
          e via strisinàt a vèvin ogni so toc dulìnt.

          Alora cjapàt par man mi veva la me scorta
          e partàt là di chel bar cal planzeva
          invàn pal sanc di ogni ramasa rota.

          “O Jàcu da Sant’Andrèa,” al diševa,
          “sè ti àja zovàt ušami da ripàr?
          Colpa me se la vita to puc di bon a veva?”

          Cuant che’l mestri ghi era li visìn, clar
          ghi veva dìt: “Cuj èritu che par sti ferìdis
          ti sòflis cul sanc stu cjacarà penòus? Dìs clar.”

          Alòr luj: “O ànimis che rivàdis
          i sèis a jodi la strage imoràl
          da li me fràscjs da me stes sbregàdis,

          cjolèilis sù da chel bar cal stà tant mal.
          Jò’i soj da la sitàt che cul Batista
          cambiàt a à il prin paròn, e chel tal

          cu la so art sempri la farà trista,
          e s’a no fòs parsè che tal Punt Vecju
          di luj a resta ’ncjamò un puc in vista,

          chej sitadìns che rifàta a l’àn dal jù
          su la siniša d’Àtila vansada,
          invàn par rifala si varèsin dàt sù.

          E la me cjaša i vevi'n in fòrcja cambiada.”

Cjànt Cuatordicèšin

          Sicom’che l’amòu dal me post di nàsita
          mi veva'l còu strenzùt, cjapàt sù i vevi li ramàsis
          e'ndavòu tornàdis a chèl in fin di vita.

          Sùbit rivàs i èrin là ca si spartìs
          il secònt ziròn dal ters, e indulà
          che dal Just s’jòdin li orìbilis ròdis.

          Par ben mostrà li ròbis ca èrin là,
          i dišaraj ch’i èrin rivàs ta un grant prat
          ch’erba verda non d’aveva, nencja zala.

          Dal bosc doloròus al è’l prat atòr ghirlandàt
          coma che’l bosc al è dal grant fosàt:
          chì’n tal’orli dal splàs i vèvin i pas fermàt.

          Par dut a era savolòn sut e ’mpacàt
          e’l post ghi someàva tant a chèl che
          sot daj piè di Catòn al era stàt pestàt.

          O vendeta di Diu, cuant timòu che
          vignì ti ghi fàs a ognùn cal lès
          chèl che dut manifèst stàt a mi è!

          Tanti ànimis nùdis jodùt i vevi, e chès
          in mòut mišeràbil a planzèvin
          e ognùn a pareva che’l stes sufrì ’nol vès.

          Cers di lòu su la schena si distiràvin;
          altra zent si sintava dut’atenta,
          e àltris pur sempri a si movèvin.

          La zent che’nziru a zeva a era tanta,
          e mancu chè che sdrajada a era al turmìnt,
          ma pešu di dut a stèvin chej da la lengata.

          Cun colà lent, su dut’l savolòn presìnt
          a plovèvin fàldis infogàdis,
          coma di nèif in ta li àlpis sensa vint.

          Com’che Lesàndri in ta che bàndis cjàldis
          da l’India jodùt al veva ’nsima daj so fans
          fin in cjera flàmis colà sàldis;

          che par pestasà metùs ’si èrin, visìns e lontàns,
          luj e li so schièris, par che’l vapòu
          si distudàs prin ch’a caušà’l zès altri dans;

          cussì’l vegneva jù ’l eterno calòu;
          e’l savolòn al impijàva com’la lescja
          sot ’l asalìn, e’l radoplava’l dolòu.

          Sensa maj ripošà a’era l’intrescja
          da li puòri mans, che chej fòucs pì visìns
          via a scjasàvin—che arsùra frescja.

          Scuminsjàt i vevi: “Maestro, tu ch’i ti vìns
          duti li ròbis, fòu che ognùn demoni fuàrt
          ch’jodùt i vìn al entrà e che’ncjamò ni sòn in mins,

          cuj’l eše chel grant ca par ca no si vedi necuàrt
          dal fòuc, sdrajàt com’cal è e cul vuardà brut,
          ca no si rìnt nencj’a la ploja, che tant a àrt?”

          E chel stes che cont si veva ben rindùt
          ch’jò ghi domandavi al me duca di luj,
          al vevafreysty sigàt: “Vìf e muàrt: il stes i soj in dut.

          Se Gjove al straca’l so fàbri da cuj
          tant infastidìt cjòlt ghi veva la saèta
          che a la fin da bàtimi a veva, e pì di un puj;

          o se luj’l stufa’i àltris un’a la volta
          a Monzibièl ta la fušina nera,
          sigànt ‘Bon Vulcan, ajùta, ajùta!’,

          cussì com’che fàt al veva’n ta la lota di Flegra,
          e me cal saèti cun granda fuarsa
          a nol podarès vej vendeta ’legra.”

          Alòr il me duce parlàt al veva cun fuarsa,
          tant ch’jò no lu vevi maj cussì fuàrt sintùt:
          “O Capànio, pa la rašòn ca no s’indolsa

          la to ’rogansa, i ti sòs tu punìt:
          nisùn martiri, fòu da la to rabia,
          al tegnarà’l to teròu di dolòu ’mplenìt.”

          Dopo, cun me,  pì serèn, al veva paràt via
          dišìnt: “chel lì al è stàt un daj sièt regnàns
          che Tebe judàt a àn; e’l a vùt, e ’l para via,

          a veju Diu’n’disdèn, ca lu cròt cauša daj so dans;
          ma, coma che jò’i ghi’ai dìt, i so dispiès
          a no sòn par luj nencja un puc malàns.

          Adès stami davòu, e i no volarès
          ch'i ti metès i piè’n tal savolòn ardìnt;
          ma dentri tal bosc tèn i piè strès.”

          Tašìnt i èrin rivàs ulà cal zeva surgìnt
          un rìvil picinìn da la foresta;
          tant ros al era che di butà fòu i sintevi muvimìnt.

          Com’che dal Bulicàm  a vèn fòu ’na rojuta
          che dopo li pecjadòris si spartìvin,
          cussì’n tal savolòn a zeva ic duta.

          Il so font e li dos bàndis a èrin
          fàtis di piera, coma pur i màrgins;
          par chèl necuàrt mi’eri che pal pas i zèvin.

          “Fra dut chèl ch’i’ai volùt ch’i ti tegnès a mins,
          dopo che nu’i sìn entràs pa la puarta
          che ducju a pòsin pasà o zighi visìns,

          ’na roba ca no à notàt  la to vista,
          e ca varès da vej, al è stu rìvul chì,
          che sù di sè’l distuda ogni flamuta.”

          Sti peràulis dìtis li veva’l duce a mi;
          alòr jò preàt lu vevinca m’ingrandìsi’l past,
          che la voja’l era zà zùt a ’ngrandimi.

          “In miès dal mar si pòs cjatà un post guàst,”
          al veva alòr dita, “ca si clama Creta,
          ca veva un re cal tegneva’l mont cast.

          Ulà a è na montagna dal dut bondanta
          di aga e di fràscjs, cul non d’Ida;
          com’na roba vecja a è adès dešerta.

          Rhea a la sielzuda com’na cuna fida
          par il so frutùt, e par platalu dut
          s’al planzeva, a deva na sigada.

          In tal mont un grant vecju’l è stàt jodùt
          cal tèn li spàlis voltàdis vièrs’l Egjt,
          e Roma’l jòt, ’ndà che’l sperà al à metùt.

          Il so cjàf al è di oru fin finìt,
          e di pur arzènt a sòn i so bras e pet,
          e di ram fin lì che’l cuàrp a si divìt;

          da li’n jù dut’l è fàt di fièr sclet,
          al di fòu dal piè destri cal è di madòn;
          e’l stà’n ta chèl pì che’n ta 'l altri dret.

          Duti li pars, fòu che ’l oru, ròtis a sòn
          da na fesùra ca gota làgrimis
          ch'l sclap a làsin cul zì da la stagjòn.

          E zìnt ju a sbùšin li altri ròcis
          fašìnt ’l Àcheront, il Styx, e ’l Flegetonta;
          e dopo a vàn jù cun che altri gòtis,

          e’n fin a rìvin là che pì no si dismonta:
          a fàn pur Cocit; e sè ca sedi che posa,
          pì tars t’jodaràs, però chì no si conta.”

          E jò a luj: “Se sta pìsula fosa
          a deriva da lasù tal nustri mont,
          parsè i jodinu ch'encja in ta stu post si'ngrosa?”

          E luj a mì: “Tu ti sàs che’l post al è rotònt;
          e se pur a è ver ch’i ti sòs vegnùt jù tant
          pa la sinistra, zìnt la jù vièrs il font,

          no ti’as encjamò il sìrcul ziràt dut cuant:
          duncja, s’a vèn fòu cualchicjusa di nòuf,
          nosta maraveàti pì di chel tant.”

          E jò di nòuf: “Mestri, ’ndulà ca si mòuf

          Flegetònt e Lete pur? che dal un i ti tàs,
          e ’l altri’l vèn fàt, ti dìs, cuant che chì a plòuf?”

          “Ta duti li to domàndis ti mi plàs,”
          al veva rispundùt, ma’l bulì da l’aga rosa
          da risolvini a veva una ch’i ti mi fàs.

          Lete t’jodaràs, ma fòu di sta fosa,
          ’ndulà ca vàn l’ànimis a lavasi
          cuant che pentìt si’a ogn’ànima colpoša.”

          E ’nfìn: “Belzà a è ora di lontanasi
          dal bosc; stà atènt davòu di vegnimi:
          i òrlis a no sòn ’nfogàs; lì tegnìnsi,

          parsè che lì a no è nuja ca s’inflami.

Cjànt Cuindicèšin

          Adès si movìn par un daj durs màrzins;
          e’l fun da la ròja fer’n alt’l stà e tant,
          che dal fòuc al salva aga e àrzins.

          Coma i Flamèncs tra Brugia e Gujsènt,
           temìnt  il mar alt che vièrs lòu si buta,
          a fàn ripàr par che’l mar nol vegni ’ndavànt;

          e com’ca fàn pur i Padovàns lunc’l Brenta
          par difìndi li so vìlis e cjascjej,
          prin’che’l cjàlt a sìntin Cjarnia e Carinta;

          in maniera sìmil a èrin fàs chej,
          encja se no pròpit cussì als e grancj’,
          ma èrin lo stes dal so mestri’l volej.

          I si èrin zà tant lontanàs da scjù poscj’
          che scjù àrbui no varès pì d’jodi podùt,
          nencja se’i boscs a fòsin stàs tant pì grancj’,

          cuant che na fila d’ànimis i vèvin jodùt
          ca vegnèvin lunc ’l àrzin, e ognuna
          mi fisava coma cuant ca si scurìs dut

          un al vuarda ’n altri sot na nova luna;
          e cussì vièrs di nu li sèis a spisàvin
          com’cal fà’l vecju sartòu cun vista puc buna.

          Da tal famèa cjalàt cussì da visìn,
          cognosùt da un i eri stàt, ca mi veva tiràt
          la mània e sigàt: “Ben si cognosìn!”

          E jò, cuant che a mi’l bras al veva slungjàt,
          fìs vuardàt lu vevi tal so brustulìt di aspièt,
          cussì che ’mpedìt no ghi veva'l so mušu brušàt

          di cognòsilu, po, al me intelèt;
          e sbasànt la me man vièrs la muša,
          rispundùt ghi vevi: “Sèišu chì vu, Siòr Brunèt?”

          E luj: “O’l me bon fiòl, al pòsia ausà
          un puc di timp cun te il Brunèt Latìn
          di stà, s’i ghi dìn timp ai àltris di avansà?”

          E jò dìt ghi vevi: “Stèimi pur visìn;
          e s’i volèis che cun vu i mi sinti,
          và ben, se ben’l và cun chèl dal me cjamìn.”

          “Fiòl me,” al veva dìt, “se alc un di scju chì’l vòu disti,
          e’l resta fer, par sent àis al stà dopo sdrajàt
          e i so bras dal fòuc no’l pòsin pì asìsti.

          Ma và pur indavànt: jò ti staraj al lat;
          daj me compàis i tornaraj dopo jù,
          che ognidùn al plans da eterno danàt.

          Di zì jù’n strada i no vevi’l coràgju
          par stà cun luj, ma’l cjàf bas i tegnevi
          com’un cal riverìs chej ca sòn pì’n sù.

          Al veva tacàt: “Sè cal è cal destini
          di fati vignì chì prin dal ùltin sen?
          e dìs di chèl ch’jodi ti fà par indlà zì”

          “Lasù’n alt, ulà cal è ogni dì serèn,”
          ghi vevi rispundùt, “ta na val mi soj pierdùt,
          prin ca vès la me etàt tocjàt il plen.

          Dom’alièj di matina’l è chist susedùt:
          chistu si’a fàt jodi, tornànt jò ulà,
          e a cjàša di nòuf mi partarà par stu post tant brut.”

          E luj a mì: “Seguìs pur la to stela
          e maj ti sbaliaràs di rivà tal gloriòus puàrt,
          se ben mi soj necuàrt ta la vita biela;

          e se jò’i no fòs cussì da timp muàrt,
          jodìnt che’l cjèl a ti’è stàt cussì benèvul,
          ghi varès dàt a la to òpera cunfuàrt.

          Ma chistu ingràt e malìn di pòpul
          che da Fiešul al è vegnùt jù’n timp antìc,
          e cal tèn encjamò dal mont il perìcul,

          si farà par te, pal to ben fà, nemìc:
          e a è rašòn, che par scjù schers crudej
          a no convièn pròpit fà frutà dols il fìc.

          Da timps antìcs a vegnèvin clamàs svuarbej;
          sta zent a è avàra, invidiòša’e ’rogànta:
          da l’ušànsis sòs di tègniti a è miej.

          La to furtuna tant onòu ti planta
          che na part e l’altra di te a varàn fàn,
          ma l’erba dal bec a sarà distanta.

          Cal fedi strage il bestiàn fiešolàn
          di sè stes, e ca nol toci la planta
          che forsi ’ncjamò fòu a vèn dal so ledàn,

          che’n chèl a rivìf la siminsa santa
          di chej romàns ca èrin restàs cuant
          che stàt fàt’l era’l nit di malìsia tanta.”

          “Se’l me volej’l fòs stàt tant pì ’mportànt,”
          rispundùt ghi vevi, “vu ’ncjamò no sarèsis
          da l’umana natura lasàt dibant;

          che’n mins encjamò mi’è fisa e m’intristìs
          la cjara e buna imagin’ paterna
          di vu cuant che’n tal mont cul zì da l’òris

          m’insegnàvis com’che ’l omp a si’eterna:
          e cuant ch’i podaraj, mentri ch’i vif,
          il nòn vustri i vuej falu lasù tornà.

          Sè ch’i mi contàis tal me cjàf i lu scrìf,
          e cont lu tegnaraj par spiegà cun altri test
          a ic, se là i rivaraj, par intìf.

          I vuej doma ca sedi ben manifèst,
          che sè la cosiènsa  no mi impedìs,
          la Furtuna i confrontaraj, cun alc di sest.

          A no sòn nòvis par me sti capàris:
          ca ziri pur Furtuna la so roda
          com’ca vòu, e i contadìns li so sàpis.”

          Il me mestri alora in ta la banda
          destra a si veva ’ndavòu voltàt a vuardami;
          e dìt al veva: “Ben scoltada se ben notada.”

          Ma lo stes a cjacarà i zaraj a mètimi
          cun Ser Brunèt, par cjatà fòu cuj ca sòn
          i compàis sos pì famous, com'ch'i stimi.

          E luj: “Savej di cualchidùn al è bon;
          di chej àltris a sarès di taši tant miej,
          ch’i vìn puc timp, e ròbis da diši tàntis a sòn.

          Che dùcjus a èrin clèrics ti varès di savej
          e leteràs grancj’ e di fama granda,
          e dal stes sporc pecjàt tal mont a èrin chej.

          Prisiàn tacàt ghi stà a che zent lorda,
          cun Checo d’Acors pur; encja d' jòdilu,
          se di un tal schifo voja ti'n vès vuda,

          chèl ti varès podùt, encja se trasmutàt lu
          vèvin (dal servo daj serfs) dal Arno al
          Bachiliòn, la che’l so malàn zùt al era a lasalu.

          I dišarès di pì, ma’l contalu sensa fal
          masa lunc al sarès, parsè che jò’i jòt
          fun nòuf ca si leva sù dal savolòn da la val.

          A riva zent cu la cual no pòl stàighi sot:
          ti racomandi tant il me Tešòu,
          che’n ta chèl encjamò i vìf, pur uchì sot.”

          Alòr a si veva voltàt com’un coridòu
          cal còr  a Verona cul colòu dut vert
          paj cjàmps, e al somèa di dùcju lòu

          chèl cal vìns, e sens’altri no chèl cal pièrt.

Cjànt Sedicèšin

          Rivàt zà i eri indulà ca murmurava
          l’aga ca colava’n tal altri sìrcul,
          pròpit com’un vespàr cal sbušinava,

          cuant che tre òmbris jodùt al veva'l me vul
          vignì fòu da’un scjàp cal pasava
          sot di che dura plòja ca no bàt maj màncul.

          Vièrs nu a vegnev’ognuna e a sigava:
          “Fèrmiti tu che dal vistìt ti somèis
          un che dal nustri puòr paìs al riva.”

          Puòr me, se plàis ca vèvin parfìn ta li sèis,
          nòvis e vècis, da flàmis caušàdis!
          Encjamò mal i mi sìnt al pensàlis.

          Si veva fermàt il mestri a li so sigàdis;
          vièrs me voltàt si veva e dita: “Speta.
          A scjù chì bišugna ušàighi cortešìis.

          E s’a no fòs par chel fòuc cal saèta,
          ca è natura dal post, jò’i dišarès
          che miej a è par te che  par lòu di fà  svelta.”

          Esìnt nu lì fèrs, di nòuf tacàt a vèvin chej puarès
          il vers antìc; e cuant ca èrin da nu rivàs,
          chej tre na roda fàt a vèvin di sè stes.

          Com’ca fàn i campiòns, nus e sudàs,
          cuant ca studièjn com’otegni vantàgju,
          prin’che al bàtisi a vegnìn impegnàs;

          cussì zirànt, ognidùn in sù e’n jù
          mi vuardava, cussì che par na banda’l cuèl
          si stuarzeva ma ai piè no ghi zeva davòu.

          E “Se’l mal di stu post mol ma tant crudèl
          dispièt a mi fà e al nustri preà,”
          al veva un tacàt, “e al brušamìnt da la pièl,

          ca posi la nustra fama’l to spirt pleà
          par dìšini cuj ch’i ti sòs che cuj piè vifs
          ognùn a ti jòt cussì sigùr ’l infièr freà.

          Chistu, che li so tràcis i me piè a pèstin restìfs,
          e che dut nut e spelàt al è’n strada,
          grant al è stàt pì di chèl che crodi t’intìv’s:

          Nevòut  al è stàt da la buna Gualdrada;
          a si clamava Guido Guera, e’n vita
          tant fàt al veva cul cjaf e cu la spada.

          ’L altri davòu di me’l savolòn al pesta:
          Luj al è Teghiàr Aldobrànt, e la so vòus
          tal mont a sarès da godi e basta.

          E jò, ch’i soj metùt cun lòu’n ta sta cròus
          i’eri Jàcu Rusticùs, e, tenti di mins ben vièrt,
          la me fèmina dàt mi veva ducju i malàns.”

          Se jò’i fòs stàt’ ndà che dut a è di fòuc cujèrt,
          nenfra di lòu di sot i mi sarès butàt,
          e'l me siòr al varès sufrìt, chèl al è cèrt;

          ma parsè ch’jò i mi sarès cuèt e brušàt,
          la poura vinsùt a veva la me buna voja
          che d’imbrasàju mi veva ’ngološàt.

          I vevi alòr tacàt: “Dolòu, no malìsia,
          la vustra condisiòn dentri a mi’a fisàt,
          tant che tant’ghi volarà par zì via,

          apena che stu me siòr mi’a contàt
          peràulis che par chès pensàt i vevi
          che sè ch’i sèis, cussì vi vevi pensàt.

          Di là daj vùstris i soj, e’i scoltavi
          sempri l’òpera vustra e’i biej nòns
          che cun tant gust i sintevi e contavi.

          ’L amàr i lasi e’ai milùs i vaj che prons
          prometùs mi sòn stàs dal me duca onèst;
          ma jù’n tal miès i’ai prin da zì, paj rivòns.”

          “Ca conduši par tant timp cun chistu bon sest
          l’ànima’l to cuàrp,” luj dita'l veva di nòuf,
          “e dopo ca luši pur la to fama cul rest,

          ma dìs se ’l onèst e bon vivi si mòuf
          ’ncjamò’n ta la nustra sitàt com’na volta,
          o se zùt al è’l soreli e’nvensi a plòuf;

          che Gulièlmo Borsej, ca si lamenta
          cun nu da puc e al è là cuj compàis,
          asaj cul so diši a ni tormenta.”

          “La zent nova e ducju chej so guadàis
          e vìsis a sòn a dismišura generàs,
          Firènse, in te, cussì che zà ti sìns li plàis.”

          Cussì i’ai sigàt, cun muša e vuj alsàs;
          e’i tre, che capìt a vèvin chistu coma risposta,
          vuardàs si èrin com’davànt dal ver ’mpipinotàs.

          “Sè ch’altri vòltis cussì puc ti costa,”
          a vèvin rispundùt, “il sodisfà dùcjus,
          beàt tu se cussì ti pòsis parlà a pusta!

          Cussì, s’i ti scjàmpis da scju poscj’ tant brus
          e a jodi ti tòrnis li bieli stèlis
          e diši ti podaràs: ‘I sìn zùs,’

          fà che di nu a la zent ti pàrlis.”
          A stu punt ròt a vèvin la roda, e’al scjampà
          àlis a parèvin li gjàmbis sos snèlis.

          Un frosc d’erba i no varès podùt  gjavà
          prima che cussì svels sparìs a fòsin;
          alòr il mestri’l troj just volùt al veva cjapà.

          Ghi eri zùt davòu, e puc ’ndavànt i èrin
          che zà’i sintèvin il rumòu da l’aga,
          ch’al parlà apena i si sintèvin.

          Coma chel flun che pur sempri al vaga
          ben prin dal Monviso, vièrs il levànt,
          a sinistra dal Apenìn, fašìnt na riga

          ca si clama Agacujèta in sù, tant
          prin che jù a val al zèdi’n tal bas lièt,
          e a Forlì cun chel nòn nol và pì ’ndavànt,

          ulà al rimbomba ’nsima di San Benedèt
          dal’Alp, par colà ’n ta na cascata
          che a fà la part di pì di mil a si mèt;

          cussì, in front di ’na riva dut rota,
          sintùt i vèvin il fracàs di che aga tinzuda,
          che èco alòr rumòu e orèla ’n lota.

          Jò’i vevi ’ntòr ’na cuarda rodolada
          e cun ic i vevi pì vòltis pensàt
          la lonsa di cjapà da la pièl macjada.

          Dopo vej dut chel torzeamìnt molàt
          coma che’l duce mi veva comandàt
          data ghi la vevi ta un grop dut invilusàt.

          Alòr luj si veva voltàt vièrs il destri lat
          e un bièl puc pì lontàn da la sponda
          stu arnèis al veva ’n ta stu profònt casàt.

          “E pur alc di nòuf al à pròpit da dà,”
          i mi diševi a me stes, “al nòuf sen
          che’l mestri cul vuli al zarà a secondà.”

          Ahi cuant ai òmis stà atèns a ghi convièn
          visìn di chej ca no jòdin doma l’òpera,
          ma jodi’a vòlin sè che’l pensej’l ritèn.”

          E mi veva dìt: “Adès chì sù al vegnarà
          chèl ch’i speti e che’l to pensej’l insumièa:
          a è alora miej che a tè a si fedi mostrà.”

          Sempri a chel ver cal à muša di bušìa
          ’l omp al à da tègnisi pì cal pòl dal diši
          par che bušiàr a nol zedi a someà;

          ma paj vèrs di sta—chistu i no pòl taši—
          comèdia, i ti zuri, cjàr letòu,
          che lòu a no zaràn par tant timp a luši,

          se jodùt no’ai par l’àjar plen’di dolòu
          vignì nodànt na figura in sù
          ca deva maravèa al còu sigùr,

          cussì com’cal torna’n sù chèl cal và jù
          a molà l’àncora ca s’ingròpa
          o ta’un scoj o altri che’l mar al siera sù,

          e’n sù al torna, cun’un grant colp di talpa.

Cjànt Dišisietèšin

          “Èco la bèstia cu la coda spisa
          ca pasa montàgnis, ca ròmp murs e àrmis;
          èco chè che par dut il mont a spusa!”

          Cussì tacàt al veva il me duca a contàmilis;
          e fàt sen ghi veva di vignì’n tal orli,
          lì che’l màrmul ch’adès i’ ušàn al finìs.

          Cun cjaf e pet che sporcja figura di imbroj lì

          vegnuda fòu a era; ma oh cuant puc gust
          d'jòdila ca era; ma la coda lasada a la veva dentri lì.

          La so muša a era muša di omp just,
          tant buna a ghi someàva la pièl,
          e d’un sarpìnt gros dut il rest dal fust;

          do gjàmbis pelòšis a veva fin sot il cuèl;
          schena, pet, e dùtis dos li bàndis
          di grops e risòs cujèrtis ’èrin, dut puc bièl:

          cun pì colòu e cussì ben tesùdis
          Tartars o Turcs maj fàt’no’an tal’ tèlis,
          nè maj no'n d'à la Aràcne ideàdis.

          Com’che a vòltis i jodìn li bàrcis,
          ca sòn un puc’n ta l’aga e’un puc par cjera,
          e coma ulà tra cjòchis sgjvìgnis todèscjs

          il bìvar ’si tèn pront pa la so guera,
          cussì la bruta bèstia a si pojava
          sul orli di piera che’l savolòn al siera.

          In ta l’aria duta la so coda a zuisava,
          strinzìnt in sù la velenoša fòrcja
          che com’un scorpiòn la so punta ’armava.

          Il duc dìt al veva: “Tacàn a la largja
          a fà un puc di strada vièrs che bruta
          e trista bèstia che ulà s’imbancja.”

          Ma jù’i èrin zùs vièrs la destra tetuta
          e in tal orli i vèvin fàt un dèis pas
          par scansà’l savolòn e la flamuta.

          E cuant che ulì di ic i èrin rivàs,
          pì lontàn jodùt i vèvin in tal savolòn
          cèrs che visìn dal buròn a èrin sintàs.

          Uchì il mestri: “Sicom’che tant benòn,
          e a font, i ti cognòs chistu sìrcul,”
          a mi’a dìt, “và, e jòt la so condisiòn.

