The Project Gutenberg eBook of Primus Annus, by W. L. Paine and Cyril Lyttleton Mainwaring

[Transcriber's Notes:
i) the text mixes 'littera' and 'līttera' (short/long 'i').
   Dictionaries generally consider 'littera' as more correct.
ii) it states 'lēctus, ī, m.' (=bed) in the original, but 'lĕctus' is correct.
    NB: the adjective 'lēctus, a, um' is indeed with 'long e'.
iii) it considers the Nom./Acc.Plural ending of the
     3rd declension/imparisyllabica ("-es", e.g. leōn-es) as short,
     whereas is it usually considered Grammars as long,
     cf. Allen & Greenough, New Latin Grammar, §§55ff.]

LINGUA LATĪNA PRĪMUS ANNUS

BY W. L. PAINE AND C. L. MAINWARING

PREFACE

THE book is the result of three years' experience in teaching Latin on the Direct Method, during which time we have used the proofs in various forms. In a method, whose essential is spontaneity, it is intended rather to be suggestive—to present one line along which the principles of this method can be followed, and it must rest with the individual teacher to modify it, as his experience leads him. Further, it is still in an experimental stage, and we shall be most happy to receive suggestions both on the general scheme and on the details of the book, from teachers using it. In scope it includes practically all constructions which do not involve the Subjunctive Mood or Oratio Obliqua, and can be done in a year by an average class which devotes an hour a day to Latin.

We wish to express our thanks to Mr. S. O. Andrew for his great assistance in the scheme of the book and the arrangement of the Grammar and Syntax; to Dr. W. H. D. Rouse and Prof. E. V. Arnold for reading the proofs and offering many valuable suggestions; and to Mr. E. M. Carter for the picture of the Villa Corneliana.

The need for accurate pronunciation, in a method where the appeal is largely made to the ear, is obvious, but a note of explanation may be necessary, of the principle we have followed in marking the 'hidden quantities.' We have marked the vowel long (1) If there seems evidence of its length from its derivation. (2) If it precedes the combinations -ns, -nf, -gn, e.g. īnsula, cōnferō, stāgnum; or the inceptive -sc e.g. expergīscor. N.B. — discō is an exception to this rule. (3) If it precedes a hidden g, e. g. tāctum (tangō). Diphthongs and short vowels have been left unmarked.

INTRODUCTION

THIS course is an attempt to apply the Direct Method to the teaching of Latin. The method, when used for modern language teaching, is based on a psychological principle of imitation; the learner learns by imitating his master, by saying what he says, the grammar only coming in afterwards to explain practice. In the teaching of Latin, this method is modified in an essential particular by the character of the Latin language itself; Latin is so highly inflected, and so much of its syntax is strange to the learner, that the grammar must form the basis throughout and determine to some extent the arrangement of subject-matter.

In using the present book, the teacher will generally find a certain sequence of treatment convenient, or even necessary:

(1) Before a new exercise (or story) is touched, a new point of grammar has to be explained. This is put before the class by means of concrete examples, and then elucidated by reference to Pure Grammar; it is then applied by frequent and varied oral practice, drawn not from the story but from the vocabulary already possessed by the class; e.g. if the Accusative of Extent is under consideration the oral practice will consist of questions like the following: 'Quamdiū in lūdō sumus cottīdiē?' 'Quam longe tū abes ā magistrō?' 'Quam longē tabula distat ā iānua?' and the like. In this way faults will be prevented from taking root; the oral practice should at any rate be continued until the new point of grammar is thoroughly understood and can be accurately applied.

(2) The story is now taken in hand, and is explained in the first instance (with books closed) by the master, in Latin, and driven home by repeated questions put to the class. It is important, in this stage, that the class shall not merely listen and understand but shall also speak; where they cannot explain anything themselves they must repeat the explanation given by the master. When they have got on a little way in the course they will begin to take down explanations of important words in their notebooks and learn them by heart.

(3) The story can now be read in class from the book; this should never be done until it can be attempted with confidence, and when it is done the teacher should insist upon intelligent expression. The subject-matter and vocabulary can now be set for homework; the hearing of it will usually lead to the story being reconstructed by means of question and answer, the questions being varied in every possible way to ensure plasticity and liveliness of mind.

Each teacher will use his own discretion about the 'pensa' bearing in mind the great principle that nothing is to be written down until it has been understood and practised.

It may be found difficult to apply the above rules at first, but they will become almost mechanical with the teacher as the work progresses; and as regards the first lessons of all in this book, it will be obvious that they are mere adumbrations, which leave the teacher scope for 'filling in'. It has been our experience that the use of the Direct Method in Latin awakens keen interest on the part of the learner. This interest is not necessarily an end in itself, but a good teacher will make it his business to take advantage of it in order to get out of the Latin lessons that exact and rigorous intellectual discipline which they ought to afford. One sometimes hears teachers say that the Direct Method makes a foreign language easy; such men betray themselves when they say so, for anybody who has seriously tried it knows that the new method is far more exacting, for teacher and learner alike, than the old. Yet boys take to it eagerly, for they cannot forget at any stage of it that they are occupied with something real.

S. O. ANDREW. WHITGIFT SCHOOL, CROYDON.

PRIMUS ANNUS

Recitā, respondē, surge, cōnsīde, dīc, venī.
Quid facis? Recitō. Quid faciō? Recitās. Quid facit?
Recitat.

Recitāte, respondēte, surgite, venīte.
Quid facitis? Recitāmus. Quid facimus? Recitātis.
Quid faciunt? Recitant.

Ego interrogō, tū respondēs, ille audit.
Ego et ille surgimus; nōs stāmus.
Tū et ille cōnsīditis; vōs sedētis. Illī veniunt.
Quis docet? Magister docet. Quis discit? Discipulus
discit.
Magister etiam scrībit; discipulus spectat.
Nēmō stat, omnēs sedent. Omnēs recitant, nēmō silet.

Recitāsne tū? Minimē, magister, ego audiō.
Audīsne? Ita, magister, audiō.
Nōnne vōs sedētis? Sānē, magister, nōs sedēmus.
Surgitne ille an cōnsīdit? Neque surgit neque cōnsīdit,
sed stat.
Audiuntne illī an spectant? Et audiunt et spectant.
Scrībōne ego an interrogō? Nōn scrībis, sed interrogās.
Intellegitisne omnēs annōn? Intellegimus.

Iānua, fenestra, tabula, crēta, carta, pāgina, līttera, lingua, dextra, sinistra, pila, camera.

Iānua et longa et angusta est, sed tabula lāta est. Crēta alba est, lingua rubra, tabula nigra. Iānua clausa est; fenestra nōn clausa sed aperta est. Neque haec līttera, neque illa rubra est: haec nigra est, illa caerulea.

Magister fenestram claudit; nunc clausa est fenestra; clausam fenestram vidētis.

Mea est haec crēta; meam crētam vidētis. Tua est illa sella; tuam sellam mōnstrō. Mārcus suam sellam habet. Nostra tabula est haec; nostram tabulam spectāmus. Vestra camera est haec: spectāte vestram cameram! Magister suam cameram habet.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: recitō, stō, respondeō, sedeō, surgō, faciō, veniō. B. Respondē: (i) Quālis est iānua, fenestra, tabula, crēta, pila? (ii) Quanta est mēnsa, sella, crēta, līttera B, haec sententia? (iii) Quālem crētam teneō? (iv) Quālem tabulam habēmus? (v) Quālem pāginam tangis? (vi) Quālem fenestram vidēs? (vii) Quantam sententiam scrībis? (viii) Quantam cameram habētis? (ix) Cūius est crēta? camera? (x) Cūius sellam habēs?

Hīc est terra, illīc est aqua. Spectāte! hīc terram, illīc aquam vidētis. Quālis est terra? Terra rubra est, sed aqua caerulea. Nunc īnsulam mōnstrō; Corsica est īnsula, Britannia etiam īnsula est. Britannia māgna, Corsica parva īnsula est. Īnsulane est Ītalia? Minimē, Ītalia nōn īnsula sed paenīnsula est. Neque Ītalia neque Hispānia īnsula est; longa paenīnsula est Ītalia, Hispānia ferē quadrāta paenīnsula, Graecia acūta paenīnsula. Quālis terra est Helvētia? Helvētia neque īnsula neque paenīnsula est, sed terra inclūsa. Britinnia est nostra patria. Melita prōvincia nostra est. Hīc Rōmam mōnstrō; Hispānia erat Rōmāna prōvincia; Gallia etiam Rōmāna prōvincia erat. Nunc aliam prōvinciam Rōmānam mōnstrō; Sicilia etiam, māgna īnsula, prōvincia erat, sed Germānia nōn erat prōvincia.

PĒNSUM. A. Ēdisce vocābula. B. Scrībe respōnsa: (i) Quid est Hispānia? Sardinia? Helvētia? (ii) Quālis et quanta terra est Sicilia? et Ītalia? (iii) Utra īnsula est māgna, Sardinia an Hibernia? (iv) Utra paenīnsula est longa, Ītalia an Hispānia? (v) Quae īnsula Rōmāna prōvincia erat? (vi) Cūius patria est Britannia? (vii) Cūius prōvincia est Melita? (viii) Quālem iānuam habēs? (ix) Quālem sententiam scrībis? C. Scrībe interrogāta ad haec respōnsa: (i) Pila est illa. (ii) Linguam tangō. (iii) Nigra est tabula. (iv) Māgna īnsula est Britannia. (v) Clausam fenestram vidēmus. (vi) Vōs sedētis. (vii) Britanniam nōn Galliam mōnstrō. (viii) Mea est haec pāgina. (ix) Melita est nostra prōvincia.

Multae prōvinciae sunt, ūna, duae, trēs, quattuor, quīnque, sex, septem, octō, novem, decem. Quot īnsulae sunt? Nōnne multās etiam īnsulās vidētis? Ecce! multās īnsulās mōnstrō, ūnam, duās, trēs, quattuor, quīnque, sex, septem, octō, novem, decem. Multae et ferē innumerae sunt īnsulae.

Quot māgnae īnsulae sunt? Paucae sunt māgnae īnsulae, trēs vel quattuor, Britannia, Corsica, Sardinia, Sicilia.

Quantae sunt īnsulae? Māgnaene sunt omnēs? Minimē, nōn omnēs sunt māgnae. Hīc duās īnsulās vidētis; altera māgna, altera parva est. Sicilia et Melita, quantae īnsulae sunt, māgnae an parvae? Altera est māgna, altera parva.

Illīc sex prōvinciās vidētis, Britanniam, Galliam, Hispāniam, Sardiniam, Siciliam, Graeciam. Māgnaene sunt annōn? Nōn omnēs māgnae sunt, sed aliae māgnae, aliae parvae sunt. Aliae terrae Rōmānae erant, aliae barbarae erant: sed prōvincia nūlla erat barbara.

PĒNSUM. A. Ēdisce vocābula. B. Respondē: (i) Quot et quae prōvinciae Rōmānae erant īnsulae? (ii) Quot clausās fenestrās vīdēs, et quot apertās? (iii) Spectā cartam! Quot īnsulās vidēs? (iv) Omnēsne fenestrae clausae sunt annōn? (v) Omnēsne lītterās māgnās scrībis annōn? (vi) Quot lītterās scrībis, cum 'carta Eurōpae' scrībis? (vii) Scrībe contrāria: multae, omnēs, haec, surgunt, silēte, respondēs?

Duodecim omnīnō hōrae sunt. Māne sunt sex, prīma, secunda et cēterae; sexta hōra merīdiēs vocātur. Sex etiam hōrae sunt post merīdiem. Quota hōra est, cum māne surgimus? Aut prīma aut secunda hōra est, cum māne surgimus; secunda hōra est, cum prandēmus; tertia hōra est, cum Latīnam linguam discimus; quārta hōra est, cum Gallicam linguam discimus; quīnta hōra est, cum mathēmaticam scientiam discimus; nōna ferē est, cum lūdimus, undecima, cum cēnāmus.

Nox quattuor vigiliās habet, prīmam, secundam, tertiam, quārtam. Aut prīma aut secunda est vigilia, cum dormīmus; deinde trēs ferē vigiliās, novem hōrās, dormīmus et māne iterum surgimus.

PĒNSUM.
A. Ēdisce numerōs.
B. (i) Scrībe interrogant.
Quot lītterae sunt?
Quot lītterās scrībis?
Quota līttera est t, r, g, n?
Quae līttera est altera, quārta, septima, nōna?
(ii) Quot hōrae sunt māne? Quot post merīdiem?
Quot omnīnō?
(iii) Quota hōra nunc est? Quota est haec lēctiō?
(iv) Quota hōra est, cum Latīnam linguam discis?
cum Gallicam linguam discis? cum mathēmaticam
scientiam discis? cum prandēs? cum
lūdis? cum cēnās? cum dormīs? cum surgis?
(v) Quot hōrās nox habet? Quot hōrās vigilia habet?
Quot sellās habēs? Quot sententiās haec pāgina
habet?

DUODECIMA LĒCTIŌ.
Praepositiōnēs: Cāsus Accūsātīvus. (Ubi?)
Carta Eurōpae.

Discipulī intrā cameram sedent; magister extrā cameram est. Hic cameram intrat et prope tabulam stat et ante tabulam cartam pōnit. Nēmō nunc tabulam videt, nam post cartam tabula est, sed omnēs cartam spectant. Magister interrogat: 'Ubi est Germānia, suprā an īnfrā Ītaliam? Nōnne intellegitis? Spectāte, dum hoc mōnstrō. Suprā Ītaliam est Germānia et Ītalia est īnfrā Germāniam. Quae īnsula īnfrā Ītaliam est?' Discipulus respondet: 'Sicilia īnsula īnfrā Ītaliam est.' Magister dīcit: 'Bene respondēs; Ītalia igitur inter terrās Germāniam et Siciliam iacet. Ītalia etiam est inter paenīnsulās Hispāniam et Graeciam.'

Sicilia īnfrā Ītaliam et suprā Āfricam est: inter terrās igitur Ītaliam et Āfricam iacet. Helvētia inter Germāniam et Ītaliam iacet, Gallia inter Hispāniam et Germāniam, vel inter Ītaliam et Britanniam.

Spectāte nunc īnsulās: multās vidētis. Corsica est prope Sardiniam, Sardinia prope Corsicam. Circum īnsulās aquam vidētis, sed circum Helvētiam terrās.

PĒNSUM A. Dēclīnā: mōnstrō, iaceō, cēnō, prandeō, lūdō, dormiō. B. Respondē: (i) Ubi discipulī sedent? (intrā.) (ii) Ubi magister stat? (extrā.) (iii) Ubi est tabula? (post.) (iv) Ubi cartam vidēs? (ante.) (v) Ubi est Ītalia? (īnfrā.) (vi) Ubi Sicilia iacet? (suprā.) (vii) Ubi iacet Gallia? (inter.) (viii) Ubi Britannia est? (prope.) (ix) Ubi est aqua? (circum.) (x) Ubi discipulus stat? (tabula.) (xi) Ubi est Melita? (Sicilia.) (xii) Ubi est Āfrica? (Eurōpa.) (xiii) Inter quās paenīnsulās est Italia? (xiv) Prope quam īnsulam Corsica iacet? (xv) Quās terrās circum Helvētiam vidētis?

TERTIA DECIMA LĒCTIŌ.
Praepositiōnēs: Cāsus Accūsātīvus (Quō?) et Vocātīvus.
Camera.

Magister intrā cameram sedet; Mārcus autem extrā cameram stat. Hic iānuam pulsat, ille clāmat: 'Hūc intrā!' Mārcus iānuam aperit, in cameram venit, ad mēnsam it, ante mēnsam stat; tum, 'Salvē,' inquit, 'ō magister.' Ille respondet: 'Et tū salvē, Mārce; claude iānuam, ad sellam ī, cōnsīde!' Mārcus iānuam claudit, circum cameram ambulat, ad sellam it, cōnsīdit.

Magister nunc, 'Quīnte et Tite,' inquit, 'īte ad fenestrās!'
Illī surgunt et ad fenetrās eunt et prope fenestrās
stant. Magister ita exclāmat: 'Aperīte fenestrās!'
Fenestrās aperiunt et ad sellās redeunt.

PĒNSUM. A. Respondē: (i) Ubi Mārcus est? (camera.) (ii) Quō intrat? (camera.) (iii) Ubi stat? (mēnsa.) (iv) Ubi ambulat? (camera.) (v) Quō it? (sella.) (vi) Quō Quīntus et Titus eunt? (fenestrae.) (vii) Ubi stant? (fenestrae.) (viii) Quō redeunt? (sellae.) (ix) Quō Britannī eunt? (Gallia.) B. Scrībe interrogāta ad haec respōnsa: (i) Intrā cameram discipulī sedent. (ii) In cameram magister venit. (iii) Prope mēnsam est mea sella. (iv) Inter cartam et tabulam discipulus stat. (v) Ad fenestrās discipulī eunt. (vi) Ad sellās redeunt.

Lūdus est locus, ubi cottīdiē puerī discunt et magistrī docent: lūdus multās camerās habet, ubi discipulī magistrīque labōrant. Hic vīgintī ferē discipulōs docet et cottīdiē multās sententiās corrigit; illī audiunt, recitant, scrībunt; loculōs, tabellās, stilōs habent; multōs etiam librōs habent, Anglicōs, Gallicōs, Latīnōs: aliī librī caeruleī sunt, aliī rubrī. Circum cameram sunt quattuor mūrī; hic mūrus iānuam habet, illa fenestrās, tertius tabulam nigram, quārtus pīctūrās.

Extrā lūdum campus lātus iacet; campum per fenestram vidētis; locus est, ubi puerī lūdunt et inter sē currunt. Lūdus autem est locus, ubi nōn lūdunt sed labōrant. Circum campum est altus mūrus.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: intrō, habeō, corrigō, eō, labōrō, currō, clāmō. B. Respondē: (i) Quālis est stilus, lūdus, liber, mūrus, aqua, campus? (ii) Quālēs sunt discipulī, loculī, puerī, magistrī, pāginae, pīctūrae? (iii) Quālem tabellam, lūdum, stilum, campum habēs? (iv) Quālēs librōs, mūrōs, sellās habētis? (v) Quot magistrī cottīdiē tē docent? (vi) Quot mūrōs camera tua habet? (vii) Quot stilōs, librōs, campōs, tabellās habēs? (viii) Quot puerōs circum tē vidēs? (ix) Quis prope tē labōrat? Quem prope tē habēs? (x) Ubi sunt mūrī? (xi) Quid facit discipulus? (xii) Quōmodo vocātur locus ubi labōrās? locus ubi sedēs? locus ubi lūdis?

Tertia hōra est: discipulī cameram intrant, ad sellās eunt, cōnsīdunt. Nunc magister etiam intrat et omnēs ex sellīs surgunt et exclāmant: 'Salvē, ō magister!' Ille crētam ā mēnsā sūmit et sententiās scrībit. Tum cōnsīdit et 'Recitate,' inquit, 'omnēs.' Discipulī ex tabulā recitant. Deinde magister 'Tū, Mārce!' inquit, 'ad tabulam ī et eam extergē!' Mārcus ā sellā ad tabulam it, prope tabulam stat, tabulam exterget; tum ā tabulā ad sellam redit. Quīntus et Titus ā sellīs ad fenestrās eunt, fenestrās aperiunt, ā fenestrīs ad sellas redeunt.

Magister, 'Aperīte,' inquit, 'librōs! Tu, Sextus, ex librō recitā.' Sextus antem respondet: 'Nūllum librum hīc habeō: extrā enim cameram est.' Magister, 'Ī igitur,' inquit, 'ex camerā et librum tuum pete!' Sextus ex camerā exit, librum petit, in cameram redit, ex librō recitat. Omnēs nunc ex librīs recitant. Ūnus autem ex discipulīs Gallus est; ex Galliā venit neque Anglicam linguam intellegit: sed Latīnās sententiās bene recitāre potest.

Post lūdum magister ā mēnsā abit et ex camerā exit. Tum discipulī ā sellīs abeunt, ē lūdō exeunt, per campum currunt, domum redeunt.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: camera, sella, discipulus, magister. exemplī grātiā: mēnsa, -am, -ā, stilus, -um, -ō. -ae, -ās, -īs, -ī, -ōs, -īs. B. Respondē: (i) Unde surgitis? (sellae.) (ii) Unde magister crētam sumit? (mēnsa.) (iii) Unde discipulī recitant? (tabula.) (iv) Quō Mārcus it? (tabula.) (v) Quō Quīntus et Titus eunt? (fenestrae.) (vi) Unde abeunt? (fenestrae.) (vii) Unde Sextus recitat? (liber.) (viii) Unde Gallus venit? Germānus? Hispānus? Ītalus? (ix) Quō īs, cum tertia hōra est? (lūdus.) (x) Unde post lūdum puerī exeunt? (campus.) (xi) Quō redeunt?

In Britanniā sunt multī lūdī et campī; in lūdō multī puerī labōrant, lūdunt in campō; innumerī igitur discipulī in tōtā Britanniā sunt. In lūdis sunt multae camerae, in camerīs multae sellae, in sellīs discipulī sedent. In camerā etiam sunt quattuor mūrī; in prīmō mūrō est iānua, in alterō fenestrae, in tertiō tabula nigra, in quārtō pīctūrae.

Magister ā sellā surgit, crētam ā mensa sūmit, trēs sententiās in tabulā scrībit, prīmam in summā tabula, alteram in mediā, tertiam in īmā. Multae lītterae in sententiā sunt, permultae in pāginā, in tōtō librō innumerae. Nunc magister cartam Eurōpae mōnstrat. In summā cartā est Britannia, ubi Britannī habitant; in mediā est Helvētia, in īmā Sicilia. Graecia est ā dextrā, ā sinistrā Hispānia. Graecī in Graeciā habitant, in Hispāniā Hispānī. In mediā aquā multās īnsulās vidētis.

Nunc magister in mediā camerā stat et ad sellās sē vertit. Fenestrae sunt ā dextrā, iānua ā sinistrā, sellae ā fronte, tabula ā tergō. Ad iānuam sē vertit: ubi sunt fenestrae, iānua, sellae, tabula?

PĒNSUM. A. Dēclīnā: tabula nigra, campus lātus, stilus ruber, liber māgnus. B. Respondē: (i) Ubi labōrās? (ii) Ubi lūdis? (iii) Ubi sunt camerae? (iv) Ubi sunt sellae? (v) Ubi sedētis? (vi) Ubi magister sedet? (vii) Ubi pīctūrās vidēs? (viii) Ubi pēnsum scrībis? (ix) Ubi magister prīmam sententiam scrībit? alteram? tertiam? (x) Ubi sunt pāginae? (xi) Magister sē ad fenestrās vertit: ubi sunt fenestrae, iānua, sellae, tabula? Ubi magister stat? (xii) Ubi sunt Britannia, Hispānia, Gallia, Germānia, Āfrica, Graecia? (xiii) Ubi sunt īnsulae? (xiv) Ubi habitant Ītalī, Helvētiī, Germānī, Gallī?

In cartā appārent terra et aqua. In terrā sunt incolae—in Galliā Gallī habitant, in Germaniā Germānī. Hanc aquam ōceanum vocāmus, sed illam fluvium. In Ōceanō nautae labōrant. Ister fluvius longus est et lātus; Padus, fluvius angustus et rapidus, per Ītaliam fluit. Prope Padum sunt clīvī altī; nūllī agrī in summīs clīvīs sunt, sed in īmīs clīvīs multī. Agricolae agrōs colunt. Agricola ita vocātur quia agrōs colit; nōn enim clīvōs summōs neque silvās colit, sed agrōs in īmīs clīvīs et in rīpā colit. Incolae Rōmānī multōs agrōs habent neque suōs agrōs colunt: agricolae igitur prō incolīs Rōmānīs in agrīs labōrant. Nautae nōn in terrā labōrant, sed in Ōceanō. Britannī nautae prō patriā Britanniā et incolīs Britannīs in Ōceanō pūgnant.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: fluvius longus, patria nostra, incola Rōmānus, agricola Gallus, nauta Britannus. B. Respondē: (i) Sī aqua circum terram est, quōmodo vocātur? (ii) Sī per terram fluit, quōmodo vocātur? (iii) Quid agricola colit? ubi labōrat? (iv) Quālis fluvius est Padus? ubi fluit? (v) Ubi sunt agrī? (vi) Quis agrōs colit? (vii) Quī nautae in Ōceanō pūgnant? (viii) Quī incolae in Galliā, in Ītaliā, in Hispāniā habitant? (ix) Quō Padus fluvius fluit? et unde? (x) Quid vidēs in rīpīs? (xi) Cūius in camerā labōrās? (xii) Prō quibus Rōmānī nautae pūgnant?

Castra Rōmāna quadrāta sunt. Rōmānī vāllum circum castra aedificant, extrā vāllum terram fodiunt et ita fossam faciunt. In castrīs sunt multa tabernācula; sī tabernāculum intrāmus, arma et tēla vidēmus. Arma sunt galea et scūtum et lōrīca. Tēla sunt hasta et gladius et iaculum. Rōmānus iaculum acūtum iacit, hastam longam trūdit. Cum pūgnāre vult, gladium ex vāgīnā stringit.

Ecce! in pīctūrā Rōmānus gladium gerit; gladius ā dextrā, nōn ā sinistrā pendet. Bracchium sinistrum scūtum oblongum tenet; Gallus autem nōn scūtum, sed clipeum rotundum gerit. Sī puer Britannus pūgnāre vult, neque tēla neque arma habet, sed pūgnōs. Pūgnus et bracchium membra sunt; alia membra sunt collum, tergum, nāsus, oculī.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: tēlum acūtum, māgna castra. B. Dēclīnā: pendeō, iaciō, trūdō, pūgnō, redeō. C. Respondē: (i) Quot colla, bracchia, oculōs, nāsōs, terga habēs? (ii) Ubi sunt scūtum, gladius, tabernācula, vāllum, fossa? (iii) Quae sunt arma? quae tēla? (iv) Quāle est scūtum? quālis clipeus? (v) Utrum bracchium clipeum gerit? (vi) Quid Rōmānus stringit? Quid trūdit? Quid iacit? (vii) Quōmodo multa in ūnō campō tabernācula vocās? (viii) Utra castra quadrāta sunt, Gallica an Rōmāna?

Rōmānī, cum pūgnāre volunt, arma et tēla gerunt. Scūtīs enim sē dēfendunt; tēlīs autem, hastā, gladiō, iaculō aliōs oppūgnant. Gallus nōn scūtō, sed clipeō rotundō, sē dēfendit. Puer Britannus nōn tēlīs armīsque pūgnat, sed pūgnīs; sinistrō pūgnō oppūgnat, dextrō sē dēfendit; oppūgnāre etiam nōnnunquam dextrō potest.

Membrīs nostrīs multa facere possumus: oculīs enim vidēmus, linguā recitāmus, bracchiīs pilam iacimus, dextrā stilum vel crētam, cum scrībere volumus, tenēmus; stilō in pāginā, in tabulā crētā scrībimus.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: sum, possum, volō, mē dēfendō. B. Respondē: (i) Quō īnstrumentō in tabulā scrībis? In pāginā? (ii) Quibus armīs Rōmānas [Transcriber's note: Rōmānus] sē dēfendit? Gallus? (iii) Quō membrō scrībis? recitās? pilam iacis? (iv) Quibus membrīs vidēs? pūgnās? (v) Utrō pūgnō tē dēfendis? alium puerum oppūgnās? (vi) Utrō bracchiō Rōmānus scūtum tenet? (vii) Quibus tēlīs Rōmānus oppūgnat? (viii) Potesne sinistrā scrībere?

VĪCĒNSIMA LĒCTIŌ.
Īnfīnītīvus. Cāsus Accūsātīvus. (Quamdiū? Quam longē?)
Titus Rōmam vīsit.

Procul Rōmā agricola et Titus fīlius habitant. Hic cottīdiē ad lūdum it: bonus enim puer est et iam Graecam linguam intellegere incipit. Suam linguam bene dīcere potest, quia magistrī bene docēre possunt. Nunc tredecim annōs nātus est et Rōmam īre vult. Itaque agricola Rōmam eum dūcit. Quia Rōma procul ab agrīs abest, ambulāre nōn possunt: equī igitur eōs vehunt.

Cum ad portam Latīnam veniunt, ab equīs dēscendunt, quia viae intrā mūrum inīquae sunt et angustae. Sex deinde hōrās Rōmae manent; duās hōrās per omnēs viās eunt et antīqua aedificia spectant; multa enim ex templīs quadringentōs annōs aedificāta sunt. Deinde amīcum vīsunt et apud illum prandent. Post prandium puer spectācula spectāre vult; ad Circum Māximum igitur eunt, et spectācula trēs hōrās spectant. Tandem equōs prope portam Latīnam petunt et domum redeunt.

