Sæpè animadversum est adolescentulis primum Latinarum litterarum limen ingressis nonnihil, fastidii rerum gravitate afferri. Itaque existimavi, non parùm ætati teneræ esse profuturum, si quis susciperet aliquod ejusmodi opusculum, quod et doceret simul et oblectaret. Atque is mihi visus est, qui finem hunc assequeretur, scriptus apud Anglos de Robinsonis casibus liber, de quo Russœus noster : Hunc primum leget Æmilius.

Cùm autem Robinsonis Anglici fabularis historia multâ digressione luxuriet, atque in omnibus, quæ ad pueros pertinent, satietati fastidioque sit occurrendum, placuit potissimùm seligere optima ex simili de eodem Robinsone fabulâ, quam Germanicè scripsit Henricus Campe. Hunc igitur auctorem eò lubentiùs secutus fui, quòd ejus narratio aspersa sit sententiis quibus juvenum animi ad pietatem, constantiam et sobrietatem informentur.

Habes itaque, Lector benevole, libellum nulla sanè aliâ laude commendandum, nisi meo de juventute benè merendi studio. Quo impulsus, in id præcipuè incubui, ut, aptato materiæ stylo, grammaticas, quantùm fieri poterat, regulas inculcarem ; non splendidâ gravique (res enim non ferebat), sed simplici et ad captum legentium accommodatâ oratione. Quatenùs scopum attigerim, judicabunt, qui exiguum hoc opus legere non dedignabuntur ; sed oro meminerint me tironum gratiâ scripsisse.

Erat Hamburgi, in urbe apud Germanos celeberrimâ, vir quidam, cui nomen Robinson : suscepit ex uxore tres filios.

Maximus natu, armorum studiosior quàm librorum, tractare à teneris gladios, ordine militari pueros instruere, aures vicinorum repetito tympani sonitu obtundere ; vixque adolescens factus, è fictis certaminibus ad vera procurrens, militiæ nomen suum dedit.

Cùm ille didicisset per aliquot menses stare et sequi, vertere corpus ad sinistram dexteramve, exarsit bellum Turcas inter et Germanos, in quo cùm multa egregiè fecisset, cecidit adverso confossus vulnere.

Alter, qui litteras in gymnasio discebat, ut causas in foro ageret, sæpè principatum inter æquales in solitis concertationibus obtinebat. Nec parva erat parentum magistrorumque de juvene exspectatio ; sed cùm fortè in feriis septembralibus corpore adhuc calido aquam frigidam imprudentiùs bibisset, in morbum incidit, et intra paucos dies exstinctus est.

Jam nullus supererat præter minimum natu, qui Crusoe appellabatur. Itaque suam in eo spem omnem ambo parentes collocaverunt, quippe qui ipsis esset unicus. Nihil eo carius in terris habebant ; sed amor eorum non erat rectæ rationi consentaneus.

Cùm enim debuissent certam ei vivendi disciplinam tradere, multaque utilia simul et jucunda eum docere, quæ ipsum olim bonum et beatum effecissent, omnia filiolo indulserunt ; qui cùm ludere quàm studere mallet, totam illam ætatem ; quæ bonis artibus vacare poterat, in otio et nugis consumpsit.

Pater optabat ut ille mercaturæ se addiceret : quâquidem proximè ab agriculturâ nihil melius, nihil fructuosius, nihil homine libero dignius. Hoc verò minimè filio placuit ; se malle ait orbem terrarum peragrare, ut multas res novas audire, multas videre posset.

Jam annum ætatis decimum septimum attigerat, plurimùm verò temporis triverat in otio. Quotidiè autem patrem urgebat, ut ab ipso peregrinandi licentiam impetraret, quam ille nolebat concedere. Quâdam die, cùm more suo præter portum cursitaret, incidit in unum ex æqualibus, navarchi cujusdam filium, qui in eo erat ut cum patre Londinum navigaret.

Interrogavit eum sodalis an adjungere se socium itineris vellet : « Libenter, ait Crusoeus ; vereor autem ut parentes id mihi concedant. — Hui ! respondet alter, sine veniâ proficiscendum est. Post tres hebdomades reduces erimus : parentibus verò nuntiandum curabis, quònam terrarum migraveris. — Careo autem pecuniâ, ait Crusoeus. — Nihil refert, alter excipit, siquidem hoc tibi constabit gratis. »

Robinson noster, re paululum deliberatâ, ilico manum cum altero jungens, « Euge, ô bone, exclamat ! ibo tecum ; sed confestim navem conscendamus. » Tum mandat cuidam, ut horis aliquot elapsis patrem conveniat, moneatque filium, ad Angliam invisendam profectum, mox rediturum esse. Quibus peractis, ambo sodales navem conscendunt.

Nec multò post nautæ solvunt anchoras, velaque vento intendunt. Navis agi incipit ; navarchusque, tribus explosis tormentis bellicis, urbi valedicit. Stabat Robinson in stegâ, et vix præconceptam ex optato diù itinere lætitiam capiebat.

Cœlum serenum erat, ventusque adeò secundus, ut brevì Hamburgum è conspectu abeuntium se subduxerit. Posterâ die, jam eò devenerant ubi Albis in mare effluit, et nunc altum tenent. Quantâ verò Robinson admiratione stupuit, cùm maris immensitatem intuens, suprà se nihil præter cœlum, atque nihil ante, pone, circa se nisi aquam conspexit !

Fuit per biduum aer serenus, ventusque bellè flavit navigantibus ; tertio autem die cœlum nubibus tegi, ventusque vehementior esse cœpit. Ac primò fulgura emicant, quasi totum flammis cœlum arderet. Deindè ingruunt tenebræ veluti in altissimâ nocte : tonitrua cum ingenti fragore resonare, imber de cœlo ruere torrenti similis, mare intumescens fluctus ciere. Navis modò ad nubes tolli, modò præceps ferri in profundum. Quantus funium strepitus ! quantus in navi tumultus ! quod nactus erat, quisque complectebatur, ne dejiceretur ipse.

Robinson, insuetus maris adolescens, cùm jactationem maris ferre non posset, nauseâ correptus est, et tam malè se habuit, ut exspiranti similis videretur.

« Heu ! parentes optimi ! heu ! iterùm iterumque exclamavit, nunquàm vos ego revisam. »

« Bone Deus ! exclamant nautæ pallidi desperantesque, periimus ! abrepti sunt mali, navis aquâ undequaque completur. » His auditis, Robinson, qui in cubili nautico sedebat, membris fluentibus, retrò collapsus est. Cæteri ad antlias accurrere, ut navem, si fieri possit, supra aquam retineant. Navarchus interim tormenta iterùm iterùmque explosit, ut navibus, si quæ fortè non longè abessent, significaret se magno in discrimine versari. Robinson, qui hujus fragoris causam ignorabat, ratus omnia periisse, denuò exanimatus est.

Et jam pro se quisque aquam exhaurire ; sed in infimo navis tabulato crescebat aquæ altitudo.

Nihil præter mortem erat in exspectatione. Projiciuntur quidem ad navem sublevandam tormenta, dolia, mercium sarcinæ ; sed nihil hæc omnia proficiunt.

Intereà navis alia, audito sonitu tormentorum, quæ ad significandum discrimen explosa fuerunt, scapham emiserat ad servandos saltem navigantes ; sed æstus fluctuum obstabat, quominus accederet. Attamen propiùs ita demum subiit, ut iis, qui in navi essent, funis projiceretur. Cujus ope scapha tandem attracta est, et in eam quisque desiliit, ut saluti consuleret. Robinson, qui jacebat defuncto similis, à quibusdam nautis, quos adolescentuli miserebat, in eamdem conjectus est. Vix paululum à navi recesserant, cùm illa ante oculos fluctibus obruta est. Et nunc feliciùs contigit, ut tempestas paulatim sedaretur : aliter cymba, tot hominibus onerata ipsa quoque fluctibus absorpta fuisset. Tandem, post multa pericula, pervenit ad navem, quam omnes excepti sunt.

Navis illa Londinum tendebat. Quatuor elapsis diebus, ad ostium Thamesis pervenit, quintâ verò in portu jecit anchoras. Mox quisque in terram descendit, lætus quòd è periculo evasisset. Vix Robinson pedem è nave extulerat, cùm eum incessit cupido visendæ immensæ urbis Londini. Quidquid erat in oculis spectantem ita detinuit, ut præteriti immemor de futuro quidem minimè curaret. Tandem suus eum stomachus admonuit, Londini haud secùs ac alibi terrarum cibis opus esse. Itaque adiit præfectum ejus navis quæ ipsum advexerat, rogavitque ut liceret ipsius mensæ assidere. Ille verò lubenter juvenem excepit ; atque inter prandendum ab hospite quærit, quo consilio et quid facturus hùc venerit ? Tum Robinson ingenuè professus est, se animi recreandi causâ hoc iter suscepisse, atque insciis parentibus ; jam autem se esse omninò inopem. « Insciis parentibus tuis ? clamat nauta exterritus : bone Deus ! utinàm hoc ego priùs rescivissem ! nunquam sanè à me impetrâsses, ut ego te in navem meam admitterem. » Robinson, demissis oculis, vultuque rubore suffuso, siluit. Nec desiit bonus nauta monere adolescentem, quàm graviter peccavisset, addiditque illum nunquam aliquâ ex parte beatum esse posse, donec à suis veniam oravisset. Robinson commotus multùm flevit : « Sed quid agam nunc ? » rogat ille cum singultu.

« Quid ages ? respondet alter : primam quamlibet navem, quæ hinc Hamburgum tendit, sine morâ conscendes ; tunc reversus ad tuos peccati veniam piè rogabis, pollicitus te nunquam posteà in simili culpâ fore. — Sed planè careo pecuniâ, ait Robinson. — En quatuor guineas, excepit nauta, quas ego tibi commodabo, licèt ipse parvo, quod mihi superest, ægrè caream. His tu adjutus ad portum te confer ; sit Deus tibi magis propitius redeunti quàm nobis fuit navigantibus. » His dictis, manum benevolè junxit, atque faustum iter ipsi precatus est. Abiit Robinson.

Dùm ille portum peteret, varia secum in animo volvebat : « Quomodò mei reducem me excipient ? Castigabunt sanè propter tale delictum. Sodales verò, et tam multi alii me irridebunt, quòd tam citò redierim. » Sic diù dubitans quidnam consilii caperet, ad portum pergit ; sed ibi audiit, summâ quidem cum voluptate, nullam adesse navem, quæ Hamburgum tenderet. Qui autem hâc de re eum certiorem fecerat, unus è præfectis earum navium erat, quæ ad Guinean proficiscuntur.

Cùm Robinson inter confabulandum dixisset, se non dolere quòd nulla sibi Hamburgum redeundi adesset opportunitas, quia mirâ flagrabat cupiditate peregrinandi, præfectus navis ei auctor fuit itineris ad Guineam faciendi. Quo audito, primùm Robinson obstupuit. Sed cùm præfectus itineris ei declaravisset, iter hoc fore jucundissimum, seque ut haberet ipse quîcum versaretur, gratìs eum excepturum, ac prætereà rem eam esse undè quæstum ille non mediocrem faceret, tum verò tanta eum invasit cupiditas proficiscendi, ut subitò è memoriâ exciderit quidquid bonus nauta Hamburgensis eum admonuerat.

Sed re paululum consideratâ, « Equidem, ait Robinson, quatuor tantummodò guineas habeo. Ecquid ego commercii cum hâc exiguâ re eo loco faciam, quò tu proficisceris ? — Sex insuper guineas ego tibi commodabo, respondit præfectus. Nec majore pecuniâ tibi opus est ad emendum unde multas in Guineâ opes consequaris. Quoties ab exiguis initiis res maximæ profectæ sunt !

« Sed quid ego his emam ? Robinson interrogat. — Meras nugas, respondit præfectus ; vitres, torques, cultros, forfices, secures, tænias, etc., quibus nigri Africæ incolæ tantopere gaudent, ut tibi vim auri eborisque centies majorem pro iis daturi sint. »

Nec jam diutiùs sibi Robinson temperare potuit ; sed oblitus parentum, amicorum, patriæ, exclamat : « En ego tibi comes itineris præsto sum. — Agedum, » respondit præfectus, dextrisque junctis rem paciscuntur.

Robinson itaque decem guineis dives ad urbem properat, comparat varias merces, uti navarchus præceperat, comparatasque in navem transportandas curat. Paucis diebus elapsis, vento favente, præfectus navis anchoras solvi, atque vela ventis dari jussit.

Novum hoc Robinsonis iter faustissimum initium habuit. Jamque incolumes fretum Calesium transierant, et in ipso Atlantico mari versabantur : tum verò per plurimos dies continuos vento reflante navis Americam versùs abrepta est.

At ecce vespere quodam gubernator declaravit se flammas relucentes à longinquo conspicere ; cùmque inspectâ tabulâ nauticâ intelligeret vel ad centum milliaria nihil terrarum esse, conjectabat hunc ignem nihil aliud esse nisi navem incendio flagrantem.

Vix hæc dixerat, cùm in auras tolli visa est navis, terribili cum fragore, et mox tota undis obruta est. Cùm nox supervenisset, nihil ampliùs cerni poterat. Primâ autem luce apparent duæ scaphæ, cum fluctibus colluctantes, quæ remis pertinaciùs everberabant mare, ut ad navem accederent. Extemplò præfectus vexillum nauticum explicuit, significans se ad opem illis ferendam paratum esse. Navis ipsa omnibus velis ad eos tendit, atque intra dimidium horæ ad miseros pervenit.

Sexaginta erant, viri, mulieres et pueri, qui omnes nave excepti sunt. Erat res omninò miserabilis, cùm infelices illi faucibus mortis se ereptos viderent. Alii enim flere præ gaudio, alii clamare, quasi periculum nunc primùm immineret ; illi exsultare saltu lymphatico, hi verò pallidi manus torquere. Nonnulli stare muti et stupentibus similes. Nemo quòque inter nautas tam ferreus, quin his conspectis commotus ipse lacrymaretur.

Cùm eis paulatim rediisset animus, unus narravit quid miseris accidisset :

« Navis incensa magna quædam navis erat mercatoria Francorum, quæ ad insulam Martinicam tendebat. Exarserat ignis in cubiculo gubernatoris, flammâ tam velociter grassante, ut nulla ejus exstinguendæ spes adforet. Vix per tempus licebat se in cymbas recipere, et ab incensâ nave paululùm discedere, cùm, flammâ cameram, in quâ pulvis tormentarius sepositus est, corripiente, discerpta navis dissiluit. »

Dum hæc narrarentur, sedebat in angulo Robinson silens, pallidusque, similis homini quem malefacti remordet conscientia. « Bone Deus ! ait ille secum, si cum hominibus illis, inter quos sunt profectò quidam longè quàm ego meliores, tam malè agitur, heu ! quid mihi exspectandum, qui sic erga parentes peccaverim ? »

Cùm illi cibo aliquo refecti fuissent, tum unus qui dignitate cæteris præstare videbatur, præfectum adiit, crumenamque aureis nummis plenam porrigens, « Ego inquit, miseram illam navem instruxi ; hoc solum eripui, oroque ut pignus grati pro salute animi accipias. »

Tum verò fuit res spectaculo digna, certamen ambos inter viros, uter hinc gratior, inde honestior foret.

« Absit sanè, respondet præfectus, ut munus tuum accipiam. Cùm ego vobis opem tuli, nihil aliud egi quàm quod à naturâ homini erga hominem præscriptum est, scilicet ut homo homini, quicumque sit, consulat, ob eam causam quòd is homo sit. »

Frustrà ille præfectum urgere, ut oblatum munus acciperet ; perseveranter negavit, rogans, ut rem planè dimitteret. Tum deliberatur, quònam servati homines essent vehendi. Duplex erat causa cur ad Guineam non ducerentur. Primò quidem minimè opus erat longum iter in eam regionem facere, nihil ibi negotii habentibus.