          Và pur a rašonà cun lòu, ma ’n pìsul:
          in tal fratìmp i parlaraj cun chista,
          ch’ušà’i volìn li so spàlis da èrcul.”

          Cussì ’ncjamò ’n sù par l’estrema cresta
          di chel siètim sercli pròpit dut besòu
          i eri zùt, ’ndà che che puora zent a stà.

          Fòu daj so vuj al scopiàva’l so dolòu;
          di cà, di là, si judàvin cu li mans
          tant da chel savolòn cjàlt che dal vapòu:

          pròpit coma che d’estàt a fàn i cjàns
          cun ghigna o cun sata cuant che muardùs
          a sòn da puls, da mòscjs o da tavàns.

          Cuant ch’in muša di cèrs i mes 'èrin zùs,
          indulà che’l fòuc doloròus al cola,
          cognosùt no vevi nisùn, ma lì a èrin dùcjus

          cu na borsuta jù dal cuèl, a pìndula,
          ca veva un cert sen e un cert colòu,
          ch’ognùn al someàva di gòdila.

          E cuant che jò, vuardànt, mi eri metùt cun lòu,
          ta na borsa zala jodùt i vevi un blu
          che di mòut e muša’l veva di leòn, òu.

          Dopo, parànt via stu post a vuardalu,
          jodùt in d'avevi n’altra coma’l sanc rosa
          cu n’àucja blancja pì dal butiru.

          E un che cu na scrofa blu e grosa
          segnàt al veva il so sachetùt blanc,
          dìt mi veva: “Se fatu tu ’n ta sta fosa?

          Và via; e parsè ch’encjamò ti zira’l sanc,
          ti’as di savej che’l me visìn Vitaliàn
          a sinistra si sintarà dal me flanc.

          Cun chiscju florentìns i soj padovàn:
          tanti vòltis l’orèlis mi’an intronàt
          sigànt: ‘cal vègni pur ’l cavalièr sovràn,

          cal varà borsa cun tre cjavròns menàt!’”
          Chì fàt sl veva na bocjàta e butàt fòu
          la lenga com’un nemàl ca si tèn’l nas lecàt.

          E jò, temìnt d’infastidì’l me signòu,
          che da puc di stà puc mi veva višàt,
          da che puor’ànimis tornàt i eri’ndavòu.

          Cjatàt i vevi che’l me duca’l era montàt
          belzà tal schenòn di chel crudèl nemàl,
          e dìt mi veva: “Adès tenti fuàrt e’ncoràt.

          Ormaj cussì i zìn jù ’n ta stu fosàl:
          monta davànt, che jò’i vuej èsi’n tal miès,
          cussì che la coda no podarà fà dal mal.”

          Coma chèl ch’intòr al sìnt il brividès
          da la cuartana, cun l’òngulis blàncis,
          e che dom’a vuardà’l vert al tremarès;

          tal i’eri jò al sinti che peràulis;
          ma la vergogna mi li veva ben sunàdis,
          che’n front dal paròn al serf ghi da pì fuàrsis.

          I mi eri cussì sestàt su che spalàtis:
          Mut i eri restàt cuant che diši i volevi,
          ma i no vevi podùt: “Fà ch’i ti m’imbràsis.”

          Luj belzà mi veva judàt cuant che mal i stevi,
          e pì’ncjamò; apena ch’i eri montàt,
          mi veva tant judàt che dur mi tegnevi;

          e dita'l veva: “Geriòn, mòuf il cuarpàt:
          che’i zìrus a sèdin larcs e il zì jù puc:
          pensa al pèis nòuf ca ti’è stàt cargàt.”

          Com’che la navuta a vèn fòu dal so lòuc
          puc par puc prima da lasà il so puàrt,
          e dopo che’n dut si sinteva tal so zòuc,

          là cal era’l pet, il so codòn stuàrt
          al veva, e com’na bišata si veva movùt,
          e cu li sgrìnfis l’aria movùt al veva fuàrt.

          Pì poura di cussì i no cròt cal vès vùt
          Fetòn cuant che bandonàt al veva i frens,
          e’l cjèl, com’ch’i savìn, si veva cuèt cuaši dut;

          e nencja’l puòr Icar cuant che’i rognòns
          si veva sintùt splumà da la cjalda cjera,
          cul sigà dal pari, “Brut vivi ti tèns!”

          O se poura! Di fòu altri no era
          che aria’n t'ogni banda, e dut platada
          a era ogni vista fòu che la bèstia ’ntera.

          Jodinla che ic plan planìn a è lì ca noda:
          a zira e a và jù, ma jò’i no mi necuàrs
          fòu che dal vint sot la muša, e la soflada.

          A destra’i sintevi zà chej rumòus fuàrs
          che sot’l feva’l svuatarà da li àghis
          che’i me vuj d’jodi la jù no èrin avàrs.

          Ma poura vùt i vevi di sbrisà jù da li bàndis,
          ’ndà ch' jodùt i vevi fòucs, e planzi i vevi sintùt;
          che jò tremànt strenzùt i vevi di nòuf li gjàmbis.

          Alòr jodùt i vevi sè ch’i no vevi prin podùt,
          il zì jù e il zirà par chej grancj' maj
          che plan plan si fèvin visìn dapardùt.

          Com’l falcòn che stàt al è su l’àlis asaj,
          che sensa jodi nè lescja nè usièl,
          diši ghi fà al falconièr, “Ventu jù, tramaj!”,

          e al vèn jù, strac, ma ben pur sempri snel,
          fašìnt sent ròdis e lontàn si depòn
          dal so mestri, spresànt e plen di fièl;

          cussì ni veva metùt jù’n tal font Geriòn,
          ulì’n tal piè di che parèit di rocja
          e, discargàt chèl cal veva tal schenòn,

          svignada si la veva, coma da’un arco na frecja.

Cjànt Dicjotèšin

          Al è un post ca si clama Malbòls in tal infièr
          dut di piera e colòu tra fièr e cjalìn,
          coma chel sìrcul ca ghi stà dut atòr.

          In tal miès di stu cjamp di malignitàt plen
          a si jòt un pos na vura larc e profònt,
          e di stu post i vuej adès spiegà’l dišèn.

          Chel sercli ca s’jòt par dut cussì rotònt
          tra il pos e il piè di chel rivòn dur,
          al tèn dividùt di dèis valàdis il font.

          Coma là ’ndulà che par vuardà ’l mur
          pì e pì fòsis a circòndin i cjascjej,
          il post ’ndà ca sòn a s’jòt ben di sigùr,

          la stesa figura chì a fašèvin chej;
          e com’dal entrà di tàlis fortèsis
          fin a la riva di fòu a s’jòdin pontišej,

          cussì da che parèit di piera daj scòis
          s’jodeva ca zèvin sovr’àrzins e fosàs
          fin tal pos, ’ndà ca èrin troncàs e unìs.

          In ta stu post, da la gran schena scjasàs
          di Geriòn si èrin cjatàs, e’l poèta
          a sinistra’l era zùt, seguìt daj me pas.

          A man destra a era ’ncjamò zent puareta,
          nòufs turmìns par lòu e tancju frustadòus,
          che ’n plen a colmàvin la prin’ bušata.

          Tal pì bas a èrin nus i pecjadòus:
          dal miès in cà ’ni vegnèvin incuntri,
          di là, cun nu, ma pì svèls cjaminadòus,

          com’che’i Romans’ cuj so  pelegrìns dentri
          in tal àn dal Giubilèo, sù e jù pal punt
          a veva la zent di pasà un mòut scaltri,

          che da na banda dùcjus  a pùntin, apùnt,
          vièrs’l cjascjèl e a vàn a San Pieri;
          in ta che altra, vièrs la culina ca ghi stà’n front.

          Di cà, di là, insima di chel clap neri
          jodùt i vevi diàus cornùs cun gràndi vìscjs
          ca ju frustàvin davòu visìn di lì ch’i’eri.

          Ahi, com’che a lòu ghi fèvin vignì li plàis
          cu li primi legnàdis! E lì nisùn
          li secòndis al spetava nè li tèrsis.

          Mentri ch’i zevi, i me vuj cun chej di un
          scuntràs ’si èrin, e jò dìt ghi vevi sùbit:
          “Di jodi stu chì, po, i no soj a dišùn”;

          cussì ch’jò di parlàighi mi sintevi’n dèbit:
          e’l me dols duca cun me si era fermàt,
          e permetùt mi veva di stàighi un puc ’nsièmit.

          E di platasi crodùt al veva chel danàt
          sbasànt la muša, ma ghi veva ben puc zovàt
          ch’i ghi vevi dìt: “Tu che’l vuli ’n cjera ti’as butàt,

          se i to lineamìns no ti’as falsàt,
          Venedìc ti sòs tu, di Cjašanemìs;
          ma’n ta stu bròut picànt se ti àja menàt?”

          E luj a mi: “Puc volentej i lu dìs;
          ma mi cunvìns la to clara favela,,
          ca mi recuarda ben i me vècjus dìs.

          Jò’i soj stàt chèl che la Ghisobièla
          i’ai menàt a fàighi voja al marchèis,
          ca diši se ca vòu la sporcja novela.

          E’i no soj’l ùnic chì ch’i plàns Bolognèis;
          ànsi, al è chistu post tant plen,
          che chej poscj’ a dovèntin sempri pì vuèis

          ulà che la zent a dìs ‘sipa’ tra Savena e Ren;
          e se di chist ti vòus vej testimoni,
          tèn ben a mins il nustri tiràt di sen.”

          Sul diši chistu al era stàt viscjàt da un demòni
          cu la scoria, ca ghi veva pur dita, “Via,
          rufiàn! Fèminis chì non d’è da trufani.”

          Di nòuf i eri zùt cul duce’n compagnìa;
          puc a puc, dopo cualchi pas, i rivàvin
          là ’ndulà ch’un scoj mi feva da via.

          Plan planìn chèl lu vìn ušàt com’scjalìn;
          e ziràs a destra sù par la schegja,
          lasàt i vèvin chej ch’in eterno a ziràvin.

          Cuant ch’i èrin là ’nsima da la bolgja
          di sot par dàighi pas a chej puòrs sbatùs,
          il duc al veva dìt: “Ferma, e fàighi slungjà

          il vuli sù di te a chiscju àltris mal nasùs,
          che di lòu no ti ghi’as ’ncjamò jodùt la muša
          sicoma che par là ch’i zìn nu a mo sòn vegnùs.”

          Da chì i vuardàvin chej che sensa pauša
          a vegnèvin vièrs di nu da l’altra banda;
          svels a zèvin, e la viscja ghi era cauša.

          E’l bon mestri, sensa’l me domandà,
          mi veva dìt: “Da n’ocjada a chel grant cal vèn
          e’l pàr che par dolòu lagrima pì nol à:

          se aspièt da re ch’encjamò al ritèn!
          Chèl al è’l Gjàson che cul sen e cul còu
          il montòn ai Còlcis ghi veva cjòlt ben.

          Pasàt al era par l’išula di Len, besòu,
          dopo che l’ardìdis fèminis spietàdis
          dàt la muàrt ai so màscjus ghi vèvin, òu.

          Chì cun sen e cun peràulis ornàdis,
          Isifìl al veva ’nganàt, che zovenuta
          che prin a veva duti li àltris ’nganàdis.

          Chì lasada la veva, plena, besoluta;
          chista colpa a stu martìr lu condana;
          e encja di Medea si fà vendeta.

          Cun luj’l và chèl che coma luj’l ingana:
          ca basti stu chì di chista prima val
          savej e di chej ch’in sè a intana.”

          Zà i’èrin ulà ’ndulà che sta streta cal
          cul àrzin secònt a và a’ncrošasi,
          e a fà di chèl un’altri arc—da schenàl.

          Da chì i vèvin sintùt zent lamentasi
          in tal altri bus, zent che sempri a sborfa
          mentri ca si mèt besola a menasi.

          Cujèrtis a èrin li rìvis di mufa
          fata dal flat di sot ca s’impasta,
          e che cuj vuj e cul nas al feva barufa.

          Il font al è uchì tant scur ca nol basta
          par nija par jodi sensa montà ’nsima
          dal arc, ’ndulà che’nsima dal scoj al stà.

          Chì i érin vegnùs; e jù’n ta la fosa colma
          jodùt i vevi zent tufada’n ta un ledàn
          vegnùt da ceso umàn, cuj saja maj coma.

          Mentri che la jù i provavi a jodi lontàn,
          jodùt i'n vevi un cul cjàf cussì sporc di merda
          che se làic al era, o predi, doma lòu lu sàn.

          Mi veva chèl sigàt: “Sè zent ch’i sèis ingorda!
          Parsè vuardà me pì che chej àltris brus?”
          E jò a luj: “Parsè che—ben mi riguarda—

          ti’ai na volta jodùt cuj cjaviej sus
          e Alèsiu Intermenei da Luca ti sòs:
          e ti m’interèsis pì daj àltris, dùcjus.”

          E luj alòr si veva dàt’n ta la sucja un colp gros:
          “Ca jù mi’an implombàt plen di chej lechès
          che maj sasiàt mi vèvin prin di stu pos.”

          Sùbit dopo il duca: “Jò’i pocarès,”
          mi veva dita, “ i vuj un puc pì’n davànt,
          cussì che la muša miej jodi ti podarès

          di che sporcja sdrondina ca stà gratànt
          il cjàf so cun l'òngulis smerdojòšis
          che prin a cola jù e dopo’n piè si stà voltànt.

          Tàide a è, la putana che dìtis
          cussì ghi li veva al so druid, “I’àju gràsis
          gràndis da te?” “Ànsi, maraveòšis!”

          E ca sèdin chì li nustri ocjàdis sàsis.

Cjànt Dicjanovèšin

          O Simon magu, o disgrasiàs di compàis
          che li ròbis di Diu, che di bontàt
          a’an di èsi spošis e invensi i adulteràis

          par oru e arzènt, cal è un orìbil pecjàt;
          adès  a è miej ch’i vi suni la tromba
          dal momènt ch’i sèis dentri tal ters fosàt.

          Zà i’èrin, insima di che altra tomba,
          zùs in sù di chel scoj pròpit in ta la part
          che tal bièl miès da la bolgja a plomba.

          O grant savej, cuant granda ca è che art
          ch’i ti mòstris’n tal cjèl, in cjera e pal mont;
          e’l just che par dut ti fàs, com’cal è fuàrt!

          jodùt jò’i vevi 'n ta li rìvis e’n tal font
          la piera lìvida ’mplenida di bus
          dùcjus larcs compàis e ognùn rotònt.

          Pì grancj’ no èrin chej apena jodùs
          di chej dentri dal me bièl San Zuan,
          che da batiešatòus ušàs a sòn zùs;

          un di chej, zà al è cualchi bièl àn,
          i l’ai ròt pars’che dentri un a si ’nnegava:
          e ca tàšin li cjàcaris, ca fàn doma dan.

          Da la bocja di ognùn, fòu ghi vegneva
          di’un pecjadòu il piè e da li gjàmbis
          fin tal gros, e’l rest dentri a ghi steva.

          Li plàntis ghi èrin a dùcjus impijàdis;
          e li zuntùris a dèvin colps cussì sclès,
          che ròt a varèsin vencs e cuàrdis fuàrtis.

          Com’che’l flameà là cal è un grisignès
          a si mòuf in sù e jù pa la scusa,
          cussì lì daj talòns ai dèicj’  al era’l stes.

          “Cuj’l eše chèl, mestri, che rabia nol lasa
          e cal svuisèa tant pì daj so compàis,”
          ghi vevi dìt, “e che pì’l supa sù la flama rosa?”

          E luj a mi: “S'i ti vòus che’n ta chej scòis
          ti parti ca sòn taj rivòns pì’n jù ’mpostàs,
          da luj ti savaràs di luj e da li so plàis.”

          E jò: “Par me a và dut ben sè ca ti plàs:
          tu ti sòs’l siòr me e jò’i ghi staj visìn
          al to volej, e’i ti sàs sè ca si tàs.”

          I èrin alora rivàs in tal cuàrt àrzin:
          voltàs si vèvin, e a man sanca’l pas i vèvin metùt
          fin che ulà in tal bušaròt stret i’èrin.

          Il bon mestri dal flanc so nol veva volùt
          ch’i mi liberàs, e cussì rivàs i èrin tal post rot
          di chèl che cuj piè al veva sempri planzùt.”

          “O cuj sotu che chèl di sù ti tèn sot,
          ànima puareta, coma pàl plantada,”
          i vevi tacàt a diši; “s'i ti pòs, fà’un mot.”

          Com’un frari i’eri che confesiòn ghi dà
          a un cjan di sasìn, che apena ’mbušàt,
          “Và ’ndavòu,” ghi dìs, par tegni’l murì’n banda.

          “Sòtu zà chì dut dret,” al veva chèl sigàt,
          “sòtu zà chì dut dret, tu, Bonifasi?
          Da divièrs àis il scrìt bušiàr 'l è stàt.

          Sòtu tu belzà di chel posiedi sasi
          che par chèl no ti’as vùt poura di inganà
          la biela siora par dopo fàighi strasi?”

          Di stuc esìnt restàt, la me mins lontana
          dal capì sè ca ghi’era stàt rispundùt;
          cuaši scuarnàt, altri fàt no vevi che il mona.

          Alòr Virgìlio dìt mi veva, cal veva jodùt:
          “Cussì dìs: ‘No soj chèl, no soj chèl ch’i ti cròs”;
          e jò dìt i vevi com’ca mi veva imponùt.

          Il spirt alòr dut stuarzùt al veva i piè sòs;
          ma dopo, e cuaši planzìnt e suspirànt’
          mi veva dìt: “Duncja, se vùtu da chèl ch’i t’jòs?

          Se di savej cuj ch’i soj ti sòs calàt tant,
          e vegnùt jù par sti rìvis di corsa,
          ti dišaraj ch’i’ai pur vistìt il grant mant;

          e ’l è tant ver ch’i soj stàt fi da l’orsa,
          plen di voja di avansà i orsàs;
          la sù a àn, e jò’i soj chì in borsa.

          Sot’l me cjàf a sòn zà’i àltris stàs strisinàs,
          che prin di me a sòn vegnùs simonegjànt,
          e’n ta li fesùris da la piera platàs.
          Ma
          La jù’i colaraj encja jò dut ta’un colp cuant
          che chì’l sarà chèl ch’i pensavi che tu ti fòs.
          cuant che puc fà vegnùt ti mi sòs davànt.

          Ma pì al è zà’l timp che jò’i me piè i scòs
          e che cussì mi cjati cul cul in sù
          che luj’l restarà plantàt cuj so piè ros:

          che dopo di luj’l vegnarà un schifòus chì jù,
          da la Fransa, un pastòu tant sensa lès,
          tal ca è miej che luj stes e me’l cujèrzi sù.

          Un nòuf Gjasòn’l sarà, di cuj a si lès
          taj Macabej; e coma ca ghi’è mol stàt
          il so re, cussì a luj chèl che re al è’n Fransa adès.”

          Jò’i no saj chì se jò’i eri stàt masa mat,
          cuant che rispundùt ghi vevi in chistu metri:
          “Alòr diš’mi: cuàncju bes al àja domandàt

          il Nustri Signòu prin’che a San Pieri
          li clafs di lasù ghi vès slungjàt via?
          ‘Vègnimi davòu,’ ghi’a dìt, dut lì, ti siguri.

          Nè Pièr nè’i àltris a ghi’an cjòlt a Matia
          oru e arzènt, cuant cal è stàt sielzùt
          pal post di chèl che’l Signòu al veva tradìt via.

          Ma stà ben chì, ch’i ti vèns punìt dut;
          e vuarda pur la moneda mal cjolta
          ch’àrdi ti’a fàt cuant che cuntra Carli ti sòs zùt.

          E s’a no fòs pars’chè ’ncjamò mi vieta
          la riverènsa da li clafs gràndis
          che tu ti vèvis’n ta la biela vita,

          i’ušarès peràulis tant pì dùris:
          chè la vustr’avarìsia’l mont mal a fà stà,
          pestànt zens bùnis e alsànt ches trìstis.

          Di vu’ pastòus necuàrt si’a’l Vangelista,
          cuant che chè ca è sintada ’nsima da l’àghis
          cuj re’a putanava, a luj ghi’era’n vista;

          che nasùd’ a era cun sièt cjàfs, lu savèis,
          e che asistid’ a era daj dèis cuàrs
          fin che ’l omp so sielzùt al varès stràdis virtuòšis.

          Di oru e d’arzènt Diu’i vèis fàt, stuàrs:
          puc a vi sepàra dal’ idolatri
          fòu che luj un, e vuàltris ni preàis sentenàrs!

          Ah, Tinùt, di cuant mal ch’i ti sòs stàt mari,
          no la to conversiòn, ma l’ereditàt
          che da te al à cjòlt il prin siòr pari!”

          E mentri sti nòtis gh’vevi cussì cjantàt,
          o che rabia o cosiensa lu muardès,
          cu li dos gjàmbis al veva scalsetàt.

          Jò’i cròt che al me duca a ghi plašès,
          pars’che contènt sempri atènt’l steva,
          il sun di dut sè ch’i vevi dita adès.

          A stu punt, cuj bras a tracuèl stret mi veva:
          e dopo ch’i’eri stàt dut stret tal so pet,
          di jù ch’i’èrin al era tornàt ulà che’n sù’l zeva.

          E no si stracava di tègnimi tant stret;
          cussì partàt mi veva fin tal colm dal arc
          che dal cuàrt al cuìnt àrzin al parta dret.

          Chì, plan planìn al veva pojàt jù ’l so car’c,
          plan planìn parsè che’l post sporc al èra e dur
          che nencja par cjàvris nol sarès stàt parc.

          Da chì n’altra val jodùt i vevi la jù’n tal scur.

Cjànt Vincjèšin

          Di castigu nòuf mi convièn fà daj vers
          e dàighi materiàl al vincjèšin cjànt
          da la prima cansòn, ca è chè daj somèrs.

          Jò i mi eri zà disponùt dut cuant
          a rivuardà la jù tal discujèrt font,
          che di planzi tormentàt si steva bagnànt;

          e jodùt zent i vevi’n ta chel valòn rotònt
          vignì, tašìnt e tant lagrimànt, al pas
          ca fàn li orasiòns in ta chistu mont.

          Com’che’l me jodi jù’ghi zeva sempri pì’n bas,
          stran a era jodi com’cal era stravoltàt
          ognùn da la barba al pet, cal è pì’n bas;

          che vièrs i rognòns il cjàf al era ziràt
          e di vignì ’ndavòu ghi convegneva,
          chè di zì ’ndavànt nol podeva’l puòr danàt.

          Paràliši a podarà èsi ch’ognùn’l veva
          par stravoltasi pròpit cussì dal dut;
          ma i no cròt che di stu mal cussì’l steva.

          Se Diu a ti lasa, bon letòu, fà frut
          da la to lesiòn, pènsighi ben tu stes
          com’che fàt i vevi a tègnimi in muša sut,

          cuant che la figura di nuàltris puarès
          cussì stuarta jodùt i vevi che’l planzi daj vuj
          li culàtis a ghi bagnava pròpit tal miès.

          Cuant ch’i planzevi, pojàt in t’un daj spiguj
          di chel scoj dur, cussì che la me scorta
          “Sotu’ncjamò tant stùpit?” dìt mi veva luj.

          “Chì a vìf la pietàt cuant ch’è ben muarta:
          cuj’l pòsia èsi pì disgrasiàt di chèl
          cal dìs ch’al divìn judisi di vej pietàt no ghi’mpuarta?

          Alsa’l cjàf, àlsilu, e jòt chèl che par chèl
          si’a vierzùt ai vuj dai tebàns la cjera;
          par chèl ghi sigàvin dùcjus: ‘Anfiarèl,

          ’ndà i vatu? Parsè làsitu la guera?’
          e a no restava che zì’n jù’n ta li vàlis
          fin a Minos, ch’ognùn’l brinca, la fiera.

          Vuarda ben cal à fàt pet da li spàlis:
          parsè ch’jodi ’l à volùt masa ’ndavànt,
          ’ndavòu al jòt e par lì ghi vàn li gjàmbis.

          Jòitu Tirešias, che 'l aspièt al à cambiàt tant
          cuant che da mascju ’n fèmina’l è doventàt,
          e ogni toc dal cuàrp si veva cambiàt, dut cuant;

          e prima, e dopo, di bati ghi veva tocjàt
          cu la vìscja’i doj sarpìns involusàs
          par che la forma di mascju ghi fòs tornàt.

          Arònt si schena’n pansa di Tirešias,
          chèl, che taj mons di Luni, ’ndà cal svangja
          il Cararèis, che’i cjàmps di sot ’l tèn cultivàs,

          al à vùt in taj màrbui blancs, la spelòncja
          par cjaša, d’indulà che’d’jodi li stèlis
          e’l mar d’ostrusiòn a'n d’aveva pucja.

          E che là ca si stà cujerzìnt li tètis,
          che tu no’t jòdis, cu li strèsis disfàdis,
          e a à di là dùtis li pars pelòšis,

          Manto a è, ca è zuda’n ta tanti cjèris;
          e stabilìt si’a’n fin ulà ch’jò i soj nasùt;
          e a mi plàs duncja che’un puc ti mi scòltis.

          Dop’che so pari fòu di vita'l era zùt,
          e serva vegnuda a era la sitàt di Bac,
          chista pal mont par tant timp a’a vivùt.

          La sù ta la biel’Italia al è un lac,
          ai piè da l’Alp ca sjera l’Alemagna,
          insima di Tiràl, e cal à’n nòn Benac.

          Da pì di mil fontànis, i cròt, si bagna
          tra Garda, Val Camonica e’l Penìn,
          da l’aga che tal lac lasù si stagna.

          Al è un post la’n’tal miès indulà che’l Trentìn
          pastòu e chèl di Brèsia e’l Veronèis,
          segnà’l podarès, s’al fès chel stes cjamìn.

          Peschièr al è lì, bièl e fuàrt arnèis
          par fà front ai Bresiàns o Bergamàscui
          cuj rivòns intòr che’n jù ghi vàn lišèis.

          Chì a càpita che dut sè ca vèn daj rìvui
          e che’n ta’l grin dal Benac pì nol stà,
          flun si fà la jù’n ta chej biej vers pàscui.

          Apèn’che l’aga a cori di nòuf si presta,
          no pì Benac ma clamàt al vèn Mincju
          fin a Governàl, ’ndà ch’in tal Po si svuèjta.

          Puc al à corùt prin di cjatasi’n val la jù,
          indà ca si slargja e s’impaluda;
          e d’estàt a intiva a sbasasi tant pì'n jù.

          Pasànt par uchì, la vèrgin cruda
          jodùt a veva cjera’n tal miès dal pantàn,
          sensa coltivasiòn e, di zent, nuda.