PĒNSUM. A. Scrībe īnfīnīntīvum et imperātīvum: ambulō, prandeō, petō, vehō, dēscendō, absum, redeō, possum, volō, intrō, dormiō, respondeō. B. Respondē: (i) Quot annōs nātus es? (ii) Quot hōrās Latīnam linguam, Gallicam linguam, mathēmaticam scientiam cottīdiē discis? (iii) Quamdiū in campō lūdis? (iv) Quot hōrās cottīdiē labōrās? (v) Quot hōrās agricola labōrat? (vi) In nostrā camerā quot passūs abest fenestra ā iānuā? (vii) In tuā camerā quot passūs mēnsa ā fenestrā abest? (viii) Quamdiū dormīs? (ix) Quot annōs noster lūdus aedificātus est? C. Tū es Titus; nārrā fābulam.

Rōma in septem clīvīs stat. Ibi Capitōlium vidētis, templum, ubi māgnus deus habitat. Ūnum nōs Deum habēmus; sed Rōmānī multōs deōs habent; multa igitur templa in māgnō oppidō sunt; dī enim suum quisque templum habent. Ante templum stant altae columnae; hae tēctum sustinent. Prope templum sunt multa aedificia, alia parva, alia māgna. Mūrus validus tōtum oppidum cingit et in hōc mūrō sunt multae portae. Viae ex oppidō per portās dūcunt. Via Latīna per portam Latīnam in Latium dūcit; Via Sacra praeter forum ad Capitōlium, templum sacrum, dūcit. Forum in mediō oppidō est. Extrā oppidum viae lātae et aequae sunt; sed intrā mūrum angustae et inīquae. Campī lātī et apertī sunt. In Campō Mārtiō virī puerīque lūdunt et sē exercent. Hīc stat Circus Māximus; ibi Rōmānī māgna spectācula vident; ibi equī currunt et virī pūgnant. Haec spectācula Rōmānī lūdōs vocant.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: mē exerceō, dūcō, cingō. B. Dēclīnā: vir sacer, hoc spectāculum, māgnus deus. C. Respondē: (i) Ubi Rōma stat? (ii) Ubi dī habitant? (iii) Quot deōs nōs habēmus? (iv) Quae via ad Capitōlium dūcit? (v) Quid columnae sustinent? Quālēs sunt? (vi) Quid tēctum sustinet? (vii) Quid oppidum cingit? (viii) Quid mūrus cingit? (ix) Quō dūcit via Latīna? (x) Ubi virī sē exercent? Quis etiam ibi hoc facit? (xi) Scrībe contrārium: aequus, angustus, lūdō, exeō, abeō, campus, ager. D. Dēscrībe Rōmam.

Camera. Brūtus malus discipulus est; male pēnsum facit; lentē ad lūdum ambulat et saepe sērō venit, sed cito domum currit; nihil bene facere potest. In lūdō aut amīcē cum propinquō discipulō lūdit aut inimīcē pūgnat.

Hodiē Brūtus noster tranquillē in sellā Sextī dormit, cum subitō Sextus cameram intrat et ita exclāmat: 'Ecce, ō magister! Brūtus in meā sellā est.' Magister, 'Brūte!' inquit, 'removē tē Sextī ex sellā et tuam in sellam statim cōnsīde! Nunc recitā!' Brutus lentē sē removet, sed, 'Nūllum librum,' inquit, 'hīc habeō.' Magister respondet: 'Mūrēnae ex librō recitā!' Mūrēnae igitur librum Brūtus capit et illīus ex librō recitāre incipit. Male autem recitat et magister ita exclāmat: 'Ō īgnāvē discipule, stultē semper omnia facis neque unquam studiōsē labōrās. Nōlī tam īgnāvus esse. Cēterī hūius lūdī discipulī suōs semper habent librōs, tū autem nunquam habēs tuum. Exemplum ab illīs cape! Tū semper illōrum in sellīs sedēs, illōrum librōs habēre vīs. Venī ad mē!' Ō miserum Brūtum! Dum timidē surgit et ad mēnsam magistrī lentē appropinquat, inimīcī ēius spectāculum laetī spectant. 'Properā!' inquit magister, et ferulam sūmit.

PĒNSUM. A. Adiectīva scrībe ad haec adverbia: male, lentē, inimīcē, tranquillē, studiōsē. B. Adverbia scrībe ad haec adiectīva: bonus, amīcus, īgnāvus, miser. C. Contrāria scrībe ad haec vocābula: bene, lentē, studiōsus, laetus, semper. D. Respondē: (i) Sī fluvius lentus est, quōmodo fluit? (ii) Sī Ōceanus tranquillus est, quōmodo nauta Ōceanum trānsit? (iii) Sī sērō ad lūdum venīs, quōmodo ambulās? (iv) Quōmodo studiōsī puerī labōrant? (v) Quōmodo cum amīcō lūdis? (vi) Quōmodo contrā inimīcum pūgnās? (vii) Quālis puer īgnāvē labōrat? (viii) Quālis puer male omnia facit? (ix) Quālēs agricolae agrōs bene colunt? (x) Quōmodo lūdōs spectās? E. Respondē: (i) Cūius est haec camera? (ii) Cūius est hic lūdus? (iii) Quōrum est hic campus? (iv) Quōrum patria est Britannia? Gallia? Germānia? (v) Cūius librum habēs? (vi) Cūius in sellā sedēs? (vii) Cūius ex librō recitās? (viii) Cūius stilō nunc scrībis? (ix) Cūius sella ante tuam sellam est? (x) Cūius sella post tuam est? (xi) Cūius sella prope tuam est? (xii) Quōrum sellās circum tuam vidēs? (xiii) Cūius in sellā Brūtus dormit? (xiv) Quōrum in sellīs cēterī puerī sedent? (xv) Cūius ex librō Brūtus recitat? (xvi) Quōrum ex librīs cēterī puerī recitant? (xvii) Quōrum librōs bonī puerī habent? (xviii) Cūius ad mēnsam Brutus appropinquat? F. Tū es Brūtus; nārrā fābulam dē tē.

Puerī magistrō sententiās suās dant; magister sententiās corrigit et puerīs reddit; puerī eī grātiās agunt, omnēs praeter Brūtum; nam hic nūllās notās accipit et magistrō ita dīcit: 'Cūr nūllās notās mihi dās? Cūr nūllae notae mihi sunt?' Huīc magister ita respondet: 'Quia multa in sententiīs tuīs vitia sunt, tibi nūllās notās dō. Hīs autem puerīs multās dō, quia hōrum in sententiīs pauca vitia sunt. Tū, Mārce, sententiās tuās nōbīs recitā!' Brūtus, 'Eheu,' sibi dīcit; Mārcus autem sententiās cēterīs puerīs recitat. Tum magister pulchrum librum ā mēnsā sūmit et puerīs mōnstrat et 'Vōbīs, ō puerī,' inquit, 'semper praemia dō, sī bene pēnsa facitis. Hodiē Marcō praemium dō. Venī, Mārce, et hunc librum accipe!' Laetus Mārcus librum ā magistrō accipit et ita eī exclāmat: 'Māximās grātiās, ō magister, tibi agō!'

PĒNSUM. A. Dēclīnā: nota, magister, lūdus, deus, arma, praemium. B. Dēclīnā: ego, tū, sē, hic, ille, is. C. Respondē: (i) Cuī sententiās dās? (ii) Cuī sententiās tuās reddō? (iii) Quibus magister sententiās puerōrum reddit? (iv) Quibus sententiās vestrās reddō? (v) Unde notās accipis? (vi) Cuī grātiās agis? (vii) Sī tibi stilum dō, cuī nunc stilus est? (viii) Sī magister tibi praemium dat, quid dīcis? (ix) Sī tē interrogō, cuī respondēs? (x) Quālī puerō magister praemium dat? (xi) Quibus magister librum mōnstrat? (xii) Quibus magister notās dat? (xiii) Cuī Brūtus, 'Eheu,' dīcit? (xiv) Quibus Mārcus sententiās recitat? (xv) Unde notās accipit? D. Scrībe in onmibus persōnīs: Ego magistrō librum meum mōnstrō.

QUĀRTA ET VĪCĒNSIMA LĒCTIŌ. Cāsus Ablātīvus. (Quandō?)
Diēs Puerī Britannī.

Puer Britannus prīmā hōrā ē lēctō surgit. Ex cubiculō ad prandium dēscendit. Tum domō ad lūdum it. Ibi trēs vel quattuor hōrās labōrat. Prīmum linguam Gallicam discit, deinde Anglicam, postrēmō scientiam mathēmaticam. Tandem ē lūdō exit et domum ad secundum prandium redit. Ūnam hōram domī manet. Post prandium iterum ad lūdum venit. Decimā hōrā in campum exit. Vesperī domum ad cēnam redit. Post cēnam pēnsum facit. Mox dormīre vult. Prīmā igitur vigiliā sē in lēctum iacit. Brevī sē somnō dat, et trēs vigiliās dormit. Prīmā hōrā gallus cantat; cum gallus cantat, puer nōn iam dormit; sed ē lēctō statim surgit; saepe etiam ante hanc hōram surgit, nam in lēctō manēre nōnvult. Cottīdiē māne surgit, merīdiē prandet, vesperī cēnat, noctū dormit.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: nauta bonus, haec cēna, hoc vitium, ille puer. B. Respondē: (i) Quandō ē lēctō surgis? (ii) Quandō tē in lēctum iacis? (iii) Quandō tē somnō dās? (iv) Quandō prandēs? (v) Quandō cēnās? (vi) Quandō linguam Latīnam discis? (vii) Quid māne discis? (prīmō, deinde, postrēmō.) (viii) Quis prīmā hōrā cantat? (ix) Quandō tū cantās? (x) Quid māne facis? Quid merīdiē? Quid noctū? C. Quid cottīdiē facis?

QUĪNTA ET VĪCĒNSIMA LĒCTIŌ.
Tempus Praeteritum Imperfectum.
Diēs Puerī Rōmānī.

Puer Rōmānus prīmā hōrā ē lēctō surgēbat; deinde in oppidum ad lūdum ībat, ubi magister eum Latīnam linguam et Graecam linguam et scientiam mathēmaticam docēbat. Nōnnunquam puer īgnāvus erat; tum magister eum feriēbat, sed puer Rōmānus nunquam lacrimābat. Post lūdum domum redībat; merīdiē prandēbat. Post prandium in Campō Mārtiō lūdēbat aut in silvīs agrīsque errābat. Silvae in summō clīvō erant, agrī in īmō. Prīmā vigiliā post cēnam in lēctum sē iaciēbat somnōque sē dabat.

Nōnnunquam etiam diē fēstō puer Rōmānus ōtium agēbat neque in lūdum ībat. Tum tōtus populus ad templa deōrum conveniēbat, virī fēminaeque aderant, puerī puellaeque cantābant et deōs laudābant. In templō dīs sacrificābant et multās victimās caedābant. Post sacrificium victimās sacrās edēbant.

PĒNSUM. A. Dēclīnā tempus imperfectum: laudō, doceō, lūdō, iaciō, feriō, eō, sum. B. Complē sententiās: e.g. Hodiē labōrō; herī labōrābam. (i) Hodiē ad lūdum venīmus. (ii) Hodiē in hāc sellā sedēs. (iii) Hodiē Mārcus prīmā hōrā surgit. (iv) Hodiē domum redeō. (v) Hodiē ille in lēctō manet. (vi) Hodiernum pēnsum longum est. (vii) Hodiē tempus praesēns dēclīnātis. (viii) Quid facitis hodiē, Ō puerī? (ix) Hodiē nōs in silvīs errāmus. (x) Hodiē puerī Latīnam discunt. C. Respondē: (i) Quandō puerī Rōmām ōtium agēbant? (ii) Quō tōtus populus conveniēbat? (iii) Quis aderat? Quis cantābat? Quem puellae laudābant? (iv) Quot victimās Rōmānī caedēbant? (v) Quis eās edēbat? Quandō? (vi) Quem magister Rōmānus feriēbat?

Crās ōtium agēmus. Quō ībitis? Mārcus per agrōs silvāsque errābit, ibique multa vidēbit. In agrīs appārēbunt taurī, vaccae, āgnī, asinī, equī. Taurōs autem vītābit Mārcus, quia saevī sunt, sed vaccae appropinquābunt diūque eum spectābunt. Āgnī eum fugient, quia timidī erunt, et in extrēmō agrō salient. Equī asinīque, sī Mārcus nōn clāmābit, appropinquābunt, quia cibum accipere volent. Sī cibum Mārcus habēbit, illīs dare poterit. Tum caelum obscūrum erit; Mārcus silvam intrāre nōlet. Sī autem silvam intrābit, quid ibi audiet? quid vidēbit? Hoc, sī manēre volētis, posthāc aliquandō vōbīs dīcam, cum alteram fābulam nārrābō. Mārcus tamen silvam nōn intrābit, sed ex agrīs exībit domumque redībit. Ibi cēnābit et in lēctum sē iaciet.

PĒNSUM. A. Dēclīnā, tempus futūrum hōrum verbōrum: errō, habeō, dīcō, fugiō, saliō, redeō, possum, volō. B. Complē sententiās XXV B., e. g. Hodiē labōrō: crās labōrābō. C. Respondē: (i) Quis mox in Ōceanō pūgnābit? (Britannī.) (ii) Quid aliquandō vōbīs nārrābō? (iii) Quid crās in lūdō discētis? (iv) Quis vōs in lūdō crās docēbit? (v) Quandō tē in lēctum iaciēs? (vi) Quandō crās ad prandium dēscendēs? (Vii) Volēsne crās bene labōrāre? (viii) Quid aperiēs, cum cameram intrāre volēs? (ix) Quid sūmēs, cum scrībere volēs? (x) Ubi errābis, cum ōtium agēs? (xi) Quis trāns Ōceanum crās ībit? (multī nautae.) (xii) Quid aliquandō audiēs?

SEPTIMA ET VĪCĒNSIMA LĒCTIŌ.
Cum–praepositiō. Cum–coniūnctiō.
Pūgna.

Ōlim Rōmānus cum Hispānō Massiliam ībat: subitō ex silvā duo Gallī exsiliunt eōsque longīs hastīs oppūgnant. Rōmānus et Hispānus statim gladiōs stringunt et dēfendere sē incipiunt. Alter Gallōrum Hispānum in fluvium propinquum hastā trūdit; ille mortuus ad īmum fluvium cōnsīdit. Rōmānus, quia nunc sine sociō pūgnābat, circum sē spectābat: haud procul aberat parvus mūrus: hūc currit, sē post murum pōnit, Gallōs exspectat. Tum prīmus appropinquat, et, cum hastam trūdit, Rōmānus eam vītat et Gallum gladiō ferit. Statim ille mortuus cadit. Deinde alter Gallus, cum socium mortuum videt, tergum vertit. Rōmānus clāmat et sine morā super mūrum salit. Mox Gallum sinistrā capit et gladiō caedit. Ita sōlus ambōs Gallōs occīdere poterat.

Rōmānus Massiliam abit; Gallī autem alter cum alterō humī iacēbant et, sī nēmō illōs inveniet, semper ibi iacēbunt.

PĒNSUM. A. Dēclīnā in tempore praesentī: capiō, inveniō; in tempore futūrō: exspectō, occīdō; in tempore imperfectō: iaceō, absum. B. Respondē: (i) Quōcum ad lūdum venīs? (ii) Quot cum amīcīs herī lūdēbās? (iii) Quot cum magistrīs crās labōrābis? (iv) Quot puerī tēcum in camerā adsunt? (v) Cum pilā lūdis, quōcum lūdis? (vi) Uter sine sociō erat, Gallus an Rōmānus? C. Respondē per coniūnctiōnem cum: e. g. Cum cēnō, ad mēnsam sedeō. (i) Quandō ad mēnsam sedēs? (ii) Quandō ad tabulam stās? (scrībere.) (iii) Quandō 'Salvē, magister!' dīcēs? (intrāre.) (iv) Quandō silēbis? (respōnsum nescīre.) (v) Quandō in silvīs errātis? (ōtium agere.) (vi) Quandō dormīs? (in lēctō iacēre.) D. Tū es Rōmānus; dēscrībe pūgnam.

Gāius duodecim annōs nātus est. Nōndum longam vītam vīxit, sed tamen multa vīdit et audīvit; multa cōgitāvit et didicit; multa bene et pauca, ut spērō, male fēcit. Multōs annōs lūsit, paucōs annōs labōrāvit. Magistrī eum legere et scrībere docuērunt. Multōs iam librōs lēgit, multās fābulās audīvit; nunc igitur linguam Anglicam bene recitat et bene dīcit. Multa pēnsa scrīpsit et nōnnūllās epistulās; fābulamne etiam scrīpsit? Iam Gallicam linguam discere incēpit; ad Galliam igitur mox īre et pulchra oppida Gallōrum spectāre poterit. Saepe cum amīcīs cucurrit, pilam iēcit, per silvās errāvit; nunc igitur validus est et rōbustus.

Vōsne, O puerī, etiam haec fēcistis? Lēgistisne et scrīpsistis? Vīdistisne multa et audīvistis? Lūsistisne et labōrāvistis? 'Ita, nōs etiam haec omnia fēcimus; inter nōs cucurrimus, pilam iēcimus, per silvās errāvimus.' Tū, Quīnte, silēs; nōnne tū etiam haec fēcistī? An semper tantum labōrāvistī? 'Ego etiam, magister, haec et alia fēcī; in fluviō enim saepe ante prandium natāvi; aliīne puerī in fluviō natāvērunt? Ad lūdum etiam cottīdiē adfuī; multī autem puerī saepe āfuērunt.' Quīntus praemium accipiet.

PĒNSUM. A. Dēclīnā tempus perfectum: natō. B. Scrībe prīmam persōnam, singulārem et plūrālem, temporis perfectī: labōrō, doceō, dīcō, audiō, eō, faciō, absum; et secundam persōnam: cōgitō, vīvō, videō, discō, currō, addō, adsum, trānseō. C. Respondē: (i) Īvistīne hōc annō ad theātrum? (ii) Trānsiistīne unquam Ōceanum? (iii) Quotiēs hōc anno in lūdō nōn adfuistī? (iv) Quīntamne et trīgēnsimam lēctiōnem iam lēgistis? (v) Quis agrum colere didicit? (agricolae.) (vi) Quis pēnsum fēcit? (nōs omnēs.) (vii) Validus nunc es; quid anteā fēcistī? (viii) Sententia scrīpta est; quid fēcistī? (ix) Iānua clausa est, fenestra aperta; quid fēcit aliquis? (x) Pensum recitāre bene scīs; quid fēcistī? (xi) Stilum teneō; quid fēcī? (xii) Stilus nunc in mēnsā iacet; quid fēcī? (xiii) Nunc humī iacet; quid fēcī? (xiv) Pēnsa vestra corrēcta sunt; quid magister fēcit? D. Quid iam in lūdō fēcistī? Quid extrā lūdum?

Iūlius Caesar ad Britanniam vēnit, quod Britannōs vincere et nostram patriam imperiō Rōmānō addere volēbat. Britannī ad ōram dēscendērunt Rōmānōs spectātum. Capillī eīs longī erant et flāvī, bracchia caerulea; neque multa vestīmenta gerēbant. Rōmānī autem contrā barbarōs inimīcē adīre incēpērunt; illī igitur domum fūgērunt, quia arma sēcum nōn habēbant. Iacula gladiōs clipeōs sūmpsērunt et ad pūgnam rediērunt. Diū patriam dēfendērunt, sed Caesar eōs tandem vīcit. Rēgulus igitur Britannōrum ad Rōmanōs pācem petītum vēnit. Tum Iūlius Caesar ad Ītaliam rediit et victōriam populō Rōmānō ita nārrāvit: 'Ad novam īnsulam Ōceanum trānsiī; Britannia vocātur. Bona est terra Britannōrum; hanc terram cēpī. Validī sunt barbarī et bene pūgnant; hōs vīcī. Spectāte, Ō Rōmānī, meōs captīvōs; hī erunt vestrī servī; vestra erit hōrum terra. Vēnī, vīdī, vīcī.'

PĒNSUM. A. Scribē Partēs Prīncipālēs hōrum verbōrum: spectō, doceō, petō, aperiō. B. Respondē: (i) Quō cōnsiliō ad lēctum īs? (ii) Quō cōnsiliō ad mēnsam īs? (iii) Quō cōnsiliō in campum īs? (iv) Cūr Iūlius ad Britanniam vēnit? (v) Quō cōnsiliō Britannī ad ōram dēscendērunt? (vi) Dēscrībe antīquōs Britannōs. (vii) Cūr Britannī domum fūgērunt? (viii) Quid sūmpsērunt? (ix) Cūius erat victōria? (x) Quō cōnsiliō rēgulus ad Iūlium īvit? (xi) Cuī Iūlius victōriam nārrāvit? (xii) Quibus verbīs victōriam nārrāvit? C. Tū es antīquus Britannus: fābulam nārrā.

ITERĀTIŌ.

i. Stāsne an sedēs? Recitāsne an scrībis? Silēsne annōn? Potesne Latīnam linguam intellegere? Equumne habēs? Inimīcōsne amās?

ii. Quid māne facis? tertiā hōrā? merīdiē? vesperī? prīmā vigiliā? noctū? linguā? dextrā? oculīs? pūgnīs? stilō? in lūdō? in campō? Quid agricola facit? discipulus? magister? nauta? mūrus? fluvius? columnae? gallus? Quid Caesar fēcit? rēgulus Britannōrum? agricola fīliusque? alter Gallōrum?

iii. Quid est Graecia? Sicilia? ante tē? in dextrā tuā? in camerā? circum īnsulam? circum cameram? in castrīs? circum castra? in vāgīnā? ante templum? in mediā aquā? in mēnsā?

Quae arma Rōmānī gerēbant? tēla? Quae membra habēmus? Quae animālia in agrīs sunt?

iv. Quis docet? discit? agrum colit? Ōceanum trānsit? in templō habitat? pūgnīs pūgnat? stilum nunc tenet? māne cantat? gladiō iaculōque hastāque pūgnābat? clipeum gerēbat? in Campō Martiō lūdēbat? Massiliam cum Rōmānō ībat? in Galliā habitābat? fīlium Rōmam dūxit? Britanniam vīcit?

Quae īnsula prope Corsicam est? Quae terra est nostra patria? Quae terra Rōmāna provincia erat? Quae via in Latium dūcēbat?

v. Quālis (vel quāle? vel quantus? etc.) est Britannia? camera, crēta, Ītalia, iānua, pila, columnae templī, gladius, agricola, clipeus, fluvius, clīvus, campus, mūrus, Britannōrum capillī, liber, ager, puer, magister, templum, forum, oppidum, scūtum, iaculum, aedificium, tabernāculum, castra?

vi. Quot sunt litterae in vocābulō tabernāculōrum? lītterae in pāginā? lītterae in tōtō librō? discipulī in lūdō? discipulī in camerā nostrā? hōrae in diē? vigiliae in nocte? aedificia in oppidō? iānuae, fenestrae, sellae in camerā? viae in oppidō nostrō? tabernācula in castrīs?

vii. In vocābulō Rōmānōrum quota līttera est r, o, m, a, n, u? Quota est haec pāgina? haec lēctiō? hoc interrogātum?

viii. Quem magister docet? agricola Rōmam dūxit? alter Gallōrum in fluvium trūsit? Iūlius Caesar vīcit? Ante tē in camerā vidēs? post tē? in agrīs? in Oceanō?

ix. Quid nunc scrībis? tenēs? ante tē spectās? in mūrīs vidēs? circum īnsulam? circum cameram? in castrīs? circum castra? ante templum? in mediā aquā? in mēnsā? aperuistī? clausistī? didicistī? Mārcus in agrīs vīdit? equīs dedit?

x. Quālem (vel quāle? vel quantum? etc.) patriam habēs? cameram, linguam, sellam, tabellam, lūdum, campum, lēctum, stilum, librum, magistrum, nāsum, oculōs, capillōs, amīcōs? crētam magister habet? clipeum Gallus gerēbat? columnās ante templum vidēs? castra Romānī habēbant? bracchia Britannī habēbant?

x. Quot stilōs habēs? librōs, magistrōs, bracchia, linguās, oculōs, capillōs, nāsōs, amīcōs? tabulās camera tua habet? iānuās, fenestrās, pīctūrās, sellās, mēnsās, mūrōs? ad terrās īvistī? per viās ad lūdum īs? cum amīcīs? stilīs scrībis? oculīs vidēs? in camerīs cottīdiē labōrās? respōnsa iam scrīpsistī?

xi. Cūius (vel quōrum?) est hic liber? haec camera? hic lūdus? templum? stilō nunc scrībis? in sellā sedēs? ante sellam sedēs? post sellam sedēs? sellae circum tē sunt? in campō lūdis? in camerā labōrās? patria est Britannia? prōvincia erat Gallia? in agrīs Rōmānī agricolae labōrābant? scūta oblonga erant? clipeī rotundī erant?

xii. Cuī (vel quibus?) pēnsum dās? magister pēnsum reddit? notās dat? grātiās agis? respondēs, sī amīcus tē salūtat? est hic liber? tuus stilus?

xiii. Quō Mārcus prīmā hōrā ībat? merīdiē redībat? tū vesperī redīs? noctū tē iacis? Via Sacra dūcēbat? Gallus Hispānum trūsit? Britannī fūgērunt? Caesar captīvōs dūxit? fluvius fluit?

xiv. Ubi sunt agrī? silvae, oppida, nautae, Germānī, arma, discipulī, Gallia, Helvētia, stilus, magister sedet, agricola labōrat? Mārcus errat? tū natāvistī? Britannī contrā Rōmānōs pūgnāvērunt? Rōmānus contrā duōs Gallōs sē dēfendēbat? Rōmānī puerī virīque lūdēbant?

xv. Unde post prandium exīs? ante prandium dēscendis? prīmā hōrā surgis? via dūcit? fluvius fluit? nautae domum redeunt? Iūlius Caesar rediit? Mārcus noctū rediit?

xvi. Quandō ē lectō salīs? prandēs? cēnās? ad lūdum īs? Latīnam linguam discis? domum redīs? lūdis? pēnsum facis? tē somnō dās?

xvii. Quamdiū cottīdiē labōrās? Gallicam linguam cottīdiē discis? Latīnam didicistī? Britannī pūgnāvērunt? Quot annōs nātus es? Quam longē tū nunc ā iānuā abes? Iānua ā fenestrā abest? Rōma ā Britanniā abest? Quamdiū agricola fīliusque Rōmae mānsērunt?

xviii. Quō Instrūmentō (vel tēlō vel membrō) in pāginā scrībis? librum legis? fābulam recitās? pūgnās? magister Rōmānus īgnāvum discipulum feriēbat? Gallī sē dēfendēbant? Rōmānus scūtum gerēbat? Rōmānus inimīcum oppūgnābat? Utrō pūgnō oppūgnās? utrō tē dēfendis?

xix. Quōcum ad lūdum hodiē vēnistī? in lūdō labōrās? in campō lūdis? domī labōrās? Rōmānus contrā Gallōs pūgnāvit? agricola Rōmam īvit?

xx. Quōmodo fluvius fluit? tū amīcō dīcis? labōrās? Orbilius exclāmāvit? Brūtus pēnsa faciēbat? domum currēbat et ad lūdum ambulābat? inimīcī Brūtī illud miserum spectāculum spectābant? vocātur locus ubi labōrās? locus ubi lūdis? locus ubi multa tabernācula sunt?

Gāius Cornēlius Scīpiō in hāc vīllā habitat. Uxor Cornēlī est Semprōnia. Hī duōs fīliōs et duās fīliās habent. Duōbus fīliīs nōmina sunt Mārcus et Titus; hic duōs annōs nātus est, ille duodecim annōs. Fīliae ambae, Cornēliae, nōmen patris habent. Fīliī sunt frātrēs Cornēliārum; hae sunt sorōrēs Mārcī et Titī. Quattuor omnēs Scīpiōnem patrem, Semprōniam mātrem vocant.

Cornēlius saepe contrā barbarōs pūgnāvit; mīles fuit.
Multōs mīlitēs in bellō dūcēbat; dux erat multōrum
mīlitum. Hōc autem tempore Rōmānī pācem habent.
Domī igitur Cornēlius cum familiā manet.