Nec deinde tanta aderat in nave ciborum copia, undè tot navigantes in itinere victitarent.

Præfectus tandem statuit, omissâ propriâ utilitate, centum et ampliùs milliaribus à viâ rectâ deflectere, eosque in Terram Novam transportare, ubi sperabat fore, ut sese offerret opportunitas in Galliam cum piscatoribus asellorum redeundi. Eò igitur cursum direxit ; cùmque advenisset, naves Gallicas nactus est, quæ miseros receperunt. His peractis, iter suum ad Guineam prosecutus est.

Tum navis celerrimo cursu, aquas secat ; quâ navigandi velocitate Robinson noster mirè delectatus est. Post aliquot dies, ecce magnam navem conspiciunt, ad se tendentem. Mox verò audiunt sonitum tormentorum periculi instantis indicem, et animadvertunt navem esse duobus malis orbatam. Cùm ad eam propiùs accessissent, qui in eâ vehebantur, sublatis manibus, miserabiliter exclamant : « Servate infelices quibus omnibus pereundum est, nisi vos eorum miserebit. »

Tum ex iis quæsitum est quid mali accidisset ; quidam verò ex illis sic orsus est :

« Angli sumus, ex insulâ Jamaica, sacchari vecturam inde deportaturi. Ibi dum navis staret anchoris alligata, præfectus cum gubernatore in terram descendit, ad merces aliquas insuper emendas.

« Intereà exorta est tempestas, tanto turbine, ut, fune disrupto, navis ex portu in altum propelleretur. Tempestas ista tres dies noctesque sæviit : tum malis omnibus amissis, centum et plura milliaria abrepti sumus. Accedit ad hanc nostram calamitatem, quòd nemo nostrorum artis nauticæ peritus sit : novem jam integras hebdomades hinc et inde jactati, victum omnem consumpsimus, et nostri plerique jacent fame exhausti. »

Bonus itaque præfectus statim cymbam exponi jussit, assumptâque secum idoneâ ciborum copiâ, ipse cum Robinsone ad navem accedit. Erat sanè lugenda prorsùs omnium conditio qui in illâ vehebantur : universi inediâ quasi consumpti ; nonnulli vix poterant pedibus stare.

Cùm autem cubiculum nauticum intrâssent, horrendum visu ! jacebant humi mater, filius et servula, qui omnes fame enecti videbantur. Mox autem deprehensum est, reliquias in eis animæ vitalis superesse. Postquam enim nonnullæ succi è carne expressi guttæ in os cujusque instillatæ sunt, lucem oculis quærere cœperunt.

Mater præ nimiâ virium imbecillitate nihil quidquam absorbere poterat ; cùm autem innuisset, ut tantummodò filio suo consuleretur, mox illa exspiravit.

Inter hæc duo reliqui animam receperant ; atque ut erant ætate robustiores, præfecti diligentiâ feliciùs servati sunt. Cùm autem juvenis, oculis in matrem conjectis, mortuam esse intellexisset, tantus eum invasit dolor, ut deficientibus iterùm viribus ægrè ad vitam revocari posset. Vicit tamen cura, atque ille cum servâ quoque è faucibus mortis ereptus est. Deinde præfectus navem omni genere alimentorum instruxit, malos à fabris suis reficiendos curavit, ignarisque maris peritum nautam dedit, qui navem regeret ; atque ad terram proximam ipse tendit, ut novam cibariorum comparationem faceret. Hæc erat insula Madeira, una è Canariis. Robinson unà cum præfecto in terram descendit, atque ibi lætissimo fortunatæ illius insulæ adspectu satiari non potuit. Scilicet terra partim in planitiem porrecta, partim in colliculos molliter assurgens, vernantem frugiferarum arborum copiam explicat. Cœli admodum jucunda temperies : nullus enim hìc hiemis rigor ; ita vim omnem frigoris retundunt clementiores solis radii mollesque favoniorum animæ, quarum flabellis regio tota circumquàque ventilatur. Erant in oculis, quàm longè patebat prospectus, segetes in agris benè pinguibus diffusæ, juga montium continuis vitibus consita. Ut arridebant Robinsoni nostro pendentes racemi ! Ô quales ille hausit delicias, cùm præfectus ære dato impetravit, ut juveni liceret uvis pro libidine satiari. Postquam ibi aliquantùm temporis moratus esset navis reficiendæ causâ, anchoram solvit.

Per plures continuos dies felicissimo cursu usi sunt.

At ecce repentè vehemens tempestas ab austro oritur. Spumabant fluctus, et in immensam surgebant altitudinem. Navis tamen stetit invicta ; sed cùm sex dies continuos atrox tempestas sæviisset, illa tam longè à viâ dejecta est, ut nec præfectus, nec gubernator ampliùs intelligerent, quonam in loco versarentur. Arbitrabantur tamen se ab insulis, quæ Caraïbæ vocantur, non multum distare. Septimo autem die, cùm primùm illucesceret, è nautis quidam, ingenti omnium lætitiâ, terram inclamat. Tum omnes in stegam conscendere, visuri quænam sit terra illa ad quam appulsuri sunt. Sed nunc lætitia in summum terrorem mutata est. Ecce enim navis impingitur : quo ictu qui stabant in stegâ excussi omnes planè corruerunt.

Scilicet navis in syrtem tam vehementi impetu allisa erat, ut hæreret quasi affixa. Confestìm verò fluctus spumantes tantam vim aquæ in stegam profuderunt, ut omnibus in cubiculo fuerit confugiendum, ne ipsi abriperentur.

Tum flebilis nautarum oriri clamor ; tum ejulatus hinc Deum orantium, inde clamantium : alii desperantes sibi crines avellere, quidam jacere semianimi.

Hos inter Robinson erat exspiranti similis ; ac repentè exclamant navem dehiscere. Itaque in stegam omnes accurrere, et demissam quàm celerrimè in scapham omnes desilire. Tanta autem erat multitudo inconsultè ruentium, ut vix scapha palmæ latitudine undas superaret. Cùm verò terra procul obesset, cuncti de orâ unquàm assequendâ, sæviente adeò tempestate, desperabant.

At ecce ingens fluctus ad scapham volvi, montis instar : quo omnes conspecto obstupescere, remosque dimittere. Nunc, nunc instat periculum. Et jam aquæ mons scapham assequitur subvertitque ; tum universi hauriuntur.

Felici fato contigit, ut ingens ille fluctus qui Robinsonem absorpserat, idem vi magnâ reciprocans, hominem in vado exspueret. Hic cùm præter exspectationem in sicco versaretur, tum extremis viribus usus est, ut summam in oram adscenderet ; cùmque eò pervenisset, cœpit circumspicere. Eheu ! qualia oculis obversantur ! scapha, navis, socii, omnia demersa. Nihil omninò reliquum præter avulsas tabulas, quæ fluctuantes ad terram ferebantur. Unus ipse, unus mortem effugerat. Gaudio igitur et terrore trepidans, in genua procubuit, manibusque sublatis, lacrymis perfusus, Deo pro salutis miraculo gratias egit. Cùm verò nihil præter arbusta aut arbores deprehenderet, nec ulla vestigia, unde intelligere posset hanc regionem ab hominibus incoli, jam gravissimum illi videbatur vitam sic in solitudine degere. Venit quoque in mentem esse fortè vagantes belluas, aut feros homines ; tùm multò majori horrore perculsus est. Itaque primum præ timore nec stare ausus, nec progredi, circumspectare omnia, et vel minimo strepitu expavescere. Sed mox quâ ardebat sitis torporem istum excussit ; quam cùm diutiùs tolerare non posset, fontem aut rivum indagare cœpit, et sic vestiganti occurrit manans per herbas rivulus : quem ille secutus, invenit fontem liquidissimum, quo valdè recreatus est.

Nec illum fames tunc maximè urgebat ; quippe cui angor terrorque omnem cibi appetitum exemerant. Sed erant adeò exhaustæ illius vires, ut multò magis requiescere optaret. Attamen caput erat locum invenire, in quo tutus pernoctaret. Nulla domus, nullum tugurium, nullum specus erat in conspectu. Sic diù consilii inops flevit. Tandem aves imitari, hospitiumque in arbore quærere statuit. Ac brevì unam prospexit tam densam opacamque, ut commodè insidere dorsumque acclinare posset : hanc adscendit reptando, pièque Deum precatus, cùm se composuisset, statim obdormivit. Inter somnum, illius menti, ut erat curarum æstu jactata, rerum earum, quæ pridiè vigilanti acciderant, recursabant imagines. Videre sibi videbatur motum et agitationem fluctuum navem haurientium, nautarumque ejulatus exaudire. Sibi in animo fingebat parentes luctu ac mœrore confectos, qui filii vicem dolentes, manibus ad cœlum sublatis, flebant, et omne prorsùs solatium aversabantur. Tunc altâ voce exclamat, inter somniandum : « Adsum, adsum, parentes carissimi ! » Dumque amplexu matrem petit, decidit ex arbore. Sed fortè quod ipsi faustum fuit, sedem in loco non ita sublimi posuerat, solumque tam denso gramine vestitum erat, ut ille casu non ita gravi decideret. Iterum arborem suam conscendit, in quâ manibus retinens surculos circâ eminentes, ad ortum solis remansit.

Primâ luce cœpit cogitare, quâ ratione victum sibi pararet. Omnes verò arbores quas hactenus conspexerat, erant ex earum genere quas campêche vocamus ; atque illæ folia quidem, sed fructus ferunt omninò nullos.

Nec satis illi liquebat, quid sibi faciendum esset. Ex arbore tamen descendit. Cùm autem pridiè nihil omnino comedisset, cœpit fame sævissimâ laborare : itaque huc illuc per aliquot millia passuum discurrit ; sed discurrendo nihil invenit, nisi arbores steriles et gramina.

Tunc summo angore excruciatus famem et ultima sibimet ominabatur : « Pereundum mihi erit fame ! » exclamat, miserabiliter ejulans. Desperanti verò necessitas satis animi viriumque adjecit, ut se ad littus maris conferret, investigaretque diligentiùs, si quid fortè alimenti inveniret. Sed sua eum spes fefellit. Hìc verò debilitatus fractusque procubuit, facie in terram demissâ, flentemque miserè pœnituit, quòd non fuisset fluctibus et ipse obrutus. Et jam statuerat in hoc miserabili rerum articulo exspectare, dum lenta fames morte omnium teterrimâ consumeret vitam, cùm fortè conversus, ecce conspexit nonnullas in arenâ squamas ostrearum. Avidus itaque eò accurrere, circumspicere, scrutari, num fortè plenas quasdam reperiret, repertisque exsultare.

Ac primò quidem illas non sine difficultate aperuit ; sed inserto plano eodemque acuto silice perfecit, ut triginta circiter haustis ventrem paululùm placaret. Cùm nunc certior esset, se posse quamvis miserè sustentare vitam, jam maximè sollicitus erat, quò se à feris hominibus aut bestiis tutum reciperet.

Tum in montem summum, ægrè, ut erat satis excelsus, adscendit, unde quàm latissimè circumspicere poterat. Sed quantus eum terror invasit, cùm vidisset se esse in insulâ, neque ullam omninò, quàm longè aciem oculorum intendere posset, terram apparere, præter tres parvas insulas, quæ, spatio aliquot milliarium interjecto, ex æquore eminebant !

« Heu ! me miserum ! exclamat, manibus ad cœlum miserabiliter sublatis. Me ne ab hominum commercio ita sejunctum esse, ut mihi in hâc solitudine vivendum sit velut feræ bestiæ ! Heu ! parentes optimi, nunquam igitur ego vos revisam ! Nunquam licebit culpæ meæ veniam exorare ! »

Et sic dolens descendit de monte, circumspiciens, ubi posset in tuto se collocare. Diù autem frustrà indagavit ; tandem ad locum editorem pervenit, ex adversâ parte, instar parietis, præruptum. Cùm accuratiùs exploraret, locum invenit leviter excavatum, satis angusto aditu. Hìc si uncum, si scalprum, aut alia quævis instrumenta habuisset, facili negotio cavum in saxo excisum per fragmenta habitaculo idoneum fecisset. Sed cùm hæc omnia desideraret, huic inopiæ medendum erat.

Cùm diù multùmque deliberâsset, sic secum statuit : « Arbores, quas hìc video, salicibus patriis similes sunt, quæ, si transferantur, novas facilè radices agunt. Eruam igitur manibus satis magnam earum copiam, quæ, ante cavum denso ordine consitæ, erunt pro munimento ; cùm illæ radices egerint, ibi licebit clauso et securo mihi quasi in domo dormire. »

Tunc felici hoc invento lætus, ad opus statim se accinxit. Sed quanto majore gaudio exsultavit, cùm huic loco proximum fontem liquidissimum prospexisset è monte exsilientem ! Eò statim properavit, quia, cùm huc illuc fervente sole discurrisset, multùm æstuabat.

Posteà verò cœpit manibus et multo sudore teneras aliquot arbores exstirpare, quas eò transtulit, ubi sedem sibi destinaverat, atque ibi quòque cavum fodere manibus oportuit, in quo arbores insereret : hoc verò multum temporis requirente, vesper advenit, vix quinque aut sex numero arboribus consitis. Fame compulsus, oram maris rursùs petiit, ut novas conquireret ostreas. Sed cùm æstus rediisset, totum littus occupaverant undæ : ægrè igitur unam aut alteram reperit, et sic malè pastus cubitum ire coactus est. Reversus est igitur ad arborem suam, ibi pernoctaturus, donec hospitium sibi tutum confecisset. Ne autem hâc nocte idem ipsi accideret quod superiori, genualibus se ei ramo religavit, ad quem dorsum priùs acclinaverat, cùmque summo rerum creatori se commendâsset, tranquillè obdormivit.

Hac nocte Robinson non decidit ex arbore ; sed placidè usque ad ortum solis quievit.

Primâ luce, littus petiit, ut, collectis ibi ostreis, ad opus inchoatum reverteretur. Cùm eò aliâ viâ tenderet, eunti contigit invenire arborem quæ poma inusitatæ magnitudinis ferebat. Etsi eorum indolem ignorabat, sperans tamen ea fore quibus vesci posset, unam ex iis decussit. Erat autem nux oblonga nec minor capite pueruli, quæ vulgò in Americæ insulis vocatur cocossa. Erat nucleus quasi medulla et succus qui saporem olei ex dulci amygdalâ expressi referebat, atque in medio lac exquisitum.

Cùm stomachum latrantem una non placaret, secundam, tertiam quoque decussit, quibus abundè satiatus, tamen littus maris petiit ; cùmque mare reddidisset terras paulò ante salo mersas, nonnullas passim in sicco ostreas reperit. Magnam quoque et planam in littore concham invenit, quâ pro spathâ usus est ; atque illud ipsi non mediocri fuit adjumento. Nec multò post plantam deprehendit fibroso caule, qualis est apud nos lini aut cannabis.

Hæc ille et talia quovis alio tempore neglexisset ; nunc verò nihil omittebat, intentus ad singula, si fortè inde aliquid utilitatis caperet.

Itaque sperans id plantæ genus non minùs sibi fore opportunum, quàm linum nobis, aut cannabem, magnam ejus copiam evulsit, colligatosque fasciculos in aquam demersit.