          Lì, par scjampà d’ogni consorsi umàn,
          cuj so serfs a fà la maga si veva fermàt; ì'n jù
          lì a veva vivùt e lì i so vuès a stàn.

          I òmis, che pus in ziru si varès cjatàt
          si èrin dopo riunìs’n ta chel post, fuàrt
          par via dal pantàn par dut cumulàt.

          La sitàt fondàt a vèvin su chel vuesàn muàrt;
          e par chè che’l post par prin a veva sielzùt,
          Mantua l’an clamada, e sensa tuàrt.

          Il nùmar da la so zent al era zà cresùt
          prima che’l cjastronà dal Casalodi
          da Pinemònt ingàn al vès risevùt.

          Però stà ’tènt che se maj ti vès da jodi
          un che da la me cjera altri ti contàs,
          bušiàr’l sarès; il ver tu ti’as di crodi.”

          E jò: “I rašònamìns ch’i ti mi fàs
          a sòn cussì juscj’ e’i ghi cròt cussì tant
          che i àltris a sarèsin cjarbòns distudàs.

          Ma dišmi da la zent ca và’n davànt,
          s'i t’jòs cualchidùn di mèrit’n ta la fila;
          lì al è’l me pensej; il rest nol è ’mportànt.”

          Alòr dìt al veva: “Chèl che da la mosela
          la barba jù ghi và’n ta li spàlis scùris,
          stàt al era—cuant che volùt a vèvin la Grecja svueitala,

          lasànt’n davòu dom’chej pa li cùnis—
          oràcul, e’l via dàt al veva cun Calcànt,
          a Aulid, di molà via li cuàrdis.

          Eurìpilo al veva’n nòn, e cussì cjantànt
          a và ta’un punt la me alta tragèdia:
          chist ti sàs, che’l libri ti lu cognòs dut cuant.

          Chel’altri che ’n cuàrp al è puc e nuja,
          Michel Scot al è stàt, cal era, tegnìn in mint,
          in gamba cun chel so magic imbrojà.

          Jòt là Guido Bonàt; e jòt pur Asdìnt,
          che di podej tornà al spac e’al coràn
          al vorès, ma masa tars pentìnt.

          Jòt che puòris che gušièla lasàt a àn
          e’l tesi e’l filà, par doventà ’nduvìnis;
          fà striamìns a volèvin, com'che i màgus a fàn.

          Ma paràn via; che zà a sòn visìnis
          daj doj emisfèros, e a tòcin l’onda
          sot di Sìvilia, Caìn e li spìnis;

          e belzà stanòt la luna ’era tonda:
          recuàrditi benòn com ’ca ti’a zovàt
          na volta ’n ta che selva profonda.”

          Cussì luj, mentri che' davànt i vèvin paràt.

Cjànt Vincjunèšin

          Cussì di punt in punt, di altri tabajànt
          che’l me drama di cjantà no si cura,
          i èrin rivàs; e i si cjatàvin tal pì alt cuant

          ch’i si vèvin fermàs par jodi l’altra fesura
          di Malbòls indulà che ognidùn invàn al plàns;
          e a era, miràbil d’jodi, dut scura.

          Coma che’n tal arsenàl daj venesiàns
          la pecja tichignòša d’unvièr a bòl
          par spalmà, da li nafs ca spàndin, i legnàns—

          che di navigà no pòsin; ma chèl cal pòl,
          a si fà na naf nova; n’altri al comeda
          li brèis di chès che viagjàt a àn, da pol a pol;

          un al inclàuda a popa, e un in banda;
          un rèmos al fà e n’altri sù al fà cuàrdis
          o al tersaròu o artinòu tacòns ghi dà;

          cussì, no par fòuc, ma par mans divìnis,
          la jù a boleva na malteca densa
          ca inviscjava dùtis dos li rìvis.

          Jò’i la jodevi, ma’i la jodevi sensa
          jodi altri che bòlis che’l bulì’l feva;
          dut’si sglonfava, e dopo a era di nòuf lisa.

          Mentri che’l me vuli jù al jodeva,
          il me duca, dišìnt “Stà ’tènt, stà ’tènt!”,
          a sè tiràt mi veva, lì che luj al steva.

          Mi eri alòr voltàt coma chèl cal è contènt
          di jodi chèl ca sarès miej cal scjampàs
          ma che’l timòu dal momènt ghi cjoj ’l intènt,

          tant che, par jodi, nol è bon di fà’un pas;
          e par davòu di me jodùt i vevi un diàu ner’
          che su’n scoj corìnt al vegneva dal bas.

          Ahi cuant cal era in tal aspièt fièr!
          e cuant che’n tal fà’l pareva ’nsidiòus
          cun l’àlis spleàdis e cul piè lišèr!

          Il so schenòn, alt al era e musculòus,
          e jù al pocava un pecjadòu cuj so flancs,
          e pa li cragnòlis al tegneva'l cragnòus.

          D’insima’l punt dìt al veva: “O Malbràncs,
          chì al è un daj ansiàns di Santa Zita!
          Metèilu sot vuàltris ch’i no sèis maj stracs,

          ch’i vuej zì di nòuf’n ta maniera dreta
          là che ogni omp baratadòu al è, fòu che Bontùr;
          un no al è un sì, basta bes ’n sacheta.”

          Ta la Bolgja butàt lu veva, e pal scoj dur
          voltàt si veva; e maj al era stàt mastìn molàt
          cussì svelt a còrighi al lari davòu.

          Chèl tufàt si veva e dut stuàrt sù al era tornàt;
          ma’i demònis che dal punt a vèvin un tet,
          sigàt a vèvin: “Chì’l Sant Volt nol vèn tratàt:

          chì no si noda miga coma’n tal Serclèt!
          Ma s'i no ti vòus da nu vignì sgrifàt,
          nosta fà ’nsima di sta melma un tet.”

          Dopo vèilu cun tancju rimpìns rimpinàt,
          dìt ghi vèvin: “Cujèrt a è miej che chì ti bàlis;
          para pur via a baratà, uchì platàt!”

          A è cussì che li còghis a li ’sistèntis
          ’ghi fàn tufà ’n miès da la cjaldera
          la cjàr, par ca no galegi, cuj fièrs a pùntis.

          Il bon mestri “Par ca no somej vera
          ch’i ti sòs uchì,” mi veva dìt, “và a platati
          pì ch’i ti pòdis davòu di na piera;

          e se n’ofèša mi vegnès a bati,
          nosta vej poura, che jò’i ai dut a punt;
          in t’altri timps i’ai dovùt cussì combati.”

          Ta’un tic e tac zùt al era di là dal punt;
          e com’cal era rivàt’n ta la riva sesta,
          un còu bon da vej vùt al veva, e di vèilu chì apùnt.

          Cun chel furòu e grant menà di sata
          ca ghi còrin i cjàns davòu dal singarèl,
          che sùbit al domanda s'al pòl uchì fà sosta,

          cussì a èrin vegnùs fòu chej di sot dal puntišèl
          e cuntra di luj mostràt a vèvin ducju i so rimpìns,
          ma luj sigàt al veva: “Nisùn’l sedi crudèl!

          Prin di vignì becàt daj vustri rimpìns,
          a scoltami cal vegni un di vu’ndavànt;
          rimpinàimi dopo se cussì i vèis in mins.”

          Dùcjus a vèvin sigàt: “Malacoda, và’n davànt!”;
          un alòr si veva movùt, e’i àltris fers a èrin restàs;
          e a luj ghi era zùt, dišìnt; “Ghi zòvia tant?”

          “Jòdimi chì, Malacoda; miga ti crodaràs
          ch’i sedi vegnùt,” al veva dìt’l me mestri,
          “sigùr ch’i mi varèsis’mpedìt il pas,

          sensa’l volej divìn e’l destìn destri?
          Lasàit ch’i zedi, che’n tal cjèl a è volùt
          ch’jodi ghi fedi a’un’altri stu cjamìn silvestri.”

          Alora’l so fà rogànt tant jù ghi era zùt,
          che’l so rimpìn ai piè ghi era colàt,
          e ai àltris ghi veva dìt: “Ca nol vegni spunzùt.”

          E’l duca a mi: “O tu che sintàt
          cussì cujèt ti sòs taj scòis dal punt,
          torna pur, che chì ’n pas ti saràs lasàt.”

          Mi eri a colp movùt e a luj congjùnt;
          ma’i diàus si èrin dùcjus fàs indavànt,
          che temùt i vevi che d’acòrdu a fòsin a stu punt:

          in ta stu mòut i vevi jò zà jodùt ogni fant
          cal vegneva fòu dopo'l pàt di Cjavrona,
          se stes jodìnt fra’l nemìc, ch’an d’era tant.

          I vevi jò visinàt duta la me persona
          dongja dal me duca, e’i vuj no ghi cjolevi
          da la ’parènsa so, ca no era buna.

          Sbasànt i rimpìns, “A tocjalu i provi,”
          un ghi veva dìt a 'n altri, “in tal so schenòn ?”
          e rispundùt ghi vèvin: “Sì, falu ben movi!”

          Ma chel demòni che cul me bon paròn
          al discoreva, a si era a colp voltàt
          dišìnt: “Calma, calma, Scarmiliòn!”

          A nu ni veva dopo dìt: “Roba da mat
          il sorpasà stu scoj, parsè ca si jòt un fracàs
          par dut, e fin il sest arc al è spacàt.

          E se di parà via ’ndavànt vi plàs,
          i varèsis da zì sù par chista creta;
          visìn a ghi è n’altri scoj cal parta a un pas.

          Alièj, sinc òris prin di st’ora puareta,
          ben mil e dušìnta e sesànta sèis
          àis a sòn che sta strada a è ca sì sgreta.

          I mandi via par là chiscju me compàis
          par jodi se nisùn di lòu fòu si scjàsa:
          zèit cun lòu che sans e salfs i restarèis.

          “Vèn avànt, Alichìn, e Pestabrusa,”
          al veva tacàt a diši, “e tu pur Cjagnàs;
          e che’i dèis al guìdi il Barbarìsa.

          Encja Lìbicos cal vègni e Draghignàs,
          Coma pur Siriàt palotàt e Sgrifacjàn,
          Farfarèl e’nfìn Rubicànt daj mas.

          Zèighi atorotòr di chel bulìnt di ledàn:
          tegnèit cont di chìscjus fin tal’altri scoj,
          che dut ’ntej al pasa ’nsima d’ògni fosàn.”

          “Oh, mestri, puòr me, se jòdiu chì ch’i soj?”
          i vevi dìt. “Daj, paràn via sensa scorta,
          se tu ti sàs zì; a è miej ch’i zìni besoj.

          Se tu ti sòs necuàrt, com’ben’altra volta,
          no jòditu ca stàn i so dincj’ crustànt,
          e di minàcis ’an plen la muša bruta?”

          E luj a mi: “Nost’èsi pauròus cussì tant:
          lasa ca ’ncrùstin i dincj’ tant ca vòlin,
          cussì a fàn paj puarès ca si stàn lesànt.”

          Par ’l àrzin di sinistra adès’i zèvin;
          ma’ntànt si tegneva ognidùn di lenga strèt:
          dal duca so dùcjus  un sen a spetàvin;

          e luj alòr cul so cul trombetàt al veva, e sclet.

Cjànt Vincjaduèšin

          Jodùt i’ai jò soldàs in marcja metùs
          prons par combati e par fà di sè mostra;
          encja scjampànt indavòu i’u’ai jodùs;

          drapej i’ai pur jodùt’n ’ta la banda vustra,
          o Aretìns, e encja’l zì daj cavalerìs
          e’l combati daj turnamìns, e’l gjostrà;

          a sun di tròmbis o di cjampànis,
          cun tambùrs e cun segnaj di cjascjej,
          e cun ròbis forèstis e nostrànis;

          ma maj, pròpit maj, cun un mulinà cussì intej,
          jodùt i’ai cavalièrs mòvisi o pedòns,
          nè pur nàfs ca jù nè stèlis in taj cjej.

          Nu’i zèvin ’ndavànt cuj dèis demòns:
          O che nòbil compagnìa! Ma cuj sans
          in glišia e in taverna cuj cjochetòns.

          Ma là da la pèula a era la me mins,
          par capìghi da la bolgia dut’l inzèn
          e com’che dentri a vegnèvin cuètis li zens.

          Com’che i delfìns, cuant ca ghi mandin un sen
          ai marinàrs cul arc da la so schena,
          che di salvasi dal velièr si prepàrin ben,

          cussì, mo, par lišerìsi da la pena,
          cèrs daj pecjadòus jodi a fèvin il gobòn,
          e sùbit lu platàvin com’la balena.

          E com’tal orli da l’aga a sòn
          ta’un fosàl li rànis cul mušu di fòu,
          cussì che’i piè a si plàtin e’l pansòn,

          cussì’l steva par dut ogni pecjadòu;
          ma cuant ca si visinava Barbarìsa,
          a colp a sparìvin sot dal bulišòu.

          Un i’ai jodùt—o se schifo e spìsa!—
          cal spetava lì, com’cuant che un al incùntra
          na rana ca stà e n’altra ca sclapìsa;

          e Sgrifacjàn, ca ghi era zùt cuntra,
          ingancjàt lu veva paj so tichignòus di cjaviej
          e tiràt sù, cal someàva na lodra.

          Il nòn di dùcjus zà’i savevi di savej,
          cussì ben notàs i’u vevi cuant ca Erin stàs elès;
          ma’i nòns ca si dèvin forsi no èrin chej.

          “O Rubicòn, jodìn com’ch’i ti ghi mès
          intòr li sgrìnfis par gjavàighi la pièl!”
          a sigàvin ducju ’nsièmit i maladès.

          E jò: “Mestri, prova, s'i ti pòl fà chèl,
          cjatà fòu cuj cal è chel puòr disgrasiàt
          ch’ai so ’versàris al è par lasàighi la pièl.”

          Il me duca a chèl si veva visinàt
          domandànt d’indulà cal era, e chèl:
          “Tal regnu di Navara i soj stàt latàt.

          Me mari dàt mi vev’a’un siòr par ch’i servìs chèl,
          ic, che generàt mi veva da’un farabùt,
          che distruzùt si’veva e lasàt nencja un pel.

          Pì tars, serf dal bon re Tebàlt i eri zùt:
          là i mi eri metùt a fà’l baratadòu;
          e adès, par chèl, chì ch’i soj, ta stu cjaldùt.”

          E Ciriàt, che da la bocja’l veva fòu
          da li bàndis do palòtis com’i pursìs,
          sìntis a ghi li veva ben fàtis par davòu.

          Tra li gjatàtis èco ca vèn la surìs;
          ma Barbarìsa cuj so bras lu veva sieràt,
          dìšìnt: “Stèit’n là mentri ch’i lu’nforcìs.”

          E al me mestri la muša ghi veva voltàt:
          “Domanda pur,” al veva dìt, “se pì ti vùs savej
          di luj, prin che daj àltris al vegni disfàt.”

          Duncja’l duc: “Dìs sù: daj àltris i varès miej
          savej se cualchidùn di lòu al è latìn
          sot sta pece.” E chèl: “Puc fà i eri cun chej

          ca vèvin tra di lòu un di là visìn:
          magari jò ’ncjamò cussì cujerzùt!
          ch’i no temarès nè òngula nè rimpìn.”

          E Libicòs, “Ma vutu vej pròpit dut?”
          al veva dìt; e cjapàt ghi veva'l bras cul rimpìn,
          che, tirànt, sbregàt via ghi'n veva un tocùt.

          Encja Draghignàs volùt al veva da’un colp di rimpìn
          la jù’n ta li gjàmbis; ma’l so decuriòn
          si veva voltàt atorotòr cun brut murbìn.

          Cuant ca era un puc calada la tensiòn,
          a chè, che la ferida si veva sbircjàt,
          domandàt ghi veva il duca: “Atensiòn!

          Cuj’l eše chèl che, ti dìs, da puòr disgrasiàt
          ti’as lasàt par vignì’n ta sta riva?”
          “Al era il frari Gomita,” al veva tacàt,

          “chèl di Galura, che tancju ’mbròis al veva,
          e vìnt vùt i nemìs dal so siòr in man,
          ben tratàs, i'u veva ch’ognùn si la godeva.

          Si veva fàt dà i so bes e lasàs fòu di man,
          com’che luj al dìs; e’n taj altri còmpis encja
          al era stàt baratòu, ma grant, po, e sovràn.

          Al pratica cun stu siòr Michel Zancja
          di Logador; e di contà di Sardegna
          e da li so lènghis, stràca’n sìntin pucja.

          Ma puòr me, jodèišu ’l altri cal grugna:
          vi dišarès di pì, ma poura i’ai che chèl
          si prepari a gratami la rogna.”

          E Barbarìs stes, voltàt a Farfarèl,
          che’i vuj al stralunava, pront par bati,
          ghi veva dìt: “Via di chì tristàt d’usièl.”

          “Se vuàltris i volèis jodi o sinti,”
          tacàt al veva chel danàt, ca nol era feso,
          “Toscàns o Lombàrs, jò ju faraj vignì;

          ma ca stèdin i Malebràncs encjamò ’n ceso,
          par no vej di temi da li so vendètis;
          e jò, sintàt coma ch’i soj chì, po,

          par un ch’i soj, i farài vignì tant’ànimis brùtis
          cuant ch’i fiscjaraj, com’cal è nustri ušu
          di fà cuant che cualchidun’l mèt li sàtis.”

          Sintùt chist, Cagnàs alsàt al veva'l mušu
          e scjasànt il cjàf al veva dìt: “Sìnt se malìsia
          che par butasi jù al à pensàt sù!”

          Alòr luj, cal era plen di furbìsia,
          al veva rispundùt: “Malisiòus i soj, sigùr;
          s'i pòs ghi faj ben ai mès cualchi malagràsia.”

          Al contrari daj àltris, Alechìn dur
          nol era stàt, ma ghi veva dìt: “Se tu jù ti vàs,
          galopànt i no ti vèn in davòur,

          ma svualànt parzora da la pece ti mi sintaràs:
          lasàn il orli, e’l rivàl coma scut,
          par jodi se pì di nu ti valaràs.”

          O bon letòu, èco chì n’altri zogùt:
          ognùn dal àrzin i vuj al veva voltàt;
          e il prin di dùcjus, Cagnàs, il pì crut.

          Il Navarèis il so timp al veva ben ušàt:
          fisàt al  eva i piè’n cjera e tic e tac
          al era saltàt e da Barbarìsa si veva molàt.

          Colpa ognidùn sintùt al veva di stu distàc
          ma pì chèl che caušàt al veva'l difièt;
          però si veva movùt e sigàt: “Ti’ai, viliàc!”

          Ma puc ghi veva zovàt: che li àlis al suspièt
          no ghi la vèvin fata: chèl sparìt al era là di sot,
          e’Lechìn’n’davòu al veva svualàt, alsànt il pet:

          pròpit cussì a fà la rasa di bòt:
          cuant che’l falc si visina, jù a si tufa,
          e luj, zìnt’n sù, a si sìnt com’un pipinòt.

          Pestabrùsa, dut rabiòus da la trufa,
          davòu ghi era zùt svualànt, e al era ’nvaghìt
          che chèl al vivès, par vej na barufa.

          Sicoma che’l baratòu al era sparìt,
          mostràt ghi veva li sgrìnfis al so compaj
          e’nsima dal bušaròt si vèvin asalìt.

          Ma ’l altri al era falc pì scaltri che maj
          e dopo vèjlu ben sgrifàt, ducju doj
          plombàs a èrin in ta chel bulìnt di staj.

          Il cjalt a colp spartìt al veva i doj;
          ma di tornà’n alt no ghi la fèvin, nencja volìnt;
          cun l'àlis tichignòšis restàs a èrin besoj.

          Barbarisa alòr, cuj altri sièt dulìnt,
          cuatri an veva fàs svualà’n ta l’altra riva
          cun ducju i gàncjus, e svelt fašìnt,

          di cà e di là ognidùn tal so post al zeva:
          i rimpìns a slungjàvin vièrs chej impecjàs,
          che ognidùn la cjàr sot la pièl zà cuèt al veva;

          e cussì i’u vèvìn lasàs, ducju ’mpacjàs.

Cjànt Vincjatreèšin

          Sidinùs, besoj, e sensa compagnìa
          i zèvin, un davànt e 'l altri dopo,
          coma che'n tal zì i fràris a pàrin via.

          Mi veva partàt ta la fiaba di Isopo
          il pensej daj tramàis ca barufàvin,
          chè ca conta da la rana e surìs, po;

          che tant com’”cumò” e “adès” a si somèjn
          i uns e’i àltris, s’a si tèn ben da mins
          com’che d’acòrdu a vàn prinsìpit e fin.

          E com’ch’un pensej al nàs d’àltris visìns,
          cussì da chel pensej 'n altri al era vegnùt,
          che doplàt mi veva’l timòu taj sintimìns.

          Jò lu jodevi cussì: “Tegnìnt cont di dut,
          par cauša nustra scjù chì sòn stàs befàs,
          tant ch’adès a stàn pasànt un momènt brut.

          Se mal’ intensiòn e rabia ’sòn spošàs
          lòu mi coraràn indavòu pì crudej
          daj cjàns ch’al lièvri davòu ghi còrin, ’famàs.”

          Zà si stèvin indresànt i me cjaviej
          da la poura, e vuardànt sempri ’ndavòu,
          i vevi dìt: “Maestri, no eše pròpit miej

          ch’ti ni plàtis ducju doj? Jò i’ai timòu
          daj Malbràncs; davòu a mi stàn vegnìnt:
          a mi par che di rivà chì ’ncjamò puc ghi vòu.”

          E luj: “Se un spièli i fòs dut lušìnt,
          la to imàgin di fòu no tegnarès
          prin di chè che dentri a ti da turmìnt.

          A sòn apena rivàs i to pensèis taj mès,
          cun chej stes timòus daj mès e’l stes aspièt,
          cussì che par ducju doj’l me consej’l è’l stes.

          S’a nol è’l rivòn a destra masa dret
          d’impedìni ta l’altra bolgia di zì jù,
          i scjamparìn di st’imàgin di cjàsa, i scomèt.”

          No vèvin nencja tacàt a zì in jù
          cuant che no tant lontàn, cun l’àlis tiràdis
          par vìgnj a cjòini, rivàs i èrin a jòdiu.

          Il me duc mi veva sùbit cjapàt sù, jò’i dìs,
          com’che la mari, sveàda dal rumòu,
          visìn jodìnt li flàmis impiàdis,

          a cjoj sù’l fì e’a cor, sensa jodi’n davòu,
          avìnt amondi pì di luj che di sè cura,

          tralasànt par chèl di metisi majuta 'ntòr, òu ;

          e jù d’insima da la riva dura
          a pansa ’n sù al era zùt jù da che creta
          che una da li bàndis dal fosàt ’a siera.

          Ta’un canàl no’a maj aga corùt svelta
          cussì par fà cori roda di mulìn
          cuant che ic pì visìn da li pàlis a stà,

          com’il me mestri cuant ch’jù dal orli i zèvin,
          cun me che ben stret mi veva al so pet,
          coma ch’i fòs fì so, no doma un compajn.

          Apena che’i so piè tocjàt a vèvin il lièt
          dal sest bušaròt, belzà a èrin lòu lasù
          tal orli, sensa, po, podej fani dispièt;

          che volùt a veva la providensa dal pì’n sù
          fàju minìstros da la fosa cuìnta,
          ma’l podej zì via di lì ghi veva cjòlt sù.

          La jù’i vèvin cjatàt zent lustra, e tanta,
          che plan planìn a zeva atòr cuj so pas,
          planzìnt, straca tant, e sensa grinta.

          Mantelìnis a vèvin cun capùcjos bas
          di front dai vuj, fàs dùcjus secònt il taj
          di Clugnì, ’ndà che daj fràris a èrin ušàs.

          “Ndoràs a èrin di fòu, e lùstris pì che maj,
          ma dentri dùtis di plomp, pešànt, mo, e tant,
          com’i condanàs di Fed’rìc e’i so guaj.

          Oh se fadìja’l etèrno partà di stu mant!
          Nu’i vèvin ’ncjamò paràt via a man sanca,
          insièmit cun lòu, il so planzi scoltànt;

          ma pal grant pèis, che zent lì, ch’era straca,
          a zeva’n davànt cussì plan che compàis
          nòufs i cjatàvin ca zèvin pì svels ucà.

          Par chèl jò al duca: “Di scju puòrs tramàis
          a’n d’ese di chej ca si cognòs di fàt o nòn?
          Si’n jòdia cualchidùn ta scju viavàis?”

          E un che’l toscàn’l cognoseva benòn,
          “Stèit fers lì ch’i sèis,” di davòu ni veva sigàt,
          “vuàltris ch’i corèis’n tal scur di stu buròn!

          Forsi i varèis sè ca vi’a ’nteresàt.”
          Alòr il duca voltàt si veva e dìt: “Fèr,
          e dopo và ’ndavànt, tu, cul so pas ralentàt.”

          Apena fermàt, doj premuròns—chistu al è ver—
          jodùt i vevi che’n spìrit èsi cun me a volèvin;
          ma plan, che chì a era stret e’l pèis coma fièr.

          Cul vuli di travièrs, cuant che chì a èrin,
          fìs mi vuardàvin, sensa fà peràula;
          voltàs si’èrin dopo a sè stes e si dišèvin:

          “Stu chì al par vìf da com’cal mòuf la gola,
          e s’a sòn muàrs, cuj ghi dàja’l privilègju
          di zì lìbars dal gran pèis da la stola?”

          Dopo a mi: “O Toscàn ch’al colègju
          di chej puòrs d’ipòcritis ti sòs vegnùt,
          di dìšni cuj ch’i ti sòs no vèjlu’n disprègju.”

          E jò a lou: “Nasùt i soj e cresùt
          ta la gran’ sitàt dal bièl Arno’n riva
          e’i soj chì cun chel cuàrp ch’i’ai sempri vùt.

          Ma vuàltris cuj sèišu, che tant lušignànt
          il dolòu vi còr jù pa li mosèlis?
          Se pena i vèišu ca à un lušòu cussì grant?”

          E un dìt al veva: “Sti mantelìnis zàlis
          a sòn fàtis di plomp tant gros che’i pèis
          sos a fàn tant cjulà li so balànsis.

          Fràris Godìns i sìn stàs, e bolognèis;
          chistu Loderingo e jò Catalan
          i’èrin clamàs, e a Firense ni vèis

          elešùs, ’ndà che prin sielzùt dom’ùn an d’àn
          par tegni la so pas, e'i sìn stàs taj
          che’i efiès là dal Gordingo ’ncjamò a stàn.”

          Jò i vevi tacàt: “O fràris, i vustri maj
”;
          No vevi dìt di pì, ch’al vuli un mi era vegnùt
          cal era'n cjera ’in cròus metùt cun tre paj.