Mārcus etiam, cum nōn iam puer erit, in capite galeam nitidam mīles geret; Rōmānae legiōnis dux erit. Iam multum sē exercuit; validum igitur corpus habet; cum vir erit, bene pūgnāre poterit. Iam multum cucurrit; valida igitur crūra et validōs pedēs habet: mīlitēs Rōmānōs contrā barbarōs cito dūcet.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: Scīpiō, pater, mīles, nōmen. B. Scrībe Nōminātīvum et Genetīvum Cāsūs Singulāris Numerī et Genus: uxor, frāter, soror, māter, dux, pāx, tempus, caput, legiō, corpus, crūs, pēs. C. Respondē: (i) Quot patrēs, frātrēs, sorōrēs, mātrēs habēs? (ii) Quot nōmina habēs? (iii) Quot nōmina Rōmānus habēbat? Scrībe exemplum. (iv) Quot nōmina Rōmāna habēbat? Scrībe exemplum. (v) Quis patriam dēfendit in terrā? et in Ōceanō? (vi) Quot crūra, corpora, pedēs, capita habēs? (vii) Ubi mīlitēs galeam gerunt? (viii) Sī tū multum cucurristī, quālia crūra habēs? (ix) Sī multum saluistī, quālēs pedēs habēs? (x) Sī tē multum exercuistī, quāle corpus habēs? (xi) Quandō mīlitēs nōn pugnant? (xii) Quot mīlitēs in ūnā legiōne erant? (xiii) Contrā quōs Cornēlius mīlitēs Rōmānōs dūcēbat? (xiv) Quōmodo vocātur fīlia Mārcī Tullī Cicerōnis? (xv) Quōmodo pater Semprōniae vocātur? D. Dēscrībe familiam Rōmānam.

Mārcus multa iam didicit dē clārīs antīquōrum Rōmānōrum proeliīs; hanc dē Horātiō fābulam māximē amat.

Etruscī, gēns valida, prope montēs Āppennīnōs habitābant; inter eōs et urbem Rōmam flūmen Tiberis fluēbat. Ōlim Porsenna, rēx hūius gentis, bellum contrā Rōmānōs gerēbat et ad pontem Sublicium māgnō āgmine advēnit. Cīvēs Rōmānī ad arcem, altam partem urbis, fūgērunt, sed pontem nōn frēgērunt. Nisi quis pontem franget, hostēs flūmen trānsīre portamque urbis oppūgnāre poterunt. Quis nunc ex arce dēscendere vult? Trēs ducēs hoc prō patriā facere volunt. Horātius Cocles, Spurius Lartius, Titus Herminius ad portam dēcurrērunt et contrā tōtum hostium āgmen pontem dēfendere incēpērunt. Hostēs eōs oppūgnant; illī diū resistunt. Intereā aliī mīlitēs Rōmānī partem pontis frangunt. Pōns adhūc stābat, cum Horātius duōs sociōs intrā moenia dīmīsit. Sōlus in angustō ponte contrā tria mīlia hostium pūgnābat. Subitō clāmōrem audīvit; cīvēs enim, proeliī spectātōrēs, clāmāvērunt: 'Frāctus est pōns! Dēsilī nunc, Horātī!' Ille dē extrēmō ponte in medium flūmen dēsiluit et ad moenia natāvit. Ibi multī cīvēs ducem ex aquā fūnibus trāxērunt. Hōc modō Horātius urbem servāvit.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: gēns, urbs, cīvis, rēx, flūmen. B. Scrībe Partēs Prīncipālēs: amō, frangō, dīmittō, trahō. C. Scrībe Nōminātīvum et Genetīvum Cāsūs Singulāris Numerī et Genus: mōns, pōns, āgmen, arx, pars, hostis, moenia, spectātor, clāmor, fūnis. D. Respondē: (i) Quandō cīvis erat Rōmānus? Quandō mīles? (ii) Quō omnēs cīvēs fūgērunt? (iii) Quis ex arce dēscendere voluit? (iv) Nārrā aliquid dē Porsennā. (v) Quis nunc rēx est Britannōrum? (vi) Quā viā hostēs flūmen trānsīre volēbant? (vii) Quō Horātius sociōs suōs dīmīsit? (viii) Quō īnstrūmentō cīvēs ducem ex aquā trāxērunt? (ix) Cīvisne est pater tuus an mīles? (x) Sī quis mīlitēs ducit, quōmodo vocātur? (xi) Sī quis populum regit, quōmodo vocātur? (xii) Nārrā aliquid dē Etruscīs. (xiii) Quae proelia Cornēlius Mārcō nārrābat? (xiv) Sī mūrus validus urbem dēfendit, quōmodo vocātur? (xv) Agricola et fīlius ēius lūdōs spectant; quōmodo vocantur? E. Tū es Horātius; nārrā fābulam.

Cornēlius Mārcum, quī nāvēs vidēre volēbat, Ōstium dūxit. In rīpā Tiberis stant, et mare caeruleum ante oculōs eōrum iacet. Eō tempore, quō adveniunt, nāvis ad ōstium Tiberis ā dextrā appropinquat. Rēmigēs in trānstrīs sedent, quia ventus adversus est, nāvemque lentē prōpellunt. Magister nāvis, quem in prōrā Mārcus videt, rēmigibus nautīsque iussa dat. Gubernātor, quī in puppī stat, gubernāculum vertit, et nāvis flūmen intrat. Nunc secundus est ventus; nautae igitur rēmōs pōnunt et vēla in mālum fūnibus ērigunt. Ventus vēla implet, et nāvis cito it. Tum Mārcus dē nāve, quae iam eum praeterībat, multa rogāre incēpit; cuī pater omnia ita exposuit:

Prōra est ea pars nāvis quam ā fronte vidēs.
Rōstrum est ea pars prōrae quae mare secat.
Puppis est ea pars nāvis in quā stat gubernātor.
Gubernātor est is quem in puppī vidēmus.
Gubernāculum est id quō ille nāvem gubernat.
Rēmigēs sunt nautae quī in trānstrīs sedent.
Rēmī sunt ea quibus rēmigant.
Mālus est id cuī fūnēs vela coniungunt.
Vēla sunt ea quae ventus implet.
Ventus, quī vēla implet, secundus est.
Trānstra sunt sellae ubi rēmigēs sedent.
Massilia est oppidum unde nāvis exiit.
Ōstium est oppidum quō nāvis adit.

Deinde Mārcus, nōndum contentus, rogat: 'Cūius est nāvis?' 'Is, cūius navis est, magister vocātur, sed nōmen ēius īgnōrō.' Tum Mārcus, 'Ego,' inquit, 'magister nāvis erō.'

PĒNSUM A. Dēclīnā: is, ea, id; quī, quae, quod. B. Respondē: (i) Quōmodo vocātur is quī agrum colit? is quī discit? is quī pūgnat? id quō scrībis? id quod scrībis? id quō rēmex rēmigat? pōns quem Horātius dēfendēbat? ventus quī vēla nōn implet? pars urbis quō cīvēs fūgērunt? ea quae fīliōs habet? (ii) Quōmodo vocantur membra quibus pūgnās? tēla quae Rōmanī iaciēbant? sellae ubi rēmigēs sedent? eī quī pontem cum Horātiō dēfendēbant? hostēs contrā quōs pūgnābant? eī quī dūcunt? eae quae frātrēs habent? ea quae agricola et fīlius ēius spectābant? C. Explicā haec vocābula: nauta, mīles, agricolae, magister, fīlius, pater, puerī, pōns, arx, hostis, amīcus, castra, stilus, scūtum, gladius, galeae, crūra, sella, Massilia, fūnēs, prōra, rēmēx, magistrī nāvium, trānstrum, gubernātor, dux.

TERTIA ET TRĪGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Adiectīva III Dēclīnātiōnis.
Mārcus Rūra Cornēlī dēscrībit.

Pater meus est dīves; nam multōs et fertilēs agrōs et innumerās pecudēs habet. Herī ōtium agēbam et post prandium per rūra nostra errābam. Domō exībam, cum duae columbae dē tēctō dēvolāvērunt et in meīs umerīs cōnsēdērunt. Gallī et gallīnae circum pedēs meōs currēbant, quibus omnibus cibum dedī. Rapācēs sunt hae avēs; semper enim, dum hūc illūc lentē errant, rōstra in humum trūdunt et cibum petunt; sī alia cibum invenit, aliae statim occurrunt et dē cibō pūgnant. Ūtilēs autem sunt, quod ōva et dulcem carnem nōbīs dant. Animālia tamen quae nōn fidēlia sunt nōn amō; nisi enim frūmentum mēcum habeō, gallīnae mē vītant neque, cum eās vocō, veniunt. Canem autem meum amō, quia fidēlis est et, cum per rūra nostra ambulō, semper mēcum venit; neque avēs occīdere vult, docile enim animal est, et gallīnās nōn occīdere saepe eum docuī. Nōvistīne canis meī nōmen? Rūfum eum vocō, quia rubram habet pellem.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: agricola dīves, ager fertilis, carō dulcis, avis rapāx. B. Scrībe Partēs Prīncipālēs: prōpellō, ērigō, praetereō, secō, gubernō, coniungō, volō, occurrō. C. Respondē: (i) Quis hanc fābulam nārrat? (ii) Quod animal docile est? (iii) Quae carō dulcis est? (iv) Quae avis rapāx est? (v) Quōmodo gallīnae ūtilēs sunt? (vi) Quae animālia nōn fidēlia sunt? (vii) Quālēs sunt eī quī multōs agrōs habent? (viii) Quālis est is quī amīcum semper amat? (ix) Scrībe ea nōmina animālium quae nōvistī. (x) Quae ex hīs animālibus docilia sunt? (xi) Quae nōbīs ūtilia sunt? (xii) Quōmodo equus nōbīs ūtilis est? (xiii) Quid in camerā nostrā ūtile est? (xiv) Quālēs agrī nōbīs ūtilēs sunt? (xv) Explicā vocābula: dīves, docilis, fidēlis, avis, gallus. D. Tū ipse, Ō discipule, per rūs errāvistī. Quae animālia vīdistī? Scrībe decem līneās.

QUĀRTA ET TRĪGENSIMA LĒCTIŌ.
Adiectīva III Dēclīnātiōnis.
Rūra Cornēlī.

Deinde ego et canis per rūra īvimus, ubi servī nostrī labōrābant. Arātor agrum arābat; arātrum trahēbant duo bovēs, quōrum colla iugō coniūncta erant. In proximō agrō pāstōrem vīdimus. Senex pauper est et plērumque sōlus sedet; itaque carmina et trīstia et dulcia sibi ovibusque cantat. Circum pāstōrem grēx ovium lentē errābat. Parvī āgnī procul ā mātribus saliēbant, quae trīstī vōce eōs vocābant; sed canis noster, animal sagāx, eōs ad mātrēs mox redēgit. Alium agrum intrābam, cum taurus ingēns in mē incurrere incēpit. Semper saevus est hic taurus; ego igitur cum cane, quī nōn audāx est, sī taurum prope sē videt, domum fūgī.

Ecce, trēs suēs in hortum errāvērunt! Māgnīs clāmōribus eās expellere volēbam, sed difficile est suēs docēre; hae saltem id quod imperābam facere nōlēbant. Baculum igitur sine morā sūmpsī et cum cane illa stulta animālia ex hortō expulī.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: senex, canis audāx, taurus ingēns, carmen trīste, trēs suēs, sagāx animal, bōs docilis. B. Explicā per clausulam relātīvam: arātor, arātrum, iugum, pāstor, carmen, pauper, canis, bovēs, senex. C. Respondē: (i) Quae animālia sagācia sunt? Quae stulta? (ii) Quandō nōn audācēs sumus? (iii) Quis ovēs agēbat? Quis āgnōs redēgit? (iv) Quāle carmen pāstor cantābat? (v) Quālēs hominēs sunt pāstōrēs? (vi) Quōmodo Mārcus suēs expellere volēbat? Quōmodo ovēs āgnōs vocābant? (vii) Estne facile an difficile asinum docēre? equum docēre? (viii) Quālia carmina tū amās? (ix) Cūr pāstor semper cantat? (x) Quā viā suēs īre semper volunt? (xi) Cūr canis domum fūgit? (xii) Quandō Mārcus timidus fuit? Quandō audāx? (xiii) Estne hoc pēnsum facile?

Gāius Cornēlius Scīpiō duōbus cum fīliīs sub porticū umbrōsā sedēbat. Mārcus eī dixit: 'Nārrā nōbīs, pater, fābulam dē Hannibale illō quem avus noster vīcit.' 'Sānē! nōn tamen dē victōriā Scīpiōnis, sed dē māgnō itinere quod Hannibal trāns Alpēs fēcit, hodiē vōbīs nārrābō.

'Poenī māgnam et pulchram urbem in Āfricā incolēbant, quae Carthāgō vocābātur. Dux Poenōrum, Hannibal, vir fortis et prūdēns, Rōmam capere volēbat. Ingentī igitur cum exercitū in Ītaliam invādere cōnstituit. In hōc exercitū erant peditēs et equitēs et iaculātōrēs et elephantī. Ex portū Carthāginis ad Ītaliam tantum exercitum vehere nāvēs nōn poterant; parvae enim tum erant. Hannibal igitur exercitum per Hispāniam et Galliam dūcere cōnstituit. Nunquam anteā tantus exercitus tam longum iter fēcit! Hibērum flūmen montēsque Pȳrēnaeōs trānsiit. Per Galliam longum iter fēcit. Difficile erat Rhodanum trānsīre, quia gentēs Gallōrum īnfestae erant.'

PĒNSUM. A. Dēclīnā: porticus umbrōsa, exercitus māgnus, iter longum, vir fortis et prūdēns. B. Explicā per clausulam relātīvam: porticus, portus, porta, pedes, eques, iaculātor, hostīlis, fortis. C. Respondē: (i) Ubi Poenī habitābant? (ii) Quālis urbs erat Carthāgō? (iii) Quālī in urbe habitās? (iv) Quā in parte urbis nāvēs manent? (v) Unde nāvēs in mare exeunt? (vi) Cūr Hannibal mare trānsīre cōnstituit? (vii) Quid Hannibal facere cōnstituit? (viii) Ubi Cornēlius hanc fābulam nārrābat? (ix) Cūr ibi sedēbat? (x) Quōmodo vocātur pater patris? (xi) Quōmodo vocātur is quī iacula cōnicit? (xii) Quōmodo vocantur eī quī pedibus eunt? (xiii) Quōmodo vocātur mīles quem equus vehit? (xiv) Quāle animal est elephās? equus? asinus? D. Dēscrībe (i) exercitum Hannibalis; (ii) iter Hannibalis; (iii) Hannibalem.

'Hannibal autem vir fortis et prūdēns erat; nam omnia perīcula, quae vītāre poterat, prūdenter vītābat; sī tamen vītāre nōn poterat, ipse prīmus in perīculum fortiter ībat. Tandem ad īmās Alpēs pervēnit; ibi Gallus quīdam eī saltum mōnstravit. Via per montēs inīqua erat et angusta; ascēnsus igitur erat difficilis.'

Mārcus patrem rogāvit: 'Potestne elephās, tam grave animal, montem ascendere?'

'Ita, mī fīlī; elephās docilis est et sagāciter facit id quod magister imperat; hī saltem elephantī cum cēterō exercitū nōn sine māgnō labōre ascendērunt.'

Tum Mārcus 'Nōn celeriter,' inquit, 'mī pater, elephantī currere possunt.' Cornēlius autem 'Immō vērō celeriter,' inquit, 'in campō et per silvās elephantī currunt; sed in montibus lentē et prūdenter eunt. Hannibal etiam in Alpibus prūdenter ībat, quia gentēs barbarōrum quae ibi habitābant saepe eum audācter oppūgnābant. Aliquando ingentia saxa dē summīs montibus in exercitum dēvolvere incēpērunt; sagittāriī statim arcūs sūmpsērunt et sagittās in hostēs mīsērunt; sed hī post māgna saxa latēbant neque iterum sē audācter ostendēbant.'

PĒNSUM. A. Ex hīs adiectīvīs fac adverbia: fortis, prūdēns, sagāx, audāx, celer, ūtilis, rapāx, bonus, malus, lentus, rapidus. B. Dēclīnā: animal grave, gēns hostīlis, ascēnsus difficilis, summus mōns. C. Scrībe Partēs Prīncipālēs: habitō, invādō, cōnstituō, vehō, dūcō, trānseō, faciō, vītō, ascendō, imperō, currō, oppūgnō, dēvolvō, incipiō, mittō, sūmō, ostendō. D. Explicā per clausulam relātīvam: sagitta, arcus, sagittārius, sagittāriī, saltus, magister elephantī, prūdēns, fortis. E. Quōmodo barbarī, quī in Alpibus habitābant, exercitum Hannibalis oppūgnābant? Scrībe decem līneās.

'Rem difficilem Poenī faciēbant. Via enim nōn inīqua modo, sed rupta etiam in multīs locīs erat. Ibi neque elephantī neque equī neque asinī, nē hominēs quidem gradum facere poterant.'

Mārcus 'Dē asinīs,' inquit, 'nihil, Ō mī pater, dīxistī. Erantne asinī etiam in exercitū Hannibalis?' 'Erant in exercitū asinī, quī onera vehēbant. Nēmō, ut dīxī, gradum facere poterat, ubi via rupta erat. Tum peditēs et iaculātōrēs genibus manibusque saxa ascendērunt, deinde animālia trāns locum difficilem fūnibus trāxērunt. Itaque tōtum āgmen iterum in tūtam viam pervēnit. Hic nivēs altae in monte iacēbant, illīc glaciēs; neque exercitus prōcēdere poterat, antequam peditēs viam per nivēs glaciemque fēcērunt.

'Novem diēs Poenī Alpēs ascendēbant; decimō diē ad summum saltum pervēnērunt. Tum Hannibal omnēs mīlitēs convocāvit et tālia eīs dīxit: "Prīmus nōs exercitus Alpēs trānsiimus; dēscēnsus adhūc nōs manet; haec rēs certē facilis erit nōbīs quī tam novam et difficilem rem fēcimus; quīnque diēbus in campīs Ītaliae stābimus; fortēs este! dēscendite!"'

PĒNSUM. A. Dēclīnā: rēs difficilis, ūnus diēs, duo diēs, genū, dextra manus, nix alta. B. Explicā per clausulam relātīvam: gradus, onus, genua, manūs, pedēs, nix, rēs difficilis, fūnis. C. Respondē: (i) Quot diēs Hannibal ascendēbat? Quot diēbus ad summās Alpēs pervēnit? Quotō diē illūc pervēnit? (ii) Quibus membrīs Poenī saxa ascendēbant? (iii) Ubi nē hominēs quidem gradum faciēbant? (iv) Cūr sagittāriī nōn multōs hostēs occīdere potuērunt? (v) Unde barbarī saxa dēvolvēbant? Quālia saxa? (vi) Quālēs erant barbarī? (vii) Postquam dux mīlitēs convocāvit, quālēs sunt mīlitēs? (viii) Quid dux mīlitibus imperāvit? (ix) Quae tēla sagittāriī mittunt? (x) Quō īnstrūmentō mīlitēs animālia trāxērunt? Trāns quālem locum? (xi) Quid in monte iacēbat? Quāle erat? (xii) Quot pedēs alta nix aliquandō in Britanniā iacet? (xiii) Vīdistīne unquam in flūmine glaciem? (xiv) Quālia onera asinī vehēbant? (xv) Quae erant haec onera? D. Quōmodo exercitus Hannibalis viam ruptam trānsiit? Scrībe decem līneās.

Longa erat fābula, et proximō diē Cornelius dē itinere
Hannibalis nārrāre perrēxit:

'Dēscēnsus Alpium difficilior erat quam ascēnsus. In campō peditēs lentiōrēs sunt quam equitēs; sed dum dē summīs montibus exercitus Hannibalis dēscendit, peditēs celeriōrēs fuērunt quam equitēs; elephantī ex omnibus lentissimī erant. Interdum elephantī in locīs superiōribus diū manēbant neque in loca īnferiōra dēscendere volēbant; via enim quae ūltrā Alpēs inīqua et perīculōsa erat, citrā inīquior erat et perīculōsior; neque elephantī, animālia ex omnibus gravissima, facile ascendere aut dēscendere poterant. Tandem mīlitēs campōs fertilēs Ītaliae īnfrā vīdērunt; statim fortiōrēs illīs fuērunt animī; longissimī enim itineris aderat fīnis.

'Decem diēbus ad summās Alpēs pervēnērunt; pauciōribus diēbus ad campum dēscendērunt. Postquam autem Rōmānī dē hāc tam difficilī rē audīvērunt, clāmāre incēpērunt: "Quis nunc nōs servāre potest? Nōnne Hannibal fortior et prūdentior est quam omnēs nostrī imperātōrēs? Difficillimam hanc rem fēcit; multō facilius erit nostram urbem capere." At post iter multō minor erat exercitus Poenōrum, quī antea māior erat quam Rōmānus.'

Tum Mārcus 'Cēpitne,' inquit, 'Hannibal Rōmam?'
Cuī pater respondit: 'Num hoc rogās, mī fīlī, tū quī
Rōmānus puer es?'

PĒNSUM. A. Scrībe gradus comparātīvum et superlātīvum hōrum adiectīvōrum: lentus, inīquus, perīculōsus, fortis, paucī, prūdēns, facilis, difficilis, celer, longus, gravis. B. Comparā: (i) Hannibalem cum aliīs imperātōribus. (prūdēns.) (ii) ascēnsum Alpium cum dēscēnsu. (difficilis.) (iii) elephantum cum equō. (docilis.) (iv) canem cum asinō. (sagāx.) (v) montēs cum campīs. (altus.) (vi) hoc pēnsum cum trīgēnsimō. (facilis.) (vii) iter Hannibalis cum itinere quod tū cottīdiē facis. (longus.) (viii) peditēs cum equitibus. (lentus.) (ix) equitēs cum peditibus. (celer.) (x) canēs cum bōbus. (fidēlis.) (xi) mīlitem cum cīve. (fortis.) (xii) Brūtum cum Orbiliō. (stultus.) (xiii) discipulum qui nunquam labōrat cum eō quī nōnnunquam labōrat. (īgnāvus.) (xiv) puerum quī corpus exercuit cum eō quī hoc nōn fēcit. (validus.) (xv) quārtam decimam sententiam cum quārtā. (longus.) (xvi) gallīnās cum columbīs. (rapāx.) (xvii) Cornēlium cum pāstōre. (dīves.) (xviii) carmen pāstōris cum carmine gallī. (dulcis.) (xix) Padum cum Istrō. (rapidus) (xx) Ītaliam cum Siciliā. (māgnus.) C. Comparā trēs rēs per gradum superlātīvum: e.g. Ex hīs animālibus, elephantō equō cane, elephās gravissimus est. (i) taurum et ovem et canem. (saevus.) (ii) Alpēs et Pȳrēnaeōs et Āppennīnōs. (altus.) (iii) Istrum et Tiberim et Padum. (longus.) (iv) Britanniam et Corsicam et Siciliam. (māgnus.) (v) ducem et pāstōrem et arātōrem. (fortis.) (vi) equum et vaccam et suem. (fidēlis.) (vii) canem et asinum et taurum. (sagāx.) (viii) stilum et sellam et iānuam. (parvus) (ix) Brūtum et Marcum et Tertium. (stultus.) (x) hanc partem pēnsī et prīmam et alteram. (facilis.) (xi) hanc sententiam et prīmam et tertiam. (brevis.)

Mārcus vīlicum multa cottīdiē dē animālibus rogābat. Aliquandō, dum per agrōs ambulant, 'Dīc mihi, Dāve,' inquit, 'nōnne canis omnium animālium celerrimum est?'

Respondit Dāvus, 'Minimē, cervī enim celerius quam canēs currunt, et celerrimē omnium animālium.'

Tum Mārcus 'Nōnne vēnātōribus,' inquit, 'canēs sunt quī cervōs in silvīs agunt? Cūr igitur hōs canēs adhibent, sī lentius quam cervī currunt?'

'Sunt ista, ut dīcis, respondit vīlicus; 'sunt canēs vēnāticī quī vel cervōs celeritāte superant.'

Deinde Mārcus 'Sed certē', inquit, 'si nōn celerrimum, at ūtilissimum omnium animālium canis est.'

Tum vīlicus: 'Quid dīcis, Mārce? Mihi fortasse aliīsque pāstōribus canis est ūtilissimus; sed mīlitī equus, agricolae bōs, viātōrī mūlus, aliīs alia animālia ūtiliōra sunt quam canis.'

Mārcus, quī dē hōc respōnsō diū cōgitābat, tandem 'Sed ego,' inquit, 'canem māximē āmō, et libentius cum cane meō lūdō quam cum omnibus aliīs animālibus.'

PĒNSUM. A. Scrībe gradūs comparātīvum et superlātīvum hōrum adverbiōrum: celeriter, lentē, rapidē, prūdenter, fortiter, bene, male, facile. B. Adiectīva in adverbia verte et finge novās sententiās: (i) In campō eques celerior est quam pedes. (īre.) (ii) In montibus pedite lentior est eques. (iii) Canis sagācior est sue. (āgnōs redigere.) (iv) Equus fidēlior est asinō. (magistrum amāre.) (v) Caesar prūdentior erat Hannibale. (exercitum dūcere.) (vi) Hannibal Caesare audācior erat. (bellum gerere.) (vii) Mīles fortior est quam pāstor. (pūgnāre.) (viii) Padus flūmen celerius est quam Rhodanus. (fluere.) (ix) Quīntus melior scrīptor est quam Titus. (scrībere.) (x) Hic servus illō pēior arātor est. (arāre.) C. Respondē: (i) Uter celerius currit, tū an amīcus tuus? (ii) Ex nostrīs discipulīs, quis celerrimē currit? quis optimē cantat? quis facillimē pēnsum Latīnum facit? quis saepissimē abest? (iii) Quae īnstrūmenta tibi in lūdō ūtilia sunt? (iv) Quod īnstrūmentum magistrō ūtilissimum est? (v) Utram linguam libentius discis, Gallicam an Latīnam? (vi) Quāle animal est cervus? (vii) Quōs cervus fugit? (viii) Curritne cervus celerius quam canēs vēnāticī? (ix) Quibus hominibus canēs ūtilēs sunt? D. Aliī discipulī verba Mārcī, aliī verba Dāvī ēdiscent. Posteā in lūdō sermōnem eōrum iterābunt.

Hostēs, quōs Rōmānī cēpērunt, servī fīunt. Aliī autem barbarī erant et rudēs; agrōs igitur colēbant aut pecudēs pāscēbant. Aliī servī erant Graecī, quī Rōmānīs saepe doctiōrōs semperque callidiōrēs erant. Hī librōs dominī cūrābant, lītterās scrībēbant, pecūniam numerābant. Domina etiam habēbat servās multās, quae vestēs faciēbant aut īnfantem cūrābant. Stolam enim tunicamque, quas Semprōnia gerit, et togam, quam Cornēlius gerit, domī fēcērunt servae. Prope Cornēlium stat nūntius; mox Rōmam ībit lītterāsque amīco dominī reddet.

Servī, quī in villā nātī sunt ibique semper vīxērunt, vernae vocantur. Mārcus parvum vernam habet, qui cum eō ad lūdum it et librōs portat. Quō cōnsiliō Mārcus ipse ad lūdum it? Discendī causā ad lūdum it.

Servī, quī validiōrēs erant quam cēterī, saepe in Circō Māximō pūgnābant. Hi gladiātōrēs vocābantur, quia saepius gladiō pūgnābant. Plērīque gladiātōrum capillōs flāvōs oculōsque caeruleōs habebant; Germānī enim erant aut Britannī. Nunquam patriam suam iterum vidēbunt; nam servus effugere nōn potest. Multī ex eīs in Circō Māximō pūgnāre mālunt quam in vīllā Rōmānā servīre. Fortasse eōs aliī gladiātōrēs occīdent! Hic servitūtis erit fīnis. Hoc spectāculum videndī causā Rōmānī conveniēbant. Saepe ante decem mīlia spectātōrum gladiātōrēs alius alium occīdēbant.

PĒNSUM. A. (i) Quō cōnsiliō ego ad tabulam eō? (ii) Quō cōnsiliō tū ad mēnsam cōnsīdis? (iii) Quō cōnsiliō puerī in campum eunt? (iv) Quō cōnsiliō nōs ad flūmen īmus? (v) Quō cōnsiliō tū stilum sūmis? (vi) Quō cōnsiliō Iūlius Caesar mare trānsiit? (vii) Quō cōnsiliō agricola et fīlius ēius Rōmam īvērunt? (viii) Quō cōnsiliō discipulī ad lūdum veniunt? (ix) Quō cōnsiliō tū in lēctum tē iacis? (x) Quō cōnsiliō Rōmānus post mūrum sē posuit? (xi) Quō cōnsiliō Hannibal Alpēs trānsiit? (xii) Quō cōnsiliō Horātius pontem dēfendit? (xiii) Quō cōnsiliō Rōmānī ad Circum conveniēbant? (xiv) Quō cōnsiliō verna cum Mārcō ad lūdum ībat? (xv) Quō cōnsiliō nūntius Rōmam currēbat? (xvi) Quō cōnsiliō vōs domum ā lūdō redītis? (xvii) Quō cōnsiliō cīvēs fūnem dē portā dēmīsērunt? (xviii) Quō cōnsiliō Horātius in Tiberim dēsiluit? (xix) Sī magister imperat: 'Aperī omnēs fenestrās!' quō cōnsiliō ē sellā venīs? (xx) Quō cōnsiliō magister ad lūdum venit? B. Scrībe Nōminātīvum et Genetīvum Cāsūs Singulāris Numerī et Genus: hostis, ager, pecus, pecūnia, nuntius, circus, servitūs, fīnis, spectātor, gladiātor. C. Explicā per clausulam relātīvam: gladiātor, verna, spectātor, toga, stola, servus, serva, dominus. D. Scrībe Partēs Prīncipālēs et Gerundium: eō, discō, conveniō, videō, gerō, pāscō, capiō, colō, cūrō, scrībō, referō, vīvō, effugiō, possum, mālō, serviō, occīdō.