Diebus aliquot peractis, cùm animadvertisset exteriorem crustam aquâ jam satis emollitam, fasciculis inde sublatis, stirpes molliores factas ad solem apricum explicuit. Quibus vix mediocriter siccatis, tentavit num hoc quòque lini instar repetito fustis ictu conteri posset. Cùmque res ex sententiâ cessisset, confestim funiculos facere tentat tantâ firmitate, at concham baculo affixam alligare posset. Et sic habuit instrumentum haud absimile ligoni olitoris.

Tum verò opus assiduè persecutus est, densasque conseruit arbores, donec areolam ante propositum sibi habitaculum omninò sepsisset ; atque inde quasi paries exstitit adeò validus, ut nonnisi vi multâ expugnari posset.

Illas veniente die, illas decedente irrigabat aquâ è fonte proximo haustâ. Ac brevì magno cum gaudio teneras vidit arbores suas virescentes, crescentesque adeò feliciter, ut mira esset in ipso adspectu loci amœnitas.

Cùm septum perfecisset, continuum resti torquendæ impendit diem, ex quâ sibi scalam conficeret : noluerat enim habitaculum suum portâ claudere, ne satis firma non foret adversus irruentis feræ impetum.

Quæ rupes habitaculo imminebat, habebat circiter duodecim pedum altitudinem : stabat in summâ arbor, cui scalam ita alligavit, ut in terram dependeret. Tum ipse conscendere rupem aggressus est ; quæ res ex voto cessit.

His omnibus confectis, secum deliberare cœpit quomodò cavum augeret, ita ut esset spatium in quo habitaret. Atque facilè intellexit tale opus solis manibus non esse suscipiendum. Excogitandum erat instrumentum, quod foret adjumento.

Eâ mente regionem lustravit, et post multas investigationes nactus est lapidem securis formam referentem, præacutum, atque in eo foramen in quo manubrium intrudi posset. Quæ res quoque multo labore, et lapide alio adhibito feliciter successit. Cùmque fustem alligâsset funiculis quos propriâ arte paraverat, hærebat manubrium quasi clavis affixum.

Dum pergit quærere, duos invenit lapides alios variis operibus aptos : alter instar erat tudiculæ ; alter ita formatus, ut aciem cunei haberet. Utroque Robinson assumpto, tam alacri animo reversus est, ut extemplò se ad opus accingeret.

Qui quidem tum cuneo, tum tudiculâ sensim multa rupis fragmenta decussit. Res erat plena sanè laboris. Sed diebus aliquot in opere consumptis tantoperè processerat, ut spatium cubiculo idoneum existimaret. Tunc avulso gramine siccatoque, fœnum confecit, lectulum inde commodum sibi paraturus.

Nihil igitur fuit impedimento, quominùs in suggestu molli somno indulgeret, postquam, alitum more, sedenti in arbore octo et ampliùs noctes fuerant traducendae. Ô quantâ voluptate perfusus est, cùm licuit fessos artus in lectulo componere !

Dominica dies proxima erat. Quam Robinson orando et meditando consumpsit, rogans Deum sibi peccatorum veniam, parentibus verò miseris præsidium et solatia.

Atque ne dierum ordo excideret è memoriâ, diem verò dominicam semper dignosceret, venit in mentem Robinsoni sibi calendarium condere ; non illud quidem tam accuratum, nec typis impressum, quali nos in Europâ utimur ; ejus modi tamen, ut ad dies numerandos sufficeret. Quod quidem tali modo assecutus est. Quatuor arboribus contiguis cortice quàm levissimo electis, unam, quæ magnitudine cæteras superabat, quoque vespere lineolâ incisâ notavit, quae diem absolutum significaret. Post incisas septem lineolas, erat finis hebdomadæ, et hunc indicabat exarata in proximâ arbore linea.

Quoties in alterâ hâc arbore quatuor aut quinque lineolas insculpserat, in tertiâ arbore simili lineâ notabat integrum mensem elapsum. Duodecim autem lineis menstruis absolutis, in quartâ arbore signabat annum peractum. Cùm autem menses quique non sint pari dierum numero, vicibus alternis, triginta uni, triginta et unum alteri incidebat, excepto mense februario, quem octo et viginti tantùm lineolis designabat.

His ergo annalibus, Robinson temporum ordinem servavit, diemque dominicam à cæteris dignoscere potuit, quam more christianorum ritè celebraret.

Interim erat consumpta maxima pars nucum cocossæ ejus, quam unam huc usque invenerat ; atque in littore tam raræ apparebant ostreæ, ut homini alendo non sufficerent. Itaque de victu iterùm sollicitus esse cœpit.

Hactenus quidem non longè ab habitaculo suo discesserat, metu ferarum aut hominum. Jam verò necessitate coactus, insulam perlustrare ausus est, ut nova quæreret alimenta ; constituitque die proximâ facere excursionem. Sed, ut se à nimio solis æstu defenderet, vesperam istam umbellæ conficiendæ impendit. Cùm haberet neque linteum, neque virgulas balænarum, nec forfices, neque acum, neque fila, è viminibus salignis tegmen struxit, et insertum in mediâ parte baculum funiculis alligavit. Tum ex arbore cocossæ folia sumpsit latiora, quæ tegmini spinis affixit. Sicque umbellam confecit tantâ densitate, ut solis radiis esset omninò impervia. Atque eâdem arte textis funiculis fabricavit sibi peram, in quâ et victum secum portaret, et conderet alimenta, si modò quædam invenire sibi contigisset.

Tum verò tantoperè lætatus est opere perfecto, ut noctem præ gaudio insomnem traduxerit.

Robinson vix ortum diei exspectare poterat ; ita prævertit lucem ipsam. Peram funemque corpori circumdedit ; securique pro gladio cinctus, et umbellâ humeris impositâ, in viam alacriter se dedit. Ac primùm arborem cocossam adiit, ut unam aut alteram nucem decerperet ; tum littus quòque revisit, ostreas collecturus. Cumque utriusque generis satis magnam copiam sibi comparavisset, iter ingressus est.

Mira cœli matutini erat serenitas. Sua redeunte luce singulis rebus forma redierat. Sol oriens clarissimo fulgebat splendore, quasi ex oceano emergeret, arborumque cacumina veluti inaurabat. Multæ undique aves variis mirisque pictæ coloribus carmen canebant matutinum, auroram salutantes. Puro frigidoque aere, flores suavissimum odorem exhalabant.

Robinson gaudii et gratitudinis sensu perfusus : « Hìc quoque, ait, hìc Deus se benignissimum declarat. » Tum vocem ipse suam cantibus avium miscuit, verbaque cecinit, quæ pietas suggerebat.

Cùm Robinson à bestiis ferisque hominibus sibi metuere non desiisset, in itinere silvas dumetaque sedulò vitabat, ea autem petebat loca, ubi quàm latissime pateret prospectus. Illa autem ipsa erant maximè nuda steriliaque : quamvis igitur satis longum spatium emensus esset, nihil tamen invenerat, quod sibi aliquâ ex parte prodesset. Tandem in fruticem incidit, quem accuratiùs explorandum censuit. Erant herbæ tam densæ, ut silvulam referrent : aliæ flores subrubros, aliæ albicantes, nonnullæ florum loco poma viridia ferebant. Extemplò itaque gustat unum ex iis ; sed erat adeò acerbum, ut indignatus stirpem undè istud decerpserat, evulserit. Tum verò miranti apparuerunt tubercula diversæ magnitudinis, quae ab ipsis stirpium radicibus pendebant. Confestim quòque existimavit, ista verè esse plantæ istius fructus, eaque curiosiùs considerare cœpit. Cùm verò ipsius palato minimè arrisisset sapor, jam in eo erat ut ista omnia abjiceret, cùm secum reputavit, non ea esse inutilia omninò habenda, quorum usus primo statim adspectu intelligi non possit. Itaque, nonnullis tuberibus in peram demissis, Robinson longiùs progreditur, lento tamen gradu et maximè cauto. Si vel minimum strepitum audiret dumetorum, aut arborum, quas aura agitabat, continuò securim corripere, quâ se defenderet. Semper autem non sine gaudio animadvertit timorem vanum fuisse. Tandem devenit ad rivum, ubi prandere constituit. Igitur sub arbore altâ umbrosâque consedit ; jamque cœperat magnâ cum voluptate epulari, cùm repentè strepitu quodam longinquo vehementer exterritus est. Timidus itaque circumspexit, tandemque gregem magnum vidit pecudum ovibus nostris similium, nisi quòd eminente paululùm dorso camelorum formam referant ; cæterùm ovibus nostris paulo grandiores.

Huic animalium generi elegans caput, oculi venusti, os productum, crassiora labia ; idem pes ac bovi, bifidus, sed ungue simul postico instructus, quo veluti morsu anchoræ cujusdam utuntur per abrupta, quæ scandunt lubentiùs.

Lama lentus incedit composito gravique, sed eodem certo passu ; quippe qui leucas aut quatuor aut quinque in diem per loca jumentis impervia cæteris conficiat, per anfractus descendat præcipites, idemque saxa ardua et ipsis hominibus inaccessa exsuperet. Quatriduum fermè emensus iter, ipse per horas quatuor et viginti ultrò cessat et quiescit. Placidum ipsis, mite et prudens ingenium ; sicubi consistere placuit, flectere illi genua, corpusque demittere, ne onus dimoveant, præcaventes. Deinde sibilo misso, nullâ morâ, cautè admodum surgentes, iter incœptum peragere. Herbas autem inter eundum depascunt ; noctu etiam dormientes ruminant, prono pectore pedibusque ad ventrem reductis decumbentes. Originem habent ex istâ Americæ regione quam Hispani tenent, quæque Peruvium dicitur.

Robinsonem, cùm animalia ista appropinquare vidisset, incessit dira cupido edendi carnem assam, quâ tandiù caruerat. Constitit post arborem securi instructus, sperans fore, ut aliquem propiùs transeuntem lamam facilè sterneret. Quod benè successit. Cùm enim unus è pullis satis appropinquâsset insidianti, Robinson cervicem ejus percussit tanto ictu, ut extemplò exanimis ille procideret ; humerisque impositum secum in habitaculum asportavit.

Cùm rediret, invenit aliquid, quo magnâ ipsum lætitiâ afficeret ; scilicet sex aut octo malos citreas sub quibus nonnulli fructus jam maturi ceciderant. Illis curiosè collectis, locoque notato, hilari animo domum contendit. Ibi autem primò cœpit lamam excoriare. Quod quidem confecit ope silicis acuti, quo pro cultro utebatur. Pellem detractam ad solem expandit ; quamquidem præviderat sibi non mediocri fore utilitati. Calceamenta enim tibialiaque longo usu attrita erant. Existimavit ergo, ubi calcei defecissent, se posse soccos è pelle conficere, quos pedibus subligaret. Sollicitus quoque de hieme, magnopere lætatus est, quod pellem villosam nactus esset, quâ se contra vim frigoris defenderet. Et quidem ab istâ sollicitudine vacuus esse potuisset, cùm in istis regionibus prope circulum æquinoctialem positis hiems sit nulla. Hoc autem Robinson ignorabat ; quippe qui puer omnem omninò doctrinam aversatus fuisset.

Pelle igitur detractâ, exemtis visceribus, dissectâque ut assaret posticâ parte, primam ad veru comparandum curam intendit. Atque hoc consilio arborem tenuem excidit, eamque, detracto cortice, ab extremo præacuit ; duos deinde ramos, qui furcæ speciem habebant, deligit, veru fulciendo idoneos. Quos etiam ab imâ parte cùm acuisset, in terram ex adverso defigit ; tum carnem veru transfixam inter furcas posuit. Nec mediocrem percepit lætitiam, cùm vidisset quàm aptè veru versaretur.

Jam præter ignem nihil Robinsoni deerat. Quem ex duobus ligni fragminibus inter se collisis elicere aggressus est, sed frustrà. Quoties enim, ligna, incalescere cœperant, toties ipse adeò defatigatus erat, ut aliquantulùm temporis à labore cessandum esset, ad vires reficiendas. Interim ligna refrigescere, omnisque labor irritus evadere. Tum ille iterùm, nec sine magno dolore, sensit quàm parvæ sint singulorum copiæ, quantaque emolumenta ex aliorum hominum societate deriventur : etenim si vel unum habuisset socium, qui, dum ipsum vires deficerent, terendi laborem continuâsset, profectò ligna demum ignem concepissent. Sed labor sic intermissus omninò periit.

Tandem animo fractus, lignis abjectis, considet in strato, capiteque reclinato oculos non semel conjicit in carnem illam quam nunc non datur comedere. Ad hæc cùm subitò in mentem hiems recurrisset, tanto angore oppressus est, ut è solo exsurgens animi reficiendi causâ aliquantulum circumiret.

Quibus cogitationibus æstuans, ad fontem se contulit, aquam frigidam putamine cocossæ inde hausturus. Succo deinde malorum citreorum admisto, potum satis suavem et recreandis viribus maximè in hoc rerum articulo idoneum, sibi paravit.

Attamen carnis, assæ desiderium nondum ille deposuerat : tandem verò Tartarorum recordatus est, quos audierat carnem, quam comedere cupiant, ephippiis subjectam citato cursu coquere. « Atque illud, ait secum, aliâ ratione assequi possum ; » et continuò rem tentare constituit.

Nec mora ; duos lapides satis latos et læves quærit, ejus similes ex quo securim confecerat. Tum hos inter aliquâ carnis parte interpositâ, superiorem lapidem tudiculâ perpetuò tundit. Quod cùm aliquandiù fecisset, lapis incalescere coepit : eò majori alacritate ille tundere ; nec elapsa est hora tantùm dimidia, cùm caro et fervore lapidis et repetitis ictibus adeò emollita est, ut satis esculenta esset, nec illa quidem eâ saporis suavitate, quâ caro aptè assata. Attamen Robinsoni nostro, qui tandiù carne caruerat, lautas dapes præbuit : quò autem carnis saporem jucundiorem redderet, succo malorum citreorum expresso eam infecit, et sic exquisitissimò epulatus est.

Prandio confecto deliberavit, quodnam opus tunc maximè sibi suscipiendum esset. Et sic multa secum in animo volventi suasit metus hiemis, ut plures lamas caperet aut interficeret, quorum pellibus uteretur. Qui cùm satis mansueti viderentur, facili negotio se voti compotem fore speravit. Hâc spe conceptâ ad lectum se contulit : somnus autem placidissimus præteritum diei laborem abundè compensavit.

Robinson hâc quidem nocte placidè admodum dormivit. Cùm tandem expergefactus diem jam non parùm processisse animadverteret, surrexit celeriter lamas venaturus ; sed cœli tempestas obstitit. Quippe vix egresso, subitò regrediendum fuit ; scilicet imber tantâ vi de cœlo ruebat, ut nulla spes esset foràs eundi. Itaque exspectare statuit donec tempestas desiisset. Imbris verò violentia aucta est. Fulgura quòque ita micabant, ut tota quasi arderet spelunca. Tum tonitrua sequebantur, qualia nunquam audierat. Terra ipsa contremiscere, montesque ita reboare, ut fragoris istius nullus finis futurus esse videretur.

Cùm Robinson liberaliter non fuisset institutus, humanum erat timorem vanum et anilem concipere.

Sedebat ille in angulo speluncæ, junctis manibus, præsentibus graviora quæ sequerentur, metuens. Interim imber ingruere, fulgura coruscare, tonitrua perpetuò resonare. Appropinquabat hora meridiana, necdum tempestas desævierat. Nec ipse quidem multùm esuriebat Robinson ; quippe cui famem omnem angor exemisset : adeò tetris cogitationibus excruciabatur.