          Cuant che jodùt ni veva a si ers dut cuntuarzùt,
          in ta la barba cun grancj’ suspìrs soflànt,
          e’l frari Catalàn, ca si era necuarzùt,

          mi veva dìt: “Chel conflit ch’i ti stàs oservànt
          al veva consiliàt i Farišèos cavera miej
          pal pòpul un omp ai martìrs mandà ’ndavànt.

          A travièrs al è—e nùt—di stu troj intej,
          com’ch’i ti jòs; e a è just cal sinti
          d’ognùn cal pasa’l gran pèis cal à da vej.

          Cussì a è volùt ch’encja so misièr al stenti
          ta sta fòsa, e’i àltris dal consìlio:
          grant dàn paj Ebrèos; chist’in mins tènti.”

          Alòr maraveàt al era stàt Virgìlio
          di chèl cal era dut distiràt in cròus
          e pestasàt ta stu eterno ešìlio.

          Ghi veva alora 'ndirisàt al frari sta vòus:
          “Vi displašarèsia, podìnt, di dìšni
          se’n davànt a destra’n’dè post pì spasiòus

          par podej fòu—nuàltris doj—zìghini,
          sensa vej da costrìnzi i ànzui nèris
          di vignì fòu da stu font a butani.”

          Al veva duncja rispundùt: “Pì ch’i no ti spèris
          a si visina un scoj che dal grant sìrcul
          al taca e al cujèrs dùtis li bòlgis,

          fòu che chista; chì’l para via’l pericul:
          ma’i podèis ben zì sù par chista frana
          che’nsima’l rivòn a fà un puc di rincùl.”

          Il duca, penseròus, al era jù di vena;
          ma dopo: “Bušiàr al è stàt’n ta sta fogna
          chèl che’i pecjadòus par ca’l rimpina.”

          E’l frari: “Contà i’ai sintùt a Bologna
          daj vìsis di stu diau, che fra chej i’ai sintùt
          cal è pari dal fals, sta gran carògna.”

          Alora il duc a cjaminà si veva metùt,
          cun encjamò’n muša un sen di rabia;
          e jò pur daj ’ncargàs via’i soj zùt,

          seguìnt dal me bon duc la segnada via.

Cjànt Vincjacuatrèšin

          Là ’ndulà che’l àn al è’ncjamò zovenùt
          cuj ràis dal soreli dal’Acuàri tempràs
          e zà li nòs dì èsi compàgnis dal dì’an volùt,

          cuant che’n taj cjàmps a sòn da la bruša lasàs
          i sens lušìns da la so biela sòu blancja,
          ma ai ràis cjàls a vègnin sùbit platàs;

          chel pastòu che roba par li piòris ghi mancja,
          al leva sù, al vuarda, e’l jòt ducju i pras
          ca lùšin blancs; a si bat’l cjàf, e duncja

          in cjaša’l torna; al scjàsa rabiòus i bras,
          com’un puòr diàu ca nol sà pròpit se fà;
          dopo al torna fòu e’l sperà ghi rinàs

          jodìnt che il mont a si vòu dut rifà,
          lì par lì; e al cjoj sù la scoria,
          e li so piòris vièrs il pàscul zì a li fà.

          Plen di poura i’eri cuant che dal duc l’aria
          jodùt i vevi che la so front’a turbava,
          ma’l serèn stu mal al scorsava sùbit via;

          chè, cuant che nu al punt guàst si rivava,
          il me duca vièrs di me a si'era voltàt
          cul bièl fà che al piè dal mont’zà’l mostrava.

          I bras al veva vierzùt, e dopo vej pensàt
          un puc sul miej mòut di podej frontà
          la frana, in sù cuj so bras mi veva pocàt.

          E coma chèl cal fà ma encja atènt al stà,
          e’l pensa sempri sul se fà pì 'ndavànt,
          cussì, cuant ch’i èrin rivàs’n ta la cresta

          d’un scoj, zà’l vuli’l veva’n ta’un clap pì’ndavànt
          e dìt mi veva: “Tenti ben dur’n ta che piera lì,
          ma stà ’tènt ca no sedi una ca stà sbrisànt.”

          No si podeva zì cun tant di cjapièl ulì,
          che nu alora, luj lišej, e jò pocàt,
          sù’i scalàvin, cun man e piè, che parèit lì.

          S’a no fòs che dal rivòn lì ch’i’eri ’mpostàt
          pì dal’altri’l orli al era a man,
          no saj luj, ma jò, po, i sarès lì restàt.

          Ma parsè che’l Malbòls vièrs chel ledàn
          da la cort pì'n bas al và sempri’n riva’n jù,
          li rìvis d’ogni un daj fosàs a àn

          un àrzin cal và’n sù e un cal và’n jù:
          ma’i èrin lo stes plan plan rivàs ta la punta
          ’ndà che l’ùltima piera a steva par colà jù.

          Di tirà flat i fevi fadìa, e tànta,
          che cuant ch’i eri sù i no la podevi pì,
          ànsi sintàt mi eri apena’n cresta.

          “Àlsiti sù, poltròn; no ti pòs stà chì,”
          mi veva dìt il mestri; “che sintàs in pluma
          no si otèn fama, nè stànt tal jèt di dì;

          e cuj che sensa d’ic la vita’l cunsuma,
          amondi puc di sè’n ta la vita’l lasa,
          coma fun in aria o in aga la spluma.

          Leva sù: vìns’l ’vilimìnt ca ti sbasa
          cun chel spirt ch’ogni batàlia al vìns,
          se il cuàrp pešànt a no lu sclisa.

          Da scalà ti’as encjamò tancju scjalìns;
          no basta da scju chì èsi partìt:
          daj, mostra’l to mèrit, s'i ti mi ’ntìns.”

          Alòr mi soj levàt e mostràt furnìt
          di lena miej di chèl ch’i mi sintès,
          e dìt i vevi: “Và, che jò i soj fuàrt e ardìt.”

          I vìn tacàt a zì sù par chel scoj stes
          cal era stret, ’ncrepàt e malmetùt
          e rìpit tant pì di chèl di puc di prin d’adès.

          Zìnt sù’i parlavi par no someà fiacùt,
          cuant che dal’altri bus i vevi sintùt ’na vòus
          che di fà peràulis a varès puc podùt.

          Sè cal veva dìt no vevi capìt nencja dal colm rocjòus
          di chel arc che punt ghi fà chì al fosàt:
          in mòtu al era e scura la so vòus.

          Ma’i vuj vifs—encja s’in jù i’eri voltàt—
          a no podèvin rivà’n font, pal grant scur;
          alora jò: “Tu ti sas, Mestri, sè ca tocja vej fàt

          par rivà’n ta l’altr’ àrzin e zì jù dal mur;
          pars’che, com’ch’jò i sìnt ma i no capìs,
          cussì la jù i jòt ma cognosi a mi’è dur.”

          “Diši i podarès,” al veva dìt. “ma nuja’i ti dìs
          che’l fà; parsè che la onesta domanda
          si’a da seguì cul fà e no cun cjacaràdis.”

          Nuàltris i èrin zùs jù dal punt par che banda
          ’ndulà ca si unìs cul otàf àrzin;
          da chì la bolgia i la vìn ben joduda;

          e jù jodùt i vevi ca si’ntorgolàvin
          sarpìns orìbils di dùtis li sòrtis
          che al recuardaju’ncjamò mi tormèntin.

          Nisùn pì vant, Libia, pa li to dùnis!
          che se di jàcui, fàres, e calìdros
          ti prodùšis, e àltris coma li cèncris,

          nè si tancju nemaj ’mpestàs e lùdros
          ti’as maj mostràt, nencja’n duta l’Etiopia
          o adiritura insima dal Mar Ros.

          ’N tà stu sbušighès di sbis fàighi spìa
          si podeva a la’mpaurida zent nuda,
          sensa’l sperà d’un bus o ’litropìa:

          daj madràs ghi era stada ogni man leàda;
          par davòu gh’imbušàvin cjàf e coda,
          e par davànt a èrin duta na’ngropada.

          Èco che a un cal era da sta banda
          intòr ghi veva svuisàt un sarpìnt e muardùt
          là che la cadopa a è cul cuèl unida.

          Il scrivi na “i” tant svelt no’ai  maj jodùt
          com’che chèl si’a’mpijàt e brušàt, e dut
          in siniša colànt a si’a ridušùt;

          e cuant ch’in cjera a si era cussì distrušùt,
          il pòlvar si'era metùt a rifasi da sè
          e chèl di prima ’l era tornàt dut par dut:

          par chej che di dut a sàn, cussì a è
          che la fènis a mòu e dopo a rinàs
          cuant ch’a la fin dal cuint sècul visina a è:

          nè d’èrba nè blava in vita ’no pàs
          ma doma di gòtis d’incèns e d’amòma,
          e nard e mìra a ghi sòn’l ùltin imbràs.

          E com’chèl cal cola, e nol sà coma,
          par fuarsa d’un brut spirt che’n cjera lu tira,
          o di cualch’altri malàn che’l omp al doma,

          cuant ca si alsa e intòr si mira,
          dut stupidìt da chel grant patimìnt
          cal veva sufrìt, vuardànt al suspira;

          cussì’l pecjadòu dal so 'nsiminimìnt.
          O potènsa di Diu, cuant ca è severa,
          che cussì’a slavinèa cuant ca stà punìnt!

          Il duca ghi veva ’lòr domandàt cuj cal era;
          e chèl: “I soj plombàt da la Toscana
          puc timp fà’n ta sta salvadia di galera.

          La vita bestiàl mi’a plašùt, no l’umana,
          parsè che mul i soj stàt; e’i soj Vani Fus,
          bèstia, e Pistòja mi’era na tant degna tana.”

          E jò al duca: “Ca no si la svìgni da stu bus!
          Domàndighi par se colpa cal è ca jù;
          che jò’i lu ai jodùt com’omp di sanc e rabiòus.”

          Il Fus chistu al era ben rivàt a capilu
          e vièrs di me’l cjàf e’l so spirt al vev' alsàt
          e plen di vergogna si podèva jòdilu;

          dopo al veva dìt: “Pì mi displàs ch’ti mi’as cjatàt
          in ta che mišeria ’ndà ch’i ti mi jòs
          che cuant che da l’altra vita i’soj stàt troncàt.

          Negà chèl ch’i ti mi domàndis i no pòs:
          chì jù i soj metùt parsè che jò’i soj stàt
          ta la sacristìa lari di mòbui e cros,

          e di chistu 'n altri’l è stàt acušàt.
          Ma par che tu di sta vista no ti gòdis,
          se maj chiscju poscj’ scurs ti varàs lasàt,

          di sè ch’i ti viši i vuej ch’i ti scòltis:
          Pistoja daj Nèris a vèn dimagrida:
          dopo a rinova Firense zent e ušànsis.

          Vapòu Marte’l tira fòu di Val Magrada
          cal è di nulòns scurs inglusàt;
          e’n ta na violenta burascjada

          insìma dal Cjàmp Picèn’l combati’l vegnarà fàt;
          alòr luj a colp’l caligu al scorsarà
          cussì che ogni Blanc al vegnarà ferìt.

          E’i ti l’ai dìt pars’che displašej ti farà.

Cjànt Vincjasincuèšin

          Il lari, a la fin da li so peràulis,
          li mans mostràt al veva cun dùtis dos li fìghis,
          sigànt: “Ciò, Diu, èco chì li to mišùris!”

          E sùbit mi’èrin li sbìsis amìghis,
          parsè che una il cuèl a ghi veva 'nsiarpàt
          com’par dišghi: ‘Nuja pì i ti dìšis’;

          un'altra ghi era zuda atòr daj bras, e leàt
          inta’un grop cjàf e coda là ’ndavànt,
          cussì ca nol varès maj pì nuja scjasàt.

          Ahi, Pistòja, parsè no statu pensànt
          d’insinišìti e di fà colà i to murs,
          chè dom’pal mal la to siminsa a và ’ndavànt?

          In ta stu 'nfièr, ta nisùn daj so sìrcui scurs,
          nol è maj stàt cuntra Diu spirt cussì rogànt,
          nencja chèl colàt a Tebe, jù daj murs.

          E par sempri mut al era zùt via scjampànt,
          e jò jodùt i vevi un sentàuri dut rabiòus
          che “’Ndà cal è’l crùt?” al vegneva clamànt.

          I no cròt che Marema cussì tancju schifòus
          di madràs vùt a vès coma luj’n ta la schena—
          fin lì che omp al par—di ducju’i colòus.

          Davòu da la cadopa, in ta la schena,
          cu l’àlis vièrtis, pojàt al era un dragòn;
          e chèl al brùša ognùn che’l cašu lì lu mena.

          Dìt al veva'l mestri me: “Chistu al è Cacòn
          che sot la pica dal Mont Aventìn
          pì vòltis un lac di sanc fàt al veva, il bestiòn.

          A nol và cuj so fràdis pal stes cjamìn,
          pa la trufa che 'l imbrojòn al veva fàt
          di che gran mandria che vùt al veva visìn;

          alora il so fà da furfànt si era fermàt
          sot li menàdis di Èrcul, che forsi
          sent ghi’n  eva dàtis, ma doma dèis ghi vèvin bastàt.”

          Luj’l parlava; chel altri ’lu jodeva zì;
          dut ta un colp tre spirs a èrin lì capitàs,
          che nè jò nè luj necuarzùs si èrin, lì par lì,

          fin che sigàt a vèvin: “Coma’i sèišu chì fra’i danàs?”:
          alora’l nustri parlà i vèvin smetùt,
          e vièrs di lòu atèns ’si èrin voltàs.

          Jò’i no ju cognosevi; ma a era susedùt,
          coma ca era tanti altri vòltis capitàt,
          che prin na roba, dopo n’altra i vëvin sintùt.

          E cussì: “Cjànfa ’ndulà cal è restàt?”
          Jò alora, par che’l duca’l stès atènt,
          il me dèit da barba a nas i vevi pojàt.

          Adès tu, letòu, di crodi stà ben atènt,
          che chès ch’i conti, a no sòn maravèis,
          ch’jò stes ch’i li ài jodùdis li cròt a stènt.

          Mentri ch’jò a lòu ghi alsavi li sèis,
          un grant sarpìnt cun sèis piè si veva butàt
          intòr d’un di lòu, e svelt com’i pensèis

          cuj piè di miès la pansa ghi veva ’ntorgolàt
          e cun chej davànt i bras ghi veva cjapàt;
          li mosèlis pur a ghi veva dopo ben becàt;

          i piè di davòu ta li cuèsis al veva slungjàt
          e la so coda tal miès ghi veva metùt,
          e davòu la schena di nòuf distiràt.

          L’èdera sù par un àrbul i no’ai maj jodùt
          ca si rimpìna com’st’orìbil fiera
          che’n tal cuàrp da l’altra si veva ’ncjastràt par dut.

          I doj cuàrps si èrin dopo unìs com’se cjera
          cjalda a fòsin stàs, misturànt il so colòu,
          tant ca nol pareva pì, nencjùn, chèl cal era,

          coma ca si forma davànt dal brušòu
          da la cjarta un colòu cal è tant scur
          ma ca nol è neri, encja se’l blanc al mòu.

          I’àltris lu vuardàvin, ognùn puc sigùr
          e sigànt: “Ejlà, coma ch’i ti stàs cambiànt!
          Jòitu ch’i no ti sòs pì doj, nè un pur.”

          Zà a stèvin i doj cjàfs dom’un doventànt;
          a someàvin, chìscjus, do figùris miscjàdis
          in ta na muša; e no pì dos da chì ’ndavànt.

          Doj bras si èrin fàs da cuatri menàdis;
          cuèsis cu li gjàmbis, e pansa e pet,
          in ròbis maj jodùdis si èrin cambiàdis.

          Anulàt’l era ogni inisiàl aspièt:
          nè doj nè un st’imàgin sformada
          a pareva; e plan si veva movùt’n ta stu stret.

          Com’che la sbisa sot da la scoria granda
          daj dìs cjaniculàrs, zìnt’n ta na nova brusa
          a và scjavasànt la strada’n ta na lampada,

          cussì’l pareva, vegnìnt vièrs la pansa
          daj altri doj, un madrasàt impijàt,
          lìvit e scur, com’na barba griša;

          e’n tal bugnìgul, là che par prin’l vèn  supàt
          il nustri alimìnt, un di lòu si veva ’mpiràt
          e davànt di luj al era sùbit dopo colàt.

          Chel impiràt, sidìn, al veva doma vuardàt;
          ànsi, cùj piè fermàs, al sbadajàva,
          coma che sun o fièvra lu vès tacàt.

          Luj’l sarpìnt, e’l sarpìnt luj’l vuardava;
          un pa la plaja e l’altri pa la bocja
          fun a soflàvin e’l fun si scuntrava.

          Cal taši ormaj Lucàn ulà cal tocja
          daj puòrs diàus di Sabèl e di Nasìdio,
          e che ben al sinti sè ca ghi và dongja.

          Cal taši di Cadmo e d’Aretus’ Ovìdio;
          che se chèl in madràs e l’altra in font
          poetànt al convertìs i no lu ’nvidièj jò;

          che maj, ma maj, do natùris front a front
          al à tramutàt, cussì che li dos fòrmis
          a cambiàsi di sostansa’ghi’an fàt front.

          Insièmit tegnùt si vèvin a sti règulis,
          che il sarpìnt la coda al veva 'nforcjàt
          e’l ferìt strenzùt al veva ben ben li tàlpis.

          Li gjàmbis pur cu li cuèsis si vèvin tocjàt
          e’ncolàt cussì che dop’un puc la zuntura
          zuntura a no varès pì someàt.

          La coda rota a cjoleva la figura
          ca si pierdeva’n tal’omp, e la so pièl
          si feva mola, e chè dal’omp dura.

          I bras, jòt ben, si ritiràvin sot il cuèl,
          e i doj piè dal madràs, che curs a èrin,
          tant si slungjàvin cuant che chej a zèvin sot pièl.

          I piè davòu a s’intorgolàvin
          doventànt il coso che 'l omp al plata,
          mentri che dal so, puòr omp, in doj si fèvin.

          Intànt che al un e al altri si cambiava la fumata
          in colòu nòuf, e ghi feva vignì’l pel sù
          par chì, e par lì ghi deva na lisaduta,

          un a si era levàt e’l altri al era colàt jù,
          ma sensa distudà chej triscj’ di fanaj
          che sot di chej ducju doj’a cambiàvin mušu.

          Chèl dret tiràt si veva vièrs li tèmpis asaj,
          e di duta che roba che là a era zuda,
          l’orèlis si vèvin formàt, che vùt nol veva maj.

          E da la matèria pì’n davòu restada,
          cun pucja in muša un nas si veva formàt
          e cul rest na bocja d’omp ghi era formada.

          Chèl pojàt, il mušu ’ndavànt al veva slungjàt
          e li orèlis ritiràt dentri dal cjaf,
          com’che da’un lacaj a vèn cussì spes fàt;

          e la lenga, ch’unida a era, e claf
          di tant trabascjà, sclapada si era; e chè a fòrcja
          ’n’tal altri sierada si era; e’l fun fer, da sclaf.

          L’ànima, che doventada ’era bèstia,
          a scjampava subulànt par il fosàt,
          e’ndavòu ghi và’l altri, cal spuda e’l tabàja.

          Ma èco cal veva li spàlis nòvis voltàt,
          dišìnt al ters: “I vuej che Buoso al zedi
          e ca si strisìni ben in ta stu bušàt.”

          Cussì la zinìa di sta bolgia jodi
          mutà e tramutà podùt i vevi, e ca
          mi scuši’l nòuf se sempri sclet i no pòl èsi.

          Cunfùs i me vuj mi era capitàt cà
          ca fòsin un bièl puc, e’l me spìrit pur;
          lo stes i'u vevi ben jodùs zì via di cà;

          fra lòu al era Pùcjo Sciancàt, par sigùr,
          e luj al era ’l unic da li tre figùris
          la forma di prima a tègnisi dur:

          chel altri’l era chèl che tu, Gaville, ti plànzis.

Cjànt Vincjasejèšin

          Gòt, Firense, para via a dati vànt,
          bàt pur par mar e par cjera li to àlis,

          che’n tal infièr al è’l to nòn ca si spant!

          Ca jù i’ai cjatàt sinc daj to grancj’ làris,
          sitadìns tos, par me vergogna granda,
          e tu in grant onòu no ti ti àlsis.

          Ma se’l ver a s’insumièa’n matinada,
          tu ti vegnaràs a provà fra puc timp
          la maldisiòn, e pì, da Prat augurada.

          Se cussì zà’a fòs, al sarès il so timp:
          ca susedi pur, che cussì ghi tocja!
          Pì mal i staraj cul zì ’ndavànt dal timp.

          I èrin partìs, e sù par chej tocs di rocja
          che prin a zì jù a ni vèvin judàt
          al era zùt il duca, che fàt mi veva da clocja;

          e proseguìnt par chel solitari trat,
          tra che schègis e che pùntis dal scoj,
          sensa la man il piè ’si varès blocàt.

          Sè mal che sintùt i vevi, e encja ’dès ch’i soj
          chì i sìnt cuant che’n mins mi vèn chèl ch’i’ai jodùt,
          che’n ta dut il me inzèn i no mi poj,

          ca no si diši che chì a mancjava virtùt;
          cussì che, se stela buna, o encja miej,
          mi veva dàt dal ben, i no vorès’n me ’nvìdia vej vùt.

          Cuant che’i contadìns si ripòšin taj pajòj
          in taj dìs che chèl che il mont al sclarìs
          a si tèn mancu platàt ai nustri vuj,

          e com’ca scambièjn post muscjns e mòscjs,
          tanti lušìgnis a s’jòdin jù ’n valada
          ’ndà che’l daràt al è e li vendèmis;

          di altritanti flàmis a era pur ’luminada
          l’otava bolgia, com’che jò mi eri necuàrt
          da là ca s’jodeva la part pì fonda.

          E coma chèl che cuj òrs vendicàt’l veva’l tuàrt
          jodùt al veva’l cjàr di Elìja al partì,
          cuant che’i cjavaj in sù si èrin butàs fuàrt,

          che zighi davòu cuj vuj nol podeva pì,
          fòu che d’jodi la flamuta besola
          com’na nuluta, ch’in sù al jodeva zì;

          cussì a si mòuf ognuna pa la gola
          dal fosàt, che nisuna a mòstra’l platàt;
          ogni flama a tèn un pecjadòu e no lu mola.

          D’insima’l punt in jù’i vuardavi, pleàt,
          che s'i no mi vès ta’un clap tegnùt dur,
          jù’i sarès colàt sensa vignì pocàt.

          E’l duca, ch’jò i stevi atènt si veva necuàrt luj pur,
          mi veva dìt: “A sòn spirs dentri li flàmis;
          ognùn s’inglusa di chèl cal àrt sigùr.”

          “Mestri me,” rispundùt ghi vevi, “sè ch’ti mi dìšis
          mi fà stà pì sigùr; ma zà’i vevi crodùt
          che cussì a fòs; ma i’ai pur gust ch’i ti mi còntis.

          Cuj eše’n tal fòuc cal è cussì dividùt,
          lasù, cal par’l flamà da la foghera
          ’ndà ch’Entòcli cul fradi al era stàt metùt?”

          E luj a mi: “Là dentri a si martìra
          ’l Ulìs e Diomèt, e cussì ’nsièmit
          a vàn a la vendeta com’a l’ira;

          in tà la flama si sinteva’l planzi, fit,
          da la vuàita dal cjavàl cal era puarta
          di ’ndà che chèl che fondàt al veva Roma al era partìt.

          Al era’l planzi, dentri, da l’art che, muarta,
          Deldàmia ’ncjamò a sufrìs par Achìl,
          e pur dal Paladi’l dolòu a si parta.”

          “Se dentri di chel sfavilà ghi’e pusìbil
          parlà,” i vevi dìt, “Mestri, jò’i ti vuej preà
          e preà di nòuf che’l me preà’l vali par mil,

          che dut par nuja nol sedi’l me preà
          che che ’ncuarnada di flama chì a vegni:
          jòdiu i vorès cussì tant ch’in jù ti m’jòs pleà.”

          E luj a mi: “Il to preà i vuej tegni
          in granda stima, e ben i lu scolti;
          ma fà che la to lenga ’si ritegni.

          Lasa ch’i parli jò, che jò’i ti parti
          sè ch’i ti vòus; che lòu no volarèsin
          forsi—parsè che grècs a èrin—scoltati.

          Dopo che la flama vegnuda ni’era visìn
          ’ndà ch’al me duc ghi pareva just il lòuc,

          cussì ghi veva dìt’a lòu che lì a scoltàvin:

          “O vuàltris ch’i sèis in doj dentri d’un fòuc,
          s’jò i’ai di vu’n vita alc meretàt,
          se da vuàltris meretàt i’ai tant o puc,

          cuant ch’i’ai’n tal mont li àltis rìghis creàt,
          stèit fers li; ma ’l un di vu’ cal diši cà
          ’ndulà che, pierdùt, al è muàrt e soteràt.”

          Il cuàr pì alt da la flama antica
          tacàt al veva a mòvisi bruntulànt
          coma chè che’l vìnt lu scjasàs in là e’n cà;

          alora la punta’n cà e’n là zirànt,
          nencja ca fòs stada na lenga ca parlàs,
          com’na curìnt la vòus a veva fòu sgorgàt: “Cuant

          ch’i’ai lasàt Circe, che cun chel so làs
          mi veva par pì d’un àn dongja Gaeta tegnùt leàt,
          prima che cussì Enea ’la clamàs,

          nè’l ben ch’i volevi al fì, nè la pietàt
          pal me pari vecju, nè’l dovùt amòu
          che a Penelope podùt i varès vèighi dàt,

          mi veva dentri podùt vìnsi chel ardòu
          ch’i vevi di doventà dal mont espèrt,
          e daj vìsis dal omp e di ogni so valòu;

          ma’i mi eri dret butàt'n tal mar alt e vièrt
          cun na navuta e cun che compagnia
          pìsula ca no mi veva maj lasàt dešèrt.

          Da spiàgja a spiàgja i’eri zùt, fin in Spagna,
          fin in Maròc, e in Sardegna encja,
          e’n ta l’ìšulis che’l stes mar al bagna.

          Jò e’i compàis i’èrin zent straca e vecja
          par cuant che rivàs i èrin ta chel post stret
          indulà che Èrcul i sens lasàt al veva'n rocja

          par che’l omp nol zès pì’n là dal stret:
          da la man destra lasàt i vevi Sivìl;
          e da che altra belzà bandonàt Set.