Contentī sumus fundō nostrō. Vaccae enim lāc et cāseum, gallīnae anatēsque ōva, pecora carnem praebent. Flūmen etiam, quod praeter vīllam fluit, piscibus plēnum est. Haec omnia nūllō labōre habēmus, sed sī frūmentum et vīnum cupimus, multō labōre opus est. Nostrī autem servī fundum dīligenter cūrant; nam dominum amant, quia et iūstus et benignus est; sī enim servus laude dīgnus est, et laudem et praemium accipit, sed is quī indīgnus est sine morā poenās dat.

Apud Claudium contrā miserī sunt servī; dominus enim ipse Rōmae habitat, vīlicus autem est omnium hominum iniūstissimus. Servōs enim cottīdiē ferit, neque unquam satis cibī eīs dat. Eī quī ēsuriunt nōn bene labōrāre possunt. Nōlunt igitur servī Claudiam dīligenter labōrāre, et quam plūrimī ē fundō aufugiunt. Eīs enim quī labōrant opus est cibō; eīs etiam qui nōn labōrant cibō opus est vīvendī causā.

PĒNSUM. A. Dēclīnā: lāc, pecus, carō, laus. B. Respondē: (i) Quālī pēnsō contentus est magister? (ii) Quālibus servīs contentus est dominus? (iii) Quibus rēbus mēnsa magistrī plena est? (iv) Quibus rēbus nostra camera plēna est? (v) Quālibus hominibus nostra camera plēna est? (vi) Quibus rēbus malum pēnsum est plēnum? (vii) Quibus animālibus ager est plēnus? Quibus avibus fundus? Quibus auimālibus mare? (viii) Quā rē dīgnus es, sī pēnsum bene fēcistī? (ix) Quā rē dīgnus es, sī pēnsum male fēcistī? (x) Quā rē tibi opus est scrībendī causā? (xi) Quibus membrīs tibi opus est videndī causā? Et natandī causā? Et ambulandī causā? (xii) Cūr servī apud Cornēlium libenter manēbant? (xiii) Cūr apud Claudium nōn manēbant? (xiv) Quis nostrōrum rēgum iūstus erat et benīgnus? (xv) Quis nostrōrum rēgum poenās dedit, quia iniūstus erat? C. 'Pāstor ōlim erat quī culpā dīgnus erat, quia ovēs nōn diligenter cūrābat.' Hoc est initium novae fābulae. Complē fābulam.

Mārcus ōlim aegrōtābat neque ad lūdum īre volēbat. Ōtium igitur agere eī licuit. Patrem autem rēs agendī causā Tībur īre oportuit et Mārcus illum rogāvit: 'Licetne mihi, Ō pater, tēcum venīre? Volō enim rūrī errāre et vōcēs avium audīre, dum tū negōtium in urbe agis?'

Cornēlius respondit: 'Sī vīs, mī fīlī, mēcum venīre, tibi licet. Properā tamen, quia ego iam parātus sum.'

Mox extrā rūra Cornēliāna erant et, dum eunt, multa inter sē disserēbant. Subitō leporem in viā occīsum vīdērunt, et Mārcus 'Ō miserum leporem!' inquit. 'Cūr hominēs volunt animālia interficere?' Pater 'Hoc nesciō,' inquit, 'barbarī tamen multō plūs quam nōs hoc faciunt, quia animālia ferōciōra apud eos sunt; nōnnūlla etiam hominēs vorant. In Āfricā, ut incolae dīcunt, leō, quī rēx animālium vocātur, noctū vīcum saepissimē intrat et īnfantem aufert vel, sī māgnopere ēsurit, hominēs etiam vī petit. In Indīs tigris habitat, quī neque hominēs neque ferās, nisi elephantum, timet. Apud nōs etiam aper in mediīs silvīs latet; nōn carnem ille hūmānām, ut leō tigrisque, vorat, sed ferōcissimus tamen est vēnātōribusque diū resistit.'

PĒNSUM. A. Dēclīnā: leō, tigris, aper, lepus. B. Scrībe in omnibus persōnīs: mihi licet exīre; mē oportet bene labōrāre. C. Respondē: (i) Quid vōbīs facere nōn licet, dum Latīnam linguam discitis? (ii) Quid vōs facere oportet, dum Latīnam linguam discitis? (iii) Ubi tē labōrāre oportet? Ubi lūdere licet? (iv) Quandō ad lūdum venīre tibi nōn licēbit? (v) Curritne lepus ex omnibus animālibus celerrimē? (vi) Quod animal ferōcissimum est? (vii) Quālem carnem tigris libenter vorat? (viii) Quandō leō hominēs oppūgnat? (ix) Quamdiū aper vēnātōribus resistit? (x) Unde leō saepe īnfantem aufert? (xi) Quandō Cornēlius et Mārcus multa inter se disserēbant? (xii) Quō cōnsiliō Cornēlius Tībur iit? (xiii) Ubi erat Tībur oppidum? (xiv) Quam procul Rōmā aberat? (xv) Quae ferae in Britanniā habitant?

Prīmō vēre agricola sēmina in agrō serēbat, cum Mārcus forte appropinquāvit. Hic agricolam rogāvit: 'Cūr nihil in agrīs crēscit?' Ille dē respōnsō diū cōgitāvit, tum ita respondit: 'Cum pluerit et sōl fulserit, tum plantae tenerae ex humō surgent; aestāte aristae flāvēscent; autumnō segetem metēmus. Cum segetem messuerimus, tum frūmentum in horreum ferēmus. Dum autem sermōnem tēcum cōnferō, cessō; neque ante pluviam tōtum agrum sēverō.'

Tum agricola 'Multa', inquit, 'sunt sīgna pluviae. Nōnne hirundinēs vidēs? Suprā fluvium multae volitant; māgnī igitur erunt imbrēs. Nōnne cornīcem ibi vidēs? Ecce, cornīx sōla in rīpā fluviī hūc illūc ambulat et plēnā vōce pluviam vocat. Poēta noster haec cecinit: Tum cornīx plēnā pluviam vocat improba vōce Et sōla in siccā sēcum spatiātur harēnā.

Haec et alia sunt sīgna pluviae. Ecce autem certissimum sīgnum; dēnsa enim nūbēs inter nōs et sōlem pendet. Nisi tū quam celerrimē domum cucurreris, imber tē intercipiet; equidem, nisi nunc properābō, nōn ante imbrem agrum sēverō.'

PĒNSUM. A. Dēclīnā in futūrō perfectō: fulgeō, volitō, currō. B. Scrībe prīmam persōnam singulāris numerī futurī perfectī temporis; serō, appropinquō, crēscō, surgō, metō, ferō, videō, canō, pendeō, intercipiō. C. Respondē per futūrum perfectum: (i) Quandō in campum ībis? e.g. Cum pēnsum meum fēcerō, in campum ībō. (ii) Quandō ad lūdum redībis? (iii) Quandō seges crēscet? (iv) Quandō pluet? (v) Quandō magister contentus erit? (vi) Quī discipulus praemium accipiet? (vii) Quandō dormītum ībis? (viii) Quandō Mārcus vir erit? (ix) Quandō agricolae frūmentum in horreum ferent? (x) Quandō plantae tenerae ex humō surgent? (xi) Quandō tū contentus eris? (xii) Quandō vōs Latīnam linguam bene dīcere poteritis? D. Respondē: (i) Quōcum Mārcus sermōnem cōnferēbat? (ii) Quibus rēbus caelum saepe est plēnum? (iii) Quō tempore annī hirundinēs in Britanniam redeunt? (iv) Quae sunt quattuor tempora annī? (v) Quō tempore annī agricolae serunt? metunt? nōn labōrant? (vi) Quō tempore annī plūrimum pluit? (vii) Quōmodo vocātur ille poēta quī dē cornīce cecinit? (viii) Dum ad lūdum cum amīcō venīs, quid per tōtum iter facis? (ix) Dē quibus rēbus sermōnem cum hōc amīcō cōnfers? (x) Quandō sōl nōn fulget? (xi) Hieme quid humī iacet? (xii) Quō hirundinēs autumnō volant? (xiii) Cūr agricolae cornīcēs nōn amant? (xiv) Scrībe ea nōmina avium quae scīs. (xv) Quid nunc in caelō vidēs?

QUĀRTA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Praeteritum Perfectum Tempus.
Dē Rōmulō et Remō.

Nūtrīx cum īnfante Titō et sorōribus ēius sub vetere quercū sedebat, dum Mārcus in silvā lūdit. Ad eōs pāstor senex appropinquat, quem omnēs ūnā vōce rogant: 'Narrā nōbīs, sōdēs, ō senex, fābulam dē hērōibus'. Itaque nārrāre incēpit:

'Rōmulus et Remus, ut ferunt, Mārtis deī et Rheae Silviae geminī erant fīliī. Rēx autem crūdēlis, nōmine Amūlius, Albae Longae tum rēgnābat. Frātrem enim suum rēgnō iam expulerat omnēsque frātris fīliōs interfēcerat; Rheae tamen Silviae pepercerat. Tandem hōs etiam īnfantēs necāre cōnstituit; itaque in Tiberim fluvium servōs cōnicere eōs iussit. Forte Tiberis super rīpās aquam effūderat et agrōs, quī circā erant, inundāverat; neque adīre servī ad iūstum fluviī cursum poterant. Itaque in stāgnō parvum alveum, in qua īnfantēs iacēbant, relīquērunt. Postquam aqua iterum cōnsēdit, lupa sitiēns, quae ad flūmen dēscendēbat, vāgītūs puerōrum audiit. Multōs diēs eōs nūtrīvit. Tandem pāstor rēgiī gregis geminōs invēnit et uxōrī suae dedit. Illa eōs ēducāvit. Ita cōnservātī puerī Rōmam urbem posteā condidērunt.

PĒNSUM. A. Dēclīnā in tempore praeteritō perfectō: expellō, inundō. B. Scrībe Partēs Prīncipālēs omnium in hāc fābulā verbōrum. C. Scrībe omnia nōmina in cāsibus Nōminātīvō et Genetīvō Singulāris Numerī cum genere. D. Respondē: (i) Quot quercūs in hortō tuō sunt? (ii) Quōcum Titus sedēbat? (iii) Ubi Amūlius rēgnābat? (iv) Quem rēgnō expulerat? (v) Quem interfēcerat? (vi) Cūr Rhea Silvia adhūc vīvēbat? (vii) Quōmodo Numitor geminōs necāre cōnstituit? (viii) Quid servōs facere iussit? (ix) Cūr servī id facere nōn poterant? (x) Quandō flumen super rīpās aquam effundit? (xi) Sī flūmen aquam super rīpās effūdit, quālēs sunt, agrī? (xii) Quāndo lupa ad Tiberim dēscendit? (xiii) Quis īnfantēs servāvit? (xiv) Ubi est Rōma? (xv) Quis Rōmam condidit? E. Explicā per clausulam relātīvam: rēx, nūtrīx, pāstor, quercus, senex, īnfāns, Tiberis, alveus, stāgnum, rīpae.

QUĪNTA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Vōx Passīva: Tempus Praesēns.
Castra Rōmāna.

Diē quōdam Mārcus ē cubīlī modo surrēxerat, cum castra ūltrā fluvium in clīvō posita cōnspexit. Tum 'Quae sunt ista tabernācula?' inquit; 'herī ibi nōn erant antequam dormītum īvī.' Pater illī respondit: 'Castra sunt, ubi exercitus Rōmānus noctū dormit, cum bellum gerit.' Dum prandium igitur edunt, tālibus verbīs pater castra explicat.

'Cum āgmen Rōmānum iter facit, vesperī tribūnus lēctīs cum mīlitibus castra pōnendī causā praemittitur. Locus ab eō capitur, prope quem aqua cibusque facile invenīrī possunt. Statim tribūnus vēxillum ērigit et quadrātum spatium sīgnat, quod sociī mūnire incipiunt. Fossa circum tōta castra foditur, ex quā terra vāllum struendī causā cumulātur. In vāllō quattuor portae fīunt. Intereā ab aliīs mīlitibus media castra in variās partēs viīs dīviduntur et in propriīs locīs tabernācula pōnuntur. Sēparātim praetōrium, quod imperātōris tabernāculum est, exstruitur; quae omnia summā celeritāte fīunt, quod haud procul āgmen fessum appropinquat.'

PĒNSUM. A. Scrībe tempus praesēns vōcis passīvae hōrum verbōrum: cumulō, doceō, pōnō, fodiō, inveniō, faciō. B. Respondē ad interrogatum: Quid fit? (Verte in passīvam vōcem.) (i) Sententiam scrībō. (ii) Cibum edimus. (iii) Castra pōnimus. (iv) Tribūnum praemittō. (v) Duōs tribūnōs praemittō. (vi) Terram cumulāmus. (vii) In vāllō quattuor portās facimus. (viii) Castra in variās partēs dīvidimus. (ix) Praetōrium exstruimus. (x) Fossam fodimus. (xi) Vōs doceō. (xii) Mē audītis. (xiii) Nōs docēs. (xiv) Tē audīmus. (xv) Tē interrogō. C. Respondē ad interrogātum: Ā quō hoc fit? (i) Agricola agrum colit. (ii) Gubernātor nāvem gubernat. (iii) Ego vōs doceō. (iv) Pāstor ovēs pāscit. (v) Magister nōs interrogat. (vi) Puer iānuam aperit. (vii) Mīlitēs imperātor dūcit. (viii) Caesar Britannōs vincit. (ix) Horātius pontem dēfendit. (x) Sagittārius sagittam mittit. (xi) Sociī castra mūniunt. (xii) Mīles aquam invenīre potest. (xiii) Mārcus castra cōnspicit. (xiv) Mea verba audīs. (xv) Nōs docēs et interrogās.

SEXTA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Vōx Passīva: Praesēns et Futūrum.
Castra Rōmāna.

Āgmen castra intrat. Impedīmenta et spolia in spatiō, quod inter vāllum et tabernācula est, cumulantur; ibi etiam equī pecudēsque pāscuntur. Deinde legiōnēs ad suam quaeque castrōrum partem dīmittuntur. Cēna statim parātur; arma et tēla repōnuntur; mīlitēs edunt et bibunt. Post cēnam vigilēs per tōtum vāllum dispōnuntur; itaque omne perīculum āvertitur; nam hostēs, sī ad vāllum silentiō adībunt aut explōrandī aut expūgnandī causā, ā vigilibus cernentur; hī extemplō exclāmābunt et sīgnum tubā dabunt; omnēs statim ex somnō excitābuntur hostēs repellendī causā. Dum vigilēs castra cūstōdiunt, legiōnēs tūtae sēcūraeque dormiunt.

PĒNSUM. A. Dēclīnā in tempore futūrō passīvae vōcis: excitō, cernō. B. Dēclīnā in tempore praesentī passīvae vōcis: parō, āvertō, cūstōdiō. C. Respondē ad interrogatum: Ā quō hoc fit? (i) Mīlitēs impedīmenta in castrīs cumulant. (ii) Pāstōrēs pecudēs pāscunt. (iii) Equōs nostrōs pāscimus. (iv) Hunc equum pāscimus. (v) Servī cēnam parant. (vi) Vigilēs castra cūstōdiunt. (vii) Vigilēs urbem cūstōdiunt. (viii) Hannibal Hibērum flūmen trānsit. (ix) Hannibal Alpēs trānsit. (x) Peditēs elephantōs trāns viam ruptam trahunt. (xi) Vigil hostēs cernit. (xii) Vigilēs hostem cernunt. (xiii) Fessī arma repōnimus. (xiv) Magister vōs interrogat. (xv) Magister vōs audit. D. Respondē: (i) Quō īnstrūmentō sīgnum in castrīs datur? (ii) Quō īnstrūmentō pēnsum scrībitur? (iii) Quō īnstrūmentō Horātius ē flūmine trahitur? (iv) Quō īnstrūmentō malus discipulus ferītur? (v) Quō tēlō hostis occīditur? (vi) Quibus tēlīs hostēs occīdī possunt? (vii) Quō vehiculō nautae vehuntur? (viii) Quō vehiculō agricola vehitur? (ix) Quō vehiculō eques vehitur? (x) Quō instrūmentō sententia in tabulā scrībitur?

SEPTIMA ET QUADRĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Vōx Passīva: Tempus Futūrum.
Castra Rōmāna.

Māne tribūnī centuriōnēsque extrā praetōrium convocantur.
Illīs dux iussa dat et tālia verba dīcit.

'Castra extemplō movēbuntur; arma ab omnibus parābuntur; aciēs īnstruētur. Nam hostēs iam in cōnspectū sunt; nostrum impetum, ut crēdō, nōn manēbunt, sed ipsī priōrēs nōs oppūgnābunt. Sī prīmō ab hostibus repellēminī, nōlīte dēspērāre. Sī enim fortēs eritis et quam ācerrimē pūgnābitis, hostēs tandem ā vōbīs fugābuntur. Eōs quī se dēdere nōlent occīdite; sed captīvōs nōlīte occīdere. Hī enim Rōmam auferentur, ubi vendentur; et pecūnia vōbīs mīlitibusque distribuētur. Haec iussa, Ō tribūnī centuriōnēsque, extemplō mīlitibus nūntiāte.'

PĒNSUM. A. Dēclīnā in tempore futūrō vōcis passīvae: parō, moveō, īnstruō, capiō, cūstōdiō, faciō. B. Verte in tempus futūrum sententiās quae in pēnsō B XLV sunt; deinde in vōcem passīvam verte. C. Verte in tempus futūrum sententiās quae in pēnsō C XLV sunt; deinde respondē ad interrogātum: Ā quō hoc fīet? D. Explicā per clausulam relātīvam in quā verbum passīvae vōcis adhibētur: pāstor, dux, magister, stilus, pāgina, gladius, sagitta, pōns, cibus, vigilēs e. g. Pāstor est is ā quō ovēs pāscuntur.

DUODĒQUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Vōx Passīva: Tempora Praeterita.
Obsidiō Alesiae.

Mārcus dē proeliīs et victōriīs multa libenter audiēbat. Praecipuē Caesaris dē victōriīs audīre semper volēbat. Pater enim ēius, Caesare duce, contrā Gallōs Britannōsque pūgnāverat; multa igitur dē bellō Gallicō Mārcō nārrāre poterat.

Cornēlius ōlim Mārcō 'Hodiē,' inquit, 'dē obsidiōne
Alesiae tibi nārrābō.'

Cuī Mārcus 'Sorōribusne etiam,' inquit, 'hanc historiam audīre licet?' Postquam sorōrēs convocātae sunt, pater līberīs haec nārrāre incēpit:

'Plēraeque Gallōrum gentēs ā Iūliō Caesare victae erant; ūna tamen gēns, cuī nōmen erat Arvernī, diū Rōmānīs resistēbat. Rēgulus eōrum erat Vercingetorīx, dux summā fortitūdine, quī multīs proeliīs dēfessus tandem intrā moenia Alesiae fugātus est. Dum autem Caesar contrā oppidum omnibus cum cōpiīs tendit, moenia ā Gallīs fīrmābantur. Mox Caesar advēnit et, quia nōn statim oppidum capī poterat, cōnsilia ad obsidendum vertit.'

PĒNSUM. A. Scrībe tempora imperfectum et perfectum vōcis passīvae hōrum verbōrum: fugō, obsideō, vertō, faciō, audiō. B. Verte in vōcem passīvam: (i) Vercingetorīx Arvernōs dūcēbat. (ii) Iūlius Caesar hanc gentem vīcit. (iū) Rōmānī Gallōs fugāvērunt. (iv) Arvernī moenia Alesiae firmābant. (v) Caesar Alesiam obsidēbat. (vi) Rōmānī Alesiam obsēdērunt. (vii) Ego vōs herī docēbam. (viii) Obsessī arma parāvērunt. (ix) Vōs sententiās octō scrīpsistis. (x) Caesar castra prope Alesiam posuit. (xi) Quam fābulam herī vōbīs nārrābam? (xii) Quot fābulās iam vōbīs nārrāvī? (xiii) Dux tribūnōs centuriōnēsque convocāvit. (xiv) Dux eīs iussa dedit. (xv) Tribūnī iussa mīlitibus nūntiāvērunt. C. Quōmodo Rōmām castra pōnēbant? Scrībe decem līneās.

ŪNDĒQUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Vōx Passīva: Tempora Praeterita.
Obsidiō Alesiae.

Caesar, ut dīxī, Alesiam oppidum obsidēre cōnstituit. Castra extrā moenia ā Rōmanīs posita sunt, et oppidum exteriōre mūrō cīnctum est; unde Caesar cottīdiē moenia oppūgnābat, sed neque impetū capere neque tormentīs dēicere poterat. Itaque obsidiō multōs mēnsēs prōdūcēbātur: tandem autem obsessī cibō aquāque carēbant. Omnēs in forum convocātī sunt. Tum quīdam ē prīncipibus Gallōrum hoc cōnsilium dedit: 'Nūllum cibum habēmus; cibō nōbis opus est vīvendī causā; īnfantēs nostrōs edere nōs oportet.' Vercingetorīx tamen Gallōs hoc facere vetuit. Tum prīncipēs sē Rōmānīs dēdere cōnstituērunt. Eī, quī vī et armīs capī nōn poterant, famē tandem victī sunt. Vercingetorīx Gallīque Caesarī sē dēdidērunt. Quōrum multī quidem extemplō occīsī sunt; cēterī—fortissimus quisque, validissimus quisque, pulcherrimus quisque—cum ipsō Vercingetorige in vincula coniectī sunt. Proximō annō Rōmam addūctī sunt. Ibi Caesar eōs in triumphō dūxit.

PĒNSUM.

A. Dēclīnā in temporibus imperfectō et perfectō passīvae vōcis: pōnō, cōniciō. B. Verte in vōcem passīvam: (i) Rōmānī castra extrā moenia posuērunt. (ii) Rōmānī oppidum exteriōre mūrō cīnxērunt. (iii) Caesar Alesiam capere nōn poterat. (iv) Rōmānī moenia dēicere nōn poterant. (v) Obsidiōnem multōs mēnsēs Gallī prōdūcēbant. (vi) Multōs Gallōs occīdimus. (vii) Cēterōs in vincula coniēcimus. (viii) Hōs tandem Rōmam attulimus. (ix) Caesar Vercingetorigem per triumphum dūxit. (x) Dux hominēs fēmināsque in forum convocāvit. C. Tū es mīles Rōmānus; Rōmānī, Caesare duce, Alesiam obsident. Dēscrībe obsidiōnem Alesiae.

QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Participium Perfectum Passīvum.
Triumphus Rōmānus.

Caesar victor cum Gallīs captīvīs Rōmam redierat, et Cornēlius in āgmine erat. Īnstitūtō igitur diē Semprōnia tōtam familiam spectandī causā sēcum dūxit et inter cīvēs fēstīs vestibus indūtōs prope forum sē posuit. In templīs apertīs ārae flōribus ōrnātae fūmābant. Iam Titus 'Equōs,' inquit, 'nōn videō. Ubi est pater, ubi Caesar? Cuī māter respondet: 'Caesar ōrātiōnem apud mīlitēs extrā urbem convocātōs habet; virtūtem eōrum laudat; spolia distribuit; mox autem currum ascendet et per portam Triumphālem urbem intrābit. Tum et Caesarem et patrem tuum vidēbis.' Subitō ūniversī clāmōrem tollunt; triumphus enim adest. Praeībat senātus quī Caesarem salūtandī causā convēnerat; deinde plaustra erant optimīs spoliīs onerāta; tum albī taurī aurātīs cornibus ā sacerdōtibus ad sacrificium dūcēbantur; post eōs ībat inter aliōs captīvōs Vercingetorīx, vir superbus, vinculīs vinctus; tum Caesar ipse, togā pīctā vestītus et laurō corōnātus, currū splendidō, quem quattuor equī trahēbant, vehēbātur; dēnique, novissimum āgmen, equitēs peditēsque clāmitābant 'Iō, triumphe!' et māgnā vōce cantābant; neque Cornēlius vōcem īnfantis, quī 'Pater!' iterābat, parvam inter illōs clāmōrēs audīre poterat. Postquam autem Caesar ad Capitōlium ascendit, taurī in ārīs caesī et spolia Iovī dēdicāta sunt.

PĒNSUM. A. Scrībe participium praeteritum passīvum hōrum verbōrum et cum participiīs singula nōmina: e. g. pingō–tabula pīcta. īnstituō, ornō, vestiō, convocō, onerō, vinciō, corōnō, caedō, dēdico, obsideō, fugō, fodiō, mūniō, vincō, capiō, distribuō, dō, condō, aperiō, claudō, parō, scrībō, effundō, serō. B. Respondē: (i) Quālia erant templa, plaustra, cornua taurōrum? (ii) Quāles erant cīvēs, ārae, taurī? (iii) Quālis erant Vercingetorīx, Caesar, toga Caesaris, currus Caesaris, vōx Titī, vōx mīlitum? (iv) Quō diē Semprōnia Rōmam īvit? (v) Quem sēcum dūcēbat? (vi) Quō cōnsiliō Rōmam īvit? (vii) Ubi familia Cornēliāna sē posuit? (viii) Apud quōs Caesar ōrātiōnem habuit? (ix) Quid Caesar laudābat? Quid distribuēbat? (x) Quō cōnsiliō senātus convēnerat? (xi) Quō taurī dūcēbantur? (xii) A quibus taurī dūcēbantur? (xiii) Quōmodo Caesar ībat? (xiv) Ubi taurī caesī sunt? (xv) Quōmodo pater deōrum vocātur? C. Coniunge in ūnam sentantiam: (i) Caesar corōnātus est; Caesar currum ascendit. e. g. Caesar corōnātus currum ascendit. (ii) Gallī vinctī sunt; Gallī per triumphum dūctī sunt. (iii) Gallī obsessī sunt; Gallī oppidum dēfendērunt. (iv) Vercingetorīx victus est; Vercingetorīx sē Rōmānīs dēdit. (v) Mīlitēs convocātī sunt; Mīlitēs Caesaris ōrātiōnem audīvērunt.

(vi) Caesar mīlitēs convocāvit; Mīlitēs Caesaris ōrātiōnem audīvērunt. (vii) Rōmānī Gallōs obsēdērunt; Gallī oppidum dēfendērunt. (viii) Etruscī Horātium vulnerāvērunt; Horātius in flūmen dēsiluit. (ix) Dux tribūnum praemīsit; Tribūnus castra posuit. (x) Caesar Gallōs cēpit; Caesar Gallōs Rōmam dūxit. (xi) Caesar Alesiam diū obsedit; Caesar Alesiam tandem cēpit. (xii) Pōns frāctus est; Horātius pontem trānsīre nōn potuit. (xiii) Caesar mīlitēs convocāvit; Caesar mīlitēs laudāvit.

(xiv) Caesar Gallōs cēpit; Caesar cum Gallīs Rōmam rediit. (xv) Caesar mīlitēs convocāvit; Caesar apud mīlitēs ōrātiōnem habuit. (xvi) Sacerdōtēs ārās ornāvērunt; Ārae fumābant. (xvii) Centuriō vulnerātus est; Dux centuriōnī praemium dedit.

(xviii) Magister iānuam aperuit; Magister cameram intrāvit. (xix) Puer pēnsum fēcit; Puer dormītum īvit. (xx) Mīlitēs arma reposuērunt; Mīlitēs cēnāvērunt. (xxi) Spolia Iovī dēdicāta sunt; Caesar domum rediit. D. Tū es Mārcus; dēscrībe triumphum, dum Rōmānī tē praetereunt.

ŪNA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Cornēlius lītterās scrībit.
GĀIUS QUĪNTŌ S.D.P.

Dōnum, quod nūntius tuus in manum mihi trādidit, māgnō cum gaudiō accipiō. Ego et uxor mea multās tibi grātiās agimus. Quid Rōmae nūper accidit? Quam opīniōnem senātōrēs dē Iūliō Caesare habent? haec cōgnōscere volēbās; tamen Brundisiī omnia tantā celeritāte annūntiantur. Quid novī tibi nārrāre possum?