« Venit sanè dies, ait ille secum, in quâ placuit Deo parentum ultori pœnas à me repetere ; nec diutiùs ille paterna me caritate tuetur. Pereundum mihi est : nunquam ego parentes miseros revisam. »

Dum hæc secum ipse tristis volvit, vim tempestas remittit, et jam spes Robinsonis animum recreat : tum igitur in viam se conferre statuit. Cùm autem in eo esset ut peram securimque arriperet, ecce subitò..... attonitus in terram procidit.

Scilicet arbor speluncæ imminens, fulmine icta, tanto fragore disrupta est, ut Robinson exanimatus se ipsum interemtum putaret. Diù etiam sensu planè orbatus jacuit. Tandem cùm intellexisset se adhuc vivere, è solo sese erexit ; statim verò, ante ostium speluncæ, arboris à fulmine disruptæ atque prostratæ partem conspexit. Interim pluvia cessaverat, nec jam exaudiebantur tonitrua ; tum Robinson ausus est è speluncâ prodire. Quid verò ejus oculis objicitur ? Res scilicet quæ ipsi apertè declaravit, quàm parùm omni spe priùs abjectâ sapuisset : ardebat enim truncus arboris, fulmine ictæ.... Robinson igitur id subitò nactus est quo plurimùm indigebat. Tanto atque insperato lætus munere, manibus in cœlum sublatis, optimo hominum parenti gratias egit, qui vel inter maxime terribiles casus nostræ semper consulit felicitati.

Tum verò Robinsoni suppetiit ignis quem alere haud difficile fuit ; nec ampliùs causa suberat, cur de vitæ salute in desertâ hâc insulâ esset sollicitus.

Venatio in posterum dilata est, quoniam placuit utilitatem statim ex igne capere, carnemque veru adhuc affixam apparare. Tum coqui ministerio functus ignem movet, assamque sedulò versat.... Quàm juvabat flammas micantes tremulasque intueri ! Pretiosissimum enim divini numinis munus ignem è cœlo sibi demissum interpretatus, cogitansque, quantas inde percepturus esset utilitates, sæpiùs, propter memoriam beneficii, oculos in cœlum vertit.

Tum verò rem unam Robinson desiderabat, scilicet sal, quo carnem condiret ; speravit autem se quoque processu temporis id commodi genus inventurum. Nunc ergo satis illi fuit littus petere ad aquam cocossæ putamine hauriendam : quâ quidem cùm nihil melius adesset, carnem tunc irrigavit.

Quantam verò conceperit lætitiam, cùm primum ori suo frustum admovit, is tandem sibi fingere potest, qui per quatuor hebdomades continuas nihil ciborum ritè paratorum comederit, omnemque iis unquàm vescendi spem penitùs amiserit !

Summa erat Robinsonis felicitas ; sed sensit sibi aliquid deesse, scilicet hominem quîcum illam communicaret. Inest enim nobis quiddam ab ipsâ naturâ penitùs insitum, ut non alia res hominem magis delectet, quàm si cum homine versari possit et colloqui. Natura quippe nihil solitarium amat ; et si suppetant omnium rerum quas ipsa desiderat abundantia et copia, ereptâ hominis omninò adspiciendi potestate, nemo est tam ferreus qui id vitæ genus sustinere possit, cuique non auferat fructum voluptatum omnium solitudo. « Heu ! ait ille cum gemitu, ô me felicem, si mihi contingat societas unius amici aut unius hominis vel miserrimi cujus mutuâ in benevolentiâ conquiescam ! Si saltem adsit unum modò animal mansuetum, canis aut feles ; quod beneficiis mihi devinciam ! nunc autem mihi vivendum est prorsùs solitario, atque ab omni animantium societate remoto. » Hìc lacrymis genæ maduerunt. Tunc recordatus est præteriti temporis, quo puer adhuc, cùm posset jucundâ fratrum aut æqualium consuetudine frui, cum illis dissidia ac sæpè jurgia inierat, quorum nunc magnoperè eum pœnituit. « Eheu, secum reputavit, equidem tunc temporis parum intellexi, quanti amicus sit æstimandus, quantoque aliorum hominum amicitia sit adjumento ad benè et beatè vivendum. Ô ! si Deus mihi largiretur, ut aliquandò repuerascerem, quantâ ego benevolentiâ, quanto amore fratres meos aut æquales complecterer ! quàm lubenter leves illorum ferrem injurias, omniumque animos comitate et obsequio ad me allicerem ! Ô me infelicem qui, quanti sit amicitia, non antè didicerim quàm omnis spes illius unquàm fruendæ exciderit ! »

Has inter querelas, oculis fortè in ostium tugurii conjectis, araneam animadvertit, quæ telam suam in angulo quodam contexerat. Tantopere autem socio invento lætatus est, ut, qualis esset, minimè curaret. Juvabat intueri quâ arte telam à medio texere incipiat, ac deinde fila immittat alia in rectum, alia in orbem, maculasque, paribus semper intervallis, indissolubili nodo adnectat, quæ minora animantia veluti retibus implicata teneant. Itaque non desiit ei bis in die muscas culicesque sufficere. Illa quòque tantam cum hospite familiaritatem contraxit, ut, quoties hic telam tetigisset, illa, specu progrediens, prædam ex herili manu acciperet.

Jam nox appropinquabat, solque in aquis immergi videbatur. Oriens ex oppositâ cœli parte luna radios in speluncam fundebat tanto Robinsonis gaudio, ut ille aliquandiù somnum capere non posset. Tandem obdormivit, dum ignis, subjectâ materiâ, lentè alitur.

Robinson, cùm solis æstus in insulâ interdiù esset fervidissimus, matutinum inprimis aut vespertinum tempus operi impendere solebat. Itaque primo mane surrexit, cùmque ligna super foco reposuisset, dimidiam cocossæ nucem, quæ de hesternis epulis reliqua erat, comedit. Quo facto, cùm aliam lamæ partem veru affigere vellet, carnem jam putrescere, propter nimium calorem, sensit. Carendum igitur hodiè fuit voluptate, quam ex edendâ carne percepisset.

Deinde, humeris perâ venatoriâ cinctis, ad littus se contulit, ostreas collecturus. Ibi verò pro ostreis, quarum mira paucitas erat, aliud alimenti genus Robinsoni contigit invenire, quod certè utilitate ostreas vinceret ; animal cui tectum ipsa composuit natura, quod secum quòcumque libuerit gestat, testudinem nimirùm, tantâque illam magnitudine, quantâ in his regionibus rarò reperiunt : quippe librarum ferè quinquaginta pondus æquabat.

Sæpè Robinson audierat carnem testudinis jucundam esse, eamdemque salubrem. Prædam igitur humeris impositam Robinson lentè domum deportat. Tum securi suâ inferiorem partem conchæ percutit repetito ictu, donec frangeretur ; et sic testudine potitus, opimam ejus partem assandam resecuit. Quam cùm veru affixisset, ut magnam famem laborando contraxerat, vix exspectare potuit, donec esset ritè cocta.

Interim dum sedet assam versans, secum reputat, quid de reliquâ testudine sit faciendum, ne putredine corrumperetur. Ad illam enim muriâ condiendam et patinâ et sale carebat. Quomodo se inde expediat ?

Ægrè enim prævidit egregiam illam testudinem, quæ sibi vel octo et ampliùs dierum victum præbuisset, posterâ die putridam fore ; neque tamen animum subiit, quâ ratione illam condiret. Ac subitò hæc ei cogitatio in mentem venit. Superior testudinis crusta mactræ similitudinem aptissimè referebat. « Hæc erit, ait ille secum, pro patinâ. Unde autem salem petam ? Ô me stupidum ! ait, fronte simul percussâ. Nonne mihi est in potestate carnem aquâ marinâ irrigare, quæ quidem idem prorsùs aut fere præstabit ac si sale esset condita ? Optimè, egregiè, » iterùm iterùmque exclamat ; atque ille lætitiâ gestiens veru celeriùs versare.

Et nunc caro ritè assata est. Cùm esculentum quoddam ejus frustulum gustâsset, « Ah ! si modo, ait ille suspirans, fragmentum panis vel minutissimum mihi nunc contingat ! Quàm stultus ego fui, qui puer non intellexerim, quantum Dei erga homines beneficium panis sit ! Tunc temporis, ut satis mihi fieret, addendæ erant aliquæ deliciæ. Ô utinam nunc mihi adsit fragmentum quodlibet panis illius quem tunc ad canem nostrum horti custodem projiciebam ! Quàm me felicem nunc prædicarem ! »

Robinson igitur quam lautissimè posset, epulatus est. Deinde, fervidissimo diei tempore, paululum in strato recubuit, ut secum meditaretur, quodnam potissimùm opus susciperet, cùm remisso calore liceret operam in aliquid conferre.

« Quid nunc priùs agam ? optimum erit ad venandos aliquot lamas proficisci. Quid autem proderit tanta carnis copia ? » Cùm sic secum reputaret, incidit in cogitationem novam, cunctisque prioribus longè præstantiorem. Scilicet animalia quædam domestica cicurare et mansuefacere decrevit, quæ sibi victum simul et societatem præstarent. Lamæ autem cùm jam mansuetissimi generis viderentur, speravit fore ut facili negotio nonnullos ex iis vivos exciperet. Statuit funiculum ita aptare, ut esset pro laqueo, tum autem post arborem insidiari, et lamæ capiti, qui primus appropinquaret, laqueum injicere. Hâc mente funem satis crassum contorquet ; atque intra aliquot horas cuncta confecta sunt. Tum non semel omnia expertus, vidit rem benè fore.

Quoniam verò locus ille quà lamæ ad aquam devenire solebant, satis remotus erat, nec constabat num unoquoque vespere eò venturi essent, re ad crastinam diem dilatâ, interim cætera ad iter faciendum necessaria paravit. Tum resecto testudinis frusto, quod et vespertinæ et crastinæ cœnæ sufficeret, reliquam partem aquâ marinâ irrigavit.

Quo facto foveam mediocrem in solo fodit, quæ sibi ad tempus cellæ vicem præstaret ; atque in eâ concham testudinis carne repletam condidit, ostio cellæ intextis ramalibus occluso.

Reliquum à meridie tempus jucundæ ambulationi impendit, ut animum recrearet ; quam ob causam ad littus maris se contulit, unde suavis aura spirabat, quâ aeris æstus paululùm temperabatur. Ibi dum secum spatiatur, valde delectatus est adspectu maris immensi, cujus plana facies fluctibus sese invicem leni lapsu pellentibus vix crispabatur. Hìc animo affectus, oculos in eam terrarum partem convertit in quâ sita erat cara sibi patria ; cùmque hæc optimorum parentum memoriam desideriumque renovarent, nonnullæ obortæ sunt lacrymæ.

Atque sic obambulanti venit in mentem, sibi non male fore, si corpus ablueret, ad squalorem detergendum. Vestem igitur deposuit. Ut verò stupuit adspecto indusio quod unicum habebat ! Quoniam in regione tam calidâ nunquam illud exuerat, vix cerni poterat linteum albi coloris olim fuisse.

Primò igitur statuit sedulò indusium lavare. Quo quidem ex arbore suspenso, ipse in aquam desiliit.

Cùm autem puer natandi artem didicisset, placuit ex eo loco, ubi in aquam descenderat, natando pervenire ad tractum quemdam terræ satis longo spatio in mare procurrentem, quem nondum adierat.

Illud quoque Robinsonis nostri consilium faustissimum fuit. Vidit nimirum hunc terræ tractum aquis subeuntibus inundari, recurrentibus verò magnam copiam testudinum, ostrearumque in sicco destitui.

Maris ille locus quem Robinson circumnatavit, adeò piscibus abundabat, ut ferè manibus capi possent. Quòd si reticulo instructus fuisset, multa facilè cepisset millia. Hoc autem adhuc carebat. Cùm tamen omnia suscepta prosperè ei hactenus cessissent, speravit fore ut aliquandò piscatorium rete sibi conficeret.

His rebus jucundissimis lætus Robinson ex aquâ emergit, cùm horam ferè integram natando consumpsisset. Indusium quoque aeris calor penitùs siccaverat : tum ille voluptate lintei mundi induendi fruitur.

Cùm verò nunc consuevisset cuncta attentè meditari, cogitavit hanc voluptatem non fore diuturnam, si quidem hoc unico indusio sibi nunc utendum esset, quo semel attrito nulla suppeteret ratio quâ aliud compararet. Quæ cogitatio gaudium mœrore miscuit. Attamen, animo mox confirmato, domum reversus est, cœnam sumpsit ; cùmque Deum piè oravisset, placidè se in lecto composuit.

Postero die Robinson primâ luce surrexit, atque ad venandum se accinxit. Assumptis igitur tuberibus solanorum assatis, idoneoque testudinis frusto foliis involato, securi instructus et laqueo, quem pridiè ad lamas irretiendas confecerat, umbellamque manu tenens in viam se contulit.

Summum adhuc mane erat : constituit igitur paululum à rectâ viâ deflectere, ut alias quoque insulæ partes exploraret. Innumeras inter volucres, quæ arboribus insidebant, psittacos miris coloribus pictos conspicit. Ut ille optabat unum ex iis capere, quem mansuetum atque socium sibi faceret ! Adulti verò callidiores erant quàm qui caperentur ; pullorum autem nidum nusquàm vidit.

Cùm autem collem quemdam mari vicinum adscendisset, conjectis inde oculis inter rupium hiatus, aliquid conspexit quod placuit propiùs cernere. Descendit igitur, et magnâ cum voluptate animadvertit esse.... sal. Hactenus quidem pro condimento adhibuerat aquam marinam, quæ tamen commoditas salis præstantiam non æquabat. Aquæ enim marinæ sapor habet multùm amaritudinis : temerè quòque ille putaverat carnem aquâ marinâ conditam sanam atque incorruptam servari posse, si quidem non minùs putrescit quàm aqua è fluviis aut fontibus hausta, ubi illa motu caret. Valdè igitur ei profuit genuinum sal hìc repertum : itaque ambas ille peras eo complevit, quod statim domum deportaret.

Lætus deinde Robinson eum petiit locum ubi lamam se excepturum sperabat. Recubuit sub arbore, horam exspectans quâ solebant transire, atque intereà carne assâ et tuberibus epulatus est : quibus quidem, addito sale, sapor nunc erat longè jucundior.

Sub finem prandii, ecce lamas accurrentes è longinquo prospicit. Confestim Robinson stans in insidiis, exspectat donec appropinquarent. Nonnulli jam præterierant, sed extra captum ; cùm ecce unus ex illis tam propè accessit, ut ejus collo laqueum injecerit. Qui cùm balare conaretur, Robinson, ne cæteros deterreret, laqueum ita contraxit, ut vox hæreret faucibus. Tum eum celeriùs in dumeta abreptum è conspectu cæterorum removit. Capta lama duorum pullorum mater erat. Quiquidem magno Robinsonis gaudio matris vestigia secuti, hominem minimè timere visi sunt : dum illos Robinson demulcet, isti manum ejus lambunt, quasi orarent ut matrem dimitteret.

Robinson igitur, voti compos, captivam quamvis reluctantem, totâ vi connisus, secum abstraxit, brevissimamque viam ingressus tandem feliciter domum revertitur.

Nunc ut hospites commodè exciperet, cœpit stabulum exstruere atrio suo contiguum ; securi nempè lapideâ teneras arbores excidit, quas ita denso ordine conseruit, ut parietem satis validum objicerent. Lama quam alligaverat arbori, fessa recubuerat ; pulli autem captivitatis suæ nescii jacebant, matris ubera sugentes.