          ‘O fràdis,’ dìt ghi vevi, ‘che par sent mil
          perìcuj i sèis rivàs fin a sta fin dal mònt,
          in ta sta vèa, ca ni è fina com’un fil,

          daj sèns ch’encjamò ni rèstin ta stu mont,
          no stèit diši di no a l’esperiensa
          di chel mont sensa zent, di là dal tramònt.

          Consideràit ben la vustra siminsa:
          fàs no sèis stàs par vivi da salvàdis
          ma par zì’n sercja di virtùt e cognosensa.’

          Cun stu discòrs stàdis ghi èrin ben ingusàdis
          ai compàis li rašòns par parà ’ndavànt,
          che par fermàju i varès fàt grandi fadìis;

          e voltàt la nustra popa vièrs’l levànt,
          i rèmos àlis a doventàvin p ar stu mat di svuàl;
          plan plan a man sanca i zèvin voltànt.

          Belzà dùtis li stèlis dal polo austràl
          a jodeva la nòt, e’l nustri al era tant bas
          che jù al steva’n compagnìa dal scuàl.

          Sinc vòltis a èrin stàs impijàs e sieràs
          chej lumìns ca èrin sot da la luna,
          dopo ch’i vèvin scjavasàt chel grant pas,

          cuant ch’jodùt i vèvin, encjamò lontana,
          na montagna scura e alta tant
          che cussì maj no’n vevi joduda nisuna.

          La vista dàt ni veva ’legrìa, fin cuant
          ca veva da stu nòuf post ’na bufera tacàt
          ca veva ben batùt la prua là’n davànt.

          Naf e aga tre vòltis zì ’n ziru a veva fàt:
          a la cuarta la popa zuda a era’n sù
          e la prua’n jù, com’ca era destinàt,

          fin che’l mar sù di nu ni veva sieràt jù.

Cjànt Vincjasietèšin

          La flama ’era zà ’ndresada e cujèta,
          dopo’l so parlà, e via da nu’ a zeva
          cu la licensa dal me bon poèta,

          cuant che n’altra che davòu ghi steva
          i vuj mi veva fàt voltà’n ta la so punta
          da ’ndulà ch’un sùn confùs al vegneva.

          Coma’l nemàl siciliàn, cun dentri’l lamentà
          di chèl—e par prin cun chèl al mugnava—
          che al falu, trist al era stàt, cussì si conta;

          cu la vòus dal aflìt al bovolava
          tant che, encja s’al era dut fàt di ramp,
          lo stes a pareva che na vura al sufriva;

          cussì, sensa vej nè bus nè altra via di scjàmp
          da cuant che’n tal fòuc, in ta’un sclopetà da mas
          si convertiva’l so puòr parlà, lamp a lamp.

          Ma dopo cal veva tacàt il so viàs
          vièrs la punta, e dàt ghi veva chel guìs
          a la lenga cuant che'n sù’l zeva dal bas,

          diši i vèvin sintùt: “O tu ch’i ti sìntis
          la me vòus e che’l to parlà al è lombàrt,
          e’i ti’as dìt: ‘Istra ten va; di più non t’ad욒 ’,

          parsè ch’jò’i soj chì forsi un puc’n ritàrt
          nòsta zì, ma tabàja pur cun me un puc:
          t'jòdis ca no mi displàs a mi, e jò’i àrt!

          Se tu i ti sòs’n ta stu mont svuàrp da puc
          colàt da la sù—da che biela cjera
          latina da’ndà che la colpa i’ai, puòr cuc—

          dìšmi se’i romagnòi ’an pàs o guera;
          ch’jò’i’eri di che montàgnis fra Urbìn
          e’l pas ca si vièrs al Tevere, a plera.”

          Jò’i vuardavi in jù, atènt e sidìn,
          cuant che’l me duc'a mi’a’n tal flanc tocjàt
          dišìnt, “Tabàja tu, che chistu al è latìn.”

          E jò che di diši i’eri preparàt,
          sens’ešità scuminsiàt i vevi a parlà:
          “O spirt, ca pàr ch’i ti sèdis la jù platàt,

          la Romagna a no è, nè maj no era, ulà,
          sensa guera in tal còu daj so tiràns;
          ma al momènt no si jòt ulà nisùn lotà.

          Ravèna a è com’ca è stada da tancju àins:
          ’l àcuila da Polenta là a si cova,
          cussì ch’encja Cervia’a cujèrs cuj so plumìns.

          Sta cjera, che zà fàt a veva la so lungja prova,
          e daj fransèis un mar ros di sanc, miga puc,
          sot ramàsis vèrdis a si tegneva.

          E’l mastìn vecju e il nòuf da Verùc,
          che tant mal a vèvin Montagna governàt,
          a si’u jòt là ca grugnìsin, e pì di un puc.

          Là di Lamòn e Santera, ogni sitàt
          guidada ’è dal leonùt dal nit blanc,
          cal cambia banda da unvièr a estàt.

          E chè ca vèn dal Savio bagnada di flanc,
          cussì com’ca si cjata tra plan e mont,
          tal stes mòut a vìf, sot tiràn e stàt franc.

          M’adès cuj sòtu? Dìšnilu ch’i lu tegnìn cont:
          nost’èsi dur pì che cualc’altri’l è stàt,
          se’l to nòn al mont al riva’a fàighi front.”

          Dopo che’l fòuc al veva’un bièl puc rugnàt
          tal so mòut, la so punta fina ’l veva movùt
          di cà, di là, e’n fin a chistu ghi veva dàt flat:

          “Se jò’i crodès da rispùndighi in dut
          a cualchidùn che maj'l tornàs tal mont,
          di flameà sta flama a no varès pì volùt;

          ma sicoma che pròpit maj da stu font
          nol è maj tornàt vif nisùn, s'i sìnt just,
          sensa timòu d’infàmia di disti i soj prònt.

          Omp di guera i soj stàt, e dopo frari cun gust,
          crodìnt di fà, cussì sinturàt, penitensa;
          e dut a sarès susedùt ta stu mòut just,

          s’a no fòs pal grant predi—che schifènsa!—
          ca mi’a rimetùt’n ta li primi còlpis;
          e coma e parsè, èco la sostànsa.

          Mentri ch’jò i eri forma cul sanc’n ta li vènis
          che dàt mi veva me mari, il me fà
          nol era da leòn, ma da vòlpis.

          La furbìsia, la scaltrèsa e’l imbrojà
          ben mi zèvin e tant i ušavi la so àrt,
          che fin’n fìn dal mont al era dut’un fà.

          Cuant ch’i mi eri jodùt rivà’n ta che part
          da la me etàt ’ndà ch’ognùn’l dovarès
          calà li vèlis e zì ’ndavànt mancu fuàrt,

          il plašej di prin schifo mi fev'adès;
          dut pentìt, al mont dìt ghi vevi i me adìos;
          ah puòr bašovàl! e zovàt a varès.

          Chel principe là daj nòufs Farišèos,
          stìnt fašìnt guera dongja dal Lateràn,
          e nè cuntra Saracèns nè Gjudèos,

          parsè ch’ ognùn daj so nemìs al era Cristiàn,
          e nisùn al era stàt Acri a vìnsi,
          nè mercjadànt al era stàt là dal Soldàn;

          nè i òrdins sàcris nè pur ’l alt ufìsi
          ghi vèvin fàt da guida, nè in mè il cordòn
          che fràris pì màgris a vèvin par strìnzisi.

          Ma com’ Costantìn vùt al veva Silvèstri’l bon
          dentri di Siràt par vuarìlu da la lèvra,
          cussì chistu volùt al veva ch’i lu judàs benòn

          par vuarìlu da la so granda fièvra:
          volùt al veva ch’i lu consiliàs, ma'i vevi tašùt
          pars'che ogni so peràula stramba a era.

          E dìt al veva di nòuf: ‘Nosta sospetà dut;
          jò’i ti asòlf, e tu’nsègnimi coma fà
          par che’l Penestrìn al zedi jù dal dut.

          Il cjèl jò’i pòl ben vièrzi e sierà,
          coma ch’i ti sàs; però a sòn dos li clafs
          che’l me antecesòu nol à volùt curà.’

          Alora pocàt mi vèvin i argumìns gràfs
          là ’ndulà che’l taši al sarès stàt pešu,
          e dìt i vevi, ‘Pari me, pars’che asolusiòn ti mi dàs

          da chel pecjàt ch’adès mi fà colà’n jù,
          il prometi al lunc ma il mantegni puc fuàrt
          ti farà trionfà tal to alt di la sù.’

          Francèsc si veva fàt avànt, dopo ch’i’eri muàrt,
          par me; ma un di chej cjalinòus di cherubìns
          al veva dìt: ‘Làsilu chì. A no mi fà tuàrt.

          Al à da zì la jù, fra i me meschìns
          par chel consej da ludro cal veva spartìt,
          che da chè’n cà ghi sìn stàs sempri visìns;

          che asòlvi no si pòs chèl ca no si’a pentìt,
          nè pentìsi e volej al stes timp si pòs,
          che stu contradì a nol vèn consentìt.’

          Oh puòr me! Pì svelt sveàsi nisùn’l pòs
          coma cuant che’ngrimpàt mi veva e dìt: ‘Forsi
          no ti pensàvis che jò’un lòic i fòs’!

          A Minos mi veva partàt, che la coda a voltasi
          atòr dal cuàrp si veva metùt vot vòltis,
          e dopo che là’l era zùt a muàrdisi,

          dìt al veva: ‘Stu chì al stà ben là cuj làris’;
          a è par chèl che jò ’ndà ch’i t’jòs i soj pierdùt,
          e vistìt cussì i sufrìs sti pènis.”

          Cuant che’l so diši al veva cussì finìt dut,
          la flama, cun grant dolòu, a era partida,
          stuarzìnt e sbatìnt il so spis di cuarùt.

          Nu i èrin zùs’ndavànt, jò e la me guida,
          sù pal scoj fin insima dal’altri arc
          di chel fosàt ’ndà che di fìo a’n pàijn avonda

          ducju chej che dišunìnt a cjàpin sù tant càr’c.

Cjànt Vincjotèšin

          Cuj podarèsia maj cun peràulis sclètis
          diši di chel sanc e di che plàis in plen
          ch'i vevi adès jodùt, encja contànt pì vòltis?

          A no’è nisuna lenga cun chel inzèn
          ch’judà al posi’l nustri discòrs, e la mins
          jodi a fà di dut chel comprendi lì puc sen.

          Se chej a fòsin encjamò dùcjus visìns
          che zà in ta la sfurtunada cjera
          da la Pulia a vèvin vùt cussì tancju sufrimìns

          par via daj Trojàns e da la lungja guera
          che di anej a vèvin 'mplenìt doj biej zèis,
          com’cal dìs Livio, che partàt ai sbàlius nol era,

          cun chè ch’an d’aveva lasàs pus intèis
          par vej contrastàt Berto il Guiscàr;
          e l’altra che lasàt a à ’ncjamò vuès’n ta li contèis

          di Ceperòn, là ’ndulà cal è stàt bušiàr
          ognùn puliešìn, e là da Tajacòs,
          ’ndulà che sens’ àrmis vinsùt al veva’l vecju Alàr;

          e par cuant che ferìdis fòndis o vuès ros
          s’jodeva—dut chistu nencja’l vèn visìn
          al oròu di sta nona bolgja là che dut al è sòs.

          Caretej no’n dè che tant par dòvis a spàndin
          com’un  h'i vevi cun schifo jodùt, dut sbregàt
          da la barba fin là che corèis ’si tìrin:

          i bugjej tra li gjàmbis ghi vèvin colàt;
          còu e polmòns s’jodèvin, e chel puòr sac
          cal fà merda di chèl ca si’a mangjàt.

          D’jodi dut di chistu’i no eri ’ncjamò strac
          cuant che luj mi veva vuardàt, e vierzùt si veva'l pet,
          dišìnt: “Jòitu ch’i mi vièrs coma un sac?

          Jòt ben cuant strupiàt cal è Maomèt!
          Davànt di me al è Ali cal và planzìnt,
          ròt in muša da la barba al cjufèt.

          E ducju i àltris che chì ti vàs jodìnt,
          seminadòus di scàndul e di scisma,
          vìfs a èrin, m’adès, sclapàs, a stàn puc godìnt.

          Un diàu al è cà davòu ca ni sistema,
          crudèl cal è, cul taj da la so spada,
          e ducju di nòuf al sbugjela cu la so lama

          cuant ca rifàn che doloroša strada;
          no prin, però, che zìnt atòr, com’ch’i dìs,
          ogni ferida si sedi zà sierada.

          Ma tu cuj sòtu che dal scoj i ti vuàrdis,
          puc sigùr, forsi, di zì a la pena
          che Minos segnàt ti’a pa li to acùšis?”

          “Muàrt nol è  ’ncjamò, nè colpa ’lu mena,”
          rispundùt al veva'l mestri, “a tormentalu;
          ma par dàighi n’esperiènsa pì plena,

          a mi, ch’i soj muàrt, mi convièn menalu
          pal infièr ca jù, di zìru in zìr,
          e ver al è com’ch’jò ti staj dišìnlu.”

          Cuant che sintùt lu vèvin, pì di sent ca zèvin’n zìr
          si èrin fermàs tal fosàl a vuardami
          par maravèa, dismintiànt il martìr.

          “Dìšghi duncj’adès a Fra Dulcìn ca si àrmi—
          tu che’l soreli t’jodaràs forsi di nòuf fra puc,
          se pì ca nol vòu vignì sùbit a cjatami—

          ben di vìvars, che se’l timp al siera stu lòuc
          la vitòria no ghi zèdi al Novarèis,
          che sinò nol vinsarès sensa’un grant truc.”

          Un piè a lu veva zà alsàt di pèis
          Maomèt cuant che dìt mi veva sta peràula;
          dìt chist, vìa cal era zùt cu li so idèis.

          ’N altri, che un bus al veva’n ta la gola
          e troncàt il nas fin pròpit sot li sèis,
          e nol veva altri che un’orèla,

          restàt lì a jodi chisti maravèis
          cuj àltris, prin d’àltris vierzùt al veva la cana,
          rosa di sanc ca ghi colava di sot li sèis,

          e dìt al veva: “O tu, che colpa no ti condana,
          e ch’i’ai jodùt in ta cjera latina,
          se’l grant someà a no mi’ngàna,

          recuàrda Pieri da la Midišina,
          se maj ti tòrnis a jodi chel bièl plan
          che da Versèl a Marcabò s’inclina.

          E fàighi savej a chej doj pì miej di Fan,
          al Siòr Guido e encja al Angjolèl,
          che se’l jodi ’ndavànt chì no si lu fà’nvàn,

          a vegnaràn butàs fòu dal so vasèl
          e mašenàs visìn di Catòlica
          pal tradimìnt di un tiràn tant crudèl.

          Tra l’ìsula di Cipro e di Majorca,
          nol à maj un cussì grant delìt jodùt Netùn
          nè da pirata nè da zent argolca.

          Chel traditòu che pur al jòt dom’ cun’ un ,
          e al tèn la cjera che un tal chì di me
          di jòdila al vorès èsi stàt dišùn,

          a ju farà zì al parlamìnt cun sè;
          dopo al farà di mòut che al vint di Folàra
          preà ghi zovarà puc, e si sà’l parsè.”

          E jò a luj: “Mòstrimi a la clàra—
          s'i ti vòus che lasù di te i fedi scuela—
          cuj cal è chèl da la siera amara.”

          Alòr’ al veva pojàt la man ta la mosèla
          d’un so compaj e la bocja ghi veva vierzùt,
          sigànt: “Èco chì chèl, e nol favela.

          Chistu, ešiliàt, il dubità ghi veva cjòlt dut
          a Sešar, afermànt che chèl ben furnìt,
          ešitànt, dàns al era sempri a pièrdi zùt.”

          Oh puòr diàu, cuant cal someàva spaurìt
          cu la lenga ta la goša tajada,
          Curio, che al diši’l era stàt cussì ardìt!

          E un ch’al veva l' un’e l’altra man troncada,
          alsànt i zumpìns pa l’aria fuscada,
          cussì che’l sanc ghi veva la muša sporcjada,

          sigàt al veva: “Encja il Moscja recuarda,
          cal à dìt—òsti!—, ‘Cjàf a à la roba fata,’
          che mala siminsa pa la zent tosca a è stada.”

          Alòr jò: “La to ràsa pur a è muarta”;
          luj, puarèt, cun pì dolòu sul so dolòu,
          zùt al era, cu’na malinconìa mata.

          Jò a vuardà’l scjàp i eri restàt ’ndavòu,
          e jodùt i vevi roba ch’i varès poura
          sensa pì prova a contala besòu;

          s’a no fòs che la cosiènsa mi sigura,
          che compagna ca rìnt l’omp sigùr di sè,
          sot la corasa di sìntisi pura.

          Jodùt i vevi com’ch’encjamò’l fòs’n front di me
          un cuàrp sensa cjàf ch’avànt al zeva
          com’i’altri puòrs disgrasiàs davànt di me;

          e’l cjàf troncàt paj cjaviej al tegneva,
          pindulànt da la man com’un lampiòn;
          e chèl mi vuardava e “Puòr mè!” al diševa.

          E a sè stes si feva lustri benòn,
          e a èrin doj in un e un in doj:
          e coma maj, ben al sà chèl dal lamp e tòn.

          Cuant che sùbit sot al era dal nustri scoj,
          a ni vev’ alsàt il bras cul so cjàf, dut,
          par che’l so parlà’i sintèsin ducju doj.

          E dìt al veva: “Adès t’jòs stu patimìnt brut
          tu che, rispirànt, ti vàs jodìnt i muàrs:
          vuarda s'i ti’n cjàtis n’altri cussì crut.

          E pars’che tu che nòvis ti mi pàrtis, sensa cuàrs,
          ti’as di savej ch’jò’i soj Bertran dal Bornio, chèl
          ca ghi’a dàt al Re zòvin chej crus cunfuàrs.

          Jò’i’ai fàt pari e fì doventà’l un dal altri ribèl:
          pì no ghi’a fàt Achitofèl a Absalon
          e David cun chel becotà da crudèl.

          Di zent ben unida i’ai fàt divišiòn;
          par chèl che’l me puòr sarvièl al è stàt spartìt
          dal so prinsìpit, stu tronc, che prin ghi era paròn.

          Da chì’l me cuntrapatì, com’ch’i vèis capìt.

Cjànt Vincjanovèšin

          Al jodi che zent e che plàis stranìsimis
          a si vèvin i me vuj cussì tant'ncjocàs,
          ca èrin di làgrimis doventàs cunètis;

          ma Virgìlio a mi veva dìt: “Sè ch’i ti fàs?
          parsè ghi vani i to vuj ’ncjamò dongja
          là che scjù puòrs spirs a sòn cussì mal cunsàs?

          Cussì no ti’as fàt’n ta nisun’altra bolgja:
          se tu ti cròs di rivà a contàlis,
          sta val par pì di vincj mìis a para via!

          La luna a è belzà sot di nuàltris:
          a ni resta puc dal timp a nu concedùt,
          e altri’n d’è da jodi che tu no t’jòdis.”

          “Se tu ti vès,” i ghi vevi sùbit rispundùt,
          “’tindùt a la rašòn che par chè jò’i vuardavi,
          forsi di stà pì a lunc ti mi varès permetùt.”

          Intànt’l zeva—e jò davòu ghi stevi—
          il duca; jò zà’i ghi fevi risposta:
          “La dentri di sta cava,” i zontavi,

          “’ndulà ch’jò’i vevi i vuj fisàs a pusta,
          i cròt che un spirt dal me sanc al planzi
          la colpa che la jù cussì tant a costa.”

          “No dati,” al  e a tacàt il mestri a diši,
          “tant pensej par luj d’adès in davànt:
          ’tìndighi a altri e lasa che luj al pàusi:

          ch’jò’i lu’ai jodùt al piè dal pontùt, cuant
          che cul so dèit fuàrt a ti minacjava
          e Geri dal Bièl al zeva nominànt.

          Intànt sè che dut’l to timp al ocupava,
          al era in tìndighi a chèl d’Altafuàrt,
          e’n là no ti vuardàvis, e luj’l partiva.”

          “O bon il me duca, che violenta muàrt
          ca no è’ncjamò vendicada,” ghi vevi dìt,
          “dal parìnt che’l dišonòu fàt ghi veva tuàrt,

          lu’a rindùt disdegnòus; e’l è partìt
          sensa parlami, com’che jò’i la pensi:
          e chèl par luj di simpatìa mi’a’mplenìt.”

          Cussì i parlàvin fin lì ca tocja èsi
          par prin podej dal scoj l’altra val jodi,
          s’a fòs pì lustri, fin in font, o cuaši.

          Cuant ch'i èrin tal ùltin clàustri rivàs a zì
          di Malbòls, cussì che chej bràfs di fràris
          jòdiu dùcjus i podèvin pròpit lì,

          di lamìns i vevi sintùt divièrsis frecjàdis,
          ca vèvin di pietàt li pùntis infieràt;
          ch’jò cu li mans mi eri sieràt l’orèlis.

          Cuant dolòu al vegnarèsia coletàt
          se da Valdichiàna a vegnèsin d’estàt,
          cun ducj’i maj di Sardegna e dal Maremàt

          e’n ta na fòsa’l fòs il dut insembràt?
          Cussì a era chì, cun che gran pusa
          di zent ca si marsiva zà da un bièl tràt.

          Zùs i èrin pal ùltin àrzin, sensa pauša,
          lunc il scoj lunc, sempri a la sinìstra,
          fin là ch’jodùt i vevi daj lamìns la cauša:

          là a era, vièrs il font, là cal minìstra
          chel siòr dal alt ’l infalìbil gjustìsia,
          punìnt i falsadòus che li al regìstra.

          Pì malincònic cuj al crodarèsia
          ca fòs stàt in Egina cun ducju’i malàs
          cuant ca era’n aria tanta malìsia

          che’i nemaj taj pàscuj a èrin dùcjus colàs,
          encja i vièrs, e dopo li zens antìchis,
          secònt chej poès ca ni còntin scjù fàs,

          coma li furmìis si èrin rinovàdis;
          chì a era d’jodi’n ta che valada scura,
          l’ànimis languì chì e là ’ngrumàdis.

          ’N ta spàlis o pansa ’diritùra
          daj àltris ’èrin pojàs, e chèl a gjàt
          plan plan al zeva ta la viùta puora.

          E nu, pas a pas, sidìns i vèvin cjaminàt,
          vuardànt atòr e scoltànt chej disgrasiàs
          nisùn daj cuaj’l varès podùt stà’ndresàt.

          Doj in d'avevi jodùs un sul altri pojàs,
          com’che li padèlis si mètin a sujà,
          dùcjus da cjàf a piè di rògnis macjàs;

          e’i no vevi maj jodùt un cussì fuàrt stringhià
          da nisùn frutùt spetàt dal so paròn,
          o che la strìnghia’l menava par falu sveà,

          com’che ognùn si menava svelt’l spisòn
          da l’òngulis intòr pa la gran ràbia
          dal spisà che maj ju farà stà pì benòn;

          li rògnis cun l’òngulis a gratavin via
          com’cal fà’l curtìs dal cogu cu li scàis
          di pès gràndis pì di na scàja.

          “O tu che cun i to dèicj’ i ti ti dismàis,”
          al veva tacàt a dìšghi’l duca a un di lòur
          “e che ogni tant ti fàs di lòu tanàis,

          dìšni se cualchi latìn al è’n tal dolòur
          di stu post, e che n'ongula ti bastàs
          in etèrno a fà chistu lavòur.”

          “Latìns i sìn, che tu t’jòs cussì guastàs,
          ducju dòj,” al veva rispundùt planzìnt;
          “ma cuj sotu che sta domanda ti ni fàs?”

          E’l duca: “Jò’i soj un che jù’l stà vegnìnt
          cun chistu vif chì, da scoj a scoj,
          e di mostràighi ’l infièr a luj  i intìnt.”

          Alòr si èrin a colp separàs, chej doj,
          e tremànt ognùn si veva vièrs me voltàt,
          e àltris pur: i doj no èrin besoj.

          Il me bon mestri si era vièrs di me premuràt,
          dišìnt: “Dìšghi pur a lòu sè ch’i ti vòus.”
          Vìnlu luj volùt, cussì i vevi alòr tacàt:

          “Se’l vustri pensà—di chist i soj curiòus—
          nol resta tal prin mont da l’umana mìns,
          ma al vif sù encja dopo da la so cròus,

          dišèimi cuj ch’i sèis e di cuali zèns:
          la vustra sporcja e fastidiòša pena
          di fami jodi ca no vi crej brus sintimìns.”

          “Jò i’eri d’Àrès, e Arbul  da Siena,”
          dìt al veva un, “fàt meti mi veva'n tal fòuc;
          ma chèl pal cual i soj muàrt chì no mi mena.

          A’è vera però che dìt ghi vevi par zòuc:
          ‘Jò’i soj bon di stà’n aria com’na pluma;
          e chèl—curiòus dal nòuf amondi puc—

          volùt al veva ch’i ghi mostràs l’art, e doma
          pars’chè jò no lu vevi fàt Dèdal, a mi veva fàt
          brušà da un ca lu tegneva par fì; ma

          ta l’ùltima bolgia da li dèis i soj stàt,
          pa l’alchimìa che tal mont i vevi ušàt,
          da Minos, ca nol pòl sbalià, butàt.”

          E jò al poèt ghi vevi dìt: “Sta vanitàt
          si cjàtia’n t’àltra zent che la Saneša?
          Sens'altri no'n ta che fransèša, in veretàt!”

          Alòr chel altri levròus alsàt al veva la muša
          e rispundùt: “Al di fòu di Strìsa
          cal veva savùt benòn coma fà la so speša,

          e Nicolò che la costoša ušansa
          dal garòful al veva luj par prin scuprìt
          in tal ort ’ndà che sùbit a cjàpa la siminsa;

          e pur di chel scjàp cal veva pièrdut da stupit
          la vigna e’l gran bosc cun Cjaša d’Ašiàn
          e’l so udìsi’l veva mostràt ’l Imbarlumìt.

          Ma par ch’i ti savèdis cuj ca ti’a dàt na man
          cuntra’i Sanèis, ingusa vièrs me’l to vuli,
          cussì che chèl ca ti rispùnt no t’jòdis invàn:

          ch’jò i soj’l spirt di Capòc t’jodaràs ben sì,
          ch’jò i’ai falsàt metaj cun l’alchimìa:
          e ti’as da recuardati, s'i t’jòs ben chì,

          com’ch’jò i eri pròpit ’na buna sìmia.