Iūlius in diēs potentior fit et ā plēbe magis amātur; paucīs enim ante diēbus, dum Albā ad Urbem iter facit, multī exclāmābant 'Salvē, Rēx!'; at Iūlius, homō prūdentissimus, 'Caesar sum,' inquit, 'nōn rēx.' Equidem tamen dē salūte ēius metuō. Dum enim fēstō diē senātōriī iuvenēs cursum inter sē Viā Sacrā currunt et ipse ex gradibus templī spectat, māgna multitūdō convēnit; subitō autem Mārcus Antōnius diadēma illī offert; ubīque silentium fit; nēmō plaudit praeter paucōs Iūlī amīcōs. Ille diadēma rēiēcit; tum omnēs plausērunt. Antōnius autem, nōndum contentus, ter diadēma obtulit. Gaudeō quod tam stultē ēgit; in invidiam enim Caesarem addūxit. Iam plērīque senātōrēs eum ōdērunt, neque Cassius saltem, ut putō, hanc facultātem agendī praetermittet. Caesar tamen sēcūrus mihi esse vidētur. Hās lītterās Brundisium per eundem nūntium mittō. Kalendīs Mārtiīs dedī. Valē.

PĒNSUM. A. Scrībe tertiam persōnam singulārem et plūrālem temporum futūrī et imperfectī et perfectī passīvae vōcis verbōrum: trādō, annūntiō, offerō, rēiciō, addūcō, mittō, accipiō. B. Dēclīnā: īdem nūntius, haec facultās, fēstus diēs. C. Scrībe hanc epistulam: Mārcus Antōnius ad amīcum suum Claudium, quī Athēnīs est, lītterās dē diadēmate Caesarī oblātō mittit. D. Scrībe participium perfectum passīvum in locō clausulae temporālis: (i) Postquam Mārcus Antōnius diadēma obtulit, Caesar id rēiēcit. (ii) Postquam Caesar salūtātus est, respondit: 'Nōn rēx sum.' (iii) Postquam tuum nūntium accēpī, eum dīmīsī. (iv) Postquam tuās lītterās accēpī, Rōmam īvī. (v) Postquam Alesiam cēpit, Caesar domum rediit.

ALTERA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Alterae dē eādem rē lītterae.
GĀIUS QUĪNTŌ S. D. P.

Lītterās tuās accēpī, prō quibus multās tibi grātiās agō. Illud, quod metuēbam, accidit. Iūlius enim herī interfectus est. Quī autem sunt coniūrātī? Hōs bene nōvistī; Mārcus Brūtus, quī homō honestus est, sed rempublicam magis quam ipsum Caesarem amābat, et Cassius, quī Caesarī invidēbat, auctōrēs erant coniūrātiōnis. Neque prōdigia dēerant; Kalendīs enim Martiīs vātēs quīdam Caesarem in viā admonuit: 'Cavē Īdūs Mārtiās!' Sēcūrus tamen Iūlius Īdibus Mārtiīs ad senātum ībat, cum vātem inter multitūdinem cōnspexit, cuī 'Heus vātēs', inquit, 'vēnērunt Īdūs Mārtiae.' Tum ille: 'Vēnērunt quidem, Ō Caesar, sed nōndum praeteriērunt.' Deinde, dum cīvēs ab illō rēs variās petunt, Artemidōrus eī libellum dedit, in quō coniūrātōrum nōmina indicāverat; coniūrātī autem nūllam facultātem Caesarī dabant legendī; undique enim eum premēbant. Tum, sīgnō datō, gladiōs stringunt–ipse etiam aderam, sed obstupefactus nihil facere poteram–et innumerīs īctibus Caesarem trānsfīgunt. Ille sōlus parumper silentiō resistēbat; sed simul ac Brūtum, amīcum suum, inter inimīcōs cernit, 'Et tū, Brūte? exclāmat et ante statuam ipsam Pompēī mortuus cadit.

Miseret me illīus tam illūstris imperātōris, sed gaudeō quod Brūtus rempublicam servāvit. Et tū, quid dē hīs rēbus putās?

PĒNSUM. A. Dēclīnā: rēspublica, idem nōmen, vātēs quīdam. B. Scrībe omnia nōmina in hāc lēctiōne cum genere et cāsū genetīvō ambōrum numerōrum. C. Scrībe Partēs Prīncipālēs omnium in hāc lēctiōne verbōrum. D. Scrībe hanc epistulam: Brūtus vesperī Īdibus Mārtiīs lītterās dē coniūrātiōne ad amīcum scrībit. E. Respondē: (i) Cūr Gāius Quīntō grātiās agēbat? (ii) Cūr Caesar ā Brūtō occīsus est? (iii) Cūr ā Cassiō occīsus est? (iv) Quō cōnsiliō hī coniūrāvērunt? (v) Quō diē vātēs Caesārem admonuit? (vi) Quō diē Caesar occīsus est? (vii) Quō cōnsiliō Artemidōrus libellum scrīpserat? (viii) Quid spectātōrēs faciēbant? (ix) Cūius Cornēlium miserēbat? (x) Quālium hominum tē miseret? (xi) Ā quibus Caesar premēbātur? (xii) Quā dē rē vātēs Caesarem admonuerat? F. Verte in vōcem passīvam: (i) Dōnum, quod nūntius trādidit, accēpī. (ii) Caesar diadēma rēiēcit. (iii) Antōnius Caesarem in invidiam addūxit. (iv) Ego hās lītterās ad tē mittō. (v) Caesar libellum Artemidōrī nōn lēgit.

Mārcus prīmā lūce ē cubīlī surgit neque cibum ante est quam domō ad lūdum proficīscitur. Sī in itinere morārī vult animālia persequendī causā, senex servus, quī eum comitātur, ita loquitur: 'Properā, Mārce, tē precor, nisi sērō in lūdum vīs ingredī.' Illōs sequitur verna parvus, quī librōs tabellāsque portat. Sī forte librī aut stilī oblītus erit, magister īrātus Mārcō ita loquētur: 'Cūr stilum domī relīquistī? Quō īnstrūmentō ad scrībendum ūtī vīs? Nōnne verbera meritus es?' Puer silentiō poenās dabit; at verna etiam, ut opīnor, post lūdum verbera patiētur, quae plēnē meritus est.

PĒNSUM. A. Scrībe Partēs Prīncipālēs verbōrum dēpōnentium. B. Quem cāsum haec verba regunt? careō, ūtor, miseret, oblīvīscor, invideō, licet, oportet. C. Respondē: (i) Unde Mārcus prīmā hōrā cottīdiē proficīscēbātur? (ii) Quandō ē cubīlī surgēbat? (iii) Quōmodo differunt inter sē servus et verna? (iv) Quō cōnsiliō verna Mārcum sequēbātur? (v) Quō cōnsiliō servus senex eum comitābātur? (vi) Quō cōnsiliō Mārcus saepe morābātur? (vii) Cūr magister īrātus est? (viii) Uter puerōrum verbera meritus erat? (ix) Uter verbera passus est? (x) Quō īnstrūmentō ūteris ad scrībendum in tabulā? (xi) Quibus membrīs ūtimur ad natandum? Quibus ad saliendum? (xii) Quis tē ad lūdum comitātur? (xiii) Sī sērō in lūdum vēneris, quid magister loquētur? (xiv) Quandō tū ē cubīlī surgis? (xv) Quandō domō proficīsceris? D. Dēclīnā tempora praesēns et futūrum: moror, mereor, patior.

Sextā hōrā, dum Mārcus domum redit, parentēs eum in hortō exspectābant. Postquam mātrem amplexus est et patrem salūtāvit, illa eum rogāvit: 'Cūr toga tibi tam sordida est?' Cuī Mārcus 'Quia in līmō,' inquit, 'dēlāpsus sum, dum avem persequor'. Tum māter īrāta, quod puer tam imprūdēns erat, 'Nōn cēnābis igitur,' inquit, 'statim ad cubiculum abī.' Mārcus autem lacrimāre incēpit—nam persuādēre lacrimīs mātrī sciēbat— et 'Īgnōsce mihi', inquit, 'māter mea; nōlī īrāscī; iam satis poenārum dedī; paene enim ante mortuus sum, quam servus mē ē fossa extrāxit'. Tum māter fīlium iterum amplexa alteram togam induendī causā dīmīsit. Ille mox ad cēnam regreditur rīdēns et pūrā togā vestītus.

PĒNSUM. A. Dēclīnā tempus perfectum verbōrum: amplector, morior. B. Scrībe Partēs Prīncipālēs: redeō, amplector, dēlābor, persequor, īrāscor, persuādeō, sciō, īgnōscō, nōlō, morior, extrahō, induō, regredior, rīdeō. C. Respondē: (i) Quōmodo vocantur pater et māter? (ii) Utrum parentem Mārcus amplectēbātur? (iii) Utrum parentem salūtāvit? (iv) Cūr sordida facta erat toga Mārcī? (v) Quandō toga Mārcī sordida facta est? (vi) Cūr Semprōnia īrāta est? (vii) Quōmodo Mārcus mātrī suae persuādēbat? (viii) Cūr mātrēs fīliīs suīs semper īgnōscunt? (ix) Oportetne mātrēs fīliīs suīs semper īgnōscere? (x) Quō cōnsiliō Semprōnia Mārcum dīmīsit? (xi) Meritusne est Mārcus cēnam? (xii) Ā quō Mārcus ē fossā extrāctus est? (xiii) Quālis Mārcus ad cubiculum dīmissus est? (xiv) Quālis Mārcus ad cēnam regressus est? D. Coniunge in ūnam sententiam: (i) Mārcus mātrem amplexus est; Mārcus patrem salūtāvit. (ii) Mārcus regressus est; Mārcus cēnāvit. (iii) Puer in līmō dēlāpsus est; Puer sordidam togam habet. (iv) Mārcus domō profectus est; Mārcus in itinere morābātur. (v) Discipulī stilōrum oblītī sunt; Discipulī poenās dabunt. (vi) Casar in senātum ingressus est; Coniūrātī Caesarem occīdērunt. (vii) Mārcus ā lūdō regressus est; Māter Mārcum amplectitur. (viii) Mārcus verbera meritus est; Māter Mārcō īgnōvit. (ix) Avus mortuus est; Puerī puellaeque lacrimant. (x) Mārcus animālia persecūtus est; Mārcus sērō ad lūdum advēnit.

QUĪNTA ET QUĪNQUĀGĒNSIMA LĒCTIŌ.
Participia Praesēns et Futūrum.
Hortus.

Diē quōdam prīmō vēre Titus, quī iam pedibus īre poterat, cum nūtrīce in hortum ingressus flōrēs spectābat. Ubīque stant arborēs, quae aestāte, dum sōl fulget, dulcem umbram praebēbunt et autumnō pōma ferent. Hīc sata sunt sēmina, ex quibus mox flōrēs variīs colōribus, līlia, violae, rosae, nāscentur; illīc iam flōrent hyacinthī, crocī, narcissī. Omnēs Titus amābat et praecipuē hyacinthum; quem ad flōrem currit et carptūrus eum manū tangit. Subitō autem nōn verba tantum nūtrīcis, sed verbera etiam meminit; illa enim flōrēs carpere saepe eum vetuerat. Tum 'Quōmodo', inquit, 'hic flōs vocātur?' Postquam hoc didicit, iterum rogāvit: 'Cūr hyacinthus vocātur?' Illa 'Tibi hoc dīcam', inquit. 'Hyacinthus puer erat pulcherrimus et tam grandis quam Mārcus. Eum et Phoebus Apollō et Zephyrus amābant; libentius tamen cum Apolline puer lūdēbat. Ōlim Zephyrus eōs inter sē discum iacientēs cōnspexit, et īrātus discum ā deō coniectum in cor puerī dēvertit. Ille gravī vulnere īctus humī cecidit; neque ars Phoebī neque lacrimae Zephyrī, quem iam factī paenitet, ad vītam eum revocāre possunt. Ē sanguine ēius exortus est flōs semper nōmen servātūrus.'

PĒNSUM. A. Scrībe participia praesēns et futūrum āctīvae vōcis et perfectum passīvae vōcis verbōrum: spectō, ferō, serō, vocō, carpō, servō, tangō, dīcō, lūdō, doceō, iaciō, audiō. B. Scrībe participia praesēns et futūrum et perfectum verbōrum dēpōnentium: moror, comitor, mereor, sequor, loquor, ingredior, patior, īrāscor, oblīvīscor, amplector, morior, exorior. C. Respondē: (i) Quid sīgnificat Verbum Dēpōnēns? (ii) Quō tempore annī Titus flōrēs spectābat? (iii) Quō tempore annī arborēs umbram praebent? Quandō pōma ferunt? (iv) Explicā vocābula: sēmen, cor, sanguis. (v) Quō colōre sunt flōrēs? (vi) Quī flōrēs vēre nāscuntur? Quī aestāte? (vii) Quō cōnsiliō Titus hyacinthum tangit? (viii) Cūr cōnsilium vertit? (ix) Comparā Hyacinthum cum Mārcō. (x) Quī ventus ex occidente flat? Quī ex oriente? Quī ē merīdiē? Qui ā septentriōnibus? (xi) Quōcum puer libentius lūdēbat? (xii) Quis illīs invidēbat? (xiii) Paenitetne tē, sī malum fēcistī? (xiv) Cūius reī tum tē paenitet? (xv) Unde flōs exortus est? D. Coniunge in ūnam sententiam: (i) Puer rīdēbat; Puer ad cēnam regressus est. (ii) Phoebus Apollō et Mārcus discum iaciēbant; Illī sermōnem inter sē cōnferēbant. (iii) Zephyrus lacrimābat; Zephyrus corpus Hyacinthī spectāvit. (iv) Gladiātōrēs moritūrī sunt; Gladiātōrēs cōnsulem salūtant. (v) Mīles profectūrus est; Mīles uxōrem suam amplectitur. (vi) Coniūrātī Caesarem occīsūrī erant; Coniūrātī eum undique premēbant. E. Clausulam temporālem verte in participium: (i) Horātius, dum in aquam dēsilit, exclāmāvit: Rōmam servāvī.' (ii) Senex, dum moritur, 'Valēte,' inquit, 'līberī meī!' (iii) Dum sōl oritur, Gallus cantat. (iv) Caesar, dum iter facit, lītterās ā senātū accēpit. (v) Postquam Caesar Rōmam regressus est, Brūtus Cassiusque eum occīdērunt. (vi) Postquam geminī prope Tiberim relictī sunt, lupa eōs invēnit. (vii) Lupa, dum aquam bibit, vāgītūs puerōrum audit. (viii) Pāstor, postquam puerōs invēnit, eōs uxōrī suae dedit.

Hōra cēnae adest, et omnēs propter labōrem ēsurientēs et sitientēs domum redeunt. Nōnne famēs optimum cibi condīmentum est? Cibō igitur parātō servīsque circumstantibus, tōta familia in trīclīniō accumbit: Cornēlius ipse in summa locō, uxor in proximō, deinde fīliī fīliaeque. Servī cibum ante eōs pōnunt et ex amphorā vīnum aut aquam in pōcula fundunt; prīmō ōva aut piscēs edunt, deinde carnem aut ovium aut boum aut avium, postrēmō pōma. Pānem digitīs frangunt; dextrā omnēs cibōs ad ōs ferunt; pōcula vīnō plēna ad labra tollunt. Nōnnunquam Semprōnia Titum culpat, quod nimis est et rapidius quam oportet. 'Nōlī tanta frusta sorbēre, sed parvam partem dentibus mordē!' Tum pater 'Neque edācēs', inquit, 'nōs oportet esse neque ēbriōsōs, sed sobriōs; satis este et satis bibite, meī līberī; deinde, famē sitīque dēpulsīs, dēsistite! mentem sānam ita servābitis in corpore sānō. Hominibus vērō edendum est vīvendī causā; sīc renovātus sanguis ex corde per omnia membra fluit; itaque corpora nōbīs validiōra fīunt et sāniōra.'

PĒNSUM A. Scrībe Partēs Prīncipālēs: accumbō, fundō, mordeō, edō, bibō, dēsistō, ēsuriō, sitiō, sorbeō, fluō, frangō. B. Respondē: (i) Quandō tōta familia in trīclīniō accumbit? (ii) Cūr Semprōnia Titum culpat? (iii) Quid Titum nōn oportet facere? (iv) Quālēs nōs nōn oportet esse? (v) Quandō nōbīs dēsistendum est? (vi) Quō cōnsiliō hominibus edendum est? (vii) Quid Titō nōn sorbendum est? (viii) Quid eī mordendum est? (ix) Quantum nōbīs edendum et bibendum est? (x) Cūr omnēs domum redeunt? (xi) Quō cōnsiliō omnēs domum redeunt? (xii) Cūr omnēs ēsuriunt et sitiunt? (xiii) Quālēs nōs oportet esse? (xiv) Quōmodo corpora nōbīs validiōra fīunt? (xv) Unde servus vīnum effundit? C. Dēclīnā: famēs, sitis, dēns, cor, ōs, sanguis, bōs, carō. D. Tū Mārcus es; dēscrībe cēnam.

ARS GRAMMATICA PRĪMA PARS: ACCIDENTIA

NŌMINA.

Cāsūs sunt sex, Nōminātīvus, Vocātīvus, Accūsātīvus,
Genetīvus, Datīvus, Ablatīvus.

§2. Quīnque sunt dēclīnatiōnes nōminum, quās īnfrā expōnēmus; Genetīvī Cāsūs terminātiōnibus dēcernendae sunt.

Prīma Dēclīnātiō eōrum est nōminum quōrum Genetīvus in Singulārī Numerō in -ae exit. E. g.

     Sing. Plūr.
N.V. mēns-a mēns-ae
  A. mēns-am mēns-ās
  G. mēns-ae mēns-ārum
  D. mēns-ae mēns-īs
Abl. mēns-ā mēns-īs

Hōrum nōminum Genus est Fēminīnum, nisi quod ea quae virōs dēsīgnant Māsculīna sunt.

Fēminīna: amphora camera columba dextra aqua carta columna domina āra causa crēta epistula arista cēna culpa fābula

Fēminīna: familia līnea poena tabella fēmina lingua porta tabula fenestra līttera prōra terra fera lōrīca prōvincia toga ferula lupa puella tuba fīlia mēnsa pūgna tunica fossa mora rīpa umbra galea nota rosa vacca gallīna ōra sagitta vāgīna harēna paenīnsula scientia via hasta pāgina sella victima historia patria sententia victōria hōra pecūnia serva vigilia iānua pīctūra silva vīlla īnsula pila sinistra viola invidia planta statua vīta lacrima pluvia stola

Āfrica Germānia Melita (1) Athēnae (2)
Britannia Graecia Rhea Silvia cōpiae
Cornēlia Helvētia Rōma (1) grātiae
Corsica Hibernia Sardinia lītterae
Eurōpa Hispānia Semprōnia
Gallia Ītalia Sicilia

§4. Hāc in Dēclīnātiōne Nōminātīvus Singulāris in -us aut -er aut -um, Genetīvus in -ī, exit.

     Sing. Plūr. Sing. Plūr.
  N. amīc-us amīc-ī ager agr-ī
  V. amīc-e amīc-ī ager agr-ī
  A. amīc-um amīc-ōs agr-um agr-ōs
  G. amīc-ī amīc-ōrum agr-ī agr-ōrum
  D. amīc-ō amīc-īs agr-ō agr-īs
Abl. amīc-ō amīc-īs agr-ō agr-īs

Eōdem modō dēclīnantur: āgnus fundus servus Iūlius (3) alveus gallus socius Mārcus amīcus gladius somnus Notus animus hortus stilus Ōceanus annus humus (1) taurus Padus asinus hyacinthus tribūnus Phoebus autumnus lēctus triumphus Poenus avus libellus umerus Quīntus campus līmus ventus Remus capillus loculus vīcus Rōmānus captīvus locus (2) vīlicus Rōmulus cāseus lūdus Sextus cervus modus Brūtus Titus cibus mūlus Circus Zephyrus clipeus mūrus Cornēlius (3) clīvus narcissus Etruscus geminī coniūrātus nāsus Eurus lūdī crocus numerus Gāius ager digitus nūntius Gallus aper discipulus oculus Germānus liber discus populus Graecus magister dominus pūgnus Hispānus puer (4) equus rēgulus Horātius vir (4) fīlius (3) rēmus Indus Ister fluvius sagittārius (3) Ītalus līberī (4) (1) Fēminīnī Generis; Cāsus Locātivus, humī. (2) pl. loca. (3) Voc. et Gen. sing. -ī. (4) Gen. puerī, virī, līberōrum.

§5. Ea nōmina quae in -um exeunt Generis sunt
Neutrī; hōc modō dēclīnantur:
Sing. Plūr.
N.V.A. bell-um bell-a
G. bell-ī bell-ōrum
D. bell-ō bell-īs
Abl. bell-ō bell-īs

Eōdem modō dēclīnantur: aedificium caelum dōnum frustum arātrum collum exemplum gaudium baculum condīmentum factum gubernāculum bellum cōnsilium forum horreum bracchium cubiculum frūmentum iaculum imperium perīculum silentium vēlum initium plaustrum spatium verbum īnstrūmentum pōculum spectāculum vestīmentum interrogātum pōmum spolium vēxillum iugum praemium stāgnum vinculum iussum praetōrium tabernāculum vīnum labrum prandium tēctum vitium līlium prōdigium tēlum mālum proelium templum Brunidisium (1) membrum rēgnum tergum Capitōlium negōtium respōnsum theātrum Latium oppidum rōstrum tormentum Ōstium (1) ōstium sacrificium trānstrum ōtium saxum trīclīnium arma ōvum scūtum vāllum castra pēnsum sīgnum vehiculum impedīmenta (1) Loc. sing. in -ī.

Distinguenda sunt Parisyllabica nōmina ab Imparisyllabicīs: parisyllabica sunt ea nōmina quae in Genetīvō parēs atque in Nōminātivō syllabās praebent; haec omnia Genetīvum Plūrālem in -ium formant, e.g.

     Sing. Plūr.
N.V. cīv-is cīv-ēs
  A. cīv-em cīv-ēs
  G. cīv-is cīv-ium
  D. cīv-ī cīv-ibus
Abl. cīv-e cīv-ibus

Eōdem modō dēclīnantur haec Māsculīna et Fēminīna nōmina: avis (1) invenis ovis (1) sitis (1,3) canis (2) senex (2) (g. sen-is) pānis tigris (3) fīnis pellis (1) vestis (1) fūnis mēnsis piscis Tiberis (3) hostis nāvis (1) puppis (1,3) (1) Fem. (2) Gen. pl. canum, iuvenum, senum. (3) Acc. s. -im, abl. s. -ī.

famēs (1,4) arx (arc-is) (1) nix (niv-is) Alpēs (Alp-ium) (1) nūbēs (1) dēns (dent-is) nox (noct-is) (1) Occidēns (Occident-is) vātēs frōns (front-is) (1) pars (part-is) (1) imber (g. imbr-is) gēns (gent-is) (1) plēbs (plēb-is) (1) Oriēns (Orient-is) mēns (ment-is) (1) pōns (pont-is) ars (art-is) (1) mōns (mont-is) urbs (urb-is) (1) (1) Fēm. (2) Abl. s. famē.

Animadverbenda est summā cūrā in hūiusmodī nōminibus Rādīx, i.e. ea pars nōminis cuī īnflexiōnēs adiungis eō cōnsiliō ut nōmen dēclīnēs, e.g. leō, rādīx leōn-.

Sing. Plūr.
N.V. leō leōn-es
A. leōn-em leōn-es
G. leōn-is leōn-um
D. leōn-ī leōn-ibus
Abl. leōn-e leōn-ibus

Alia exempla rādīcum: labōr- Nom. S. labor Gen. Pl. labōr-um flōr- Nom. S. flōs Gen. Pl. flōr-um patr- Nom. S. pater Gen. Pl. patr-um mīlit- Nom. S. mīles Gen. Pl. mīlit-um greg- Nom. S. grēx (= greg-s) Gen. Pl. greg-um iūdic- Nom. S. iūdex (= iūdic-s) Gen. Pl. iūdic-um ōrātiōn- Nom. S. ōrātiō Gen. Pl. ōrātiōn-um fortitūdin- Nom. S. foritūdō Gen. Pl. fortitūdin-um aestāt- Nom. S. aestās Gen. Pl. aestāt-um virtūt- Nom. S. virtūs Gen. Pl. virtūt-um pāc- Nom. S. pax (= pāc-s) vōc- Nom. S. vōx (= vōc-s) Gen. Pl. vōc-um lūc- Nom. S. lūx (= lūc-s)

Māsculīna Nōmina Imparisyllabica. §8. Māsculīna sunt ea nōmina Tertīae Dēclīnatiōnis quae in -ō, -or, -ōs, -ter, -es, -ex exeunt, e.g. centuriō imperātor eques rēmēx (rēmig-is) leō pāstor mīles sermō senātor pedes sōl (sōl-is) Septentriōn-ēs spectātor pēs (ped-is) vigil (vigil-is) vēnātor sanguis (sanguin-is) arbor (1) viātor clāmor victor Apollō (Apollin-is) color flōs labor mōs ānas (anat-is) Aquilō soror (1) hērōs (hērō-is) dux (duc-is) Caesar uxor (1) sacerdōs grēx (greg-is) Hannibal arātor (sacerdōt-is) lepus (lepor-is) Mārs (Mārt-is) auctor prīnceps (prīncip-is) Scīpiō gladiātor frāter Vercingetorīx gubernātor māter (1) parēns (parent-is) iaculātor pater (1) Fēm. secundum sēnsum.

§9. Fēminīna sunt ea nōmina quae in -dō, -iō, -tās, -ūs, -x exeunt, e. g.

fortitūdō ōrātiō virtūs carō (carn-is) multitūdō profectiō sūs (su-is) hiems (hiem-is) hirundō aestās cornīx laus (laud-is) coniūrātiō celeritās lūx pecus (pecud-is) lēctiō facultās nūtrīx seges (seget-is) legiō pāx obsidiō salūs vōx Carthāgō (1) opīniō servitūs (Cartāgin-is) (1) Loc. sing. Carthāginī.

        Sing. Plūr.
N.V.A. mar-e mar-ia
    G. mar-is mar-ium
    D. mar-ī mar-ibus
  Abl. mar-ī mar-ibus

(2) Imparisyllabica. §11. Neutrālia sunt ea nōmina quae in -en (e. g. nōmen, nōmin-is), -us (e.g. genus, generis; corpus, corpor-is), -er (e. g. verber, verber-is) exeunt.

       Sing. Plūr.
N.V.A. genus gener-a
    G. gener-is gener-um
    D. gener-ī gener-ibus
  Abl. gener-e gener-ibus

Eōdem modō dēclīnantur: āgmen opus crūs caput (capit-is) carmen vulnus rūs (2) cor (cord-is) flūmen lāc (lāct-is) sēmen corpus (1) iter (3) diadēma (diadēmat-is) lītus (1) vēr genus pecus (1) verber onus tempus (1) ōs (ōr-is) (1) Gen. sing. in -oris. (2) Loc. sing. rūrī. (3) Gen. sing. itineris.

§12. Hūiūs dēclīnātiōnis sunt nōmina in -us et -ū exeuntia quae Genetīvum in -ūs formant, e.g. portus (māsc.), genū (neut.).

         Sing. Plūr.
  N.V. port-us port-ūs
    A. port-um port-ūs
    G. porb-ūs port-uum
    D. port-uī port-ibus
  Abl. port-ū port-ibus

N.V.A. gen-ū gen-ua
    G. gen-ūs gen-uum
    D. gen-ū gen-ibus
  Abl. gen-ū gen-ibus

Eōdem modō dēclīnantur haec Māsculīna et Neutrālia: arcus (2) exercitus portus vāgītus ascēnsus gradus porticus (1) Īdūs (pl.) (1) cōnspectus īctus quercus (1) currus impetus reditus cornū cursus manus (1) saltus genū dēscēnsus passus senātus (1) Fēm. (2) D.Abl.pl. arcubus.