Ô pergratum Robinsoni nostro spectaculum ! Iterùm atque iterùm constitit, carissimum pecus intuens, seque ipsum beatum prædicavit, quòd nunc animantes quosdam socios haberet. Jam sibi visus est vitam solitariam non ampliùs degere ; unde tantam voluptatem cepit, ut, viribus novis auctus, brevì stabulum inchoatum perficeret. Tum lamâ cum pullis ibi inclusâ, ostium densis fruticibus sepsit.

Quantam nunc lætitiam expertus est ! Etenim præter jucundissimam istorum animalium societatem multa alta maximaque commoda inde speravit. Neque hoc frustrà. Poterat aliquandò discere quâ arte ex eorum lanâ vestem sibi conficeret ; poterat eorum lacte vesci, atque butyrum cum caseo inde parare.

Una res ejus felicitati deerat. Optabat nimirùm ut intrà unum et eumdem parietem cum grege carissimo habitaret, quem semper haberet ante oculos, quoties domi commoraretur. Rem itaque diù multumque in animo versavit : tandem, cùm minimè laboris pigeret, statuit alteram domicilii partem diruere, novamque capaciorem exstruere, quâ atrium ipsum aliquantulùm amplificaretur. Ut autem, dum esset in novâ sepe serendâ occupatus, tutus ipse habitaret, prudenter statuit veterem non priùs evellere quàm nova fuisset confecta ; atque tanta fuit Robinsonis assiduitas, tanta diligentia, ut, opere intrà paucos dies perfecto, jucundissimâ trium sodalium societate gauderet.

Lama etiam cum pullis societati Robinsonis brevì assuevit. Domum enim redeunti obviàm subsultantes veniebant, odorantes an fortè aliquid deliciarum attulisset, manumque lambentes, quasi gratias acturi pro gramine aut surculis ab ipso acceptis.

Tùm, pullis paulatim à matris lacte desuefactis, cœpit ipse bis quotidiè illam mulgere : vasculorum vicem ei præstabant putamina cocossæ ; lactisque usus modò dulcis, modò coagulati, solitudinem ei longè jucundiorem fecit.

Cùm arbor cocossæ tot tantasque utilitates ei præberet, illam propagare magnoperè cupiit. Quomodò autem hoc efficeret ? Audiverat ille quidem arboribus ramulos inseri posse ; nunquam tamen hanc artem discendam curaverat. Tùm sæpiùs ingemuit : « Eheu ! quàm levis in pueritiâ fui, qui omnibus ad doctrinam adjumentis uti noluerim ! Si mihi meliùs consuluissem, nonne attendissem ad ea quæ tùm oculis, tùm auribus meis subjiciebantur ? Ô si mihi repuerascere liceret, quantâ ego curâ, ad omnia quæ hominum solertiâ et labore perficiuntur, animum adverterem ! »

Robinson igitur, ut optatum finem assequeretur, nullam aliam rationem vidit, quàm si è nucibus ejus nonnullas sereret. Hoc ergò facere constituit, quanquàm cibi adeò suavis et rari jacturam ægrè ferebat. Nec multo post, magnâ cum voluptate erumpentia quædam animadvertit semina, quæ, tepefacta vapore, mirum in modum adoleverunt.

Lama mater pullique brevì eamdem mansuetudinem induerant, quâ canes nostri esse solent. Hos itaque cœpit ad usus suos adjungere, iisque jumentorum loco commodè uti, quoties aliquid grave aut suprà vires hominis vehendum erat.

Jam pridem Robinson, cùm esset in otio, animadverterat quantæ sibi foret utilitati, si artem corbium texendarum intelligeret. In pueritiâ autem suâ adeò istam artem despexerat, ut nullum unquam corbium opificem attentiùs considerâsset ; quo factum est, ut hujus artis, quamvis per se facilis sit et obvia, æquè ac cæterarum artium esset omninò rudis.

Cùm autem in umbellâ texendâ satis felix fuisset, subindè in posterum huic quoque artificio otium impendit ; atque usu diuturno solertior factus, idoneam tandem corbem confecit. Cùmque duas ejusmodi texuisset, junctas funibus lamæ dorso imposuit.

Sequente nocte, Robinson securus recumbebat ; fideles lamæ ad pedes domini jacebant ; luna splendebat de cœlo, aere puro tranquilloque ; omnia denique in rerum naturâ alto silentio tenebantur. Jamque Robinson, labore diurno fessus, dulci fruebatur somno : parentum verò imago, quæ crebrò recursabat, ante oculos somniantis obversabatur ; cùm subitò terra insolito motu tremuit, tanto fragore tamque horribili mugitu, ut multæ tempestates, velut agmine facto, ingruere viderentur. Insequitur frequens terræ motus, alius alium : exoritur simul furens procella, quâ arbores, quâ ipsæ dejiciuntur rupes ; mareque cum fremitu æstuans, in imis sedibus conturbatur. Dixisses cuncta inter se præliari elementa, atque universam rerum naturam in exitium ruere.

Robinson, mortis angore correptus, è speluncâ in vestibulum prosilit ; prosilientemque exterriti lamæ sequuntur. Vix inde aufugerant, cùm saxum in quo spelunca erat, ruinam dedit. Robinson, cui timor alas addiderat, per ostium vestibuli se proripuit, lamis anxiè eum insequentibus.

Primùm autem eam petiit montis vicini partem, quâ excurrebat in nudam planitiem, ne arboribus ipse concidentibus obrueretur. Quò tendens, subitò magno cum terrore, ingentem hiatum eâ ipsâ montis in parte videt, undè erumpunt fumus, flammæ, favillæ, lapides, cum materiâ candenti quam lavam appellant. Vix etiam fugâ morti se eripuit : quippe lava candens, torrentis instar, ruebat ; magna autem montis fragmina hinc et inde disjiciebantur.

Tùm ad littus procurrit, ubi ipsum nova horrendaque rerum forma excipit. Turbo vehementissimus ab omni cœli parte nimbos collegerat quasi alios aliis impositos, undè tam gravis aquæ vis subitò ruit, ut omnis regio aquis superfusis inundaretur.

Tùm Robinson, in hâc malorum ambage, quid fugiat, quid petat incertus, ægrè in arborem se recipit. Miseri autem lamæ undarum æstu abripiuntur. Eheu ! quàm graviter illorum ejulatu animus ejus vulneratur ! Quàm vellet suo eos periculo servare, nisi fluctuum impetu longiùs abrepti fuissent !

Sæviit terræ motus adhuc paululùm : tum repentè omnia silent, venti residunt, hiatus ignem evomere desinit, fragor subterraneus cessat, cœlo redit pristina serenitas, omnis etiam aqua exiguo temporis spatio effluit.

Robinson ex arbore in quam perfugerat, descendit ; sed animum curæ obruerant. Spelunca, quæ sola huc usque tutum ipsi refugium præbuerat, diruta penitùs videbatur. Lamæ fideles carissimique ante ipsius oculos undis abstracti : omnia opera periêre ; periêre omnia quæ in futurum moliebatur consilia. Mons quidem flammas evomere desierat, sed ex hiatu tardus fumus aterque oriebatur ; undè metuendum erat ne ille montis ignivomi naturam in posterum quoque retineret.

Tùm anxietate et angore exhaustus, ad arborem, ex quâ descenderat, se reclinavit, gemitus edens miserabiles ; et sic solatii expers per reliquam noctem remansit.

Jam dies novus oritur, lux autem alma miserum Robinsonem in eodem statu deprehendit. Neque enim somnus dulcis oculos ejus clauserat ; neque animum subierat alia cogitatio præter tristem illam luctuosamque : « Quid nunc de me fiet ? »

Tandem se corripit, atque somnianti similis ad vastatum domicilium titubans procedit. Quantam verò putatis fuisse ejus lætitiam cùm haud procul à vestibulo carissimos sibi lamas salvos incolumesque obviàm sibi prosilientes conspexit ! Initio, suis fidem oculis vix habuit. Brevì autem sublata est omnis dubitatio : illi enim accurrere, manum herilem lambere, lætitiamque, quam ex ejus reditu capiebant, exsultando et balando exprimere.

Tunc autem animus Robinsonis, hactenùs fractus dejectusque, rursùs erectus est. Lamas suos intuetur, oculisque in cœlum sublatis, lacrymas lætitiæ pietatisque testes profundit. Tùm amicos reduces lætissimis blanditiis excipit, iisque comitibus procedit, certiora de domicilio visurus.

Atque ibi Robinson multo minus damni invenit quàm primò, præ metu et animi abjectione, veritus erat. Laquear, quod saxo constabat, erat collapsum, atque proximam terræ molem secum traxerat : attamen omnia ista rudera è speluncâ removeri posse videbantur, ita ut laxiùs ipse commodiùsque habitaret.

Ad hoc accedebat aliquid, ex quo intelligeret hoc sibi feliciter contigisse. Cùm enim accuratiùs locum inspexisset, ubi saxum illud dependerat, magno cum stupore cognovit, illud undique solo molli innixum fuisse, adeò ut male hæreret. Verisimillimum itaque erat, molem hanc impendentem suo pondere brevì delapsuram fuisse. Tunc subitò in genua prostratus, gratias Deo egit quòd sic iterùm servatus fuisset, ac deindè alacriter ad opus se contulit.

Terram profectò arenamque haud difficile erat removere ; supererat autem ingens saxum, fractum in duas partes, sed quibus movendis unus homo impar videbatur. Conatus est Robinson partem ejus, quæ minor erat, provolvere, sed frustrà ; et nunc iterùm desperatione torpens, hæsit inops consilii.

Postquàm diù secum meditatus fuit, recordatus est se puerum vidisse, quoties operariis aliquid magni ponderis erat moliendum, perticâ eos longâ crassâque uti, cujus extremam partem moli movendæ subjiciebant. Itaque ejus rei experimentum facere properat. Elapsâ vix horâ dimidiâ, saxa, quæ vix quatuor homines junctis viribus movere potuissent, è speluncâ feliciter extracta sunt. Moxque lætus admodùm vidit domicilium suum et laxius et tutius esse quàm anteà : jam enim parietes non minùs quàm laquear ipsum, saxo constabant, nec vel minima quidem rima perspiciebatur.

Tunc ad montem ignivomum, qui vaporem atrum emittere nondùm desierat, propiùs accedere audet. Miratur ingentem saxorum liquefactorum copiam, quæ, longè latèque diffusa, necdum etiam refrigerata erant. Cùm animadvertisset lavam ad eum locum effluxisse, in quo solana crescebant, magnoperè timuit ne torrens igneus totam istam regionem vastâsset. Itaque cùm eò se contulisset, magno cum gaudio cuncta benè se habere deprehendit. Et continuò statuit variis in partibus insulæ suæ solana serere, ne fructum tam egregium sinistro aliquo casu amitteret.

Interim cùm mons fumum emittere desiisset, Robinson ad ejus hiatum accedere ausus est. Latera quoque et imam partem ejus lavâ refrigeratâ opertam invenit : cùmque nusquàm vel minimum inde oriri fumum videret, non sine probabili causâ existimavit ignem subterraneum penitùs exstinctum, neque in posterum sibi ejusmodi eruptionem esse extimescendam.

Quâ spe confirmatus, ad alimenta in hiemem colligenda animum convertit. Hoc consilio, octo lamas subindè eodem modo cepit, quo priores. Istos omnes mactavit, excepto hirco, quem socium tribus suis lamis cicuribus adjunxit, maximamque carnis partem suprà focum suspendit, quæ fumo siccaretur.

Jam igitur non contemnendam copiam carnis sibi paraverat : nihilominùs tamen, veritus est, ne sub finem hiemis, si fortè asperior futura esset aut longior, inopiâ ciborum ipse laboraret. Itaque nonnullos etiam lamas capere optavit. Illi verò, insidiis hominis cognitis, cavere sibi didicerant : novis igitur utendum fuit artibus, quibus illos exciperet. Neque hoc ei non successit ; tanta ingenii humani vis esse solet ad excogitandum quidquid valet ad necessaria sibi comparanda !

Animadverterat nimirùm lamas, quoties eum ad fontem conspexissent, semper celerrimè per collem quemdam ad arbusta properare. Hujus collis pars altera dumetis cincta ; altera autem prærupta duarum ferè ulnarum altitudine, undè lamæ saltu se dejicere solebant.

Statuit igitur foveam altam eo loco fodere, in quâ lamæ desuper prosilientes caperentur. Labore quoque indefesso intrà paucos dies novum hoc confectum est. Tùm foveam virgultis texit. Posterâ autem die magnoperè lætatus est, cùm duo ejus generis animalia in eam desiliisse animadvertit. Quibus captis, tantam habuit carnis copiam, quanta per hiemem, quam longa foret, abundè sufficeret. Tùm, ut cuncta provideret contrà hiemem, quam instare putabat, fœnum lamis parandum, ligna ad ignem fovendum colligenda, solanorum tubera effodienda, eademque in cellâ condenda erant. È fœno, cujus magnam copiam collegerat, acervum struxit, qualem agricolæ nostris struere solent : quoties verò fœnum addebat, illud ita pedibus impressis conculcabat, ut haud facilè pluviâ posset interlui. Insuper ut magis etiam ab imbribus defenderetur, tectum ex arundinibus confecit, haud infirmius iis quæ culmo apud nos teguntur. Dies proximos ligna arida colligendo impendit. Tum tubera solanorum effodit, nec parvam eorum paravit copiam. Quibus in cellâ conditis, decussit quoque omnia mala citrea quæ matura erant ; jamque de suo victu minimè fuit sollicitus.

Hiems verò, licet exacto mense Octobri, nondùm venerat. Cœpit potiùs continuis imbribus ità pluere, ut aër in aquam mutatus videretur. Nec satis liquebat Robinsoni quænam hujus rei esset causa. Quindecim dies elapsi erant, ex quo non longiùs domicilio suo progressus fuerat quàm ad cellam, ut alimenta et aquam sibi lamisque peteret. Reliquum tempus omne veluti captivo homini degendum fuit.

Eheu ! quàm tardè tempus nunc Robinsoni trahi visum est, nihil agenti et solitario ! Nunc perspexit, quàm vera essent quæ sæpiùs magistri præceperant, eas opes esse parandas quæ unà cum naufragio possint enatare.

« Ô me in pueritiâ stultum, exclamavit, qui scribere aut legere molestum, otiari verò jucundum existimaverim ! Ô utinam quas olim aspernatus sum doctrinas memoriâ tenerem ! Ex hoc penu domestico nunc depromerem quod esset non solum vitæ oblectatio, sed etiam levamentum miseriarum. »

Cujus otii pertæsum necessitas coegit ut varias res gerendas susciperet quas nunquam anteà tentaverat. Jamdiù consilium ollæ aut lampadis fabricandæ animo agitaverat, quibusquidem auctus, in meliori sanè conditione versaretur : itaque, quamvis plueret, terram argillaceam studiosè conquisivit, opusque orsus est.

Quodquidem certè non statim ei ex voto cessit : iterùm iterùmque tentandum fuit ; cùm autem nihil haberet in quo libentiùs versaretur, placuit opus, licet absolutum, quoties mendosum aliquid animadverteret, frangere ac denuò fabricare. Sic igitur dies nonnullos grato in labore transegit, donec tandem ollam fictilem cum lampade penitùs absolvisset : quas non procul ab igne collocavit, ut paulatim arefierent. Tùm alias etiam ollas, cacabos, catinosque variâ formâ atque magnitudine fingere instituit. Atque ut ille plurimùm operæ in his artibus posuit, ità maximam solertiam adeptus est.

Magnum opus fuit ac difficile fictilia vasa vitro ità incrustare, ut liquore non imbiberentur. Sed cùm nihil intentatum, nihil inexpertum relinqueret, vicit patientia.