Cjànt Trentèšin

          Taj timps che Gjunòn a era rabiada
          par via di Semèl cuntra’l sanc Tebàn,
          roba altri vòltis da ic mostrada,

          cussì tant mat al era doventàt Atamàn,
          che jodìnt la fèmina cuj so doj fis
          zì ’ndavànt insièmit cun un di lòu par man,

          al veva sigàt: “I vuej cjapà cu li rètis
          la leonesa e’i so leonùs al pàs,”
          e fòu al veva dopo metùt li crudèl’ sgrìnfis:

          Learco al  eva cjapàt, un daj puòrs frus disgrasiàs,
          e’n alt alsàt, a lu veva sbatùt cuntr’un mur;
          e ic e’l altri si èrin dopo ’nnegàs.”

          E cuant che la furtuna voltàt si veva vièrs’l bas scur,
          da l’altesa daj Trojàns, che dut a ausava,
          cussì ch’insièmit cul regnu’l era colàt il re pur,

          la puora Ècuba, vilida e sclava,
          dopo ch’jodùt a veva Palisena muarta,
          e dal so Polidoru’n ta la riva

          dal mar la puareta si'era necuarta,
          fòu di sè, dal dut, a veva bajàt com’un cjàn;
          cussì tant ca si’era di dolòu la so mins stuàrta.

          Nè da Tebe nè da chistu post Trojàn
          nisùn al à maj jodùt fùriis cussì crùdis
          ca becàvin no bèstis ma chèl cal era umàn,

          com’che do òmbris, pàlidis e nùdis,
          che muardìnt a corèvin ta la maniera
          dal pursìt che dal pursitàr ti mòlis.

          Una ’ngancjàt a veva Capòc, e ghi’era
          cuj dincj’ ta la cadòpa, cussi che, tirànt,
          ghi feva gratà la pansa in cjera.

          E’l Aretìn, che restàt al era tremànt,
          mi veva dita: “Chel spirt là al è Gjani Schichi,
          che, rabiòus, al stà i’àltris cussì cunsànt.”

          “Ah!” ghi vevi dìt, “se chel altri a no ti mèt uchì
          i dincj’ intòr, no ti faràs fadìja
          a dìšni cuj cal è, prin cal sparìsi di chì.”

          E luj a mi: “Chist’è l’ànima vecja
          di Mira, l’infàma dal pari doventada
          compagna, fòu dal amòu sensa macja.

          A pecjà cul pari cussì a era vegnuda,
          falsificànt in sè la forma di n’altra,
          com’che ausàt al veva chel là—ca s’jòt par strada—

          par guadagnasi dal cjarùt la siora,
          in sè falsificà il Buoso Donàt,
          e fašìnt dal testamìnt ’na camora.”

          Dopo che’i doj rabiòus mi vèvin pasàt,
          che jò i’u vevi ben di vuli tegnùt,
          i  evi alora i’altri malnasùs vuardàt.

          Un i'n vevi jodùt cal someàva un liùt,
          com’che s’al fòs stàt dal bas da la pansa
          troncàt dal rest che’l omp al à biforcùt.

          La bruta idropišìa, che puc benòn
          a sesta che pars che’l umòu al convertìs,
          cussì che’l mušu a nol rispùnt al pansòn,

          a ghi feva tegni ben vièrs i làvris
          coma cal fà il tìšic, che pa la sèit
          un vièrs la barba e’l altri’n sù al invertìs.

          “O vuàltris che di pena i sèis al vuèit
          in ta stu mont di dolòu, e’l parsè i nu lu saj,”
          dìt ni veva a nu, “vuardàit e tindèit

          al mestri Adam e a ducju i so maj;
          tant in daj vùt da vif di chèl ch’i’ai volùt,
          e adès doma brama par un pu’ di aga i’ai.

          Pa li vèrdis culìnis ogni rivulùt
          dal Cešentìn cal và jù in tal Arno
          e frèsc e mol al fà’l so canalùt,

          a mi’è sempri vif in taj vuj, in eterno,
          e l’imàgin so sempri pì mi sùja
          chel mal ca mi scarnìs, magàri cussì no.

          A mi tormenta la dura gjustìsia,
          ca cjoj ocašiòn d’ndulà ch’i’ai pecjàt
          e mi fà suspirà di malinconìa.

          Là a è Romèna, là ’ndulà ch’i’ai falsàt
          la lega cul sen di San Zuan Batìsta;
          e par chel lasù il cuàrp mi’an brušàt.

          ma se jo’i jodès chì l’ànima trista
          di Guido, di Sandro o di so fradi,
          par Font Branda i no darès la vista.

          Un al è zà dèntri, s’a si pòl crodi
          che òmbris ca vàn atòr rabiòšis;
          ma no zova, che chì, leàt, mi’è puc da jodi.

          Si vès li me gjàmbis asaj bùnis
          par mòvimi in sent’àis un tant cussì,
          jò’i li varès zà tal troj metùdis,

          in sèrcja di luj fra sta scrofòna di zent chì,
          cun dut il so ziru di ùndis mìis
          e miès, o mancu, di travièrs ca pòl vèighi.

          La colpa a’è so s'i soj cun tal famèis:
          a mi’an lòu costrèt a bati i florìns
          ca vèvin tre caràs di porcarìis.”

          E jò a luj: “Chej doj puòrs diàus a nu visìns,
          ca trèmin coma mans bagnàdis d’unvièr,
          cuj soni ch’a destra a stàn daj to cunfìns?

          “Chì i ju’ai cjatàs e chì a sòn, com’cal è ver,”
          al veva dìt,”cuant che plovùt i soj’n ta sta cava chì,
          e’i no cròt che maj pì a lasaràn st’infièr.

          Chista a è la falsa che acušàt a veva Bepi;
          chel’altri al è’l fals Sinòn grec da Troja:
          pa la mala fièvra a spùsin cussì.”

          E un di lòu dìt al veva “Porco boja”
          par èsi stàt nominàt’n ta’un mòut cussì dur,
          e dal pansòn ghi veva batùt la dura cròdia.

          Chè fàt a ti veva un sùn coma un tambùr;
          e Mastr’Adàmo ghi veva batùt il mušu
          cul so bras, cal era altritànt sigùr,

          dišìnghi: “Encja s’a mi’è stàt cjòlt’l ušu
          da li me puori gjàmbis, ch’i no pòl movi,
          a mi resta’l bras par dati casòs in sù.”

          Alòr luj al veva dìt: “Cuant ca ti’an fàt zì
          vièrs il fòuc, cussì svèlt no ti lu vèvis:
          ma prima, par fà’i bes fals, alora sì.”

          E l’idròpic: “Di chist’l ver ti dìšis:
          ma nencja tu’l ver no ti’as testimoniàt
          a Troja, ulà che diši’l just i ti dovèvis.”

          “Se jò’i’ai dìt’l fals, e tu i bes ti’as falsàt,”
          al veva dita Sinòn, “i soj chì par un fal,
          e tu par pì di d’ogn’altri diaulàt!”

          “Recuàrditi, fals zuradòu, dal cjavàl,”
          al veva rispundùt chèl da la pansa sglonfa;
          “ben ti stà s’ognùn lu sà par mont e val!”

          “A tì tant pešu se la sèit sclapà ti fà
          la lenga,” al veva dìt’l grec, e l’aga marsa
          che tal pansòn davànt daj vuj ti stonfa.”

          Alòr’l banchej: “Ca si sbreghi che strasa
          di bocja to pal to mal, com’ca dovarès;
          che se jò’i’ai sèit e ’l umòu m’ingrosa,

          tu ti’as bocja sècja e pì dolòus daj mès;
          e par zì a lecà’l spièli di Narcìs
          amondi puc tontonà ti bastarès.”

          Jò i eri lì ch’i ju scoltavi dut fìs,
          cuant che’l mestri mi veva dìt: “Adès jòt chì, fantàt!
          a mi bastarès puc par molàtilis!”

          Cuant ch’i lu vevi sintùt parlami secjàt,
          vièrs di luj mi eri voltàt dut vergognòus,
          che stu momènt in mins vif mi’è restàt.

          Coma chèl ca s’insumièa da la so cròus,
          tal so sùn al volarès insumiàsi
          che chèl cal è a nol è, e doma di chèl cal è bramòus;

          no podìnt parlà, i eri restàt jò cussì,
          che volìnt scušami, i mi scušavi
          lo stès sensa che jò mi necuarzesi.

          “Che difièt pì grant mancu vergogna ti lavi
          di chèl ch’i ti’as vùt tu, i saj,” luj al veva dìt;
          ma adès basta fà làgrimis plovi:

          ma pensa ch’i soj sempri cun te, e sùbit,
          s’a capitàs che la furtuna ti metès.
          in banda di cjacaròns, cul stes èšit;

          che sìnti scju chì voja basa a sarès.

Cjànt Trentunèšin

          La stesa lenga prin’ mi veva muardùt,
          che fàt inrosà mi veva la me muša blancja,
          e dopo midišina mi veva'ntòr metùt:

          cussì sintùt i vevi ca feva la lancja
          d’Achìl, che par so pari stada ’era rašòn
          prin di bruta e dopo di buna mancja.

          La schena ghi vèvin voltàt al brut valòn,
          sù pa la riva ca lu siera ’torotòr,
          scjavasànt sidìns sidìns stu post puc bon.

          Nè dì a era nè nòt uchì atòr,
          cussì che’l me vuli’l jodeva puc ’ndavànt;
          ma ’mòndi fuàrt i vevi sintùt sunà un cuàr,

          fuàrt, sigùr, encja pì dal tòn pì grant,
          che vièrs di luj avìnt brincàt la me atensiòn,
          al veva guidàt i me vuj’n ta’un post pì avànt.

          Dopo la gran sconfìta di che asiòn
          ch’al Grant Carli costàt ghi veva la santa gèsta,
          sunàt nol veva’l Orlànt cun pì terìbil pasiòn.

          In davànt i’eri zùt un puc e basta
          che d’jodi mi veva parùt tanti tors àltis;
          alòr jò: “Mestri, dìs, se cjera ’eše chista?”

          E luj a mi: “I cròt che tu’i ti vuàrdis
          in ta sti tènebris masa a la lungja,
          stimànt cussì d’jodi sè ch’i no t’jòdis.

          T’jodaràs ben, se tu là ti ghi vàs dongja
          cuant che il sens a s’ingana da lontàn;
          ma fà pì svèlt, che dut fra puc si rangja.”

          Alora cun bièl fà mi veva cjapàt par man,
          e dìt al veva: “Prin ch’i rivani pì’n davànt,
          par che’l fàt no ti pari masa stran,

          pensa che ulà nisùn al è tòr ma gigànt;
          dùcjus a sòn tal pòs, da la riva dut atòr,
          dal bugnìgul in jù, e gjàmbis altritànt.”

          Coma cuant che’l calìgu si sclarìs d’intòr,
          il vuli puc a puc ghi dà figura
          a chel cal platava’l vapòu atorotòr.

          Cussì sbušànt che aria densa e scura,
          pì e pì rivànt vièrs da la sponda,
          mi veva lasàt l’ilušiòn e cresùt la poura;

          ma com’che su la muràlia tonda
          Monteregiòn di tòris si corona,
          cussì’l rivòn che’l abìs al circònda

          al era toregjàt da mièša la persona
          di chej gigàns orìbils, che dal alt
          Gjove ’ncjamò’l minacja cuant ca tona.

          E’n ta la muša di un zà ’fèvin i me vuj un salt,
          e’n ta spàlis e pet e pansa’n gran part,
          e’n taj doj bras ca pindulàvin dal alt.

          La natura, sigùr, cuant che lasàt a veva l’art
          di fà nemaj cussì, fàt ben a veva, si sà,
          a cjòighi guerièrs coma chistu a Mart.

          E se ic ’lefàns e balènis di fà
          no si pentìs, chèl cal vuarda di sutìl,
          ca è just cussì al và sùbit a cjatà;

          ’l omp, dopodùt, al è di pensà tant àbil,
          e di fà dal mal al è purtròp partàt,
          che’l lagnasi al doventa masa sutìl.

          Il so mušu lunc e gros al era fàt,
          coma la pigna di San Pièri a Roma,
          e’l rest al someàva proporsionàt;

          cussì che la riva ca era perišoma
          dal miès in jù, a’n mostrava cussì tant
          in sù, che zighi taj cjaviej insima

          fin par tre di Frìšia ’sarès stàt un vant;
          jò pur ghi’n jodevi un trenta cuàrtis
          dal post pì’n jù d’indà che’l omp si tàca’l mant.

          “Raphèl mai amecche zabi almis,”
          la bocja crudèl a sigà ’veva tacàt
          cussì, e no cun orasiòns pì dòlsis.

          E’l me duca a luj: “Òu, puòr disgrasiàt,
          tenti pur il cuàr e cun chèl sfòghiti
          cuant ch’i ti vèns da cuàlchi pasiòn ’nsuriàt!

          Il coràn ti l’as lì’n tal cuèl—pàlpiti—
          cal tèn leàt, ànima cunfuša,
          chel cuàr che’n tal to grant pet ti pòs sìnti.”

          E dopo a mi: “Luj stes a si acuša;
          chistu’l è Nembròt, e pal so mal pensà
          nencj’una di che lènghis’n tal mont si uša.

          Lasànlu stà e invàn no stìn parlà,
          ch’ogni tabajà par luj al è dibànt,
          coma'l so paj àltris, che nisùn capì’l sà.”

          Alòr i vèvin paràt via a zì ’ndavànt,
          e di lì a un puc, a sinistra sempri,
          chel altri ’vìn cjatàt, pì salvadi e grant.

          Par tegnilu leàt, cuj cal fòs stàt’l mestri
          i no pòs diši, ma ghi tegneva pleàt
          e leàt di front un bras e davòu’l destri

          na cjadena ca lu tegneva ’ntorgolàt
          dal cuèl in jù, di mòut che tal discujèrt
          a lu veva almancu sinc vòltis ziràt.

          “Stu rogànt al veva volùt meti al vièrt
          la so potensa cuntra Gjove il grant,”
          al veva dìt’l me duc, “e par chèl al à stu grant mèrt.

          Fiàl al è’l so nòn, e’l veva fàt cussì tant
          cuant che i gigàns ai Dìus ghi vèvin fàt timòu:
          i bras cal veva menàt ju varà sempri dibànt.”

          E jò a luj: “Podìnt, mi colarès il còu
          di dàighi dal smišuràt Briàreus
          ai me vuj ocašiòn di podej jòdilu lòu.”

          Alòr al veva dita: “Ti jodaràs Ànteus
          dongja di chì, cal parla e lìbar al è molàt,
          ca ni menarà’n tal font di chistu bus.

          Chèl ch’jodi ti vòus, che pì’n là al è postàt,
          al è leàt e fàt coma chistu, tal e cual,
          doma che di muša’l mostra pì crudeltàt.”

          No è maj stàt teremòt tant infernàl
          che na tòr al scjasàs cussì a fuàrt,
          com’che pront al era stàt a scjasasi Fiàl.

          Alòr i vevi jò temùt pì che maj la muàrt,
          e n’ocoreva altri che la poura,
          se cjadènis jodùt no ghi vès ta ogni part.

          Pì’ndavànt encjamò i èrin zùs alora,
          fin a Ànteus, che ben cuaranta piè,
          sensa’l cjàf, fòu al era da la gran fesura.

          “Oh tu che ta la furtunada val ca è
          chè che tanta Gloria dàt ghi vev’ a Sipiòn
          cuant che batùt ’l veva il grant Anibale,

          ti’as par preda partàt leòn dopo leòn,
          e che se stàt ti fòsis’n ta l’àlta guera
          daj to fràdis, si’a ’ncjamò l’impresiòn

          che vinsùt a varèsin i fìis da la cjera;
          la jù mètini e ca no ti vegni schif,
          indulà che’l gran frèit Còcit al siera.

          No fani zì nè a Tìsio nè a Tif:
          chist al pòl dà chèl che chì a si brama;
          ma adès àlsiti, nosta fà il restìf.

          Tal mont ti pòs encjamò rindi fama,
          che luj al è vif e a lunc al vivarà
          se a sè prin dal timp Gràsia no lu clama.”

          Dìt cussì  al veva’l mestri; e chèl, cun primura,
          slungjànt li mans, sù’l duca al veva cjapàt
          ’ndà ch’Èrcul strenzùt na volta stàt al era.

          Virgìlio, cuant cal steva par èsi alsàt,
          dìt mi veva: “Vèn chì svèlt ch’i ti cjapi sù,”
          e me e luj in fàs ni veva’ngrimpàt, dìt e fàt.

          Com’che cuant che la Gar’senda a s’jòt’n sù
          dal di sot’nclinada, cuant che na nula
          ghi pasa ’nsima, a par ch’intòr ti coli jù;

          cussì mi era someàt Ànteus ulà,
          cuant ch’i lu vevi jodùt sbasasi; e alora
          i vevi doma chè, po, di svignàmila.

          Ma atènt e lišerùt, in tal font cal divora
          Lusìfar e Gjuda, a ni veva pojàt jù;
          e, cussì’nclinàt, nol era stàt lì na vora,

          ma com’ àrbul in nàf a si veva levàt sù.

Cjànt Trentaduèšin

          S’jò i vès li rìmis dùris e ròtis
          com’ca sarès just par chistu bušaròt
          ’nda ca spùntin li altri ròcis e dùtis,

          il miej dal me pensej i sclisarès fòu, jòt,
          tant pì benòn; ma sicòma ch’i no li’ai,
          i dìs sù, ma cul timòu cal vèn di nòt;

          che coma roba da puc nisùn’l tratarès maj
          chè di descrivi il font dal’univèrs,
          nencja cun lenga ca clama pari e mari:

          ma ca jòdin che fèminis il me vers
          che tant judàt a vèvin Anfiòn a sierà Tebe,
          chè dal fàt il diši nol sedi divièrs.

          Oh pì d’ogn’altra mal creàda plebe
          ch’i ti sòs tal post ’ndà che’l parlà’l è dur;
          miej cjàvris èsi chì o bèstis dal bè!

          Cuant che rivàs i èrin in font dal pos scur,
          sot i piè dal gigànt, m’asài pì bas,
          e’i paravi via a vuardà’l grant mur,

          i vevi sintùt dìšimi: “Vuarda i to pàs;
          stà ’tènt di no zì a pestà cuj to piè
          i cjàfs di chiscju puòrs fràdis disgrasiàs.”

          Alòr, voltàt, jodùt i vevi davànt di me,
          e sot i piè, un lac cussì tant gelàt
          che veri’l pareva, e no aga, par me!

          Sens’altri a no si’a maj’n ta stu mòut velàt
          d’unvièr il cors dal Danubio’n Austria,
          nè là sot dal frèit cjèl Rus il Tanàt,

          com’ca era chì, che se il Tambernìchia
          ghi fòs colàt sù, o pur Pierapàna,
          nencja’n tal orli al varès cricàt via.

          E com’che a grasulà si mèt la rana
          cul mušùt fòu da l’aga, cuant ch’al suspirà
          daj cjàmps si mèt di nòuf la contadina;

          lìvids, fin là che rosòu si mostra,
          a’èrin scju spirs ca patìvin tal glas,
          i dincj’ batìnt com’da la cicogna’l tra-tra.

          La muša’n jù’l tegneva ognùn daj danàs:
          da la bocja’l frèit e daj vuj il còu pešànt,
          s’jodeva tra lòu’l sufrì di scju disgrasiàs.

          Dopo che atòr i vevi ben vuardàt dut cuant,
          vuardàt i vevi’n jù, lì ca èrin doj cussì stres
          che i so cjaviej, jòt tu, si zèvin miscjànt.

          “Contàimi, vuàltris ch’i stèis strinzìnt i pès,”
          i vevi dìt, “cuj ch’i sèis.” Lòu ziràt a vèvin i cuej;
          e dopo vej vièrs me voltàt i vuj stes,

          i so vuj, che prin’a èrin dentri mulišej,
          gotàt a vèvin taj làvris, e’l frèit al veva’ndurìt
          li làgrimis, che’i vuj sieràs si vèvin coma spuartej:

          stàngja di fièr no’a maj len a len unit
          cussì fuàrt; che lòu coma doj cjavròns
          si vèvin ben strucàt, da rabia ognidùn ’nguerìt.

          E un che pierdùt al veva i orelòns
          pal gran frèit cu la muša voltada’n jù
          al veva dìt: “Parsè ti fìs’tu taj lastròns

          ch’i sìn? Se savej ti vus cuj ca sòn chiscju,
          la val ’ndà che’l Bišensio s’inclìna,
          di Berto’l pari al era, e daj fioj ca sòn ch’jù.

          A sòn fioj d’un cuàrp; e di dut’la Caìjna
          ti pòs zì’n sercja sensa cjatà ombra
          che pì a mèriti di finì’n gelatina;

          no chèl cal à vùt il pet rot, e l’ombra
          pur, da’un colp par man d’Arturo, chel re grant;
          no Fogasa; e no chistu ca m’ingòmbra

          tant cul cjàf ch’jò’i no pòl jodi pì’ndavànt
          e cal era clamàt Sàsol Mascheròn;
          se tosc ti sòs ti sàs di cuj ch’i staj parlànt.

          Di fami parlà par no dati pì ocašiòn,
          ti’as di savej ch’i’eri Cjamešòn daj Màs;
          e Carlìn i spèti cal discolpi’l me nòn.”

          Dopo, mil mùšus jodùt i vevi sblancjàs
          dal gran frèit; ch’al pensà mi fà’ncja’dès schifès,
          e mi lu farà sempri’n ta poscj’ gelàs.

          E mentri ch’i paràvin via vièrs il miès,
          ’ndulà ch’ogni gravesa si raduna,
          e che, s'i stes, pal frèit sempri i tremarès,

          ca sedi par volej o càšu o furtuna
          i no savarès, ma fra’i cjàfs cjaminànt
          di sti mùšis cul piè i'n d'avevi batud’una.

          E ic planzìnt: “Parsè mi statu scalsànt?
          se tu no ti vèns par fà cresi la vendeta
          dal Montvièrt, parsè mi statu molestànt?”

          E jò: “Mestri me, mi postu chì spetà
          ch’jò’i vorès cjòimi un dùbit su chistu chì;
          ti mi faràs dopo zì pì a la svelta.”

          Il duca si era fermàt, e jò a dìšghi
          i eri zùt a chèl ch’encjamò’l bestemava:
          “Cuj sotu ch’ai àltris ti vàs a cridàighi?”

          “E tu cuj sòtu che’l to piè’l scalsava
          tal Antenòr,” al veva dìt, “il mušu d’altri
          che, se vif ti fòs, tant mancu a bastava?”

          “Cjàr a pòl èsiti che vif i soj chì dentri,”
          rispundùt ghi vevi, “s’i ti ti spètis fama,
          ch’jò, fra’i àltris, il to nòn pur i entri.”

          E luj a mi: “Dal contrari i’ai brama;
          và via, e no dami pi fastidi,
          che pucja gola mi fà se ch’ti fàs là ’nsima!”

          Alòr pa la cadopa i lu vevi strèt amondi
          e dìt ghi vevi: “Dìs sùbit il to nòn
          o nencj’un cjavièl ti podaràs pi godi.”

          E luj: “Gjàvimi pur i cjaviej, cjastròn;
          tant no ti dìs cuj chi soj, nè mostràtilu i vuej;
          pèstimi pur mil vòltis, encja un miliòn!”

          Jò ghi vevi zà’n man ’ngrimpàt i cjaviej
          e cun gust ghi’u tiravi da la sucja,
          e luj cuj vuj’n jù’l bajàva com’un levriej,

          cuant che n’altri’l veva sigàt: “Se ca’è, Bocja?
          no ti bàstia’l scrocà da li gràmulis?
          ocòria’l bajà? Se dal diàu ti tòcija?”

          “Ormaj,” i vevi dìt, “n’ocòr che tu ti pàrlis,
          tristàt d’un traditòu, che dal to dišonòu
          i farài ben còri altri cjàcaris.”

          “Via!”al veva dìt, “e dìs pur s’a ti và a còu;
          ma no taši, s’i ti tòrnis fra’i toscs,
          di che lengata chì, cuant ch’i ti vàs fòu.

          Luj chì al è cal plans i bes daj Francèscs:
          ‘Jodut i’ai,’ ti dišaràs, ‘chèl da Duera
          là ’ndulà che i pecjadòus a stàn frèscs.’

          Se domandàt ti fòs cuj altri ca era,
          da na banda ti’as chèl di Becaria,
          che a chèl Firènse ghi’a seàt la gorziera.

          Giani daj Soldanièrs al è chèl là via,
          insièmit cun Ganolòn e Tebaldèl,
          che di nòt di Faènsa ’l à vièrt la via.”

          I vèvin belzà ’bandonàt chel strambèl
          cuant ch’jò’n ta’un bus i vevi jodùt doj inglasàs
          tant che’l cjàf dal un ghi feva al altri cjapièl;

          e com’che i panès par fàn a vègnin mangjàs,
          cussì cuj dincj’ chèl sù chèl jù al veva tacàt
          ’ndulà che sarvièl e cadòpa a sòn zontàs:

          ’ntà stu mòut Tideo’l veva rošeàt
          li tèmplis di Menalìp par disdèn,
          com’che chistu al feva cul cjàf dal danàt.

          “O tu ch’i ti mòstris cun un cussì bestiàl sen
          il to òdiu vièrs chèl ch’i ti stàs mangjànt,
          dìšimi il parsè,” ghi vevi dìt, “di stu dišèn,

          che se cun rašòn di luj ti ti stàs lagnànt,
          ben savìnt cuj ch’i sèis e il so pecjàt,
          tal mont lasù i podaraj zì di te contànt,

          se la me lenga no si varà ’ntànt secjàt.

Cjànt Trentatreèšin209

          Alsàt al veva la bocja dal crudèl past
          chel pecjadòu, netànt via i cjaviej
          dal cjàf cal veva par davòu rindùt guàst.

          Alora: “Ti vùs ca mi torni dut intej
          chel dolòu disperàt che com’na smuàrsa
          il còu mi strìns, encja prin di contà, dom’tal pensej.

          Ma se’l me diši al à di èsi siminsa
          ca ghi rindi mal al traditòu da me rošeàt,
          t’jodaràs coma che’l contà’l lagrimà nol scansa.

          Cuj ch’i ti sòs i no saj, nè coma capitàt
          ca jù ti sòs; ma mi par che fiorentìn
          ti’as di èsi dal coma ch’i ti mi’as parlàt.

          Ti’as di savej ch’i soj il Cont Ugolìn,
          e stu chì al è il arcivèscul Rugeri:
          adès ti dìs parsè ch’i ghi soj visìn.

          Par efièt—dopo che fidàt di luj mi eri—
          daj so brus pensèis i soj stàt cjapàt
          e i soj dopo muàrt; chist nol è misteri;

          però a savej no ti pòs èsi rivàt—
          i dìs, com’che la me muàrt a è stada cruda—
          a sinti, ma èco l’ofeša ca mi’a fàt.