Quīnta Dēclīnātiō.
§13. Hanc in Dēclīnatiōnem cadunt plēraque nōmina
quae in -ēs exeunt. Omnia praeter diēs (m.) fēminīna
sunt.
Sing. Plūr.
N.V. di-ēs di-ēs
A. di-em di-ēs
G. di-ēī di-ērum
D. di-ēī di-ēbus
Abl. di-ē di-ēbus

Sing. Plūr. Sing. Plūr.
N.V. bōs bov-es deus dī
(voc. deus)
A. bov-em bov-es de-um de-ōs
G. bov-is bo-um de-ī de-ōrum vel de-um
D. bov-ī bō-bus de-ō dīs
Abl. bov-e bō-bus de-ō dīs

Sing. Plūr. Sing. Sing.
N.V. domus dom-ūs vīs Iuppiter
A. dom-um dom-ōs vim Iov-em
G. dom-ūs dom-ōrum (dēest) Iov-is
D. dom-uī dom-ibus (dēest) Iov-i
Abl. dom-ō dom-ibus vī Iov-e

              M. F. N.
Sing. N. bon-us bon-a bon-um
         V. bon-e bon-a bon-um
         A. bon-um bon-am bon-um
         G. bon-ī bon-ae bon-ī
         D. bon-ō bon-ae bon-ō
       Abl. bon-ō bon-ā bon-ō
Plūr. N. V. bon-ī bon-ae bon-a
         A. bon-ōs bon-ās bon-a
         G. bon-ōrum bon-ārum bon-ōrum
    D. Abl. bon-īs bon-īs bon-īs

Eōdem modō dēclīnantur: acūtus honestus obscūrus splendidus adversus īgnāvus obsessus studiōsus aequus improbus obstupefactus stultus albus inclūsus parātus superbus altus indīgnus parvus suus angustus indūtus perīculōsus tantus antīquus īnfestus permultus timidus apertus inīquus plēnus tranquillus aurātus iniūstus propinquus tuus barbarus innumerus proprius tūtus benīgnus īnstitūtus pūrus umbrōsus bonus īrātus quantus? ūniversus caeruleus iūstus quadrātus varius callidus laetus quotus? validus cārus lātus rapidus vēnāticus certus lēctus rēgius clārus lentus rōbustus Anglicus clausus longus rotundus Cornēliānus contentus māgnus ruptus Gallicus dēfessus malus saevus Latīnus dēnsus medius sānus Mārtius dīgnus meus (1) secundus Rōmānus doctus mortuus sēcūrus ēbriōsus multus senātōrius cēterī fessus nātus siccus paucī fēstus nitidus sobrius plērīque flāvus novus sordidus singulī hodiernus oblongus (1) Voc. Māsc. S. mī.

Eōdem modō dēclīnantur participia futūrum āctīvum et
perfectum passīvum.
N.B. Dexter, dextr-a, dextr-um. Ita etiam niger,
noster, pulcher, ruber, sacer, sinister, vester.

Anōmala Adiectīva.
     M. F. N. M. F. N.
  N. ūn-us ūn-a ūn-um ali-us ali-a ali-ud
  V. ūn-e ūn-a ūn-um (dēest)
  A. ūn-um ūn-am ūn-um ali-um ali-a ali-ud
  G. ūn-īus ūn-īus ūn-īus alī-us alī-us alī-us
  D. ūn-ī ūn-ī ūn-ī ali-ī ali-ī ali-ī
Abl. ūn-ō ūn-ā ūn-ō ali-ō ali-ā ali-ō

Eōdem modō dēclīnantur: nūllus, sōlus, tōtus, nōnnūllī, alter (Gen. alterius), uter (Gen. utrīus).

Adiectīva Secundae Classis.
§16. Parisyllabica.
Sing. Plūr.
M.F. N. M.F. N.
N. V. brev-is brev-e brev-ēs brev-ia
A. brev-em brev-e brev-ēs brev-ia
G. brev-is brev-ium
D. brev-ī brev-ibus
Abl. brev-ī brev-ibus

Ita etiam: crūdēlis fertilis illūstris tālis difficilis fidēlis omnis trīstis docilis fortis quālis? triumphālis dulcis grandis rudis ūtilis facilis gravis

     Sing. Plūr.
     M. F. N. M.F. N.
N.V. ācer ācr-is ācr-e ācr-ēs ācr-ia
  A. ācr-em ācr-em ācr-e ācr-ēs ācr-ia
  G. ācr-is ācr-ium
  D. ācr-ī ācr-ibus
Abl. ācr-ī ācr-ibus

          Sing. Plūr.
      M.F. N. M.F. N.
N.V. audāx audāc-ēs audāc-ia
  A. audācem audāx audāc-ēs audāc-ia
  G. audāc-is audāc-ium
  D. audāc-ī audāc-ibus
Abl. audac-ī audāc-ibus

Eōdem modō dēclīnantur: dīves (1) (dīvit-) imprūdēns pauper (1) rapāx edāx (imprūdent-) potēns sagāx ferōx (ferōc-) ingēns (ingent-) prūdēns vetus (2) (veter-) (1) G. pl. dīvitum, pauperum. (2) N. pl. vetera, G. pl. veterum.

Comparātīva hōc modō dēclīnantur:
           Sing. Plūr.
      M.F. N. M.F. N.
N.V. melior melius meliōr-ēs meliōr-a
  A. meliōr-em melius meliōr-ēs meliōr-a
  G. meliōr-is meliōr-um
  D. meliōr-ī meliōr-ibus
Abl. meliōr-e meliōr-ibus

Comparātiō Adiectīvōrum. §18. Trēs sunt Gradūs Comparātiōnis, Positīvus, Comparātīvus, Superlātīvus; quī hōc modō formantur.

Posit. Rādīx Comp. Superl. clārus clār- clār-ior clār-issimus brevis brev- brev-ior brev-issimus audāx audāc- audāc-ior audāc-issimus prūdēns prūdent- prūdent-ior prūdent-issimus

Eōdem modō quō niger et miser comparantur alia adiectīva quae in -er exeunt, e.g. pulcher, ācer, celer.

N.B.2. facilis facil- facil-ior facil-limus
difficilis difficil- difficil-ior difficil-limus

§19. Anōmala Comparātiō. bonus melior optimus malus pēior pessimus māgnus māior māximus parvus minor minimus multus plūs (1) plūrimus multī plūrēs (2) plūrimī vetus vetustior veterrimus exterus exterior extrēmus īnferus īnferior īnfimus vel īmus superus superior summus (dēest) prior prīmus (dēest) propior proximus (1) Neut. (2) Gen. plūrium, N. et A. Neut. plūra.

(a) Adiectīva prīmae classis -ē plērumque rādīcī addunt, e.g. amīcē, īgnāvē, lentē, miserē, &c. Excepta: bene, male. cito, subitō, rārō. multum, māgnopere, plērumque.

(b) Adiectīva secundae classis -iter rādīcī addunt, e.g. ācriter, celeriter, fortiter, sagāciter. Excepta: audācter, dīligenter, libenter, prūdenter. facile, difficulter.

Quōmodo? forte, fortasse, ita, quam? sēparātim, sīc; accedunt etiam omnia quae in -ē et -ter exeunt.

Quantum? haud, immō, multum, magis, māximē, nē…quidem, nōn, plūs, minimē, satis, nimis, ferē, paene, praecipuē, longē, procul, plērumque, tantum, vīx.

Quandō? adhūc, aliquandō, anteā, cottīdiē, crās, deinde, dēnique, extemplō, herī, hodiē, iam, interdum, intereā, māne, modo, mox, noctū, nōndum, nōnnunquam, nunquam, nunc, nūper, ōlim, posteā, posthāc, postrēmō, prīmō, prīmum, semper, statim, tandem, unquam, vesperī.

Adverbia locī. Ubi? circā, hīc, ibi, illīc, īnfrā, ubīque; domī, humī, rūrī, Brundisiī, Rōmae, &c.

§22. Grad. pos. Grad. comp. Grad. superl. clār-ē clār-ius clār-issimē brev-iter brev-ius brev-issimē audāc-ter audāc-ius audāc-issimē prūden(t-)ter prūdent-ius prūdent-issimē miser-ē miser-ius miser-rimē facil-e facil-ius facil-limē ————————————————————- bene melius optimē male pēius pessimē māgnopere magis māximē multum plūs plūrimum paullum minus minimē diū diūtius diūtissimē (dēest) prius prīmum (dēest) propius proximē

NUMERĀLIA.
§23. Cardinālia Ordinālia Adverbia
      (Quot?) (Quotus?) (Quotiēns?)
    I ūnus prīmus semel
   II duo secundus vel alter bis
  III trēs tertius ter
   IV quattuor quārtus quater
    V quīnque quīntus quīnquiēns
   VI sex sextus sexiēns
  VII septem septimus septiēns
VIII octō octāvus octiēns
   IX novem nōnus noviēns
    X decem decimus deciēns
   XI ūndecim ūndecimus ūndeciēns
  XII duodecim duodecimus duodeciēns
XIII tredecim tertius decimus terdeciēns
  XIV quattuordecim quārtus decimus quaterdeciēns
   XV quīndecim quīntus decimus quīndeciēns
  XVI sēdecim sextus decimus sēdeciēns

      Cardinālia Ordinālia Adverbia
      (Quot?) (Quotus?) (Quotiens?)
XVII septendecim septimus decimus septiēns deciēns
XVIII duodēvīgintī duodēvīcēnsimus duodēvīciēns
  XIX ūndēvīgintī ūndēvīcēnsimus ūndēvīciēns
   XX vīgintī vīcēnsimus vīciēns
  XXI ūnus et vīgintī ūnus et vīcēnsimus semel et vīciēns
  XXX trīgintā trīcēnsimus trīciēns
   XL quadrāgintā quadrāgēnsimus quadrāgiēns
    L quīnquāgintā quīnquāgēnsimus quīnquāgiēns
   LX sexāgintā sexāgēnsimus sexāgiēns
  LXX septuāgintā septuāgēnsimus septuāgiēns
LXXX octōgintā octōgēnsimus octōgiēns
   XC nōnāgintā nōnāgēnsimus nōnāgiēns
    C centum centēnsimus centiēns

Dēclīnātiō Numerālium. §24. Dēclīnantur ūnus (v. §15), duo, trēs. Alia ā quattuor usque ad centum Cardinālia indēclīnābilia sunt.

Duo (ambō) et trēs hōc modō dēclīnantur:
       M. F. N. M.F. N.
  N.V. duo duae duo trēs tria
    A. duōs duās duo trēs tria
    G. duōrum duārum duōrum trium
D.Abl. duōbus duābus duōbus tribus

PRŌNŌMINA.
§25. (a) Persōnālia.
Sing. Plūr. Sing. Plūr.
N. ego nōs tū vōs
A. mē nōs tē vōs
G. meī nostrum, nostrī tuī vestrum, vestrī
D. mihi nōbīs tibi vōbīs
Abl. mē nōbīs tē vōbīs

(b) Reflexīva.
     Sing. et Plūr.
  A. sē vel sēsē
  G. suī
  D. sibi
Abl. sē vel sēsē

(c) Dēmōnstrātīva.
Sing. M. F. N. Plūr. M. F. N.
   N. hic haec hoc hī hae haec
   A. hunc hanc hoc hōs hās haec
   G. hūius hōrum hārum hōrum
   D. huīc hīs
Abl. hōc hāc hōc hīs

   N. is ea id eī, iī eae ea
   A. eum eam id eōs eās ea
   G. ēius eōrum eārum eōrum
   D. eī eīs vel iīs
Abl. eō eā eō eīs vel iīs

   N. ille illa illud illī illae illa
   A. illum illam illud illōs illās illa
   G. illīus illōrum illārum illōrum
   D. illī illīs
Abl. illō illā illō illīs

Eōdem modō qua ille dēclīnatur iste et ipse, nisi quod ipse Neutrum N. et A. ips-um praebet.

Sing. M. F. N. Plūr. M. F. N.
   N. īdem eadem idem īdem eaedem eadem
   A. eundem eandem idem eōsdem eāsdem eadem
   G. ēiusdem eōrundem eārundem eōrundem
   D. eīdem īsdem vel eīsdem
Abl. eōdem eādem eōdem īsdem vel eīsdem

(d) Relātīvum.
Sing. M. F. N. Plūr. M. F. N.
   N. quī quae quod quī quae quae
   A. quem quam quod quōs quās quae
   G. cūius quōrum quārum quōrum
   D. cuī quibus
Abl. quō quā quō quibus

Ita dēclīnantur Prōnōmina quis? quid?-aliquis aliqua aliquid-quis qua quid-quisque quaeque quidque-quīdam quaedam quiddam; etiam Adiectīva quī? quae? quod?- quisque quaeque quodque-quīdam quaedam quoddam. N.B. Acc. S. quendam quandam quiddam. Gen. Pl. quōrundam quārundam quōrundam.

PRAEPOSITIŌNĒS.
§26. Ā, ab, cum, dē,
Prō, sine, ex, ē,
Cāsum regunt Ablātīvum.
Ad, ante, apud, circum,
Contrā, extrā, infrā, inter,
Intrā, per, post, praeter,
Prope, propter, suprā, ultrā,
Cāsum regunt Accūsātīvum.
Haec tria, in, sub, super,
Secundum sēnsum Ablātīvum
Regunt aut Accūsātīvum.

CONIŪNCTIŌNĒS. §27. (1) Hae coniūnctiōnēs aliam aliī sententiās coniungunt: At, aut (aut … aut), autem (1), enim (1), et (et … et), etiam, igitur (1), itaque, nam, neque (neque … neque), -que (1), sed, tamen, vel (vel … vel). (1) Nōn potest prīmum in sententiā stāre; tamen etiam plērumque post prīmum vocābulum stat.

(2) Hae coniūnctiōnēs clausulam sententiae coniungunt: Antequam, cum, dum, nisi, postquam, quam, quia, quod, sī, simul āc vel atque, ut.

(3) Hae coniūnctiōnēs Interrogātīvam sententiam indicant: -ne, num, utrum…an, -ne…an, annōn.

INTERIECTIŌNĒS. §28. Haec vocābula sunt quae extrā sententiam stant, e.g. ecce, heus, iō, ō.

VERBA. §29. Inflexiōnēs verbōrum Persōnam, Numerum, Tempus, Modum, Vōcem dēclārant.

Trēs sunt Persōnae, Prīma, Secunda, Tertia: e.g. amāba-m, amābā-s, amāba-t.

Sex sunt Tempora, Praesēns, Praeteritum Imperfectum,
Futūrum, Perfectum, Praeteritum Perfectum,
Futūrum Perfectum: e.g. ama-t, amā-bat, amā-bit,
amā-vit, amā-verat, amā-verit.

Quattuor sunt Modī, Indicātīvus, Imperātīvus, Īnfīnītīvus, Coniūnctīvus: e.g. am-ās, am-ā, am-āre am-ēs.

§30. Quattuor sunt Coniugātiōnes verbōrum; distinguuntur
autem secundum rādīcem hōc modō:
  Prīma Coniugātiō: Rādīx amā-
  Secunda Coniugātiō: Rādīx monē-
  Tertia Coniugātiō: Rādīx rege-
  Quārta Coniugātiō: Rādīx audī-

Verba Dēpōnentia.
Eōdem modō quō Vōx Passīva dēclīnantur verba Dēpōnentia. Āctīva etiam
Participia habent.

§32. (1) Verba Prīmae Coniugātiōnis quae eōdem modō quō amō coniugantur:

aedificō cūrō interrogō pulsō aegrōtō dēdicō intrō putō ambulō dēspērō inundō recitō amō dēvolō iterō rēgnō annūntiō errō labōrō rēmigō appropinquō excitō lacrimō renovō arō exclāmō laudō revocō cantō explicō mōnstrō rogō cēnō explōrō nārrō sacrificō cessō expūgnō natō salūtō clāmitō exspectō necō servō clāmō fīrmō numerō sīgnō cōgitō flō nūntiō spectō comparō fugō onerō spērō coniūrō fūmō oppūgnō superō cōnservō gubernō ornō vītō convocō habitō parō vocō corōnō īgnōrō portō volitō culpō imperō properō vorō cumulō indicō pūgnō vulnerō.

(2) Verba Secundae Coniugātiōnis quae eōdem modō quō moneō coniugantur: admoneō flōreō (1) lateō (1) praebeō careō (1) habeō pāreō sileō (1) doleō adhibeō appāreō timeō (1) exerceō iaceō (1) (1) Dēest Supīnum.

cūstōdiō nūtriō serviō feriō (2) dormiō sciō vestiō sitiō (2) mūniō nesciō ēsuriō (2) (2) Dēsunt et Perfectum et Supīnum.

Ita etiam coniugantur cupiō, faciō, fodiō, fugiō, iaciō, rapiō, -spiciō, et hōrum composita.

(3) Possum, posse, potuī.
     Praes. possum, potes, potest, possumus, potestis,
            possunt.
Praet. Imp. poteram, etc.
       Fut. poterō, etc.

   Praes. eo, īs, it, īmus, ītis, eunt.
   Praet. ībam, etc.
     Fut. ībō, etc.
Imperāt. ī, ītō, īte, euntō.
Particip. iēns (euntis), itūrus.
Īnfīnīt. īre, ī(vi)sse, itūrus esse.
  Gerund. eundum.

N.B. In verbis 'nōvī' et 'ōdī' dēest imperātīvus modus; sed 'meminī' praebet imperātīvum: mementō, mementōte.

(8) Fīō, fierī, factus sum.
Praes. fīo, fīs, fit; fīunt.
Praet.Imp. fīēbam, &c.
Fut. fīam, fīēs, &c.

(9) Edō, -ere, ēdī, ēsum.
Praes. edō, es, est, edimus, estis, edunt.
Imperāt. ede, este.
Īnfīn. esse.

Partēs Prīncipālēs. §34. Partēs verbī prīncipālēs quae vocantur hae sunt quattuor: Praesēns et Perfectum Indicātīvī Modī, Praesēns Īnfīnītivī Modī, Supīnum.

Praesēns Iaciō, iacior: Praeteritum Imperfectum iaciēbam, iaciēbar. Futūrum iaciam, iaciar. Participium Praesēns iaciēns, Gerundium iaciendum.

Īnfīnītīvus Iacere: Imperātīvus Modus iace, iacite, &c.; iacere, iacitor, &c.

Perfectum Iēcī: Praeteritum Perfectum Āctīvum iēceram. Futūrum Perfectum Āctivum iēcerō. Īnfīnītīvus Āctīvus Perfectī Temporis iēcisse.

Supīnum Iactum: Participium Perfectum Passīvum iactus. Participium Futūrum Āctīvum iactūrus. Perfecta tempora Passīva Vōcis iactus sum, iactus eram, iactus erō.

TABULA PARTIUM PRĪNCIPĀLIUM §35. (1) Verba Prīmae Coniugātiōnis. dō dare dedī datum secō secāre secuī sectum stō stāre stetī statum circumstō -stāre -stitī (dēest)

(2) Verba Secundae Coniugātiōnis. caveō -ēre cāvī cautum doceō -ēre docuī doctum fulgeō -ēre fulsī (dēest) iubeō -ēre iussī iussum maneō -ēre mānsī mānsum mordeō -ēre momordī morsum moveō -ēre mōvī mōtum removeō pendeō -ēre pependī pēnsum compleō -ēre -plēvī -plētum impleō prandeō -ēre prandī prānsum rīdeō -ēre rīsī rīsum sedeō -ēre sēdī sessum obsideō -ēre -sēdī -sessum sorbeō -ēre sorbuī (dēest) respondeō -ēre -spondī -spōnsum persuādeō -ēre -suāsī -suāsum teneō -ēre tenuī -tentum sustineō -ēre -tinuī -tentum extergeō -ēre -tersī -tersum videō -ēre vīdī vīsum invideō

(3) Verba Tertiae Coniugātōnis. carpō -ere carpsī carptum cingō -ere cīnxī cīnctum dīcō (1) -ere dīxī dīctum (1) 2 sing. imperat. dīc. dūcō (1) -ere dūxī dūctum (1) 2 sing. imperat. dūc. addūcō prōdūcō gero -ere gessī gestum coniungō -ere -iūnxī -iūnctum intellegō -ere -lēxī -lēctum pingō -ere pīnxī pīctum regō -ere rēxī rēctum corrigō -ere -rēxī -rēctum ērigō pergō surgō scrībō -ere scrīpsī scrīptum dēscrībō stringō -ere strīnxī strīctum struō -ere struxī structum exstruō īnstruō sūmō -ere sūmpsī sūmptum trahō -ere trāxī trāctum extrahō vehō -ere vēxī vēctum vīvō -ere vīxī vīctum

prōcēdō -ere -cessī -cessum claudō -ere clausī clausum dīvidō -ere dīvīsī dīvīsum trānsfigō -ere -fīxi -fīxum fluō -ere fluxī fluxum lūdō -ere lūsī lūsum mittō -ere mīsī missum dēmittō dīmittō praemittō praetermittō plaudō -ere plausī plausum premō -ere pressī pressum trūdō -ere trūsī trūsum invādō -ere -vāsī -vāsum cadō -ere cecidī cāsum accidō -ere -cidī (dēest) caedō -ere cecīdi caesum occīdō -ere -cīdī -cīsum canō -ere cecinī cantum currō -ere cucurrī cursum incurrō -ere -currī -cursum occurrō discō -ere didicī (dēest) ēdiscō -ere -didicī (dēest) parcō -ere pepercī parsum dēpellō -ere -pulī -pulsum expellō prōpellō repellō -ere -ppulī -pulsum tangō -ere tetigī tāctum tendō -ere tetendī tentum / tēnsum ostendō -ere -tendī -tentum / -tēnsum

capiō -ere cēpī captum accipiō -ere -cēpī -ceptum incipiō intercipiō cupiō -ere cupīvī cupītum faciō -ere fēcī factum interficiō -ere -fēcī -fectum fodiō -ere fōdī fossum fugiō -ere fūgī fugitum aufugiō effugiō iacio -ere iēcī iactum cōniciō -ere coniēcī coniectum dēiciō rēiciō cōnspiciō -ere -spexī -spectum edō -ere ēdī ēsum dēfendō -ere -fendī -fēnsum fundō -ere fūdī fūsum ascendō -ere -scendī -scēnsum dēscendō cōnsīdō -ere -sēdī -sessum vertō -ere vertī versum āvertō dēvertō

agō -ere ēgī āctum redigō bibō -ere bibī (dēest) cernō -ere crēvī crētum crēscō -ere crēvī crētum frangō -ere frēgī frāctum īcō -ere īcī īctum legō -ere lēgī lēctum relinquō -ere -līquī -lictum (dēest) (dēest) nōvī nōtum cōgnōscō -ere -nōvī -nitum ignōscō -ere -nōvī -nōtum pāscō -ere pāvī pāstum serō -ere sēvī satum vincō -ere vīcī victum vīsō -ere vīsī visum colō -ere coluī cultum incolō -ere -coluī (dēest) accumbō -ere -cubuī -cubitum flāvēscō -ere (dēest) (dēest) metō -ere messuī messum pōnō -ere posuī positum dispōnō expōnō repōnō disserō -ere -seruī -sertum volō velle voluī (dēest) mālō mālle māluī (dēest) nōlō nōlle nōluī (dēest)

petō -ere petīvī petītum induō -ere -duī -dūtum metuō -ere metuī metūtum pluit -ere pluit (dēest) cōnstituō -ere -stituī -stitūtum distribuō -ere -tribuī -tribūtum dēvolvō -ere -volvī -volūtum

addō -ere -didī -ditum condō dēdō crēdō trādō reddō vendō dēsistō -ere -stitī -stitum resistō

ferō ferre tulī lātum afferō -ferre attulī allātum auferō -ferre abstulī ablātum cōnferō -ferre contulī collātum differo -ferre distulī dilātum offerrō -ferre obtulī oblātum referō -ferre rettulī relātum tollō -ere sustulī sublātum

(4) Verba Quārtae Coniugātiōnis. aperiō -īre -peruī -pertum saliō -īre saluī saltum dēsiliō -īre -siluī (dēest) veniō -īre vēnī ventum adveniō conveniō inveniō perveniō vinciō -īre vinxī vinctum

(5) Verba Dēpōnentia. comitor -ārī comitātus sum moror -ārī morātus sum opīnor -ārī opīnātus sum precor -ārī precātus sum spatior -ārī spatiātus sum

amplector -ī amplexus sum dēlābor -ī -lāpsus sum ingredior -ī gressus sum regredior loquor -ī locūtus sum patior -ī passus sum sequor -ī secūtus sum

persequor ūtor -ī ūsus sum īrāscor -ī īrātus sum nāscor -ī nātus sum oblīvīscor -ī -lītus sum proficīscor -ī -fectus sum

SECUNDA PARS: SYNTAXIS Concordiae. §36. (1) Adiectīvum cum Substantīvō concordat Genere, Numerō, Cāsū: e. g. Bona Fortūna; bonās fēminās. (2) Nōmen, quod cum alterō in appositiōne stat, Cāsū concordat cum illō: e. g. Deinde Athēnās, caput Graeciae, vīdimus. (3) Verbum Fīnītum cum Subiectō concordat Numerō et Persōnā: e. g. Tempora mūt_antur_, nōs et mūt_āmur_ in illīs. (4) Prōnōmen Relātīvum cum Antecēdente concordat Genere et Numerō, sed nōn Cāsū: e.g. Alexander urbem condidit quae Alexandria vocātur.

Cāsus Nōminātīvus. §37. (1) Nōminātīvus Cāsus Subiectī proprius est: e.g. Flant ventī, tumet Ōceanus. (2) Nōminātīvus Cāsus in praedicātiōne stat cum verbīs 'esse', 'fierī' et Passīvīs nōnnūllīs: e.g. Nēmō fit cāsū bonus. Is quī imperat imperātor vocātur. Locus castrīs idōneus vidēbātur.

Cāsus Accūsātīvus.
§38. (1) Accūsātīvus Cāsus Obiectum trānsitīvī verbī
indicat: e.g.
Līberī parentēs suōs dīligunt.

(2) Stat etiam in praedicātiōne cum verbīs trānsitīvīs:
e.g.
Praebē tē in malīs hominem.
Urbem quam condidit Rōmulus Rōmam vocāvit.

(3) Quaedam verba duo Obiecta admittunt: e.g.
Amīcus mē pecūniam rogāvit.
Fortūna victōs quoque artem bellī docet.

(5) Accūsatīvus Nōmimis Propriī, quod oppidum vel parvam īnsulam nōminat, cum verbīs mōtum sīgnificantibus potest stāre: e. g. Prīmum Melit_am_, deinde Athēn_ās_ nāvigāvimus.

Alia omnia nōmina praepositiōnem exigunt: e.g.
In Siciliam ad māgnam urbem īmus.

(6) Accūsātīvus Spatiī et Temporis: e.g.
  Mārcus ā iānuā multōs passūs stābat.
  Decem annōs Trōia ā Graecīs oppūgnāta est.
  Mortuus est Caesar sex ex quīnquāgintā annōs nātus.

§39. (1) Datīvus propriē ūsurpātur cum verbīs dandī et hōrum similibus: e. g. Caesar fīliam Pompēiō in mātrimōnium dedit.

(2) Datīvus possessiōnis: e. g.
Quot tibi librī sunt?
Quod puerō nōmen est?

(3) Datīvum regunt quaedam Verba: e.g.
  Imperāre sibi māximum imperium est.
  Fortiter hostibus resistite, ō mīlitēs.
  Centuriō aliīs pāret, imperat aliīs.

§40. Ablātīvus Cāsus plūrēs habet sīgnificātiōnēs. Cum enim propriō sēnsū ad ablātiōnem quandam vel sēparātiōnem refert, tum āmissōs aliōs Cāsūs Īnstrūmentālem et Locātīvum in sē complectitur.

I. (1) Ablātīvus Sēparātiōnis (vide §38.5): e.g.
Domō exiimus, Rōmā excessimus.
(2) Ablātīvus Comparātiōnis: e.g.
Cicerōne nēmō Rōmānus fuit ēloquentior.

II. (1) Ablātīvus Īnstrūmentī: e.g.
  Vī et armīs urbem oppūgnāvērunt.
  Britannī carne vīvunt, āleā lūdunt.
(2) Ablātīvus Causae: e.g.
  Timōre paene mortuus est.
(3) Ablātīvus Agentis nōn nisi adiectā Praepositiōne
ā vel ab adhibētur: e.g.
  Servus ā dominō baculō castīgatus est.
(4) Ablātīvum regunt Verba quaedam: e. g.
  Hāc dē rē ūtere tuō iūdiciō.
  Cibō opus est hominibus.
  Quae caret ōra cruōre nostrō?
Ita etiam cum adiectīvīs:
  Parvō contentus est sapiēns.
  Plēna vitiīs est haec ōrātiō.
(5) Ablātīvus Dēscrīptiōnis: e.g.
  Summā fortitūdine restitērunt.
  Vir summā honestāte.
N.B. Nōn adhibendus est hūiusmodī Ablātīvus nisi
cum adjectīvīs 'māgnus' 'summus' et similibus.
(6) Ablātīvus Absolūtus: e. g.
  Urbe captā rediērunt mīlitēs.
  Mē iūdice vir fuit māgnus Caesar.

III. (1) Ablātīvus Locī. Rārus est sine praepositiōne hic ūsus: e. g. Terrā marīque Rōmānī bellum gerēbant. (2) Ablātīvus Temporis: e.g. Quā nocte nātus est Alexander, eādem Diānae templum dēflāgrāvit. (3) Post Praepositiōnēs: vidē §26.

Cāsus Genetīvus. §41. (1) Genetīvus Partītiōnis: e.g. Uter nostrum Corinthum prior adībit? (2) Genetīvus Possessīvus: e.g. Rōmae moenia nōs dēfendunt. (3) Genetīvus Obiectī, ita vocātus quia ad Obiectum Trānsitīvī verbī respondet: e. g. Vincit amor patriae (cf. patriam amō). (4) Genetīvus Praedicātīvus: e. g. Hominis est errāre. (5) Genetīvum regunt quaedam Verba: e. g. Virōrum meminī nec tamen Epicūrī licet oblīvīscī.