Intereà pluere non desiit. Quamobrem necesse fuit Robinsoni varia adhuc fingere opera, ne miserè tædio conficeretur. Proximè autem operam nectendo reti piscatorio navat. Jam anteà non parvam copiam funiculorum contorserat, quæ nunc ipsi fuit maximè opportuna. Cùm enim otio abundaret, et patientissimus laboris, rem decies et ampliùs malè incœptam retractaret, invenit tandem quâ arte nodos faceret : in quo adeò solers evasit, ut fœminas puellasque apud nos reticula nectentes dexteritate æquaret.

Tum venit ei in mentem tentare, num arcum et sagittas posset conficere. Quanto studio animus Robinsonis flagravit, cùm hæc secum agitans, multa recenseret commoda, quæ inde esset percepturus ! Scilicet lamas interficere, aves dejicere, et, quod erat potissimum, se ipsum in domicilio defendere posset. Itaque tanta eum incessit cupido arcûs perficiendi, ut, pluviam cadentem parum curans, ad conquirendum lignum procurrerit. Cui tamen consilio cùm quodlibet lignum aptum non existimaret, ejusmodi quæsivit quod durum idem ac lentum esset, ut et facilè flecteretur, et in pristinam ferè formam rediret.

Tale ergò lignum inventum atque decisum domum deportat, confestimque opus aggreditur. Quàm verò tunc sensit inopiam cultri idonei ! Quamvis iterùm iterùmque secaret, vix tantum profecit, quantum nos cultris chalybeis instructi uno ictu proficimus : quanquàm ab ortu usque ad occasum diei operi intentus erat, necesse fuit ut octo dies integros huic labori impenderet. Tandem magnoperè ille lætatus est, cùm arcum nono die perfectum vidit ; neque tunc, præter nervum et sagittas, quidquam desiderabat. Cùm verò funem quàm firmissimum contorsisset, ad sagittas fabricandas se accinxit.

Jam si ferrum habuisset, quod sagittis præfigeret, quanti, quæso, hoc æstimâsset ! Frustrà autem in votis illud habuit. Dum igitur rem mente agitat, tandem meminit se audiisse homines feros ossibus magnorum piscium aut silicibus acutis uti ad sagittas hastasque acuendas. In quo illos statuit imitari. Consilium quoque iniit hastæ conficiendæ. Quod utrumque statim agressus, ad littus accurrit, ibique ossa piscium, lapidesque aptissimos invenit. Tùm perticam longam et rectam hastæ destinatam amputat, pluviâque madidus domum revertitur. Intrà paucos dies et hasta, et sagittæ confectæ sunt. Tùm hastam præfigit lapide præacuto, ac deindè sagittas hinc ossibus piscium robustis, inde pennis ad extremam partem additis, alites facit. Quo facto, placuit arcûs experimentum facere. Quiquidem, quanquam multa deerant, quòd ferreis instrumentis non fuerat instructus, attamen satis idoneus visus est dejiciendis avibus, minoribusque aliis animalibus ; neque dubitavit fore ut hominem ferum nudumque, si quidem satis appropinquâsset, eo graviter esset vulneraturus.

Attamen pluvia nondum cessaverat ; sed, duobus tandem elapsis mensibus, cœlum cœpit nitescere. Nunc Robinson hiemem adventare putavit, cùm jam contrà hiems exacta esset. Vix suis ille oculis fidem habuit, cùm almâ veris vi nova gramina, novos flores, novos surculos emergentes cerneret. Et si causam non intelligebat, res tamen erat ante oculos. « Hoc profectò, ità se ipse alloquitur, me in posterum monebit, ne quidquam rejiciam, cujus rationem animo perspicere nequeam. »

Attamen multum aberat ut Robinson omnia haberet quæ ad victum cultumque vitæ requiruntur. Omnes ejus vestes usu diuturno contritæ diffluebant, nec satis videbat quâ ratione novas sibi conficeret. Cui quidem non tam contra frigoris vim vestibus opus erat, quàm ut se ab insectis defenderet, quibus insula abundabat. Quorum morsibus Robinson excruciabatur, tumidis ferè semper manibus genisque. Quanti porrò dolores eum manebant, vestibus omninò laceratis ! atque hoc erat in proximo.

Ad hanc calamitatem accedebat quòd parentum societatisque humanæ desiderio animus ejus sæpè teneretur. Quam ob rem non semel ingemuit, cùm è littore oculis madidis et languentibus, oceani circumspectaret immensitatem, neque aliud præter aquam, præter cœlum conspiceret. Quoties animus ejus dubiâ spe pendebat, cùm è longinquo prospiceret nubeculam ex æquore quasi emergentem, quam sibi cogitatione navem malis velisque instructam fingebat ! Cùm verò errorem suum animadverterat, quanto luctu, quantâ animi ægritudine oppressus domum revertebatur !

Veritus autem ne navis aliqua insulam præterveheretur, aut etiam apud eam anchoras jaceret, cùm ipse in littore non adesset, in tumulo quodam eminente signum erigere statuit, quo appellentibus suam calamitatem indicaret. Stabat pro signo tignum, ex quo indusium, ut erat omninò attritum, suspenderat ; verba quoque palo inscribere vehementer optavit, quibus miseram suam conditionem apertiùs significaret. Quâ verò ratione ? Nulla alia erat in potestate, nisi ut litteras cultro lapideo insculperet : quânam autem linguâ ?

Si enim Gallicum vel Anglicum sermonem usurpâsset, fieri poterat ut navis Germanica, aut Hispana, aut Lusitana appelleret, in quibus nemo navigantium significationem verborum intellexisset. Fortè nonnullas voces Latinas recordatus est, quibus votum suum exprimeret.

Linguam enim Latinam cuncti Europæ populi tenent, et plerique eorum qui liberaliter instituti sunt, aliquam certè ejus partem intelligunt : proptereà Robinson speravit fore ut in quâlibet navi quæ eò deferretur, unus saltem reperiretur inscriptionem istam interpretaturus. His autem verbis constabat :

Ferte opem misero Robinsoni.

Sic illi nonnihil profuit verba aliquot Latina meminisse.

Jam inopiâ calceorum et tibialium Robinson maximè laboravit. Istis scilicet sensim omninò dilaceratis, muscæ nudos ejus pedes stimulis fodiebant, iisque pungebant doloribus, qui vix tolerari possent. Quoties sedit meditabundus ut excogitaret rationem aliquam corporis tegendi ! Sed frustrà : carebat enim instrumentis et arte ad finem assequendum necessariâ. Tandem pellibus lamarum quos mactaverat facillimè vestiri posse se existimavit. At istæ crudæ rigidæque erant, neque unquam ille curaverat quâ arte in præparandis pellibus crudis coriarii utantur. Atque si hanc tenuisset, nec acu, nec filis instructus erat, quorum ope è coriis vestimentum sibi consueret.

Cæterùm necessitas, omni arte et doctrinâ efficacior, Robinsonem admonuit quomodò inopiæ suæ mederetur. Pellibus igitur assumptis, cultro siliceo, sed non sine magno labore, calceos primum, tum tibialia quoque secuit : quæ cùm consuere non posset, incisis foraminibus fila trajecit, quibus ea circa tibias religaret.

Ex alio quodam corio curvo rigidoque larvam confecit, quam duobus perfodit foraminibus per quæ acies oculorum penetraret, tertiumque quo spiritum ore duceret.

Statuit à labore omninò non desistere, donec tandem tunicam braccasque è pellibus lamarum perfecisset ; et certè res erat maximè operosa : quid autem est quod sine labore homines assequi possint ? Nihil verò tam arduum, quod non expugnet pertinax labor. Robinsoni quoque res ex voto cessit : quod eum tantâ affecit lætitiâ, quanta verbis exprimi non possit.

Jam Robinsonis habitus vestitusque verè singularis fuit. À capite ad calcem pellibus villosis horridus ; gladii loco, securi lapideâ cinctus : gerebat humeris peram venatoriam, arcumque cum fasciculo sagittarum ; dextrâ hastam ipso longiorem, sinistrâ umbellam textam viminibus, atque foliis cocossæ obsitam ; pro pileo denique corbem præacutam, pellibus setosis pariter tectam. Cogitate, quæso, qualis adspectus hominis fuerit. Risum ipse non tenuit, cùm suum lympharum in speculo vidit simulacrum.

Hâc rerum in conditione Robinson versabatur, cùm casu quodam impeditus est, quem jamdiù metuerat : in morbum incidit.

Ac primò, stomachi capitisque doloribus affectum, et omnibus membris fatigatum se sensit, demùmque, summo animi angore et deliquio oppressus, in terram collabitur. Vocis expers atque sensûs, oculos in cœlum defigit : « Alme Deus ! miserere meî ! » Hæc sola subinde magno cum gemitu protulit.

Neque tamen diù propter anxietatem quiescere potuit. Cùm quidquid virium supererat collegisset, ea quæ ad curam suî maximè necessaria essent, propè stratum ponit, ut, si propter vim morbi surgere non posset, haberet tamen quo paululùm sublevaretur ; sed vix valuit nonnullas cocossæ conchas aquæ plenas asportare, quas juxtà stratum collocavit. Tùm aliquot tubera frixa et quatuor mala citrea, quæ reliqua habebat, addidit. Quo facto, exhaustis viribus, in lecto miserabiliter recubuit ; ac brevi febri correptus est. Quanquàm pellibus lamarum se totum texerat, à frigore tamen se defendere non potuit. Quo frigore duas ferè horas cohorruit : tùm æstus tam vehemens insequitur, ut viscera penitùs urerentur ; pectus crebro concutitur pulsu, sicut solet celerrimo cursu anhelantibus. Tanta autem ejus imbecillitas fuit, ut vix concham aquâ repletam labris admovere valeret, ad hauriendum paululùm humoris. Jamque nox oborta erat. Quâquidem nocte tristiorem nunquam ille degerat.

Vicissim aut frigore contremuit, aut arsit calore, acerbissimo continuoque capitis dolore cruciatus ; neque somno recreatus est. Quibus malis adeò fractus fuit, ut proximo mane vix posset reptare ad ligna alendo igni necessaria.

Ad vesperam morbus ingravescit. Iterum igni corpus ægrum admovere conantem vires deficiunt. Itaque nunc spes omnis salutis abjicienda fuit : jamque erat in exspectatione mortis.

Nox ista superiori similis fuit. Ignis interim exstinctus est ; aqua in conchis cœpit putrescere ; Robinson autem adeò viribus desertus est, ut vix se in lecto commovere valeret. Mortem quoque appropinquantem sentire sibi visus, tantam inde lætitiam cepit, ut, eâ ipsâ confirmatus, piis precibus se ad maximum iter ineundum ritè pararet.

Deum peccatorum veniam supplex rogavit ; quo facto, gratias ei egit pro beneficiis in se, per totam vitam indignum, collatis, in primis autem pro calamitatibus quibus ipsum castigaverat ; postremò parentibus suis miseris solatium atque felicitatem precatur. Tum animum immortalem æterno patri commendavit ; cùmque se composuisset, exspectavit mortem.

Quæquidem gradum corripere visa est ; angoribus enim ingravescentibus pectus anhelare atque suffocari cœpit. Optatum tempus tandem videtur advenisse. Vehementissimo angore compressus jam non spirat ; capiteque reclinato, sensum omnem amittit.

Attamen spiritus liberiùs meare cœperat ; Robinson paulatim allevans oculos circumspexit, satis incertus animusne suus è corpore migrâsset, necne. Jamjam verò minimè dubium fuit quin viveret : tunc gravissimè indoluit ; mortem enim in isto rerum articulo vitâ potiorem habuisset. Magnâ quoque infirmitate oppressum se sensit, doloris tamen expertem. Cùm enim anteà æstu ardenti flagrâsset, nunc sudor plurimus salubrisque per omnes artus manabat. Atque ne intercluderetur, pellibus additis se texit, et sic post dimidiam circiter horam, magnoperè allevari sibi visus est. Jam verò siti exarsit vehementissimâ, cui explendæ cùm idonea non esset aqua putredine corrupta, opportunè malorum citreorum meminit. Adeò verò infirmus erat, ut unum labris ægrè admoveret. Cujus tamen succo egregiè refectus, sudore continuò effluente, dulci somno sopitus et nonnisi sole oriente experrectus est.

Tunc verò vis morbi omninò laxata erat, neque, præter infirmitatem virium, aliquid mali superfuit. Cibum quoque appetere cœpit, bulbumque solani frixum comedit, instillato mali succo citrei, quo saporem ejus jucundiorem efficeret et palato refrigerando aptiorem.

Lamarum suorum, quandiù jacuerat ægrotans, curam penitùs deposuerat. Nunc autem valdè commotus est, cùm eos ad pedes suos videret jacentes, nonnullosque oculis in se defixis, quasi ipsum interrogarent nùm meliùs valeret. Est autem illud animalium genus à naturâ ita comparatum, ut, camelorum instar, plurimos dies sine potu degant. Alioquin malè cum iis actum fuisset. Per dies enim duos continuos aquam non biberant, necdùm etiam Robinson propter corporis imbecillitatem surgere, aquamque iis ministrare potuit.

Cùm lama mater ad eum satis appropinquâsset ut hanc posset attingere, tùm levato corpore in cubitum, dextrâ eam mulsit, ex cujus tepidi lactis haustu plurimum accepit levaminis. Quo facto rursus somnum cepit usque ad solis occasum. Nunc autem cibi major fuit appetitus. Itaque nonnulla solanorum tubera succo mali citrei adspersa comedit, ac denuò somnus eum complexus est.

Atque hæc alta quies, obsecundante firmâ corporis habitudine quam à naturâ Robinson sortitus erat, tantoperè ad vires ejus reficiendas valuit, ut proximo mane surgere, et tentabundus progredi auderet.

È speluncâ in vestibulum titubans prorepit. Ibi solis orientis radii, inter frondes vicinarum arborum nitentes, vitali eum calore recreant. Sibi quasi recèns natus videtur ; Deo, vitæ fonti æterno, gratias agit quòd sibi denuò intueri liceat sidus illud pulcherrimum mirandaque summi rerum conditoris opera. Nunc adspicit cœrulei cœli immensitatem, nunc recentem et amœnam arborum fruticumque rore madentium viriditatem, nunc lamas fideles, qui circumstantes, domino blandiri, et lætitiam videntur significare.

Mox autem favente aere puro, et aquâ frigidâ lacte temperatâ, necnon placidâ mentis serenitate, penitùs convaluit. Brevì quoque viribus recuperatis, ad opera instituta se retulit.

Hoc unum tunc ei molestum fuit, quòd ignis exstinctus esset. Verumtamen magnâ cum animi moderatione hunc casum tulit, nec spem omninò amisit ; siquidem nunc expertus erat nihil esse cur adversùs hiemis inclementiam sibi præcaveret : atque etsi ab ineunte ætate carne vesci consueverat, speravit tamen fore ut eâ carere, solisque fructibus et lacte lamarum vitam sustentare posset.

Quid nunc suscipiat, confectis omnibus quæ manibus, sine ullius instrumenti auxilio, confici possent ? Nihil ergò sibi superesse putavit, nisi ut in otio et somno vitam consumeret. Quâquidem conditione miseriorem sibi fingere nullam potuit. Jam enim tantoperè labori assuetus erat, ut vitam intolerabilem existimaret, quoties utili operæ vacare non liceret. Diù itaque multumque secum reputavit quemnam laborem nunc capesceret, ut fugeret otium. Tandem invenit in quo operam suam collocaret.