          Un bus pisulùt dentri da la Muda,
          che par me a vòu diši doma che fàn,
          ca dovarès tegni altra zent sierada,

          a mi veva belzà mostràt, encja se invàn,
          lùnis prin cuant ch’i vevi vùt chel sùn brut
          che dal vignì sbregàt mi veva il velàn.

          Chistu a mi’era siòr e mestri parùt,
          che lupo e lupùs al cjasava’n tal mont
          che Luca e Piša'l separa dal dut.

          Cun càgnis màgris, bramòšis fin in font,
          i Gualàndos cuj Sismòns e cuj Lanfràncs,
          al veva metùt là ’ndavànt e in front.

          Dopo amondi puc a mi parèvin stracs
          il pari e fioj, e cuj so dincj’ gusàs
          mi pareva d’jòdiu muàrdighi i flancs.

          Sveàt bunora, cuj me vuj stralunàs,
          sintùt i vevi’n tal sun i me fioj planzi
          uchì cun me, ca volèvin che pan ghi pasàs.

          Crudèl ti sòs se’l còu no ti ti sìns strinzi,
          pensànt a sè che’l me còu al sinteva;
          s’i no ti plàns, sè maj ti faraja planzi?

          A èrin sveàs; l’ora si visinava
          al mangjà che di sòlit ni partàvin,
          ma pal so sun ognùn al dubitava;

          i vevi sintùt che di sot a’nclaudàvin
          la puarta da l’orìbil tor, e vuardàt
          taj vuj i vevi un par un i me fioj, sidìn.

          I no vevi planzùt, ma dentri mi eri ’mpieràt:
          lòu sì a planzèvin; e’l me Anselmùt
          al veva dìt: “Parsè, pari, mi tentu cussì fisàt?”

          Nè par chistu i vevi lagrimàt nè rispundùt
          durànt chèl dì nè durànt la nòt dopo
          fin che’l mont il soreli al veva di nòuf jodùt.

          Apena ch’un raj di lus entràt al era lì, po,
          ’n ta stu post di dolòu, e jo’i vevi jodùt
          ’n ta li cuatri mùšis daj fioj la me, com’la so,

          li me mans pal dolòu i mi eri muardùt;
          e lòu pensànt ch’i fès chistu pa la fàn
          di mangjà, a èrin levàs sù, ogni frut,

          e dìt a vèvin: ‘Pari, par nu mancu mal e dan
          a sarès s’i ti mangjàs di nu; tu ti ni’as vistìt
          cun sta puora cjàr, e nu ti la tornàn.’

          Calmàt mi eri par tègnighi sù’l spìrit;
          chel dì e chel altri i èrin  restàs dùcjus mus;
          magàri ch’ognùn di nu al fòs sparìt!

          Cuant che nuàltris i èrin al cuàrt dì vegnùs,
          Gaddo ai me piè jù si era butàt
          e dìt al veva: “Parsè no jùditu i to frus?”

          E lì al era muàrt e—orìbil realtàt!—
          i àltris tre a èrin pur colàs, un par un,
          tra’l cuìnt dì e’l sest; chè jò i mi eri dàt,

          belzà svuàrp, a colàighi insima d’ognùn,
          e par doj dìs clamàs i’u vevi dopo ca èrin muàrs:
          pì tars, pì che’l dolòu, podùt al veva’l dišùn.”

          Chistu finit di diši, cuj vuj stuàrs,
          i dincj’sos di nòuf il cranio a  rošeàvin
          tal dur dal vuès, coma chej d’un cjàn, fuàrs.

          Ahi, Pisa, grant insùlt d’ogni sitadìn
          dal bièl paìs indulà che’l sì al suna,
          se i to visìns encjamò no ti punìsin,

          ca si mòvin Cjavraja e Gorgona
          e ca sièrin pur dal Arno la bocja
          e ca ’nnèghin ogn’ànima Pišana!

          Chè se’l Cont’Ugolìn fama’l veva encja
          di èsi stàt traditòu daj to cjascjej,
          a ocorèvia meti’n cròus ogni bocja?

          A èrin ognidùn inocèns scju pivej,
          O nova Tebe, Uguicjòn e’l Brigàt
          e’i altri doj—ma belzà i savìn di chej.

          Pì ’ndavànt i sìn zùs, ’ndulà che st’inglasàt
          di post rùvit un’altri pòpul al fasa,
          no in jù voltàt, ma dut cuant riversàt.

          Il planzi stes, lì, planzi no ju lasa,
          e’l dolòu che paj vuj nol pòl vignì fòu,
          dentri’l torna ’ndà che tant pì s’ingrosa;

          e’un grop a fàn sti làgrimis di dolòu,
          e, doventànt coma un vel di cristàl,
          sot li sèis s’ingrùmin cun tant pì mal di còu.

          E encja s’a è pur ver che, com’un caj, pal
          tant frèit al veva ogni me sintimìnt
          smetùt di fami sìnti, o ben o mal,

          lo stes mi pareva di sinti un puc di vìnt:
          par chèl jò: “Mestri, e chistu cuj lu mòvia?
          Vapòu ca jù nol varès miga di èsi prešìnt?”

          E luj a mi: “Adès i zìn là via
          ’ndà cal varà’l to vuli la risposta
          e’l jodarà la rašòn di stu soflà di aria.”

          E un daj danàs da la frèida crosta
          a mi veva sigàt: “O ànimis crudèlis,
          tant che dàt a vi è l’ùltima posta,

          cjolèimi daj vuj sti làmis dùris,
          e ca si sbrochi’l dolòu che’l còu mi sglònfa,
          prin che di nòuf s’inglàsin li me làgrimis.

          Alòr jò a luj: “Chist i podarès fà,
          ma dišmi di te, e s’jò’i no ti asìst,
          in fin dal glas i vaj, sensa tant da fà.”

          “Jò’i soj’l frari Alberìgo,” al veva dìt chist;
          “jò’i soj chèl di chel òrt dal mal
          che chì dàtul par fic mi’e dàt, com’ca è just.”

          “Oh! Sotu belzà muàrt?” ghi vevi dìt a stu tal.
          E luj a mi: Com’cal fà a stà’l cuàrp me
          la sù’n tal mont i no pòs savej’n ta sta val.

          A à il gran vantàgju sta Tolomè,
          ch’amondi spès l’ànima chì a cola
          prin che’l via ghi vegni dàt d’Atropošè.

          E par che tu ti zèdis a cjòimila
          sùbit daj vuj sta lastra di làgrimis,
          ti dìs ch’apena ca tradìs l’ànima ulà,

          com’ch’i’ai fàt jò, il cuàrp ghi’è cjòlt, com’ch’i dìs,
          da un demòni, che dopo ghi la governa
          com’cal vòu pal rest, po, da li zornàdis.

          Intànt ic a sufrìs chì’n ta sta tana;
          e forsi a jòdin encjamò’l so cuàrp la sù
          da l’òmbra che chì gèlida a s’intana.

          Tu ti’as di savej, s’i ti vèns adès ca jù:
          luj ’l è’l sior Branc d’Oria, e pì àis a sòn
          belzà pasàs che chì ’l è stàt sieràt sù.”

          “Cròitu,” ghi vevi dìt, “ch’i sedi un semplicjòn?
          Muàrt nol è miga’ncjamò d’Oria il Branc?
          Tal mangjà, bevi e durmì al stà benòn.”

          “Ta chel fosàt la sù,” al veva dìt, “dal Malbranc,
          là ’ndulà ca bol la tichignoša pès,
          rivàt a nol era’ncjamò Michel Zanc,

          che chistu’l à lasàt’n ta la so cjàr e vuès
          che un diàu, e un daj so nevòus, il dan
          dal tradimìnt insièmit cun luj al fès.

          Ma’dès a è miej ch’i ti mi dèdis na man;
          vièrzimi i vuj.” E jò no ghi’u vevi vierzùs;
          e gentìl i eri stàt a èsighi vilàn.

          Ahi, Genovèis, ch’i sèis daj vùstris ùšus
          cussì divièrs, e plens di ogni magagna,
          parsè no sèišu vuàltris’n tal mont spierdùs?

          Che cul pèšu spìrit da la Romagna
          un tal in daj cjatàt che pal so malfà
          il so spirt in tal Còcit zà si bagna,

          e la sù’l so cuàrp al và’ndavànt cul so da fà.

Cjànt Trentacuatrèšin

          “Vexilla regis prodeunt inferni
          vièrs di nuàltris; però davànt, po, mira,”
          al veva dìt il mestri, “s’i ti lu pòs disèrni.”

          Coma cuant che un caligu fis al tira,
          o che nòt tal nustri emisferi a vèn,
          alc da lontàn al pàr un mulìn che’l vint al zira,

          na roba cussì mi veva parùt tal scur plen;
          riparàt mi’eri dal vint, ca mi feva dut tremà,
          davòu dal duc; d’altri ripàr no’era sen.

          Zà i’eri—e cun timòu lu faj rimà—
          là ’ndulà che dal dut cujèrtis a èrin l’òmbris,
          che stecs a someàvin cul glas insima.

          In piè an d’era e distiràdis àltris;
          chista a veva’l cjàf in sù, e l’altra i piè;
          n’altra, com’un’arco a pleava cjàf e gjàmbis.

          Cuant che zùt al era asaj ’ndavànt, cun me,
          plašej al veva vùt il mestri di mostrami
          chèl che bièl d’jodi al era stàt in sè.

          Si veva spostàt un puc, volìnt ch’i stes fer lì,
          e dìt al veva: “Èco Dìt, e èco il post
          ’ndà ca convièn tanta fuarsa ritegni.

          Com’che gelàt mi eri e doventàt pitòst
          fiàc, no domandà, letòu, ch’i no ti lu dìs,
          e dišilu i no podarès, nencj’a gran cost.

          Muàrt no soj, ma nencja vif, s’i ti lu cròdis:
          pensa ben tu, s’i ti’as un puc di inzèn,
          com’ch’i eri, di chist e chèl sensa radìs.

          ’L imperatòu di chistu doloròus di règn,
          dal pet in sù al vegneva fòu dal glas;
          e jò pì coma un gigànt mi ritèn

          che’i gigàns stes a sòn visìn daj so bras:
          imagina cuant grancj’ ca sòn in dut
          chej altri poscj’ dal cuàrp che luj’l tèn platàs.

          Se luj ’l era stàt cussì bièl com’cal è adès brut,
          e cuntra’l so fatòu al vev’ alsàt li sèis,
          luj stes al era la cauša d’ogni lut.

          Oh cuant ca mi èrin parùdis maravèis
          che tre mùšis ch’i ghi vevi’n tal cjàf jodùt!
          Che davànt a veva dut ròsis li so plèis;

          Davòu  altri dos i vevi jodùt,
          metuda ogn’una’n miès da la so spala,
          unìdis lì che un gjàl la cresta’l varès vùt:

          la destra ’era lì, fra blancja e zala;
          la sinistra ’era coma chej nèris
          ca vègnin da’ndulà che’l Nil si’avala.

          Sot d’ogn’una’ èrin àlis gràndis
          che ben ghi conferìvin a’un tal usièl:
          coma vèlis a èrin, ma pì grandiòšis.

          No cun plùmis ma coma chès di pipistrèl
          a èrin fàtis, e chès al svintulava
          cussì che tre vìns a turbinàvin da chèl.

          E par chèl dut Cocit s’ingelava.
          Cun sèis vuj al planzeva, e par tre bàrbis
          ghi gotava’l planzi e’l sanc da la bava.

          Cuj dintàs d’ognuna da li so bòcis
          un pecjadòu al era cal rošeàva
          cussì che’n tre a sufrìvin sti brùtis pènis.

          Davànt di chèl il muardi nuja’l pareva
          visìn dal sgrifà, ch’a vòltis la schena
          duta svistida di pièl a restava.

          “Che ànima là cu la pì granda pena,”
          al veva dìt il mestri, “al è Gjuda Scariòt;
          dentri al à’l cjàf, e fòu li gjàmbis al mena.

          Daj altri doj ca àn il cjàf par di sot,
          chèl cal pindulèa dal ghignu neri al è Brut—
          jòt coma ca si stuàrs e coma cal tas—jòt!

          Chel altri al è Càssius, cal pàr ben metùt.
          Ma a si fà nòt, e a nuàltris adès
          ni tocja partì, che dut i vìn jodùt.

          Atòr dal cuèl al  eva volùt che’i bras ghi metès;
          tal post just al veva spetàt a gjàmbis fèrmis
          fin che’l diàu asaj li àlis al vierzès;

          e, rimpinàt ta li velutàdis cuèstis,
          a zì’n jù al veva a colp tacàt, mans strètis
          tal pelàn fis e’n ta li gelàdis cròstis.

          Cuant che rivàs i èrin là che li cuèsis
          a tàchin, lì che’i flancs a s’ingròsin,
          il duca, cun baticòu e grandi fadìjs,

          voltàt al veva’l cjàf lì che li gjàmbis a èrin;
          a si veva ’ngrimpàt pal pel com’un cal scala,
          che’n infièr mi pareva ch’i tornàsin.

          “Tenti dur, però, che par chista scjala,”
          dìt al veva’l mestri, che strac al someàva,
          “da dut stu mal a è miej svignàsila.”

          Zùt fòu par na sfeša che’l mur al veva,
          al veva volùt che tal orli mi sintàs;
          e sùbit dopo vièrs me si voltava.

          Jò’i’ai crodùt d’jodi, cuj vuj alsàs,
          Lusìfar coma ch’i lu vevi lasàt;
          ma’i piè—e gjàmbis—al veva’n sù voltàs;

          Se jò insiminìt i eri lì restàt,
          la zent ignoranta che ben ghi pensi
          a sè post cal era ch’i vevi apena pasàt.

          Al veva dìt il mestri: “In piè a tocja alsasi:
          la strada a è lùngja e’l cjaminà al è brut,
          e’l soreli belzà cjàlt al taca a fasi.”

          Sala da palàs a no era—i vevi ben jodùt—
          lì ch’i èrin, ma na grota naturàl
          cun pavimìnt gropolòus e scur par dut.

          “Prima ch’jò’i bandoni stu abìs dal mal,
          mestri me,” i vevi dìt cuant ch’i eri di nòuf ’ndresàt,
          “cjòimi dal eròu ca mi tèn’n ta sta val:

          indà al eše stu glas? e stu chì voltàt
          cul cùl in sù? e’n cussì puc timp com’al àja fàt
          a èsisi’l sorèli da sera a prin dì ziràt?”

          E luj a mi: “Pènsitu di èsi restàt
          encjamò di là dal miès, ’ndà che ’ngrimpàt
          mi eri ta che bruta ruja ca tèn’l mont sbušàt?

          Par là ti èris cuant ch’i eri dismontàt;
          e na volta voltàt, tu’l post ti vèvis pasàt
          ’ndà ch’un pèis al vèn da ogni banda tiràt.

          E i ti sòs adès sot di chel emisfèr rivàt
          cal è al opòst dal post cal è dut secjàt,
          chel stes tal colm dal cual al è stàt copàt

          chèl cal à vùt di nasi e vivi sensa pecjàt:
          tu ti’as i piè’n ta stu post picinìn
          cal sarès da la Gjudèca il altri lat.

          Là a è sera cuant che chì al è matìn:
          e chistu, ca ni’a fàt scjala cul so pel,
          ’ncjastràt al è ’ncjamò lì com’cal era prin.

          Da sta banda chì al era colàt jù dal cjèl;
          e la cjera, che prin fòu di chì a era,
          par poura di luj a veva fàt dal mar un vel,

          e vegnuda a era’n tal nustri emisfèr; sta cjera
          par scjampàighi via, chel vuèit chì ghi veva lasàt
          ca s’jòt di cà, e zuda a era parzora.”

          Al è la jù un lòuc da Belzebù lontanàt
          tant com’ca’è lungja sta caverna,
          cal tèn al jodi, ma no al sinti, sieràt

          un rìvul che jù al và’n font di sta tana
          pal bus di na rocja che luj al veva sbušàt
          a mo’di madràs, e puc s’inclina.

          Jò’e il duca par chel cjamìn platàt
          i èrin entràs par tornà’n tal clar dal mont;
          e sensa curasi di vej ben ripošàt,

          i vèvin cjaminàt sù, luj prin e jo secònt,
          fin cuant ch’jodùt i vèvin tanti ròbis bièlis
          ca sòn la sù’n tal cjèl, par un bus rotònt;

          e fòu tornàs i èrin a jodi li stèlis.

FOOTNOTES

1 (return)
[ A la peràula “cuss씗ch’i uši amondi spès—i ghi lasi dos “s” par evità ca vegni lešuda “cuzì.” A è una da li pucìsimis peràulis che in ta la me tradusiòn à uša na consonànt dopla.]

2 (return)
[ ’L un al è na contrasiòn di “il un.”]

3 (return)
[ Crist? Un papa? A somèa che nisùn al savedi par sigùr a cuj cal à intindùt riferisi Dante. Vandelli: al juda a capì la complesitàt di chisti rìghis.]

4 (return)
[ Dante al domanda di èsi judàt da li mùšis, ma encja dal so “inzèn” o “alto ingegno” par vej l’ispirasiòn justa par descrivi duti li ròbis straordinàris cal jodarà in tal infièr.]

5 (return)
[ Enèa.]

6 (return)
[ San Pàuli.]

7 (return)
[ La Madòna. I nòns di Crist e da la Madona a no sòn maj minsonàs tal Infièr par no profanaju. Vandelli.]

8 (return)
[ Lùsia = un mòut alegòric di nominà la gràsia ca luminèa.]

9 (return)
[ Il Papa Celestìn V, che par vàris trùfis al era stàt costrèt a abdicà. Àltris a pènsin ca si trati di cualchidùn altri, adiritura di Pilàt stes. Vandelli.]

10 (return)
[ Carònt, chèl che cu la so barcja al partava i danàs ta l’altra banda dal’Acherònt.]

11 (return)
[ Crist—maj minsonàt di nòn in tal Infièr.]

12 (return)
[ Il nòn di poeta. Virgìlio al è’n ta sta alta compagnìa di poès.]

13 (return)
[ Falsa modèstia a’n d’aveva amondi pucja il nustri poeta.]

14 (return)
[ Il cjascjèl al sarès sìmbul da la sapiènsa umana. Pal valòu simbòlic daj sièt murs e dal rìvul, i racomandi i comentatòus.]

15 (return)
[ Aristòtil.]

16 (return)
[ Didòn, chè che, bandonada da Enèa, a si veva copàt.]

17 (return)
[ Parsè ca sòn “ànimis” sensa cuàrp.]

18 (return)
[ Ti sòs nasùt prin che jò i morès.]

19 (return)
[ Ducju scju chì a èrin benestàns florentìns. Dante al vòu savej indulà ca sòn, parsè cal varès gust di jòdiju. A intìvin di èsi in vàriis localitàs dal infièr. (Vandelli)]

20 (return)
[ Cuant che i cuàrps si ricostituiràn cu l’ànima, si sintarà pì’ il ben, ma encja il mal.]

21 (return)
[ Sta espresiòn aà valòu pì di ràbia che di altri.]

22 (return)
[ Cariddi.]

23 (return)
[ Scju pèis, in forma di pieròns, a raprešentin i bès, che i avàrs e i pròdigos a si tègnin intòr e strès, o a spèrperin.]

24 (return)
[ Cuant ca èrin vifs a no fèvin un ušu bon da la roba ca vèvin, parsè ca no savèvin il so vero valòu. Vandelli.]

25 (return)
[ I avàros.]

26 (return)
[ A è da prešumi che se Dante al fòs stàt furlàn al varès ušàt sta peràula coma ca la uša in tal toscàn.]

27 (return)
[ Un bièl puc di ironìa chì, a clamà “ìn” (inno) il sgorgoleà di chej puòrs disgrasiàs ca sòn chì ingolfàs tal fangu!]

28 (return)
[ A no è da surprìndisi se chistu Flegiàs al era rabiòus. Al è chì in tal infièr, dopodùt, par vèjghi dàt fòuc a un templi dal diu Apòl par via ca ghi veva sedušùt na fìa.]

29 (return)
[ La mari di Dante.]

30 (return)
[ La puarta pì esterna dal infièr.]

31 (return)
[ A si capìs! La puarta dal infièr a è sempri spalancada.]

32 (return)
[ Tal sens ca và a proclamà la muàrt eterna. Vandelli.]

33 (return)
[ Beatrìs.]

34 (return)
[ Prošerpina, la fèmina di Pluto, il re dal’infièr.]

35 (return)
[ Parsè cal sarès trasformàt in “smalt” o clap.]

36 (return)
[ Un post visìn di Gerušalèm, ’ndà cal vegnarà fàt il judìsi finàl. Vandelli.]

37 (return)
[ In momèns cussì a vèn da pensà che Dìu ogni tant al era in vena schersoša, s’a si pensa al mòut sureàl cal punìs zent coma Epicuro. “Ah si?” a somèa cal vedi pensàt. “No ghi crodèvis che l’ànima a varès paràt via a vivi dopo la vustra muàrt? Alòra èco chì ch’i vi la mèt la vustra ànima, ta sta tomba ca vi restarà vièrta fin cuj sàja cuant! Cussì in varèis pì che asaj timp par necuàrzisi che la vustra ànima ca jù a para via a vivi—èncja se cun amondi puc gust—mentri che lasù il vustri cuàrp a si marsìs a la svelta.”]

38 (return)
[ Stu chì al sarès Cavalcante Cavalcante, un guelf, ca la veva pensada coma Epicuro—che la vita a èra par godi, e finida chè al èra finìt èncja il godi, parsè che dopo a no sarès stàt pì nùja. A vèvin rašòn lòu a pensà che’l gòdi al sarès finìt al momènt da la muàrt—ma no coma ca crodèvin lòu!]

39 (return)
[ Se momènt dramàtic e comovènt stu chì, cuant che Cavalcanti al pensa che ’l ešità di Dante al vòu diši che so fì al è muàrt encja luj!]

40 (return)
[ Prošerpina, o la luna.]

41 (return)
[ Beatrìs.]

42 (return)
[ A pensàighila ben a no eše stran che’n ta l’infièr, ’ndà ca sòn doma ànimis—entitàs sensa cuàrp e, naturàl, sensa nas—a vèdin da èsi poscj’ ca spùsin. Par cuj al eše stu spusà se i danàs a no’an nas da našalu? Dante però a si rindeva cont di chistu e al à dotàt li ànimis cu li facoltàs ca vèvin prin di murì. !]

43 (return)
[ Il cjèl al odièa ogni ingjustìsia.]

44 (return)
[ Diu, il pròsin, e se stès, coma ca è clar da li rìghis ca seguìsin.]

45 (return)
[ A plànzin par dut chel bendidìu ca’an malušàt e pierdùt.]

46 (return)
[ Caorsa (=Cahors) al era un post in Fransa consideràt coma un nit di ušuràrs.Vandelli.]

47 (return)
[ Chèl di parentela e di amicìsia.]

48 (return)
[ In ta la so Etica Aristòtil al trata di che tre dispošisiòns ca pàrtin al mal: la incontinensa, la malìsia e la violensa.]

49 (return)
[ L’ušùria a spèra doma in tal ben da li ròbis di stu mont, sensa riguàrt pa li ròbis dal altri mont. (Vandelli al discòr un bièl puc su stu argumìnt.)]

50 (return)
[ Il Minotauro stes, cal fa da vuardiàn in ta stu post chì.]

51 (return)
[ Il Minotauro a si à da jodi coma sìmbul da la violènsa bestiàl.]

52 (return)
[ Tešèo.]

53 (return)
[ Ariàna, fia di Minos, ca ghi’a insegnàt a Tešèo coma copà il Minotauro e scjampà dal labirìnt.]

54 (return)
[ Pèis, fra l’altri, di cjàr e vuès, no coma chèl da li ànimis danàdis.]

55 (return)
[ Crist, che al momènt da la so muàrt al era zùt a liberà tanti ànimis dal Limbo. Il teremòt cal veva caušàt sta frana, coma ca ni recuàrdin i comentatòus, al era stàt caušàt in tal momènt précis che Crist al era stàt copàt.]

56 (return)
[ “Bigulota” in tal sens ca no era in forma regolàr. In realtàt a veva na forma di arco, ma no regolàr.]

57 (return)
[ La fèmina di Èrcul, che fra l’altri a veva causàt la muàrt dal so omp, sensa intìndi di fa cussì—naturàl—pròpit cuant ca voleva che Èrcul al tornàs a volèighi bèn. A mi a mi par che sta storiùta a à da li dimensiòns ca vàn ben pì a la lungja di chel càšu chi.]

58 (return)
[ I Centàurs.]

59 (return)
[ A sòn dòma i vìfs ca pòsin mòvi ròbis coma li pièris.]

60 (return)
[ Beatrìs.]

61 (return)
[ Alesandro il Grant e Dionìšio a vèvin reputasiòn di èsi tant crudej, e cussì al èra Asolìn. (Vandelli.)]

62 (return)
[ “Prin” tal sens cal cognòs li circostànsis di che zona lì tant miej di Virgìlio, che chì a si consìdera secont.]

63 (return)
[ Famòus làris di chej tìmps là.]

64 (return)
[ Cecina, un flumùt cal sbòcja sùbit sot di Livòrno; Cornet, na sitadùta visìn di Civitavecja.]

65 (return)
[ Chès dal mušu di fèmina e il cuàrp di usièl. I cjati amondi interesànt coma che il mont imaginari di Dante a ghi dà il stes valòu ešistensiàl—tal sens di ešìsti e basta, no tal sens da la filošofìa ešistensiàl moderna—a zent normàl coma me (bè, forsi un puc pì normàl di me; dišìn, a zent coma comercjàns florentìns o pišàns, zòvins ca no pòsin tègnisi da busàsi—e forsi encja di strucàsi e palpàsi—coma Pauli e Francesca, soldàs, vèscuj e pàpis) e a figuris mitològichis coma li Àrpis o coma i Cèntàuros, e via dišìnt. Il reàl e ’l ireàl a si cunfùndin e a dovèntin un—coma ca susèit tal mòut di jodi li ròbis daj frutùs fin che, par disgràsia so, a vègnin grancj’ e a si necuàrzin che tàntis di che ròbis ca ghi crodèvin cussì tant a no somèjn pì vèris.]

66 (return)
[ Cal sarès il ters ziròn.]

67 (return)
[ A no somèija di jodi Dante cal bùta il cjaf in davòu e al ridusèa cuant cal scrif rìghis coma chista?]

68 (return)
[ Chèl cal sìga al è Pier da la Vigàna, cal era segretari di Federìgo II. Ta scju àrbuj chì, a propòšit, a sòn intrapulàs i spirs di chej ca si sòn suicidàs.]

69 (return)
[ Al à pierdùt la so salùt e al à fàt fadìja a durmì.]

70 (return)
[ L’invìdia.]