§42. Hunc cāsum habent Propria Nōmina quae oppidum vel parvam īnsulam nōminant; terminātiō ēius in Singulārī Numerō -ae aut -ī est, in Plūrālī -īs, ut Rōmae, Corinthī, Athēnīs: etiam humī, domī. Vidē §§38. 5, 40. I.1.

Dīcendum est igitur (1) Rōmam, vel Melitam, eō; sed ad urbam, vel in Siciliam, eō. (2) Rōmā, vel domō, exeō; sed ab Ītaliā, vel ā forō discēdō. (3) Athēnīs, vel domī, maneō; sed in Āsiā, vel in templō, maneō.

Prōnōmina.
§43. Sē, sēsē Nōminātīvō Cāsū caret proptereā quod
Reflexīvum est: e.g.
Brūtus gladiō sē suō necāvit.
Suī memor sed inimīcus sibi.

Mē, tē, nōs, vōs Reflexīva sunt pronōmina Prīmae
et Secundae Persōnae: e.g.
Hāc victōriā mē cōnsōlor.
Somnō vōs nunc date.

§44. Ipse, omnium persōnārum commūne, Adiectīvī vim habet ita ut nōmina et alia prōnōmina corrōboret: e. g. Audentēs pater ipse iuvat. Hāc victōriā mē ipse cōnsōlor.

§45. Hic primae persōnae prōnōmen est proprium,
iste secundae, ille tertiae: e. g.
Quid facere vīs istō tuō baculō?
Hic liber Latīnus, ille Graecus est.

Is plērumque Antecēdēns est Relātīvī Prōnōminis:
e. g.
Imperātōrem vocāmus eum quī imperat.

§46. Alter ad duōs tantum, alius ad plūrēs refert:
e.g.
Alterā manū gladium, alterā iaculum tenēbat.
Ego sōlus restitī, aliī fūgērunt.

Verba.
§47. Verba sunt Trānsitīva et Intrānsitīva.
Trānsitīvum Verbum ita vocātur quia āctiō ēius in
Obiectum trānsit: e.g.
Brūtus Caesarem occīdit.

§48. Persōnae. Persōnālia prōnōmina verbō nōn sunt adicienda nisi discrīminis causā: e.g. Tū pulsās, ego vāpulō.

(1) Dēsunt Imperfecta Praesēns et Futūrum nisi quod interdum Indēfīnīta Tempora illō sēnsū ūsurpantur: e.g. Tū dum lūdis, adhūc ego labōrō.

(2) Una forma duōrum temporum Praesentis Perfectī et Praeteritī Indēfīnītī officiō fungitur: e. g. amāvī, monuī, &c.

§50. Vōx Passīva conversiō est Trānsitīvī Verbī, ita ut Obiectum Āctīvī Verbī Subiectum fīat Passīvī Verbī: e. g. Āct. Brūtus Caesarem occīdit. Pass. Caesar ā Brūtō occīsus est.

Nōmen Verbāle partim verbī partim nōminis habet vim, in eō quod et obiectum regere potest et cāsuum flexiōnēs praebet.

Īnfīnītīvus aut Subiectum aut Obiectum potest
esse: e. g.
Dulce et decōrum est prō patriā morī.
Cicerō rempublicam adiuvāre cupiit.

Ex Gerundiō suppeditantur oblīquī cāsūs Īnfīnītīvī:
e. g.
  Agendō discimus.
  Ars loquendī difficilis est.
  Ad cōgitandum aptus est homō.

Supīnum cum verbīs mōtum sīgnificantibus ūsurpātur: e. g. Lūsum exīmus, deinde dormītum abīmus.

§52. Participium est Adiectīvum Verbāle; Adiectīvum enim est quia eum nōmine concordat, verbī autem habet vim in eō quod obiectum potest regere: e. g. In Āfricā Poenōs oppūgnantēs Rōmam dēfendimus.

§53. Clausulae sunt eae sententiae quae ex Prīncipālī Sententiā pendent. Hārum tria sunt genera; aut enim nōmināles vocantur sī nōminis, aut adiectīvālēs sī adiectīvī, aut adverbiālēs sī adverbī, officiō funguntur.

Adiectīvālis autem Clausula per Relātīvum Prōnōmen, adverbiālis per coniūnctiōnem, alligātur.

Adverbiālēs clausulae plurium sunt generum, e.g. (1) Temporālēs, quārum couiūnctiōnēs cum, dum, antequam, postquam, simul āc, et similia sunt. (2) Causālēs, quārum coniūnctiōnēs quia, quod sunt. (3) Comparātīvae, quārum coniūnctiōnēs quam, ut, sīcut sunt. (4) Conditiōnālēs, quārum coniūnctionēs sī et nisi sunt.

Animadvertenda est in his sententiīs temporum
proprietās:
  Dum Brundisium iter facit, subitō ab hostibus oppressus est.
  Cum Rōmam redierō, Senātum dē rē cōnsulam.
  Sī tē hīc offenderō, moriēre.

VOCĀBULA

LŪDUS

magister ita! sella rogāre discipulus sānē! iānua respondēre liber minimē! fenestra intellegere lēctiō prōnūntiātiō mūrus scīre līttera silentium carta nescīre sententia lingua campus oblīvīscī līnea numerus ōtium prōnūntiāre pāgina pēnsum docēre silēre pīctūra nota discere loquī fābula vitium ēdiscere numerāre stilus praemium recitāre laborāre tabella poena legere cessāre tabula ferula scrībere ferīre crēta verber extergēre mōnstrāre interrogātum camera explicāre adesse respōnsum mēnsa interrogāre abesse

DOMUS lēctus trīclīnium pānis accumbere cubīle cēna cāseus cēnāre cubiculum prandium frustum prandēre tēctum amphora famēs fundere porticus pōculum condīmentum bibere epistula lāc dormīre sitīre lītterae vīnum aegrōtāre edere iānua aqua habitāre mordēre sella sitis vīsere sorbēre mūrus cibus scrībere ēsurīre mēnsa carō

FAMILIA pater vir senex valē! māter uxor avus amāre fīlius īnfāns servus amplectī fīlia nūtrīx serva nūtrīre parentēs puer servitūs ēducāre līberī puella verna servīre frāter geminī salvē! salūtāre soror iuvenis

URBS oppidum circus rēspublica sacrificium Rōma spectāculum aedificium victima Massilia theātrum columna sacerdōs Carthāgō lūdī statua prōdigium Ōstium forum templum aedificāre Brundisium porta deus precārī Athēnae via Iuppiter laudāre arx portus Apollō cantāre Capitōlium pōns Mārs sacrificāre moenia cīvis Phoebus caedere mūrus senātor āra fūmāre campus Mārtius senātus

RŪS ager pecus quercus rosa agricola pecus via viola fundus lāc viātor pōmum arātor cāseus iter arāre arātrum flūmen vīcus fodere iugum fluvius vīlla serere frūmentum rīpa vīlicus metere sēmen līmus vēnātor pāscere arista stāgnum hortus fluere seges mōns planta inundāre plaustrum clīvus flōs natāre horreum saltus crocus errāre humus saxum hyacinthus crēscere pāstor silva līlium flōrēre grēx arbor narcissus nāscī

ANIMĀLIA equus āgnus lupa hirundō asinus sūs tigris ōvum mūlus fera avis piscis canis aper anas dēvolāre bōs cervus columba volitāre taurus elephās cornīx cantāre vacca leō gallus natāre cornū lepus gallīna vorāre ovis

CORPUS carō cor capillus dēns pellis membrum ōs labrum sanguis caput frōns oculus lacrima sinistra validus edere lingua digitus vīvus bibere vōx pūgnus mortuus tangere vāgītus crūs vidēre pūgnāre carmen genū spectāre ambulāre clāmor pēs lacrimāre currere nāsus gradus loquī salīre collum passus vocāre surgere umerus vīta cantāre stāre tergum mors clāmāre cōnsīdere bracchium somnus exclāmāre sedēre manus sānus clāmitāre vīvere dextra rōbustus rīdēre

ANIMUS mēns laetus nōlle intellegere virtūs trīstis mālle meminisse fortis miser spērāre oblīvīscī timidus tranquillus dēspērāre timēre superbus sēcūrus putāre gaudēre stultus velle crēdere īrāscī studiōsus

CARTA aqua mōns Graecia Padus Ōceanus locus Helvētia Athēnae mare incola Hispānia Brundisium flūmen patria Ītalia Carthāgō fluvius prōvincia Latium Massilia rīpa urbs Hibernia Ōstium ōstium oppidum Corsica Rōma portus Eurōpa Melita habitāre terra Āfrica Sardinia incolere īnsula Britannia Sicilia iacēre paenīnsula Gallia Alpēs stāre ōra Germānia Ister fluere

NĀVIS nauta vēlum rōstrum Ōceanus magister ventus trānstrum gubernāre gubernātor fūnis portus rēmigāre gubernāculum mālus cursus prōpellere rēmēx prōra mare trānsīre rēmus puppis

EXERCITUS imperātor iter tēlum dēfendere dux vēxillum arcus imperāre tribūnus sīgnum sagitta iubēre centuriō obsidiō gladius dūcere mīles obsessus vāgīna īnstruere pedes tormentum hasta fodere eques pūgna iaculum mūnīre iaculātor proelium arma obsidēre sagittārius impetus galea sē dēdere vigil spolium clipeus vincere aciēs vulnus scūtum superāre āgmen socius lōrīca fugāre cōpiae hostis tuba fugere legiō captīvus pūgnāre occīdere castra victor oppūgnāre gerere tabernāculum victōria expūgnāre stringere praetōrium triumphus invādere trūdere fossa perīculum repellere mittere vāllum bellum resistere iacere impedīmenta pāx

CAELUM sōl nūbēs secundus diēs umbra obscūrus adversus lūx umbrōsus ventus oriēns nox pluvia Eurus merīdiēs fulgēre imber Notus occidēns pluere nix Zephyrus septentriōnēs flāre glaciēs Aquilō

TEMPUS annus Kalendae vigilia māne vēr Īdūs hōra vesperī aestās Mārtius hodiē cottīdiē autumnus diēs crās prīmā lūce hiems merīdiēs herī noctū mēnsis nox

HOMINĒS populus Rōmānī Hispānī Hannibal gēns Britannī Ītalī Horātius plēbs Etruscī Poenī Rōmulus prīnceps Gallī Latīnī Remus rēx Germānī Caesar Scīpiō rēgulus Graecī Brūtus Vercingetorīx barbarī

INDEX

A. ā, ab, praep. Abl. reg. 15. abeō, īre, -iī, -itum. 15. absum, -esse, āfuī, -. 20. accidō, -ere, -cidī. -. 51. accipiō, -ere, -cēpī, -ceptum. 23. accumbō, -ere, -cubuī, -cubitum. 56. ācer, ācris, ācre. 47. aciēs, aciēī, f. 47. ācriter, adv. 47. acūtus, -a, -um. 9. ad, praep. Acc. reg. 13. addō, -ere, addidī, additum. 29. addūcō, -ere, -dūxī, -dūctum. 51. adeō, -īre, -iī, -itum. 29. adhibeō, -ēre, -uī, -itum. 39. adhūc, adv. 31. admoneō, -ēre, -uī, -itum. 52. adsum, -esse, -fuī, -. 28. adversus, -a, -um. 32. aedificium, aedificiī, n. 20. aedificō, -āre, -āvī, -ātum. 18. aegrōtō, -āre, -āvī, -ātum. 42. aequus, -a, -um. 21. astās, astātis, f. 43. affero, -ferre, attulī, allātum. 49. Āfrica, -ae, f. 12. ager, agrī, m. 17. āgmen, āgminis, n. 31. āgnus, -ī, m. 25. agō, -ere, ēgī, āctum. 23, 25, 39, 42, 51. agricola, -ae, m. 17. albus, -a, -um. 6. aliquandō, adv. 26. aliquis, aliquid, prōn. 31. gram. §25. alius, alia, aliud. 9. gram. §15. Alpēs, -ium, f. pl. 35. alter, altera, alterum. 10. gram. §15. altus, -a, -um. 14. alveus, -ī, m. 44. ambō, ambae, ambō. 27. gram. §24. ambulō, -āre, -āvī, -ātum 13. amīcē, adv. 22. amīcus, -ī, m. 20. amō, -āre, -āvī, -ātum. 31. amphora, -ae, f. 56. amplector, -ī, -plexus sum. 54. an, coni. 3. anas, anatis, f. 41. Anglicus, -a, -um. 14. angustus, -a, -um. 6. animal, animālis, n. 83. animus, -ī, m. 38. annōn, coni. 3. annūntiō, -āre, -āvī, -ātum. 51. annus, -ī, m. 20. ante, praep. Acc. reg. 12. anteā, adv. 35. antequam, coni. 37. antīquus, -a, -um. 20. aper, aprī, m. 42. aperiō, -īre, aperuī, apertum. 7. apertus, -a, -um. 6. Apollō, Apollinis, m. 55. appāreō, -ēre, -uī, -itum. 17. appropinquō, -āre, -āvī, -ātum. 22. apud, praep. Acc. reg. 20. aqua, -ae, f. 9. Aquilō, Aquilōnis, m. 55. āra, -ae, f. 50. arātor, arātōris, m. 34. arātrum, -ī, n. 34. arbor, arboris, f. 55. arcus, -ūs, m. Dat. Abl. Pl. arcubus. 36. arista, -ae, f. 43. arma, armōrum, n. pl. 18. arō, -āre, -āvī, -ātum. 34. ars, artis, f. 55. arx, arcis, f. 31. ascendō, -ere, -scendī, -scēnsum. 36. ascēnsus, -ūs, m. 36. asinus, -ī, m. 26. at, coni. 38. Athēnae, -ārum, f. pl. 51. auctor, auctōris, m. 52. audācter, adv. 36. audāx, adi. Gen. audācis. 34. audiō, -ire, -īvi, -ītum. 4. auferō, -ferre, abstulī, ablātum. 42. aufugiō, ere, -fūgī, -fugitum. 41. aurātus, -a, -um. 50. aut, coni. 11. autem, coni. 14. autumnus, -ī, m. 43. āvertō, -ere, -vertī, -versum. 46. avis, -is, f. 33. avus, -ī, m. 35.

B. baculum, -ī, n. 34. barbarus, -a, -um. 10. bellum, -ī, n. 30. bene, adv. 12. benīgnus, -a, -um. 41. bibō, -ere, bibī, -. 46. bonus, -a, -um. 20. bōs, bovis, m. 34. gram. §14. bracchium, brachiī, n. 18. brevis, breve. 38. Britannia, -ae, f. 9. Brundisium, Brundisiī, n. 51. Brūtus, -ī, m. 22.

C. cadō, -ere, cecidī, cāsum. 27. caedō, -ere, cecīdī, caesum. 25. caelum, -ī, n. 26. caeruleus, -a, -um. 6. Caesar, Caesaris, m. 29. callidus, -a, -um. 40. camera, ae, f. 5. campus, -ī, m. 14. canis, -is, m. Gen. Pl. canum. 33. canō, -ere, cecinī, cantum. 43. cantō, -āre, -āvī, -ātum. 24. capillus, ī, m. 29. capiō, -ere, cēpī, captum. 22. Capitōlium, Capitōliī, n. 21. captīvus, -ī, m. 29. caput, capitis, n. 30. careō, -ēre, -uī, -itum. Abl. reg. 49. carmen, carminis, n. 34. carō, carnis, f. 33. carpō, -ere, carpsī, carptum. 55. carta, -ae, f. 5. Carthāgō, Carthāginis,f. 35. cāseus, -ī, m. 41. castra, castrōrum, n. pl. 18. causa, -ae, f. 40. caveo, -ēre, cāvī, cautum. 52. celer, celeris, celere. 36. celeritās, celeritātis, f. 39. celeriter, adv. 36. cēna, -ae, f. 24. centuriō, centuriōnis, m. 47. cēnō, -āre, -āvī, -ātum. 11. cernō, -ere, crēvī, crētum. 46. certē, adv. 37. certus, -a, -um. 43. cervus, -ī, m. 39. cessō, -āre, -āvī, -ātum. 43. cēterī, -ae, -a, pl. adi. 11. cibus, -ī, m. 26. cingō, -ere, cīnxī, cīnctum. 21. circā, adv. 44. circum, praep. Acc. reg. 12. circumstō, -āre, -stetī, -. 56. circus, -ī, m. 20. cito, adv. 22. cīvis, -is, m. 31. clāmitō, -āre, -āvī, ātum. 50. clāmō, -āre, -āvī, -ātum. 13. clāmor, clāmōris, m. 31. clārus, -a, -um. 31. claudō, -ere, clausī, clausum. 7. clausus, -a, -um. 6. clipeus, -ī, m. 18. clīvus, -ī, m. 17. cōgitō, -āre, -āvī, -ātum. 28. cōgnōscō, -ere, -nōvī, -nitum. 51. collum, -ī, n. 18. colō, -ere, coluī, cultum. 17. color, colōris, n. 55. columba, -ae, f. 33. columna, -ae, f. 21. comitor, -ārī, -ātus sum. 53. comparō, -āre, -āvī, -ātum. 38. compleō, -ēre, -plēvī, -plētum. 41. condīmentum, -ī, n. 56. condō, -ere, condidī, conditum. 44. cōnfero, -ferre, contulī, collātum. 43 cōniciō, -ere, coniēcī, coniectum. 44. coniungō, -ere, -iūnxī, -iūnctum. 32. coniūrātiō, coniūrātiōnis, f. 52. coniūrātus, -ī, m. 52. coniūrō, -āre, -āvī, -ātum. 52. cōnservō, -āre, -āvī, -ātum. 44. cōnsīdō, -ere, -sēdī, sessum. 2. cōnsilium, cōnsiliī, n. 29. cōnspectus, -ūs, m. 47. cōnspiciō, -ere, -spexī, -spectum. 45. cōnstituō, -ere, -stituī, stitūtum. 35. contentus, -a, -um. Abl. reg. 32. contrā, praep. Acc. reg. 29. contrā, adv. 41. contrārium, contrāriī, n. 10. conveniō, -īre, -vēnī, -ventum. 40. convocō, -āre, -āvī, -ātum. 37. cōpiae, -ārum, f. pl. 48. cor, cordis, n. 55. Cornēlia, -ae, f. 30. Cornēliānus, -a, -um. 30. Cornēlius, Cornēlī, m. 30. cornīx, cornīcis, f. 43. cornū, -ūs, n. 50. corōnō, -āre, -āvī, -ātum. 50. corpus, corporis, n. 30. corrigō, -ere, -rēxī, -rēctum. 14. Corsica, ae, f. 9. cottīdiē, adv. 14. crās, adv. 26. crēdō, -ere, crēdidī, crēditum. 47. crēscō, -ere, crēvī, crētum. 43. crēta, -ae, f. 5. crocus, -ī, m. 55. crūdēlis, crūdēle. 44. crūs, crūris, n. 30. cubiculum, -ī, n. 24. cubīle, cubīlis, n. 45. culpa, -ae, f. 41. culpō, -āre, -āvī, -ātum. 56. cum, coni. 10. cum, praep. Abl. reg. 22. cumulō, -āre, -āvī, -ātum. 45. cupiō, -ere, cupīvi, cupītum. 41. cūr? adv. 23. cūrō, -āre, -āvī, -ātum. 40. currō, -ere, cucurrī, cursum. 14. currus, -ūs, m. 50. cursus, -ūs, m. 44. cūstōdiō, -īre, -īvī -ītum. 46.

D. dē, praep. Abl. reg. 22. decem, adi. 10. decimus, -a, -um. 10. dēdicō, -āre, -āvī, -ātum. 50. dēdō, -ere, dēdidī, dēditum. 47. dēfendō, -ere, -fendī, -fēnsum. 19. dēfessus, -a, -um. 48. dēiciō, -ere, dēiēcī, dēiectum. 49. deinde, adv. 11. dēlābor, -ī, dēlāpsus sum. 54. dēmittō, -ere, -mīsī, -missum. 31 dēnique, adv. 50. dēns, dentis. m. 56. dēnsus, -a, -um. 43. dēpellō, -ere, -pulī, -pulsum. 56. dēscendō, -ere, -scendī, -scēnsum. 20. dēscēnsus, -ūs, m. 37. dēscrībō, -ere, -scrīpsī, -scrīptum. 21 dēsiliō, -īre, -siluī, -sultum. 31. dēsistō, -ere, dēstitī, dēstitum. 56 dēspērō, -āre, -āvī, -ātum. 47. dēsum, dēesse, dēfuī, -. 52. deus, -ī, m. 21. gram. §14. dēvertō, -ere, -vertī, -versum. 55. dēvolō, -āre, -āvī, -ātum. 83. dēvolvō, -ere, -volvī, -volūtum. 36. dexter, dextra, dextrum. 19. dextra, -ae, f. 5. diadēma, diadēmatis, n. 51. dīcō, -ere, dīxī, dictum. 2. diēs, diēī, m. 24. differō, -ferre, distulī, dīlātum. 53. difficilis, difficile. 34. digitus, -ī, m. 56. dīgnus, -a, -um. Abl. reg. 41. dīligenter, adv. 41. dīmittō, -ere, -mīsī, -missum. 46. discipulus, -ī, m. 3. discō, -ere, didicī, -. 3. discus, -ī, m. 55. dispōnō, -ere, -posuī, -positum. 46. disserō, -ere, -seruī, -sertum. 42. distribuō, -ere, -tribuī, -tribūtum. 47. diū, adv. 29. dīves, adi. Gen. dīvitis. 33. dīvidō, -ere, dīvīsī, dīvīsum. 45. dō, dare, dedī, datum. 23. doceō, -ēre, docuī, doctum. 3. docilis, docile. 33. doctus, -a, -um. 40. domī, adv. 24. domina, -ae, f. 40. dominus, -ī, m. 40. domō, adv. 24. domum, adv. 15. dōnum, -ī, n. 51. dormiō, -īre, -īvī, -ītum. 11. dūcō, -ere, dūxī, dūctum. 20. dulcis, dulce. 33. dum, coni. 12. duo, duae, duo, adi. 10. duodecim, adv. 11. duodecimus, -a, -um. 12. duodevīcēnsimus, -a, -um. 18. dux, ducis, m. 30.

E. ē, ex, praep. Abl. reg. 15. ēbriōsus, -a, -um. 56. ecce! interi. 10. edāx, adv. Gen. edācis. 56. ēdiscō, -ere, ēdidicī, -. 9. edō, -ere, ēdī, ēsum. 25. ēducō, -āre, -āvī, -ātum. 44. effugiō, -ere, -fūgī, -fugitum. 40. effundō, -ere, -fūdī, -fūsum. 44. ego, prōn. 3. gram. §25. elephās, elephantī, m. 35. enim, coni. 15. eō, īre, īvī vel iī, itum. 13. epistula, -ae, f. 28. eques, equitis, m. 35. equidem, adv. 43. equus, -ī, m. 20. ērigō, -ere, -rēxī, -rēctum. gram. §45. errō, -āre, -āvī, -ātum. 25. ēsuriō, -īre, -, -. 41. et, coni. 3. etiam, coni. 9. Etruscī, -ōrum, m. pl. 31. Eurōpa, -ae, f. 9. Eurus, -ī, m. 55. ex, praep. Abl. reg. 15. excitō, -āre, -āvī, -ātum. 46. exclāmō, -āre, -āvī, -ātum. 13. exemplum, -ī, n. 15. exeō, -īre, -iī, -itum. 15. exerceō, -ēre, -uī, -itum. 21. exercitus, -ūs, m. 85. exorior, -īrī, -exortus sum. 55. expellō, -ere, -pulī, -pulsum. 84. explicō, -āre, -āvī, -ātum. 32. explōrō, -āre, -āvī, -ātum. 46. expōnō, -ere, -posuī, -positum. 32. expūgnō, -āre, -āvī, -ātum. 46. exspectō, -āre, -āvī, -ātum. 27. exstruō, -ere, -struxī, structum. 45 extemplō, adv. 46. extergeō, -ēre, -tersī, -tersum. 15. exterior, exterius, comp. adi. 49. extrā, praep. Acc. reg. 12. extrahō, -ere, -trāxī, -trāctum. 54. extrēmus, -a, -um. Superl. Adv. 26

F. fābula, ae, f. 20. facile, adv. 38. facilis, facile. 34. faciō, -ere, fēcī, factum. 2. factum, -ī, n. 55. facultās, facultātis, f. 51. famēs, famis, f. Abl. famē. 49. familia, -ae, f. 30. fēmina, -ae, f. 25. fenestra, -ae, f. 5. fera, -ae, f. 42. ferē, adv. 9. feriō, -īre, -, -. 25. ferō, ferre, tulī, lātum. 43, 44. ferōx, adi. Gen. ferōcis. 42. fertilis, fertile. 33. ferula, -ae, f. 22. fessus, -a, -um. 45. fēstus, -a, -um. 25. fidēlis, fidēle. 33. fīlia, -ae, f. 30. fīlius, fīlī, m. Voc. fīlī. 20. fīnis, -is, m. 38. fiō, fierī, factus sum. 40. fīrmō, -āre, -āvī, -ātum. 48. flāvēscō, -ere, -, -. 43. flāvus, -a, -um. 29. flō, -āre, -āvī, -ātum. 55. flōreō, -ere, -uī, -. 55. flōs, flōris, m. 50. flūmen, flūminis, n. 31. fluō, -ere, fluxī, -fluxum. 17. fluvius, fluviī, m. 17. fodiō, -ere, fōdī, fossum. 18. fortasse, adv. 39. forte, adv. 43. fortis, forte. 35. fortiter, adv. 36. fortitūdō, fortitūdinis, f. 48. forum, -ī, m. 21. fossa, -ae, f. 18. frangō, -ere, frēgī, frāctum. 31. frāter, frātris, n. 30. frōns, frontis, f. 16. frūmentum, -ī, n. 33. frustum, -ī, n. 56. fugiō, -ere, fūgī, fugitum. 26. fugō, -āre, -āvī, -ātum. 47. fulgeō, -ēre, fulsī, -. 43. fūmō, -are, -āvī, -ātum. 50. fundo, -āre, -āvī, -ātum. 56. fundus, -ī, m. 41. fūnis, is, m. 31.

G. Gāius, Gāī, m. Voc. Gāī. 30. galea, -ae, f. 18. Gallia, -ae, f. 9. Gallicus, -a, -um. 11. gallīna, -ae, f. 33. Gallus, -ī, m. 15. gallus, -ī, m. 24. gaudeō, -ēre, gāvīsus sum. 51. gaudium, gaudiī, n. 51. geminī, -ōrum, m. pl. 44. gēns, gentis, f. 31. genū, -ūs, n. 37. genus, generis, n. 18. Germānia, -ae, f. 9. Germānus, -ī, m. 15. gerō, -ere, gessī, gestum. 18, 45. glaciēs, glaciēī, f. 37. gladiātor, gladiātōris, m. 40. gladius, gladiī, m. 18. gradus, -ūs, m. 37. Graecia, -ae, f. 9. Graecus, -ī, m. 16. grandis, grande. 55. grātiae, -ārum, f. pl. 23. gravis, grave. 36. grēx, gregis, m. 34. gubernāculum, -ī, n. 32. gubernātor, gubernātōris, m. 32. gubernō, -āre, -āvī, -ātum. 32.

H. habeō, -ēre, -uī, itum. 7. habitō, -āre, -āvī, -ātum, 16. Hannibal, Hannibalis, m. 35. harēna, -ae, f. 43. hasta, -ae, f. 18. haud, adv. 27. Helvētia, ae, f. 9. herī, adv. 25. hērōs, hērōis, m. 44. heus! interi. 52. Hibernia, -ae, f. 9. hic, haec, hoc. 6. gram. §25. hīc, adv. 9. hiems, hiemis, f. 43. hirundō, hirundinis, f. 43. Hispānia, -ae, f. 9. Hispānus, -ī, m. 15. historia, -ae, f. 48. hodiē, adv. 22. hodiernus, -a, -um. 25. honestus, -a, -um. 52. hōra, -ae, f. 11. Horātius, Horātī, m. Voc. Horātī. 31. horreum, -ī, n. 43. hortus, -ī, m. 34. hostis, -is, m. 31. hūc, adv. 13. humī, adv. 27. humus, -ī, f. 43. hyacinthus, -ī, m. 55.