Diu noctuque animo versaverat consilium naviculæ conficiendæ, cujus ope tentaret nùm posset in societatem hominum redire, atque se ab eâ solitudine eximere quam graviorem erat expertus, ex quo ignis usum amiserat. Nec temerè continentem Americæ haud procul abesse augurabatur : statuit autem, si modò scaphulam sibi parare posset, spretis omnibus periculis, continentem petere.

Cùm totum se huic consilio tradidisset, procurrit aliquando ad eligendam arborem cujus truncus in formam cymbæ cavaretur. Hâc mente loca nonnulla perlustrans quæ nondum inviserat, varia ignotarum plantarum genera detexit, in quibus constituit experimenta facere, ut intelligeret an iis quoque vesci posset. Inter alia frutices nonnullos invenit frumenti Indici, quod apud nos triticum Turcicum appellari solet.

Miratus ille spicarum magnitudinem in quibus suprà ducenta grana denso ordine structa erant, non dubitavit panem ex iis confici posse. Quomodò autem grana moliturus erat ? quomodò farinam furfure purgaturus ? quomodò tandem panem inde cocturus, cùm ignem desideraret. Nihilominus tamen aliquot spicas inde secum abstulit, quarum grana sereret : « Quidni, ait ille secum, fieri possit ut ex iis aliquam olim utilitatem percipiam ? »

Posteà verò reperit quoque arborem frugiferam in quam anteà non inciderat. Capsulas crassas pendentes vidit, quarum unam cùm confregisset, sexaginta circiter fabas invenit. Quamvis saporem jucundum in iis non deprehenderet, attamen unam ex iis quæ sibi maturior visa est, peræ suæ commisit. Erant fabæ cacaoticæ, è quibus potus cacaoticus paratur.

Tandem arborem ingentem sibi prorsùs ignotam invenit, cujus fructus nuces cocossæ magnitudine æquabant. Qui cùm putamina nulla haberent, saporem verò jucundissimum, toti comedi poterant. Arbor ipsa multum dissimilis erat cocossæ. Non enim trunco tantùm constabat qui erigitur, quemadmodum cocossa, nec in coronam magnorum foliorum supernè desinit ; sed erant ejus rami foliaque quasi nostrarum arborum pomiferarum. Posteà comperit arborem eam esse quam paniferam appellamus, proptereà quod fructus ejus vel crudi, vel comminuti atque depsendo subacti, barbaris hominibus vicem panis præstant.

Cùm animadvertisset illius arboris truncum ab uno latere jam leniter esse excavatum, existimavit esse cymbæ conficiendæ idoneum, dummodo excidi ac penitùs excavari posset. Si verò arborem tam utilem exciderit, incertus ipse an sibi unquàm cymbam contingeret inde fabricare. Hæc cogitans, exterritus est, hæsitque diù inops consilii. Attamen loco arboris notato, dubius animi domum revertitur.

Inter redeundum, quod jam diù optaverat, nidum psittaci invenit. Tum circumspiciens quâ parte facillimè locum invadat, accedit pede suspenso. Vigilabat rostro extra nidum prominente mater pullis incubans ; et ad aspectum inusitatæ formæ aliquid mali suspicata, aciem oculorum arrigebat ad periculum. Robinson scandit per densissimas frondes, manibus retinens virgulta. Sed quò propiùs accedentem prodit strepitus foliorum, eò magis crescebat sollicitudo matris. Ac demum homo adest, manumque nido injicit. Avolat mater ; avolant adulti jam validiores : unus cæteris tardior hæret in manibus. Robinson domum properat, hilarior quàm si thesaurum nactus esset.

Tum redux quàm solertissimè potest caveam concinnat, in quâ hospitem novum collocet. Quâquidem juxta stratum suum positâ, tàm lætus recubuit quàm qui novum sibi amicum comparavit.

Nullum unquàm negotium tam molestum tamque diuturnum Robinson susceperat, quàm cum cymbam fabricare adortus est. Multi alii animum abjecissent ; è manibus securis brevì excidisset, et tale susceptum visum fuisset, sin minùs stultum, at saltem ejusmodi quod fieri nullo modo posset. Robinson autem hanc legem sibi fecerat, ut nullis difficultatibus ab ullo unquam incepto semel probato deterreretur. Itaque hoc etiam summâ animi constantiâ persecutus est ; et si illud multò plus et temporis et laboris postulâsset, ei in mentem non venisset à proposito recedere. Jam ille satis intellexit hoc opus plures annos requirere ; justam igitur diei distributionem facere decrevit, ut cuilibet horæ suus esset labor assignatus. Experientiâ enim edoctus erat nihil majori ad industriam promovendam adjumento esse, quàm cùm certo ordine inter singulas diei horas labor aptè dividitur : multiplex enim fit momentorum numerus quæ suo quæque usu distinguuntur.

Itaque cum sole surgere consueverat, atque ad fontem se conferre, ut caput, manus, pectus pedesque ablueret. Deinde domum reversus vestes induebat. Quo facto, collem speluncæ imminentem conscendere, unde longe lateque circumspicere posset ; atque ibi in genua prostratus preces matutinas piè fundere, Deumque orare pro carissimis parentibus, quos deseruerat quidem, nunquàm verò oblitus est. Tum lamas mulgere, quarum gregem non ita contemnendum paulatim educaverat ; deinde aliquam lactis partem haurire. In quibus peragendis prima diei hora effluxerat.

Tum omnibus rebus instructus quæ seu ad tutelam suî, seu ad laborem pertinerent, ibat vel ad littus, si mare recederet, ostreas in prandium collecturus, vel ad arborem ex quâ navem fabricare statuerat.

Sub horam decimam, cùm diei fervidissimum tempus esset, laborem Robinson intermittebat : tum ille littus repetebat, aut ostreas conquisiturus, si modo manè non invenisset, aut membra lavaturus ; quod bis quotidie facere in morem ei abierat.

Deinde iterum lamas mulgere, caseos ex lacte coagulato premere, prandiumque mediocre instruere, quod ferè lacte, et caseo recenti, nonnullis ostreis, dimidiâque nuce cocossæ constabat. Nec illi querendi locus erat quòd in fervidis istis regionibus ciborum appetitus multò minor sibi esset quàm sub cœlo frigidiori. Attamen solitus à pueritiâ carnem edere, illam tundendo emollire denuò conatus est, ut aviditatem expleret ; sed frustra. Inter prandendum cum psittaco suo confabulari solebat, quem nonnulla verba pronuntiare docuerat. Scilicet audiebat discipulus, et reddebat sonos, vicibus reticens, quasi intelligeret emendantem. Hunc quòque assuefecerat se vocantem audire et euntem sequi.

Post prandium, horam quieti sub umbrâ aut in speluncâ dabat, stante ad latus psittaco et lamis circa dominum recubantibus. Tum ille interdum sedens, animalia ista, in quæ defixos tenebat oculos, alloquebatur, verba sua intelligi ratus. Adeo ille gestiebat cum animante quodam mentis cogitationes sensusque communicare, ut sæpiùs oblivisceretur se cum animalibus rationis expertibus sermonem habere. Quoties autem psittacus vocem distinctè emittebat, tanta erat Robinsonis lætitia, ut humanam vocem audire sibi videretur, atque adeò insulæ, lamarum, psittacique oblitus, se inter homines versari sibi cogitatione fingeret. Sed cùm brevì evanesceret error ille blandissimus, tum ad memoriam solitudinis revolutus, ingemiscebat : « Miser Robinson ! »

Sub horam à meridie secundam ad arborem reversus, rursùs instabat magno operi. In quo labore durissimo quotidiè duas horas consumere sibi præceperat : quibus elapsis redibat ad littus, cùm ad corpus denuò abluendum, tum ad ostreas conquirendas. Reliquam diem variis operibus hortensibus impendebat : et nunc zeam aut solana plantare, sperans fore ut olim, igne recuperato, magnam inde utilitatem caperet ; nunc teneras stirpes insertas irrigare ; nunc sepes serere, quibus hortum clauderet ; nunc arbores circumcidere, ramosque flectere, qui sibi umbram hospitalem ministrarent.

Nunc autem Robinson ægrè tulit vel longissimum diem in hâc insulâ tredecim ad summum horas durare, adeò ut mediâ æstate, horâ septimâ post meridiem tenebræ jam ingruerent. Itaque quidquid lucem diei requirebat, ante hoc tempus perficiendum erat. Sub horam igitur sextam, si modò nihil majoris momenti agendum superesset, sese in bellicis artibus exercere, arcum tendere, sagittas emittere, ut, si quandò incideret in barbarum hominem aut ferum animal, cujus timorem nondum deposuerat, satis se defenderet. Quarum quidem artium tantam paulatim peritiam adeptus est, ut rarò, quamvis longo interposito intervallo à scopo nummi magnitudinem æquante aberraret. Vesperascente cœlo, lamas tertiùm mulgere, cœnamque frugalem sumere, stellis aut lunâ lucentibus.

Ultimam diei horam rerum naturæ contemplationi dabat. Nimirum in editiore loco sedens, intuebatur cœli convexa stellis undique distincta, aut signa ex mediâ cœli parte vergentia, rursùsque alia ex occulto surgentia ; aut lunam modò crescentem, modò senescentem, et nunc curvatam, nunc æquâ portione divisam, maculosam interdum, eamdemque subitò renidentem. Nonnunquàm in littore ambulans auram vespertino vento temperatam spirabat. Quàm pulchrum, quàm admirabile spectaculum mare exhibebat oceani immensitatem è littore prospicienti ! ut varium, ut suî semper dissimile ! Modò placidum et quasi sopitum, politissimi mentitur speculi planitiem ; modò tanquàm otii pertæsum, crispatur leviter, fertur ultrà citràque per ludibrium, cùm subito, ludorum impatiens, conturbatur, turgescit, fluctusque spumantes volvit ad pedes Robinsonis securè minas contemplantis.

Cùm sic ille in admiratione nunc rerum naturæ, nunc maris diutiùs hæsisset, tum ad se ipsum conversus animum ad rationem reddendam vocabat. Scilicet diem totam excutiens, secum anquirebat, quomodo hanc diem egisset, quod malum sanâsset, quânam parte factus esset melior ? Quoties hæc et talia à se ipso percontanti præclarum conscientia testimonium præbebat, ut ipse sibi gratulabatur ! Ut ille laudes Dei optimi maximi canebat, quo favente aliquid hac die in virtutis viâ profecerat ! Si verò post recognitionem sui aliquid peccâsse sibi videretur, ô quàm ille tunc dolebat amissum in vitâ diem ! Amissum enim interpretabatur diem illum quo commiserat quidquam aut cogitaverat, cujus die exacto ipsum pœniteret. Hunc quòque solebat signo notare, propè lineolam quâ quotidie in arbore rationem temporis exarabat, ut præteritæ culpæ memor in posterum tantò magis ab eâ sibi caveret.

Robinson assiduam per tres annos navi conficiendæ operam dederat, trunco vix dimidiâ quidem parte exciso. Incertum quoque videbatur an illud, etsi eâdem assiduitate operi instaret, trium aut quatuor annorum spatio perfecturus esset. Nec tamen in suo studio atque opere cessavit : quid enim aliud susciperet ? neque verò illi placuit, nec licuit esse otioso.

Quâdam die in mentem ei venit se, quàmvis jam diù in insulâ istâ habitaret, non nisi minimam partem adhuc explorâsse. Objecit sibi, ut animi vitium, timorem istum quo impeditus insulam totam nondum peragrârat. « Forsan, si minùs ego timidus fuissem, multa invenissem, quæ nunc mihi maximæ essent utilitati. »

Quæquidem cogitatio animum Robinsonis impulit ut illicò statueret proximo mane in viam se conferre ; eoque ipso die omnia ad iter faciendum paravit.

Postridiè, orto sole, uno è lamis quatuor dierum victu onerato, armis ipse indutus, postquam se Dei tutelæ commendavisset, fidenti animo viam ingressus est. Constituit, quantùm fieri posset, littus sequi, nec sylvestribus locis se committere, ne in feras incideret.

Ac primo die nihil ei in itinere accidit memorandum. Sex milliaria circiter eo die confecit ; et quo longiùs progrediebatur, eò certiùs comperit se in sterilissimâ insulæ parte sedem posuisse. Multis nimirùm in locis arbores invenit vario fructuum genere abundantes, unde victum non salubrem minùs quàm jucundum petere potuisset. Horum posteà usus nominaque didicit.

Primam noctem Robinson in arbore egit, ut tutus à feris esset ; et posterâ die iter persecutus est. Nec multum viæ confecerat, cùm extremam insulæ partem versùs meridiem attigit. Solum nonnullis in locis erat arenosum. Dum autem tendit ad tractum terræ in mare procurrentem, ecce pedem fert retrò ; tum pallescere, contremiscere, oculos circumferre, et subito hærere quasi fulmine repentino ictus. Videt nimirum quod hic visurum se nunquàm speraverat, vestigia hominum arenæ impressa...!

Tum ille territus undique circumspicit : audito vel levissimo foliorum strepitu stupet, sensusque adeo perturbantur, ut stet inops consilii ; tandem collectis viribus, fugam corripit, quasi instarent à tergo, nec præ terrore respicere ausus est. At ecce repentè substitit. Metus in horrorem vertitur. Videt nimirùm fossam rotundam, atque in medio ignis exstincti focum. Quem circà, horresco referens, crania, manus, pedes, aliaque corporis ossa adspicit, exsecrandas reliquias convivii à quo natura abhorret. Scilicet tunc temporis in insulis Caraibicis feri homines degebant, cannibales vocati aut anthropophagi : quibus solemnis erat consuetudo captivis mactatis assatisque immanes epulas celebrare, in quibus lætitiâ atrociùs debacchabantur, saltantes, canentes, aut potiùs, satiatâ feritate, ululantes.

Robinson oculos ab horribili spectaculo avertit. Nauseâ etiam correptus, animi deliquio laboraturus fuisset, nisi stomachum vomitu levâsset. Ubi primùm paululùm refectus est, fugit tantâ velocitate, ut vix fugientem fidelis lama sequi potuerit. Tantoperè verò mentem Robinsonis timor alienaverat, ut lamæ sui planè oblitus, audito sequentis socii gressu, instantem à tergo sibi cannibalem fingeret, omnibusque viribus effugere conaretur.

Ac ne cursum morarentur, hastam, arcum, sagittas, securim abjicit : quam sibi videt expeditiorem, viam potiorem habet ; iteratisque per totam horam ambagibus sic efficit, ut circumeundo ad locum eumdem, unde aufugerat, redierit. Tunc novus horror animum ejus attonitum occupat. Quo in loco versetur non agnoscit, nec animadvertit eumdem esse, quem anteà viderat ; sed putat invenisse se novum immanitatis eorum quos fugit monumentum. Itaque violentissimo impetu se proripit, neque priùs currere desiit quam fessum cursu corpus vires desererent. Tunc omninò exhaustus sensuque orbatus procidit. Hùc quoque lama advenit, nec fessus minùs juxtà dominum procumbit. Fortè is ipse erat locus ubi anteà Robinson arma abjecerat. Oculis itaque non multo post apertis, hæc prima in gramine conspexit. Quodquidem somnium ipsi omninò visum est, nec intelligebat quomodo et arma sic jacerent, et ipse in eum locum venisset : tantopere formido animum ejus perturbaverat !

Ac brevì surrexit, ut locum istum quàm celerrimè linqueret. Sed tunc paululùm ad se reversus, nec tam imprudens ut arma oblivisceretur, statuit ea jam non exuere quibus solis vitam poterat defendere. Tantopere autem erat debilitatus, ut, licet instante metu, jam non eâdem, quâ anteà, pernicitate fugeret. Per totum reliquum diem cibi appetitum planè amisit, semelque tantummodò substitit, ut sitim fontis aquâ restingueret.