71 (return)
[ Cul suicidasi al à cometùt cuntra di sè stes, ca si considerava just, un at ca nol era just.]

72 (return)
[ Dante, coma višitatòu tal infièr, al à tanta simpatìa pal grant sufrì dal puòr Pieri; ma coma scritòu a no somèa ca ghi displaši tant di falu patì.]

73 (return)
[ San Zuan al era’l sant di Firense coma il San Zuan di San Zuan di Cjašarsa. Taj timps pagans, il protetòu di Firense al era Marte. Vandelli al sugerìs che ai timps di Dante la statua di Marte, ca era stada butada’n tal Arno, a era encjamò višìbil visìn dal Punt Vecju.]

74 (return)
[ Chè fata par impicjà la zent, no che altra fata par cjoj sù ledàn.]

75 (return)
[ Mèntri cal scjavasava il dešert da la Libia cun un ešèrcit di soldàs. Vandelli.]

76 (return)
[ Soldàs.]

77 (return)
[ Vulcàn stes.]

78 (return)
[ Il post indà che Gjove e i Gigàns a si li vèvin sunàdis.]

79 (return)
[ Un lagùt di aga mineràl in ta li bàndis di Viterbo.]

80 (return)
[ Fra i grancj fluns dal infièr.]

81 (return)
[ ’L abìs infernàl.]

82 (return)
[ A ju sàlva parsè che stu “fùn” o vapòu al à asaj umiditàt par distudà il fòuc cal vèn jù dal alt.]

83 (return)
[ Una da li rari vòltis che Dante al minsona li nustri montàgnis. A si riferìs al cjàlt, a propòšit, che disdifànt li nèifs, al pòl meti in plena flùns coma il Brenta—o il Tilimìnt.]

84 (return)
[ Stu chì al sarès Brunèl Latìn, umanista, cal veva judàt Dante tal so studià.]

85 (return)
[ Tant i Blancs che i Nèris a ti zaràn cuntra.]

86 (return)
[ Sens: S’a dipendarès da me, i sarèsis encjamò fra i vifs.]

87 (return)
[ Beatrìs.]

88 (return)
[ Una da li so òperis pì gràndis.]

89 (return)
[ Da chistu a si jòt che la manìa di cori a và indavòu un bièl puc!]

90 (return)
[ Il “puòr paìs” al sarès Firense; “puòr” parsè cal è consideràt coròt dai sodomìs ca ghi vàn incuntri a Dante.]

91 (return)
[ La so costànt lamentèla.]

92 (return)
[ Cussì a podèvin parà via a corusà mentri ca tabajàvin cun Dante.]

93 (return)
[ S'i ghi crodìn a sè cal dìs, al à da vej vùt un tramaj di fèmina par fàlu doventà omosesuàl.]

94 (return)
[ In altri peràulis, Dante al scomèt la fama daj so vèrs a la veretàt di sè cal stà par diši.]

95 (return)
[ Mangjòns & bevòns—èco l’idea che Dante al veva daj todèscs in tal so timp. Ca sèdin stàs pì bevòns daj fransèis? Daj taliàns? Ma!]

96 (return)
[ Il “bivero” dantesc a ghi somèa pì al beaver inglèis che al castoro taliàn. Bìvar a nol stona nencja in tal furlàn.]

97 (return)
[ Par cussì diši. In realtàt la flamuta a era ’na ploja di fòuc.]

98 (return)
[ Che ànimis ca pàrtin bòrsis o blu o zàlis o blàncis a èrin dùtis di ušuràrs.]

99 (return)
[ Li nustri bišàtis a no’an sgrìnfis, a si sà; ma cuj saja maj sè ca àn li bišàtis di la jù?]

100 (return)
[ I diàus, chej osteàs, ca si la gòdin a fà il so mistej.]

101 (return)
[ Na fila a ni vegneva cuntra; n’altra a zeva, cun nu, in diresiòn opòsta.]

102 (return)
[ Di Sant’Ànzul. I romàns a vèvin da stà atèns in tal cjaminà par via di dùcjus scju pelegrìns, ca zèvin o ca vegnèvin da San Pieri.]

103 (return)
[ I bolognèis a vèvin fàma di èsi rufiàns in ta chej timps là.]

104 (return)
[ In altri peràulis, al dìs che s’a sòn tiràs, o tìrchios, aè pal fat stes ca sòn bolognèis; coma par diši che se par furtùna a fòsin stàs, dišìn, furlàns, al sarès stàt dut un altri par di mànis.]

105 (return)
[ In tal sens di tirà li fèminis a simìnt.]

106 (return)
[ A si sberlava besola.]

107 (return)
[ Dante a nol veva sempri na impresiòn dolsa daj prèdis.]

108 (return)
[ Èncja chistu, bàbiu dal parlà e di fà zì sù di zìrus li fèminis, al è zùt a finìla chì, dut smerdajàt.]

109 (return)
[ Secònt Vandelli, un màgu da la Samaria cal voleva crompà da San Pieri e da San Zuan la facoltàt di podej comunicàjghi ai batiešàs il Sant Spìrit.]

110 (return)
[ Purtròp Dante a no si riferìs a chel di Cjašarsa, ma al Batisteri di Firense.]

111 (return)
[ Si volìn zì pròpit a la fìna, “il piè” chì al è da lèšilu coma il insièmit daj piè.]

112 (return)
[ A somèa che i fiorentìns a vèdin di tant in tant gjustisiàt daj sasìns in ta che manièra lì: fàt un bus, a metèvin dentri il condanàt cul cjaf in jù. Apena ca implenìvin il bus, il sasìn al moreva scjafojàt. (Jò ch’i soj claustrofòbic, i sarès par sigùr doventàt màt prima ca tiràsin jù la prima palada di cjera!)]

113 (return)
[ La Glìšia, che Bonifasi VIII al veva trufàt paj bès. (Vandelli.)]

114 (return)
[ Un daj Orsìns.]

115 (return)
[ Al eše tant cambiàt il mont daj timps di Dante in cà?]

116 (return)
[ La Glìšia di Roma, che secònt Dante in ta che rìghis chì a no èra la “Santa Romana Chiesa” tal sens ver da l’espresiòn.]

117 (return)
[ ’L imperatòu Costantìn che, riconosìnt Silvestri coma papa, secònt Dante a nol veva fàt pròpit chel gran chè di ben.]

118 (return)
[ Na lesiòn amondi dura, chista, par Dante—e, i cròt, par cualsìasi altri—da imparà.]

119 (return)
[ Tìpic di Dante di descrivi punisiòns adeguàdis a la colpa daj danàs. In ta stu càsu, danàs coma Anfiarèl, che in vita a volèvin induvinà il davignì, adès a sòn costrès, par sempri, a cjaminà cul cjaf stuàrt cal pol jodi doma indavòu. In cuant al Creatòu stes—chèl imaginàt da Dante, s’i no altri—a vèn da pensà cal vèdi vùt cualchi bièl momènt di sodisfasiòn, cu na schersoša sprusada chì e lì di birichinàdis ca àn un puc dal malisiòus, a cjatà fòu scju tìpos di punisiòn. A mi vèn a mins chel gust ca ghi cjàpin i frus cuant ca ghi gjàvin na ala a una moscja par jodi coma ca farà a svualà cun un’ala e basta.]

120 (return)
[ Sicòma ca sòn stravoltàs, a’an la pànsa par davòu e il cul par davànt.]

121 (return)
[ L’Enèide stesa.]

122 (return)
[ Secònt Vandelli, ta li màcis da la luna la zent a jodeva Caìn cal alsava na forcjada di spìncs.]

123 (return)
[ Tìpos di vèlis.]

124 (return)
[ A vegnarès da pensà che i diàus a lu laudarèsin par vej fàt li so malagràsis; invènsi a si gòdin a cjastial cu la stesa fantašia chi vìn zà altri vòltis notàt!]

125 (return)
[ Malacoda a si riferìs al teremòt susedùt il Vìnars Sant dal àn [Footnote 34: cuant che Crist al era stàt metùt in cròus—teremòt cal veva caušàt li ruvìnis descrìtis chì.]

126 (return)
[ Malacoda al è un diàu, e Dante e Virgìlio a varèsin puc da fidàsi di luj, no?]

127 (return)
[ A saràn diàus dal infièr, indulà ca si varès doma da sufrì, però a àn i so divertimìns encja lòu!]

128 (return)
[ A èsi imbrojòns in ta sta vita a si và a finìla cussì in ta che altra, purtròp. Ma com’a fàja sta bolgja a tègniu dùcjus? A no vègnia da compatì Barbarìsa e chej àltris puòrs diàus par dut chel grant scombati ca ghi tòcja fà?]

129 (return)
[ Taliàn.]

130 (return)
[ Dopo vèighi cjòlt i so bes a ju veva lasàs zì lìbars sensa tègnisi al puntìn dai regolamìns.]

131 (return)
[ Èco, coma ch’i’ai dita un puc in sù, al è il màsa lavorà ca ju fà èsi screansàs, scju puarès di diàus.]

132 (return)
[ Cagnàs a si rìnt cont di cuant scaltri cal è Cjàmpul, il danàt; ma a la fin al vèn imbrojàt encja luj, coma’l rest daj Malbràncs. A no vègnia da vej rispièt par un imbrojòn coma Cjàmpul, cal rìva a imbrojà parfìn i diàus?]

133 (return)
[ Dante a ju mèt in ridìcul scju diàus, però no sensa cualchi frigùja di simpatìa.]

134 (return)
[ Da no cunfùndi cun chel tìpo di cjàša indulà ca si mangja e bèif e durmìs.]

135 (return)
[ Se ben che stu paragòn al mostra cuant afièt ca là Virgìlio par Dante!]

136 (return)
[ Puòrs Malbràncs. Il so malfà al è limitàt encja ta stu mòut chì!]

137 (return)
[ Pa la rašòn spiegada tal vèrs [Footnote 64].]

138 (return)
[ A è tìpic da la zent ipòcrita di volej lùši par di fòu.]

139 (return)
[ Un post a Firense.]

140 (return)
[ Chel cal à condanàt Crist. Una condàna ca ghi à fàt tant dàn ai Ebrèos.]

141 (return)
[ Caušàt dal teremòt susedùt cuant cal eramuàrt il Signòu.]

142 (return)
[ A si riferìs a Malacoda, ch’i vìn zà vùt il plašej di cognosi.]

143 (return)
[ Tìpos di madràs che, secònt i antìcs a si cjatàvin in tal Nord Africa.]

144 (return)
[ Una pièra verda cun puntìns ros che secònt i antìcs a podeva combati i velèns daj sarpìns.]

145 (return)
[ Par cuant terificàntis ca sèdin, scènis cussì a si adatarèsin pròpit ben al rìndilis višìvis cu la magìa eletronica ch’i vìn vuèj!]

146 (return)
[ Parsè che Dante stes al era un daj Blancs.]

147 (return)
[ Coma Vani Fus.]

148 (return)
[ I Centàuros. La mandria minsonada sùbit sot a è ch è ca ghi veva robàt a Èrcul. La so furbìsia, tal tirà li bèstis pa la coda di mòut che Èrcul a no si necuarzès di cuj cal veva fàt il furt, a ghi veva zovàt puc, parsè che in ùltin Èrcul a ghi veva dàt na buna bastonada e mandàt a finìla in ta chel post chì.]

149 (return)
[ Par copalu.]

150 (return)
[ Sta sòrta di “morphing” a è abastànsa comùn in tal dì di vuèj, cun chej trucs ca si pòsin fa cul computer; ma in taj timps indavòu a veva da vej someàt a alc di sureàl!]

151 (return)
[ Chel cal à ispiràt Puccini?]

152 (return)
[ Chèco Cavalcante. Gaville al era un cjascjèl visìn di Firense.]

153 (return)
[ Dante in clara vèna sarcàstica. A somèa paradosàl, però a è sens’altri veretàt, che tanti vòltis (forsi sempri) i pì grancj’ crìtics di na sitàt, di na nasiòn o di na organišasiòn a sòn chej che pì a ghi vòlin ben a la sitàt o a la nasiòn o a la organišasiòn. A è di fàt che par via dal so grant amòu par Firense Dante a si rìnt cussì tant cont di ogni pìsula pecja ca à la sitàt che luj al vorès ca fòs perfèta. A si spiega cussì l’indignasiòn che Dante al mostra in ta scju vèrs chì.]

154 (return)
[ Dante, chì, al fa un pronòstic che Firense a stà zìnt incùntra a malòris sèriis.]

155 (return)
[ Ogni ùn cal vèdi maj jodùt coma che na gjalìna a protès i so pitinùs al sà ben sè ch’i vuèj diši.]

156 (return)
[ Al vòu frenà il so inzèn parsè cal à belzà jodùt pì vòltis coma cal è stàt abušàt da altra zent scàltra, e cun cuàlis conseguènsis.]

157 (return)
[ Entòcli e il fradi a èrin fìs di Èdipo e di Jocasta. Par na maledisiòn ca ghi èra stada fata dal pari, i fràdis si vèvin copàt l’un l’altri e a èrin dopo stàs brušàs insièmit.]

158 (return)
[ Tennyson al à da èsi stàt un bièl puc ispiràt da che rìghis chì cuant cal à scrìt il so Ulysses:

					
My mariners
					
you and I are old;
        Old age hath yet his honour and his toil;
        Death closes all: but something ere the end,
        Some work of noble note, may yet be done,
Not unbecoming men that strove with Gods
.]

159 (return)
[ Chè che Dante al zarà a ušà coma localitàt pal so Purgatori.]

160 (return)
[ A è da notà chì la rasegnasiòn stòica di Ulìs.]

161 (return)
[ Stu toru di ramp, regalàt da un grèc a un siciliàn, al vegneva ušàt par copà zent ca ghi vegneva sierada dentri. Na volta dentri i puòrs condanàs a vegnèvin brustulàs vifs; e mentri ca si brustulàvin, il so sigà al someàva il rugnà da toru stes. Il prin a vignì cussì copàt dal siciliàn al era stàt pròpit chel ca ghi veva fàt il regal. Chista storiuta a era stada contada da Ovidio in taj timps indavòu. A è clar che la manièra rafinada cu la cual i mafiòus siciliàns a tràtin i so clièns a à radìs amondi fòndis. La storiuta a ni fà pur recuardà che Dante a nol era’l ùnic a vej na imaginasiòn cussì ben cultivada in tal pensà sù turmìns di turtura e di muàrt ca ni cativèin cu la so originalitàt. Però n’altri smorgasbord coma che dal Infièr indulà a si vàja a cjatàlu!]

162 (return)
[ Espresiòn lombarda, modificada un puc da chè ušada da Dante.]

163 (return)
[ Forlì, sitàt ghibelìna, ca veva rešistìt ai atàcs da li fuàrsis fransèšis e guèlfis mandàdis dal papa. Par vej na idea pì buna da li condisiòns polìtichis e socjàlis da la Romagna descrìtis da Dante in ta che rìghis chì, i sugerìs Vandelli.]

164 (return)
[ Chèl cal parla al è Guido da Montefeltro.]

165 (return)
[ Il papa Bonifàs VIII.]

166 (return)
[ Tal Infièr, par vèjghi dàt chej consèis lì al Papa—consèis ca àn sens’altri pì dal Machiavèlic che dal Francescàn.]

167 (return)
[ Il puòr Guido al vèn èncja cjòlt in zìru da stu “rašonadòu” di diàu!]

168 (return)
[ Bràs mutilàs o gjàmbis mutilàdis.]

169 (return)
[ No stìn lamentàsi di chistu parlà sclèt. Zà i sìn stàs metùs in vuàrdia tal vèrs [Footnote 21].]

170 (return)
[ Cussì Dante al punìs scismàtics (o almàncu cussì al descrìf la so punisiòn). Punisiòn jùsta s’a si pensa a li divišiòns che lòu stes a caušàvin. Ma Maomèt al èria pròpit scismatic?]

171 (return)
[ Se sti punisiòns a sòn espresiòn da la gjustìsia divina, Dante al à da vej ben jodùt che stu tipo di gjustìsia a nol èra, dopodùt, cussì tant diferènt da la gjustìsia pagana; basta pensà al mòut che Gjove al veva punìt Prometèo. Si no altri Dante e i pagàns a vèvin chistu in comùn: na granda fantašìa!]

172 (return)
[ Sti peràulis a seguìsin chès ca finìsin il vèrs [Footnote 55].]

173 (return)
[ Argolica = greca.]

174 (return)
[ Forsi a è pì fàsil capì stu’nduvinèl s’a si lu pènsa cussì: A è pusìbul cjatàighi il màni a li ròbis ca sòn stàdis fàtis.]

175 (return)
[ Amondi comprensìbil!]

176 (return)
[ In tal sens che il cuàrp al parta il cjaf coma lampiòn.]

177 (return)
[ Sensa ingàns.]

178 (return)
[ Tant Bertran che Achitofèl a’an consiliàt fiis di zì cuntra i so pàris.]

179 (return)
[ Tal sens che il patimìnt a ghi’è spièli a la colpa ca lu à caušàt.]

180 (return)
[ A somèa da sta storia di Gèri dal Bièl ca fòs stàt un òbligu ta na famèa di vendicà la muàrt di un parìnt. (Plus sa change... Basta pensà no a certi ušànsis Siciliànis dal dì di vuèj, tegnùdis a gala si no altri in taj cìnes, ma a la reasiòn daj parìncj’ da li vìtimis di Tim McVeigh cuant cal è stàt gjustisiàt l’àltra dì.) In ta stu càsu, Dante al sarès un daj parìncj’ ca varèsin vùt da vendicà Gèri. Il fàt che chistu a nol era encjamò susedùt al spièga la reasiòn indignada dal danàt e il sintimìnt di colpa di Dante stes.]

181 (return)
[ L’išulùta di Egina a veva cjapàt il nòn da na bièla fiòla dal stes nòn ca si veva lasàt amà da Gjove—che pa li fantasìnis al veva un vuli (èncja ducju doj) sempri vièrt. Gjuno, ta na reasiòn ca’a un bièl puc dal’archetìpic, a si veva cussì tant rabiàt cul so omp caveva mandàt la peste’n ta l’išulùta ca veva copàt òmis e bestis.]

182 (return)
[ chi ti ti spèlis.]

183 (return)
[ Taliàns, tant par no dismintiàsi.]

184 (return)
[ Bišùgna pur ricognosi che la gran part di scju danàs a si rìndin cont che la so punisiòn a è stada jùsta.]

185 (return)
[ Tal sens cal era bon da imità altra zent.]

186 (return)
[ Par òpera di Gjunòn ta un daj tancju momèns di rabia cuntra’l so omp, se omp si pòl clamàlu.]

187 (return)
[ La so frùta.]

188 (return)
[ Cuant dolòu incontenìbil da la puora mari ca rìnt chist’imàgin!]

189 (return)
[ Il dì di vuèj a si sìnt tant parlà di pàris ca abùšin i so frùs; maj, ch’i savedi jò, di frùs ca abùšin il pàri. A è da notà, però, che il falsificà al à par Dante altritanta importansa da la relasiòn incestuàl.]

190 (return)
[ Schichi.]

191 (return)
[ Ca sarès la mula di Buòso, che Schìchi al impersonèa par otègnila. Ta l’òpera di Puccini sta impersonificasiòn a è fàta in tal mòut divertènt ca si sà!]

192 (return)
[ A no è sens’altri la prima volta che la “dura gjustìsia” a cjòj “ocašiòn” da la colpa dal danàt par ministràighi la pena justa.]

193 (return)
[ Ca sarèsin i “florìns di oru,” che ta na banda a mòstrin la muša di San Zuan Batìsta. (Ch’i mi recuardi jò, an d’era amondi pùs di chej florìns chì a San Zuan di Cjašarsa. A si jòt pròpit che San Zuan, il sant protetòu dal paìs, al à tegnùt scju florìns lontàn di San Zuan par mantegni la zent dal paìs pura, lontàna da che tentasiòns ca varèsin podùt coròmpila coma ca ghi steva susedìnt a la granda a Firense. ìn ta chej dìs chì, però, a par che il sant protetòu al sedi zut in vacansa .)]

194 (return)
[ Al preferirès jòdiu chì fra i danàs che sodisfà la so gran sèit.]

195 (return)
[ Sta fèmina a veva tentàt invàn di seduši Bepi, il fi di Gjacòb; cuant che luj al era scjampàt via, ic a lu veva acušàt di vèila violentada. Cussì a somèa.]

196 (return)
[ Chel cal à persuadùt i Trojàns di lasà entrà il cjavàl in ta la sitàt.]

197 (return)
[ An d’è ogni tant in tal Infièr momèns amondi còmics!]

198 (return)
[ Al è un puc màsa sèriu, Virgìlio, no pària?]

199 (return)
[ Parsè che cul prin colp a ferìs e cul secònt a vuarìs.]

200 (return)
[ Specje di fasa ca ghi plata la part basa dal cuàrp.]

201 (return)
[ Na tòr di Bologna.]

202 (return)
[ La pòura di chèl ca no si sà, che di nòt di sòlit a si la sìnt di pì.]

203 (return)
[ Li Mùšis.]

204 (return)
[ Montàgnis, tant l’una che l’altra.]

205 (return)
[ Scju danàs a sòn coma tocs di glas.]

206 (return)
[ Scju fiòj, ca èrin fràdis ca si volèvin puc ben, a si sòn copàs ’l un cuntra’ l altri.]

207 (return)
[ Encja chistu, che di fat al era Toscàn, par otègni na ereditàt al à copàt, e par vej copàt a ghi’an dopo encja a luj tajàt il cjaf. Na roba a è sigùra: Firense e paìs visìns di Firense in taj timps di Dante a èrin poscj’ indulà ca si varès fat fadìja a stufàsi!]

208 (return)
[ Chel cal stà rošeànt in tal cjaf dal altri al è il Cont Ugolìn. Di luj Dante al parlarà’n tal pròsin cjànt.]

209 (return)
[ L’Infièr al à tancju momèns còmics e dramàtics e comovìns, ma epišòdis pì comovìns di chel dal Cont Ugolìn a non d’à.]

210 (return)
[ L’Arcivèscul Rugèri.]

211 (return)
[ E invensi un puc di misteri al resta. Ta chel post dal’infièr chì a sòn metùs chej ca sòn colpèvuj di vej tradìt altra zent par rašòns polìtichis. Cun dut il contà dal Cont Ugolìn, a no si riva maj a savej cun precišion di cual tradimìnt ca sòn stàs colpèvuj Rugeri e il stes Ugolìn. No’mpuarta, però; che chì sè ca conta a è la relasiòn fra Ugolìn e i fiòj, e la disperasiòn di Ugolìn.]

212 (return)
[ Che tòr indulà ca èrin imprešonàs Ugolìn e i fiòj.]

213 (return)
[ A ghi veva dat un prešentimìnt di sè ca veva da capitàighi.]

214 (return)
[ Sta trasformasiòn da lupo e lupùs a pari e fiòj a susèit spes in taj suns—a dìšin.]

215 (return)
[ Atropòs a sarès chè ca sepàra l’ànima dal cuàrp e in tal cašu di Tolomèa—cal sarès chel post chì—a manda l’ànima tal infièr mentri che il cuàrp al è encjamò in vita.]

216 (return)
[ A’n sparegna pùs, Dante. Prin chej di Pisa; adès i genovèis! ]

217 (return)
[ La naf da re a vèn fòu dal’infièr.]

218 (return)
[ Lusìfar stes.]

219 (return)
[ A mi vèn in mins chel paešàn che, tancju àjs fa, dopo cualchi àn in Canada a nol era stàt bon di imparà ’l inglèis e’n tal fratìmp al veva dismintiàt il so taliàn. Cašu cal mèrita cualchi làgrima. A èria colpa so? Jò i dišarès di no. I dišarès pitòst che la colpa a era di chej che’n ta na maniera o’n ta n’altra a custrinzèvin cussì tancju taliàns a lasà l’Italia in ta chej dis là. Cuj sàja ta cuala bolgja che Dante al varès metùt chej lì? Ma forsi chì a è miej ušà un paragòn un puc pì lišerùt, coma chèl di un flòu tajàt par metilu’n ta un vàs, che, s’a si pensa, a nol è nè vif nè muàrt. (Èco, i’ai ušàt chel puc di inzèn chi ài, coma che Dante al voleva ch’i fès.)]

220 (return)
[ I studiòus di Dante a pensin che i tre cjafs di Lusìfar, e i so tre colòus, a sòn sìmbul di chistu o chèl; par ešempli, il colòu zal l’impotènsa; chel neri l’ignorànsa; e cussì via dišìnt. (Se cussì a è, alòra Dante al è zut a rafigurà l’ignorànsa cuj nèris da l’Ètiòpia. Il chè in taj timps di Dante a sarès zut, encja encja; ma se Dante al vès apena scrit la Comèdia, cuj sàja cuanti crìtichis via e-mail o via twitter cal varès risevùt daj vuardiàns da la coretesa politica!) Fra li interpretasiòns ch’i’ai lešùt, una a mi par jùsta: che i tre cjafs di Lusifar a sèdin na sorta di parodìa da la Trinitàt di Diu stes.]

221 (return)
[ Na stranesa: in ta l’imaginasiòn popolàr il còu dal infièr, coma cal sarès Còcit, al varès di èsi plen di fòuc e flàmis; invènsi chì a è dut glas e frèit. Lo stes, a sarès puc gust di zì tant in tal un che in ta chel altri.]

222 (return)
[ A è clar che Lusìfar stes al à amondi puc gust di èsi uchì. Puc da surprìndisi, s’a si pensa a chel post gloriòus cal veva lasàt, da semo, par vignì chì.]

223 (return)
[ Èncja s’a lu mèt tal pì profònt dal’infièr, Dante al ricognòs la grandesa dal omp, cul so taši in ta stu momènt di sufrì inimaginàbil.]

224 (return)
[ In ta stu punt Virgìlio, cun Dante intòr, al taca a zì in sù. A intiva che il post lì ca tàchin li gjàmbis dal diàu al è il centro da la cjera (cuj sàja maj sè cal dišarès Freud di chista coincidensa?); cussi chè di lì indavànt li gjàmbis dal diàu, e di conseguènsa Virgìlio e Dante stes, a pùntin in sù, vièrs chel altri emisfèri.]

225 (return)
[ Chistu al sarès ’l emisfèri in tal miès dal cual al è Gjerušalèm.]

226 (return)
[ Il post pì al centro di Còcit.]

227 (return)
[ Par gravitàt, dut a vèn atiràt dal centro da la cjera. Dante al à incjastràt Lusìfar pròpit uchì coma par diši che dùcjus in tal mont a sòn, par natura, atiràs dal mal. Di conseguènsa, il volej liberasi dal mal a richièit un sfuàrs ca nol è naturàl, un sfuàrs cal à da zì cuntra natura.]