I. iaceō, -ēre, -uī, -itum. 12. iaciō, -ere, iēcī, iactum. 18. iaculātor, iaculātōris, m. 35. iaculum, -ī, n. 18. iam, adv. 20. iānua, -ae, f. 5. ibi, adv. 21. īcō, -ere, īcī, īctum. 55. īctus, -ūs, m. 52. īdem, eadem, idem. 51. gram. §25. Īdūs, -uum, f. pl. 52. igitur, coni. 12. īgnāvē, adv. 22. īgnāvus, -a, -um. 22. ignōrō, -āre, -āvī, -ātum. 82. īgnōscō, -ere, -nōvī, -nōtum. 54. ille, illa, illud. 3. gram. §25. illīc, adv. 9. illūc, adv. 33. illūstris, illūstre. 52. imber, imbris, m. 43. immō vērō, adv. 36. impedīmenta, -ōrum, n. pl. 46. imperātor, imperātōris, m. 38. imperō, -āre, -āvī, -ātum. 34. imperium, imperiī, n. 29. impetus, -ūs, m. 47. impleō, -ēre, -plēvī, -plētum. 32. improbus, -a, -um. 43. imprūdēns, adi. Gen. imprūdentis. 54. īmus, -a, -um, superl. adi. 16. in, praep. Acc. reg. 13. Abl. reg. 16. incipiō, -ere, -cēpī, -ceptum. 20. inclūsus, -a, -um. 9. incola, -ae, m. 17. incolō, -ere, -coluī, -. 35. incurrō, -ere, -currī, -cursum. 34. indicō, -āre, -āvī, -ātum. 52. indīgnus -a, -um. 41. induō, -ere, -duī, -dūtum. 54. Indus, -ī, m. 42. indūtus, -a, -um. 50. īnfāns, īnfantis, m. et f. 40. īnferior, īnferius, comp. adi. 38. īnfestus, -a, -um. 35 īnfrā, praep. Acc. reg. 12. īnfrā, adv. 38. ingēns, adi. Gen. ingentis. 34. ingredior, -ī, ingressus sum. 53 inimīcē, adv. 22. inīquus, -a, -um. 20. initium, initiī, n. 41. iniūstus, -a, -um. 41. innumerus, -a, -um. 10. inquit. vb. 13. īnstitūtus, -a, -um. 50. īnstrūmentum, -ī, n. 19. īnstruō, -ere, -struxī, -structum. 47. īnsula, -ae, f. 9. intellegō, -ere, intellēxī, intellēctum. 4. inter, praep. Acc. reg. 12. intercipiō, -ere, -cēpī, ceptum. 43. interdum, adv. 38. intereā, adv. 31. interficiō, -ere, -fēcī, -fectum. 42. interrogātiō, interrogātiōnis, f. 4. interrogātum, -ī, n. 13. interrogō, -āre, -āvī, -ātum. 3. intrā, praep. Acc. reg. 12. intrō, -āre, -āvī, -ātum. 12. inundō, ire, -āvī, -ātum. 44. invādō, -ere, -vāsī, -vāsum. 35. inveniō, -īre, -vēnī, -ventum. 27. invideō, -ēre, -vīdī, -vīsum. Dat. reg. 52. invidia, -ae, f. 51. iō! interi. 50. ipse, ipsa, ipsum. 36. gram. §25. īrāscor, -ī, īrātus sum. 54. īrātus, -a, -um. 53. is, ea, id. 32. gram. §25. iste, ista, istud. 39. gram. §25. Ister, Istrī, m. 17. ita, adv. 4. Ītalia, -ae, f. 9. Ītalus, -ī, m. 15. itaque, coni. 46. iter, itineris, n. 35. iterō, -āre, -āvī, -ātum. 50. iterum, adv. 11. iubeō, -ēre, iussī, iussum. 44. iugum, -ī, n. 34. Iūlius, Iūlī, m. Voc. Iūlī. 29. Iuppiter, Iovis, m. 50. gram. §14. iussum, -ī, n. 32. iūstus, -a, -um. 41. iuvenis, -is, m. Gen. pl. iuvenum, 51.

L. labor, labōris, m. 56. labōrō, -āre, -āvī, -ātum. 14. labrum, -ī, n. 56. lāc, lāctis, n. 41. lacrima, -ae, f. 54. lacrimō, -āre, -āvī, -ātum. 25. laetē, adv. 22. laetus, -a, -um. 22. lateō, -ēre, -uī, -. 36. Latīnus, -a, -um. 11. Latium, Latiī, n. 21. lātus, -a, -um, 6. laudō, -āre, -āvī, -ātum. 25. laurus, -ī, f. 50. laus, laudis, f. 41. lēctiō, lēctiōnis, f. 2. lēctus, -ī, m. 24. lēctus, -a, -um. 45. legiō, legiōnis, f. 30. legō, -ere, lēgī, lēctum. 28. lentē, adv. 22. lentus, -a, -um. 22. leō, leōnis, m. 42. lepus, leporis, m. 42. libellus, -ī, m. 52. libenter, adv. 39. liber, librī. m. 14 līberī, -ōrum, m. pl. 48. licet, -ēre, licuit, -. 42. līlium, līliī, n. 55. līmus, -ī, m. 54. līnea, -ae, f. 33. lingua, -ae, f. 5. līttera, -ae, f. 5. lītterae, -ārum, f. pl. 40. loculus, -ī, m. 14. locus, -ī. m. Pl. loca, n. 14. longē, adv. 20. longus, -a, -um. 6. loquor, -ī, locūtus sum. 53. lōrīca, -ae, f. 18. lūdō, -ere, lūsī, lūsum. 11. lūdus, -ī, m. 14. lūdī, -ōrum, m. pl. 21. lupa, -ae, f. 44. lūx, lūcis, f. 53.

M. magis, comp. adv. 51. magister, magistrī, m. 13. māgnus, -a, -um. 6. māior, māius. comp. adv. 38. male, adv. 22. mālō, mālle, māluī, -. 40. gram. §33. mālus, -ī, m. 32. malus, -a, -um. 22. māne, adv. 11. maneō, -ēre, mānsī, mānsum. 20. manus, -ūs, f. 37. Mārcus, -ī, m. 13. mare, maris, n. 32. Mārs, Mārtis, m. 44. Mārtius, -a, -um. 21, 51. Massilia, -ae, f. 27. māter, mātris, f. 30. mathēmaticus, -a, -um. 11. māximē, superl. adv. 31. māximus, -a, -um, superl. adi. 20. medius, -a, -um, 16. Melita, ae, f. 9. membrum, -ī, n. 18. meminī, meminisse. 55. gram. §33. mēns, mentis, f. 56. mēnsa, -ae, f. 5. mēnsis, -is, m. 49. mereor, -ērī, meritus sum. 53. merīdiēs, merīdiēī, m. 11, 55. metō, -ere, messuī, messum. 43. metuō, -ere, metuī, metūtum. 51. meus, mea, meum; Voc. māsc. mī. 8. mīles, mīlitis, m. 30. mille, adi. 31. minimē, superl. adv. 4. minor, minus, comp. adi. 38. miser, misera, miserum. 22. miserē, adv. 22. miseret, -ēre, miseruit, -. 52. mittō, -ere, mīsī, missum. 36. modo, adv. 37, 45. modus, -ī, m. 31. moenia, moenium, n. pl. 31. mōns, montis, m. 31. mōnstrō, -āre, -āvī, -ātum. 8. mora, -ae, f. 27. mordeō, -ēre, momordī, morsum. 56. moror, -ārī, morātus sum. 53. mortuus, -a, -um. 27. moveō, -ēre, mōvī, mōtum. 47. mox, adv. 24. multitūdō, multitūdinis, f. 51. multus, -a, -um. 10. mūlus, -ī, m. 39. mūniō, -īre, -īvī, -ītum. 45. Mūrēna, -ae, m. 22. mūrus, -ī, m. 14.

N. nam, coni. 23. narcissus, -ī, m. 55. nārrō, -āre, -āvī, -ātum. 20. nāscor, -ī, nātus sum. 55. nāsus, -ī, m. 18. natō, -āre, -āvī, -ātum. 28. nātus, -a, -um. 20. nauta, ae, m. 17. nāvis, -is, f. 32. -ne? adv. 4. nē … quidem, adv. 37. necō, -āre, -āvī, -ātum. 44. negōtium, negōtiī, n. 42. nēmō, nōminem, nūllīus, nēminī, nūllō, pron. 3. neque, coni. 4. nesciō, -īre, -īvī, -ītum. 5. niger, nigra, nigrum. 6. nihil, pron. 22. nimis, adv. 56. nisi, coni. 31. nitidus, -a, -um. 30. nix, nivis, f. 37. noctū, adv. 24. nōlō, nōlle, nōluī, -. 22. gram. §33. nōmen, nōminis, n. 5, 30. nōn, adv. 4. nōndum, adv. 32. nōnne? adv. 4. nōnnūllī, -ae, -a. pl. adi. 28. nōnnunquam, adv. 19. nōnus, -a, -um. 9. nōs, pron. 8. gram. §25. noster, nostra, nostrum. 8. nota, -ae, f. 23. Nōtus, -ī. m. 55. novem, adv. 10. nōvī, nōvisse. 33. gram. §33. novus, -a, -um. 29, 50. nox, noctis, f. 11. nūbēs, nūbis, f. 43. nūllus, -a, -um. 10. gram. §15. num? adv. 38. numerō, -āre, -āvī, -ātum. 40. numerus, -ī, m. 10. nunc, adv. 7. nūntiō, -āre, -āvī, -ātum. 47. nūntius, nūntī, m. 40. nūper, adv. 51. nūtriō, -īre, -īvī, -ītum. 44. nūtrīx, nūtrīcis,f. 44.

O. oblīvīscor, -ī, oblītus sum; Gen. reg. 53. oblongus, -a, -um. 18. obscūrus, -a, -um. 26. obsessus, -a, -um. 49. obsideō, -ēre, -sēdī, -sessum. 48. obsidiō, obsidiōnis, f. 48. obstupefactus, -a, -um. 52. occidēns, occidentis, m. 55. occidō, -ere, -cīdī, -cīsum. 27. occurrō, -ere, -currī, -cursum. 33. Ōceanus, -ī, m. 17. octāvus, -a, -um. 8. octō, adv. 10. oculus, -ī, m. 18. ōdī, ōdisse. 51. gram. §33. offerō, -ferre, obtulī, oblātum. 51. ōlim, adv. 27. omnīnō, adv. 11. omnis, omne. 3. onerō, -āre, -āvī, -ātum. 50. onus, oneris, n. 37. opīniō, opīniōnis, f. 51. opīnor, -ārī, -ātus sum. 53. oportet, -ēre, oportuit, -. 42. oppidum, -ī, n. 21. oppūguō, -āre, -āvī, -ātum. 19. optimus, -a, -um; superl. adi. 30. opus, operis, n. 41. ōra, -ae, f. 29. ōrātiō, ōrātiōnis, f. 50. oriēns, orientis, m. 55. ornō, -āre, -āvī, -ātum. 50. ōs, ōris, n. 56. ostendō, -ere, -tendere, -tēnsum vel -tentum. 36. Ōstium, Ōstiī, n. 32. ōstium, ōstiī, n. 32. ōtium, ōtiī, n. 25. ovis, -is, f. 34. ōvum, -ī, n. 33.

P. Padus, -ī, m. 17. paene, adv. 54. paenīnsula, -ae, f. 9. paenitet, -ēre, paenituit, -. 55. pāgina, -ae, f. 5. pānis, -is, m. 56. parātus, -a, -um. 42. parcō, -ere, pepercī, parsum. Dat. reg. 44. parēns, parentis, m. et f. Gen.pl. parentum. 54. parō, -āre, -āvī, -ātum. 46. pars, partis, f. 31. parumper, adv. 52. parvus, -a, -um. 6. pāscō, -ere, pāvī, pāstum. 40. passus, -ūs, m. 20. pāstor, pāstōris, m. 31 pater, patris, m. 30. patior, -ī, passus sum. 53. patria, -ae, f. 9. paucī, -ae, a, pl. adv. 10. pauper, adi. Gen. pauperis. 34. pāx, pācis, f. 29. pecūnia, -ae, f. 40. pecus, pecoris, n. 41. pecus, pecudis, f. 33. pedes, peditis, m. 35. pellis, -is, f. 33. pendeō, -ēre, pependī, pēnsum. 18. pēnsum, -ī, n. 8. per, praep. Acc. reg. 14. pergō, -ere, perrēxī, perrēctum. 38. perīculōsus, -a, -um. 38. perīculum, -ī, n. 36. permultus, -a, -um. 16. persequor, -ī, persecūtus sum. 53. persuādeō, -ēre, -suāsī, -suāsum. 54. perveniō, -īre, -vēnī, -ventum. 36. pēs, pedis. m. 30. peto, -ere, petīvī, petītum. 15 Phoebus, -ī, m. 55. pīctūra, -ae, f. 14. pila, -ae, f. 5. pingō, -ere, pīnxī, pīctum. 50. piscis, -is, m. 41. planta, -ae, f. 43. plaudō, -ere, plausī, plausum. 51. plaustrum, -ī, n. 50. plēbs, plēbis, f. 51. plēnē, adv. 53. plēnus, -a, -um. 41. plērīque, plēnaeque, plēraque, pl. adi. 40. plērumque, adv. 34. pluit, -ere, pluit, -. 43. plūrimus, -a, -um, superl. adi. 41. pluvia, -ae, f. 43. pōculum, -ī, n. 56. poena, -ae, f. 41. Poenus, -ī, m. 35. poēta, -ae, m. 43. pōmum, -ī, m. 55. pōnō, -ere, posuī, positum. 7. pōns, pontis, m. 31. populus, -ī, m. 25. porta, -ae, f. 20. porticus, -ūs, f. 35. portō, -āre, -āvī, -ātum. 40. portus, -ūs, m. 35. possum, posse, potuī, -. 15. post, praep. Acc. reg. 12 posteā, adv. 39. posthāc, adv. 26. postquam, coni. 44. postrēmō, adv. 24. potēns, adv. Gen. potentis. 51. praebeō, -ēre, -uī, itum. 41. praecipuē, adv. 48. praeeō, -īre, -iī, itum. 56. praemitto, -ere, -mīsī, -missum. 45. praemium, praemiī, n. 23. praeter, praep. Acc. reg. 21. praetereō, -īre, -iī, -itum. 32. praetermittō, -ere, -mīsī, -missum. 51. praetōrium, praetōriī, n. 45. prandeō, -ēre, prandī, prānsum. 11. prandium, prandiī, n. 20. precor, -ārī, precātus sum. 53. premō, -ere, pressī, pressum. 52. prīmō, adv. 47. prīmum, adv. 24. prīmus, -a, -um, superl. adv. 1. prīnceps, prīncipis, m. 49. prior, prius, comp. adi. 47. prō, praep. Abl. reg. 17. prōcēdō, -ere, -cessī, -cessum. 37. procul, adv. 20. prōdigium, prōdigiī, n. 52. prōdūcō, -ere, -dūxī, -dūctum. 49. proelium, proeliī, n. 31. profectiō, profectiōnis, f. 53. proficīscor, -ī, profectus sum. 53. prōnūntiātiō, prōnūntiātiōnis, f. 1. prope, praep. Acc. reg. 12. prōpellō, -ere, -pulī, -pulsum. 32. properō, -āre, -āvī, -ātum. 22. propinquus, -a, -um. 22. proprius, -a, -um. 45. propter, praep. Acc. reg. 56. prōra, -ae, f. 32. prōvincia, -ae. f. 9. proximus, -a, -um, superl. adi. 34. prūdēns, adv. Gen. prūdentis. 35. prūdenter, adv. 36. puella, -ae, f. 25. puer, puerī, m. 14. pūgna, -ae, f. 27. pūgnō, -āre, -āvī, -ātum. 17. pūgnus, -ī, m. 18. pulcher, pulchra, pulchrum. 23. pulsō, -āre, -āvī, -ātum. 13. puppis, -is, f. 32. gram. §6. pūrus, -a, -um. 54. putō, -āre, -āvī, -ātum, 52.

Q. quadrāgēnsimus, -a, -um. 40. quadrātus, -a, -um. 6. quadringentī, -ae, -a. 20. quālis? quāle? 6. quam, adv. 41. quam, coni. 38. quam? adv. 20. quamdiū? adv. 20. quandō? adv. 24. quantus? -a, -um. 6. quārtus, -a, -um. 4. quattuor, adv. 10. -que, coni. 21. quercus, -ūs, f. 44. quī, quae, quod, prōn. 32. gram. §25. quia, coni. 17. quīdam, quaedam, quoddam, adi. 36. gram. § 25. quīnque, adi. 10. quīntus, -a, -um. 5. Quīntus, -ī, m. 13. quis? quid? prōn. 3. gram. §25. quis, quid, prōn. 31. gram. §25. quisque, quaeque, quodque, adi. 46. gram. §25. quō? adv. 13. quod, coni. 29. quōmodo? adv. 14. quot? adi. 10. quotiēns? adv. 28. quotus? -a, -um. 11.

R. rapāx, adi. Gen. rapācis. 33. rapidus, -a, -um. 17. recitō, -āre, -āvī, -ātum. 2. reddō, -ere, reddidī, redditum. 23. redeō, -īre, -iī, -itum. 13. redigō, -ere, -ēgī, -āctum. 34. reditus, -ūs, m. 54. referō, referre, rettulī, relātum. 40. rēgius, -a, -um. 44. rēgnō, -āre, -āvī, -ātum. 44. rēgnum, -ī, n. 44. regō, -ere, rēxī, rectum. 81. regredior, regredī, regressus sum. 54. rēgulus, -ī, m. 29. rēicio, rēicere, rēiēcī, rēiectum. 51 relinquō, -ere, relīquī, relictum. 44. rēmēx, rēmigis, m. 32. remigō, -āre, -āvī, -ātum. 32. removeō, -ēre, -mōvī, -mōtum. 22. rēmus, -ī, m. 32. Remus, -ī, m. 44. renovō, -āre, -āvī, -ātum, 56. repellō, -ere, reppulī, repulsum. 46. repōnō, -ere, posuī, -positum. 46. rēs, reī, f. 37. resistō, -ere, restitī, -. 31. respondeō, -ēre, respondī, respōnsum. 2. respōnsum, -ī, n. 13. rēspublica, reīpublicae, f. 52. revocō, -āre, -āvī, -ātum. 55. rēx, rēgis, m. 31. Rhea Silvia, Rheae Silviae, f. 44. rīdeō, -ēre, rīsī, rīsum. 54. rīpa, -ae, f. 17. rōbustus, -a, -um. 28. rogō, -āre, -āvī, -ātum. 82. Rōma, -ae, f. 9. Rōmānus, -a, -um. 9 Rōmulus, -ī, m. 44. rosa, -ae, f. 55. rōstrum, -ī, n. 32. rotundus, -a, -um. 6. ruber, rubra, rubrum. 6. rudis, rude. 40. ruptus, -a, -um. 37. rūrī, adv. 42. rūs, rūris, n. 33.

S. s.d.p. salūtem dīcit plūrimam. 51. sacer, sacra, sacrum. 21. sacerdōs, -dōtis. m. 50. sacrificium, scrificiī, n. 26. sacrificō, -āre, -āvī, -ātum. 25. saepe, adv. 22. saevus, -a, -um. 26. sagāciter, adv. 36. sagāx, adi. Gen. sagācis. 34. sagitta, ae, f. 35. sagittārius, sagittārī, m. 36 saliō, -īre, saluī, satum. 26. saltem, adv. 84. saltus, -ūs, n. 36. salūs, salūtis, f. 51. salūtō, -āre, -āvī, -ātum. 50. salve! interi. 13. sānē, adv. 4. sānus, -a, -um. 56. sanguis, sanguinis, m. 55. Sardinia, -ae, f. 9. satis, adv. 41. saxum, -ī, n. 36. scientia, -ae, f. 11. sciō, -īre, scīvī, scītum. 5. Scīpiō, Scipiōnis, n. 30. scrībō, -ere, scrīpsī, scrīptum. 3. scūtum, -ī, n. 18. sē, suī, prōn. 14. gram. §25. secō, -āre, secuī, sectum. 32. secundus, -a, -um. 2, 32. sēcūrus, -a, -um. 46. sed, coni. 4. sedeō, -ēre, sēdī, sessum. 3. seges, segetis, f. 48. sella, -ae, f. 5. sēmen, sēminis, n. 43. semper, adv. 22. Semprōnia, -ae, f. 30. senātor, senātōris, m. 51. senātōrius, -a, -um. 51. senātus, -ūs, m. 50. senex, senis, m. Gen pl. senum. 34. sententia, -ae, f. 7. sēparātim, adv. 45. septem, adi. 10. septentriōnēs, um, m. pl. 55. septimus, -a, -um. 7. sequor, -ī, secūtus sum. 53. sermō, sermōnis, m. 39. serō, -ere, sēvī, satum. 43. sērō, adv. 22. serva, -ae, f. 40. serviō, -īre, -īvī, -ītum. 40. servitūs, servitūtis. f. 40. servō, -āre, -āvī, -ātum. 31. servus, -ī, m. 29. sex, adi. 10. sextus, -a, -um. 6. Sextus, -ī. m. 22. sī, coni. 17. sīc, adv. 56. Sicilia, -ae, f. 9 siccus, -a, -um, 43. sīgnō, -āre, āvī, -ātum. 45. sīgnum, -ī, n. 43. silentium, silentiī, n. 46. sileō, -ēre, siluī, -. 3. silva, -ae, f. 17. simul āc, coni. 52. sine, prap. Abl. reg. 27. singulī, -ae, -a. 50. sinister, sinistra, sinistrum. 18. sinistra, -ae, f. 5. sitiō, -īre, -, -. 44. sitis, sitis, f. 56. gram. §6. sobrius, -a, -um. 56. socius, sociī, m. 27. sōdēs, adv. 44. sōl, sōlis, m. 43. sōlus, -a, -um, 27. gram. §15. somnus, -ī, m. 25. sorbeō, -ēre, sorbuī, -. 56. sordidus, -a, -um. 54. soror, sorōris, f. 30. spatior, -ārī, -ātus sum. 43. spatium, spatiī, n. 45. spectāculum, -ī, n. 20. spectātor, spectātōris, m. 31. spectō, -āre, -āvī, -ātum. 3. spērō, -āre, -āvī, -ātum. 28. splendidus, -a, -um. 50. spolium, spoliī, n. 46. stāgnum, -ī, n. 44. statim, adv. 22 statua, -ae, f. 52. stilus, -ī, m. 14. stō, stāre, stetī, statum. 3. stola, -ae, f. 40. stringō, -ere, strīnxī, strīctum. 18. struō, -ere, struxī, structum. 45. studiōsē, adv. 22. studiōsus, -a, -um. 22. stultē, adv. 22. stultus, -a, -um. 22. sub, praep. Abl. reg. 35. subitō, adv. 22. sum, esse, fuī, -. 5. gram. §33. summus, -a, -um, superl. adi. 16. 45. sūmō, -ere, sūmpsī, sūmptum. 7. super, praep. Acc. reg. 27. superbus, -a, -um. 50. superior, superius, comp. adi. 38. superō, -āre, -āvī, -ātum. 39. suprā, praep. Acc. reg. 12. surgō, -ere, surrēxī, surrēctum. 2 sūs, suis, m. 34. sustineō, -ēre, -tinuī, -tentum. 21. suus, -a, -um. 8.

T. tabella, -ae, f. 14. tabernāculum, -ī, n. 18. tabula, -ae, f. 5. tālis, tāle. 37. tam, adv. 22. tamen, coni. 28. tandem, adv. 20. tangō, -ere, tetigī, tāctum. 7. tantum, adv. 28. tantus, -a, -um. 35. taurus, -ī, m. 26. tēctum, -ī, n. 21. tēlum, -ī, n. 18. templum, -ī, n. 20. tempus, temporis, n. 30. tendō, -ere, tetendi, tentum _vel tēnsum. 48. teneō, -ēre, tenuī, tentum. 7. tener, tenera, tenerum. 43. ter, adv. 51. tergum, -ī, n. 16. terra, -ae, f. 9. tertius, -a, -um. 3. theātrum, -ī, n. 28. Tiberis, Tiberis, m. 31. gram. §6. Tībur, Tīburis, n. 42. tigris, tigris, m. 42. gram. §6. timeō, -ēre, timuī, -. 42. timidē, adv. 22. timidus, -a, -um. 22. Titus, -ī, m. 13. toga, -ae, f. 40. tollō, -ere, sustulī, sublātum. 50. tormentum, -ī, n. 49. tōtus, -a, -um. 16. gram. §15. trahō, -ere, trāxī, trāctum. 31. trādo, -ere, trādidī, traditum. 51. tranquillē, adv. 22. tranquillus, -a, -um. 22. trānseō, -īre, -iī, -itum. 22. trānsfīgō, -ere, -fīxī, -fīxum. 52. trānstrum, -ī, n. 32. tredecim, adi. 20. trēs, tria. 10. gram. §24. tribūnus, -ī, m. 45. trīclīnium, trīclīniī, n. 56. trīgēnsimus, -a, -um. 30. trīstis, trīste. 34. triumphālis, triumphāle. 50. triumphus, -ī. m. 49. trūdō, -ere, trūsī, trūsum. 18. tū, prōn. 3. gram. §25. tuba, -ae, f. 46. tum, adv. 13. tunica, -ae, f. 40. tūtus, -a, -um. 37. tuus, -a, -um. 8.

U. ubi, adv. 14. ubi? adv. 12. ubīque, adv. 51. ūltrā, praep. Acc. reg. 38. umbra, -ae, f. 54. umbrōsus, -a, -um. 35. umerus, -ī, m. 33. unde, adv. 32. unde? adv. 15. ūndecimus, -a, -um. 11. ūndēvīcēnsimus, -a, -um. 19. undique, adv. 52. ūniversus, -a, -um. 50. unquam, adv. 22. ūnus, -a, -um. 10. gram. §15. urbs, urbis, f. 31. ut, coni. 28. uter? utra? utrum? prōn. 9. gram. §15. ūtilis, ūtile. 33. ūtor, ūtī, ūsus sum. Abl. reg. 53. uxor, uxōris, f. 30.

V. vacca, ae, f. 25. vāgīna, -ae, f. 18. vāgītus, -ūs, m. 44. valē! interi. 51. validus, -a, -um. 21. vāllum, -ī, n. 18. varius, -a, -um. 45. vātēs, -is, m. et f. 52. vehō, -ere, vēxī, vēctum. 20. vehiculum, i, n. 46. vel, coni. 12. vēlum, -ī, n. 82. vēnāticus, -a, -um. 39. vēnātor, vēnātōris, m. 39. vendō, -ere, vendidī, venditum. 47. veniō, -īre, vēnī, ventum. 2. ventus, -ī, m. 32. vēr, vēris, n. 43. verber, verberis, n. 53. verbum, -ī, n. 55. Vercingetorīx, Vercingetorigis, m. 48. verna, -ae, f. 40. vērō, adv. 56. vertō, -ere, vertī, versum. 16. vesperī, adv. 24. vester, vestra, vestrum. 8. vestīmentum, -ī, n. 29. vestiō, -īre, -īvī, -ītum. 50. vestis, vestis, f. 40. vetō, -āre, vetuī, vetitum. 49. vetus, adi. Gen. veteris. 44. vēxillum, -ī, n. 45. via, -ae, f. 20. viātor, viātōris, m. 39. vīcēnsimus, -a, -um. 20. victima, -ae, f. 25. victor, victōris, m. 50. victōria, -ae, f. 29. vīcus, -ī, m. 42. videō, -ēre, vīdī, vīsum. 7. videor, -ērī, vīsus sum. 51. vigil, vigilis, m. 46. vigilia, -ae, f. 11. vīgintī, adi. 14. vīlicus, -ī, m. 39. vīlla, -ae, f. 30. vinciō, -īre, vinxī, vinctum. 50. vincō, -ere, vīcī, victum. 29. vinculum, -ī, n. 49. vīnum, -ī, n. 41. viola, -ae, f. 25. vir, virī, m. 21. virtūs, virtūtis, f. 50. vīs, nōm. f. Acc. vim, Abl. vī. 42. gram. §14. vīsō, -ere, vīsī, vīsum. 20. vīta, -ae, f. 28. vitium, vitiī, n. 23. vitō, -āre, -āvī, -ātum. 26. vīvō, -ere, vīxī, vīctum. 28. vocō, -āre, -āvī, -ātum. 11. volitō, -āre, -āvī, -ātum. 43. volō, velle, voluī, -. 18. gram. §33. vorō, -āre, -āvī, -ātum. 42. vōs, prōn. 3. gram. §25. vōx, vōcis, f. 42. vulnerō, -āre, -āvī, -ātum. 50. vulnus, vulneris, n. 55.

*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK PRIMUS ANNUS ***

Updated editions will replace the previous one—the old editions will be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for an eBook, except by following the terms of the trademark license, including paying royalties for use of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the trademark license is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. Project Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution.

START: FULL LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase “Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg™ License available with this file or online at www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg™ License when you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works provided that:

• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation.”
• You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ works.
• You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work.
• You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg™ works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg™ and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation’s website and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine-readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition.

Most people start at our website which has the main PG search facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.