Frustra speravit se eodem die ad sedem suam perventurum. Obscurâ jam luce, dimidiæ circiter horæ spatio aberat à domicilio, eo scilicet in loco quem rusculum suum vocaverat. Quippe spatium erat clausum, et satis amplum, in quo partem gregis coercebat, quia nempe pinguiora ibi quam prope habitaculum suum crescebant gramina. Ibi nonnullas noctes superiori æstate degerat, ne ab insectis, quæ eum domi fodiebant, infestaretur. Sed viribus planè exhaustis longiùs progredi non poterat. Etsi periculosissimum ei videbatur pernoctare in loco nullis præsidiis munito, attamen necessitas illud postulabat. Vix autem humi se prostraverat, cùm neque omnino sopitus, neque omnino vigil, in ambiguâ somni exspectatione, ecce subito terrore perhorruit.

Vocem audivit veluti cœlo demissam, hæc verba articulatè proferentem : « Ave, Robinson. »

Robinson perterritus exsilit, toto corpore contremiscens, et planè inops consilii. Ac iisdem iterum auditis, oculos in eum locum timidè convertit, unde vox profecta erat. Tum vidit, quod sanè ignavo cuique in promptu esset, si rem, priusquam animus perturbaretur, paulò attentiùs consideraret ; vidit se vano metu territum fuisse : quippe vox illa profecta erat, non de cœlo, sed de ramo in quo carissimus sibi insidebat psittacus. Tum verò metus in lætitiam vertitur quod causam rei invenisset. Manum porrigit psittaco. Ille devolat ; dumque mutuis alter alterum blanditiis excipit, psittacus pergit proferre dictatam salutationem.

Hic autem totam ferè noctem insomnem traduxit, tum cibi, tum quietis immemor, fremitum quemque auribus captans. Feri homines semper occurrebant oculis ; frustrà verò animum à fœdâ cogitatione abducere tentavit. Tum ut se tutiorem in futurum præstaret, cœpit plurima animo consilia agitare, eaque stultissima : ex quibus unum, quod incredibile videbitur, hoc erat, ut die oborto omnia adæquaret solo quæ tantâ diligentiâ, tanto labore exstruxerat, ne vel minimum quidem humanæ industriæ vestigium deprehendi posset.

Vix alma diei lux umbras noctis dispulerat, cùm Robinson res vidit in alio lumine collocatas. Quod heri prudentia, quod necessitas suadebat, tunc stultum atque inutile judicavit. Consilia demum minùs considerata quæ timor ipsi suggesserat, nunc reprobat, et ad meliora rationique magis consentanea animum convertit. Nunc enim, nocte interpositâ, intelligit timorem hesternum fuisse nimium. « Dudum, ait ille secum, hic ego commoratus sum, nec ullus unquam homo ferus in vicinitatem habitaculi mei venit : ex quo satis patet suum eos in hâc insulâ domicilium non habere. Verisimile est, aliam eos incolere regionem, unde nonnulli hùc veniunt, ut victorias atrocibus epulis concelebrent, eosque ad eam insulæ partem quæ vergit ad meridiem, appellere, atque inde discedere, cæteris insulae partibus neglectis. Singulari igitur ac divino munere, ego in hanc steriliorem insulæ partem compulsus fui, hoc ipso tutior. » Tum animo et viribus confirmatus, domum se contulit, ut nova, quæ inierat, consilia persequeretur.

Placuit inter cætera plantare non procul ab arboreo quo habitaculum munierat septo nemus ita densum, ut sedes à longinquo conspici non posset. Hâc mente duo circiter millia ejus generis salicum plantavit quas jam facilè radices agere atque brevì crescere animadverterat. Sed maximè cavendum judicavit ne eas ordine aliquo disponeret, ut silvula naturâ potiùs quàm arte consita videretur. Tum statuit viam subterraneam per cuniculum agere, ab imâ speluncâ ad alterum montis latus, ut, urgente necessitate, haberet effugium, Quodquidem opus fuit magni et diuturni laboris, adeo ut à cymbæ fabricatione ad tempus omninò desisteret.

Sic ille quidem satis tutus sibi videbatur ab impetu repentino. Quid verò ? si hostis instet, obsidioneque cinctum teneat ? Neque hoc vanum prorsus erat aut futile ; quippe quod aliquandò fieri posset. Itaque necesse esse judicavit ut se adversus hunc casum muniret, ne fame aut periret, aut ad deditionem compelleretur. Quamobrem statuit unam certè lamam quæ lacte abundaret in atrio domicilii servare, atque ad hanc alendam fœni acervum sepositum habere, ex quo nihil, nisi necessitate coactus, detraheret. Decretum est quoque casei, pomorum et ostrearum copiam parare, quam de die in diem renovaret.

Quibus ita dispositis, Robinson aliquot annos vitam vixit adeo tranquillam, ut nihil memoratu dignum ei acciderit. Igitur ad rem illam propero, quæ ad commutandam ejus conditionem plus valuit quàm quidquid huc usque ei contigerat.

Cùm Robinson mane quodam sereno in cymbâ fabricandâ esset occupatus, magnum è longinquo fumum adscendentem subitò conspexit. Primo quidem adspectu obstupuit, mox autem ad montem speluncæ imminentem quàm celerrimè cucurrit, causam rei inde speculaturus. Ubi primum montem conscendit, majori etiam cum terrore conspexit quinque scaphulas in littore religatas, triginta autem barbaros ingentem apud focum, truci gestu, atque incondito clamore chorum agentes. Saltabant unico tantùm pede ; nam alterum erectum et in aere libratum habebant.

Etsi ad spectaculum hujusmodi videndum Robinson non imparatus erat, parum tamen abfuit quin rursùs terrore exanimaretur. Verumtamen fortitudinem et fiduciam celeriter in animum revocavit : tum è colle properè descendit, omnia dispositurus quibus se tueretur ; cunctisque armis instructus, et auxilium precatus à Deo, constituit vitam suam, quoad posset, defendere. Tunc iterum ad summum collem conscendit, hostes exploraturus.

Mox verò cohorruit atque indignatus est, cùm satis distinctè vidit duos homines è scaphis trahi ad ignem. Ac primò suspicatus est eos neci addictos, brevique comperit se non errâsse. Aliquot enim ex barbaris alterum captivum prosternunt, prostratumque duo alii adorti corpus laniant, ad epulas atroces instruendas. Interim stabat alter captivus, donec ipse quoque mactaretur. Dum verò intentos quisque oculos in cruciatum et lacerationem tenet, ille, tempore arrepto, fugit atque citatissimo cursu in eam regionis partem contendit quam Robinson incolebat.

Tunc noster erectus suspensusque tum spe et lætitiâ, tum timore atque horrore vicissim perstringitur. Hinc exsultat, cùm videt captivum aliquo spatio persequentes superantem ; inde toto corpore contremiscit, cùm animadvertit cunctos ad habitaculum suum, anteà ignotum, cursum dirigere. Erat autem sinus mediocris profugo trajiciendus, ne in manus hostium caderet. In quem statim prosiliit, eâdemque quam huc usque adhibuerat celeritate tranavit ad littus oppositum. Dum ii qui propiùs urgebant in aquam se quoque projiciunt, cæteri ad convivium horribile revertuntur. Quanto autem gaudio Robinson animadvertit, hos illi natando pares non esse ! Miser enim jam ex aquâ emerserat, cùm cæteri nondùm emensi erant dimidiam sinûs partem.

Tunc Robinson insolitâ fortitudine atque audaciâ animatum se sensit ; hastâ correptâ è monte decurrit. Et continuò egressus silvâ, terribili voce exclamat : « Siste gradum ! » At ille, adspectu Robinsonis pellibus horridi, obstupuit ; ratus esse aliquem supra humanam conditionem, incertusque utrum se ad pedes ejus projiceret, an verò fugam persequeretur. Robinson ei manu significat adesse se defensorem, et subitò conversus it obviam hostibus. Priorem, cùm jam propius esset, hastâ percussum vi magnâ dejicit. Alter, qui centum circiter passus aberat, attonitus stupet ; tum arcum sagittâ instruit, quam in Robinsonem jam proximè accedentem intorquet. Illa pectus ejus ferit ; sed adeò leviter pellem, quâ indutus erat, strinxit, ut corpus ferro esset intactum. Tum Robinson priori victoriâ ferox, vehementi impetu elatus, barbarum prostravit. Deinde hominem respicit, cujus vitam servaverat : hic autem timorem inter et spem dubius eodem in loco hærebat, incertus utrum hæc omnia suæ salutis causâ agerentur, an sibi ignotâ victoris manu foret quoque pereundum. Ille autem barbarum ad se vocat, significatque ut propiùs accedat. Hic paruit, mox autem præ metu constitit ; et nunc pedem profert, nunc retrahit ; demùmque lentè progreditur, non sine magnâ significatione terroris, supplicisque habitu.

Cùm Robinson amicitiam suam omni modo demonstrâsset, tandem ille formam ignotam adire ausus est ; sed decimo quoque passu supplex in genua procidit, quasi gratias ageret simul et honorem præstaret.

Tum Robinson sublatâ larvâ vultum humanum et benignum ostendit. Quo viso, barbarus confidentiùs servatorem suum adit, totoque corpore se projiciens terram osculatur. Noster autem, qui amicum habere mallet quàm servum, blandè hominem manu allevans, ei quâcumque potuit ratione persuadere studet se velle cum ipso amicitiam jungere. Multa verò facienda supererant.

Barbarus qui prior fuerat prostratus, vulnus lethale non acceperat : itaque cùm animum sensim recepisset, herbis evulsis ad sedandum sanguinem vulnus obturare cœpit. Robinson barbaro suo hoc demonstrat. Tum Indus nunc securim lapideam Robinsoni ostendit, nunc se ipsum, significans se illius ope vitam hosti erepturum. Robinson autem, qui ab humano sanguine effundendo abhorrebat, tunc necesse ratus ut hostis de medio tolleretur, securim porrigit, avertens oculos. Indus in hostem vulneratum irruit, illum uno ictu obtruncat : tum ovans revertitur ; et securim, cæsique hominis cruentum caput, victoriæ pignora, ad pedes Robinsonis deponit.

Tum Robinson ei signis quibusdam dedit intelligendum, ut, collectis cæsorum arcubus et sagittis, se prosequeretur ; barbarus autem innuit Robinsoni, priùs quam recederent, corpora defunctorum esse humi condenda, ne socii ulla aliquando eorum vestigia reperirent.

Cùm Robinson indicâsset se hoc probare, Indus solis manibus magnâ cum celeritate brevì utrumque cadaver arenâ obruit. Tum ambo ad habitaculum Robinsonis se conferunt.

Incerta adhuc ancepsque erat fortuna Robinsonis. Nonne verisimile erat barbaros, epulis inhumanis satiatos, vestigia sociorum secuturos esse, ut eos, et captivum qui evaserat, quærerent. Tunc verò dubium non erat quin illi, detecto semel Robinsonis habitaculo, expugnatoque, eum simul et novum comitem occiderent. Quæ cogitatio Robinsonis animum agitabat, dum è summo colle post arborem latens fœdam epulationem chorosque barbarorum intuetur. Tunc deliberat, quid sibi in hoc rerum articulo faciendum sit, utrum fugiat, an in arce suâ inclusum se teneat. Cùm verò mentem suam ad potentissimum illud numen innocentiæ præsidium erexisset, sese adeò confirmatum animo sensit, ut posterius facere constituerit. Itaque inter dumeta usque ad domicilium prorepit, socio significans ut idem agat ; sicque ambo ad speluncam perveniunt.

Tunc barbarus, domicilium liberatoris commodè dispositum intuens, obstupuit ; quippe qui nihil unquam vidisset sic ordinatum.

Robinson barbaro significat, quid sit ab hostium multitudine metuendum ; se autem paratum esse ad vitam strenuè defendendam. Quo quidem ille intellecto truci vultu securim vibrat, gestuque terribili versùs eum locum se convertit, ubi hostes erant, quasi illos provocaret, patronoque declararet se ad acerrimam defensionem paratissimum. Robinson, hâc ejus fortitudine probatâ, hastam, arcum et sagittas ei tradit, eumque ad foramen munimenti arborei velut in excubiis collocat, unde prospiceret, quid in spatio inter parietem et nemus à se consitum interjecto ageretur. Sic cum forti socio usque ad vesperam armatus stetit. Cùm verò post aliquot horas nihil usquàm hostile cernerent, existimaverunt barbaros, postquam frustra investigaverant, in scaphis domum reversos esse. Igitur armis depositis, Robinson cœnam instruit.

Cùm autem hæc dies in vitâ Robinsonis maximè memoranda, dies esset Veneris, gallicè Vendredi, memoriam ejus consecrare voluit ; itaque barbarum, quem servaverat, eo nomine appellavit.

Nondum huc usque Robinsoni vacaverat eum attentiùs considerare. Juvenis erat egregiæ formæ, viginti circiter annorum ; colore fusco, cute nitidâ ; crinibus nigris, non autem laneis, sicut Æthiopum, sed rectis ; naso brevi, nec eo depresso ; labiis parvis ; dentibus ita albis, ut ebur æquarent. Aures ejus variis conchis et pennis ornatæ erant, quibus ille non mediocriter superbire videbatur : nudus cæterùm à capite ad pedes.

Itaque Robinson amiculo consutis è pellibus confecto socium induit. Tùm ei significavit, ut lateri assideret ad cœnandum.

Vendredi magnâ cum reverentiæ atque grati animi significatione ad Robinsonem accessit ; tum in genua se prostravit, capite in terram demisso.

Robinson, autem socio atque amico diù exoptato mirificè lætatus, blanditiis potiùs illum sibi devincire cupiebat ; nimirum existimabat duplicem non esse generis humani originem, nec fictos meliore luto hos qui vocantur albi, cùm eodem patre atque nigri homines nati sint. Attamen, cùm putaret prudentius esse hospitem nondum satis sibi cognitum intra obsequii et venerationis fines continere, honoremque ab eo velut sibi debitum accipere, aliquandiù regis personam erga hominem gerere constituit.

Itaque Robinson signis gestuque socio intelligendum dedit, se illum quidem in tutelam suam recepisse, eâ tamen lege ut summam ipsi obedientiam præstaret, atque omnibus sedulo vacaret quæcumque dominus et rex novus jussisset. Ideò cacicum se ipse appellavit, quoniam eo nomine barbarorum in Americâ principes ab istis vocari meminerat. Quâ voce, meliùs quàm signis adhibitis, Vendredi id intellexit quod suus ei domibus declarabat ; et ut pateret se domino in servitutem semetipsum dicare, iterum iterumque nomen illud clarâ voce pronuntiavit, Robinsonem manu demonstrans, pedibusque ejus advolutus est. Quin, ut significaret se satis intelligere quanta esset vis regiæ potestatis, hastam arreptam domino porrexit, cuspide ad pectus suum directâ, atque hoc ipso declaravit Robinsonem vitæ necisque habere potestatem. Tum Robinson, assurgens in regiam majestatem, dextram subdito porrexit, jussitque secum cœnare. Vendredi dicto audiens fuit, ita tamen ut ipse ad pedes Robinsonis humi, ille verò in suggestu graminis sederet.

Haud absimili ratione primi reges apud mortales exstitêre. Viri nempe fuerunt sapientiâ, fortitudine atque corporis robore cæteris præstantiores. Itaque infirmiores, ut se ab impetu ferarum, quibus initio terræ plurimùm infestabantur, aut ab injuriâ vique hominum se defenderent, confugêre ad potentioris auxilium. Pro quo præsidio, se ea quæ imperâsset facturos polliciti sunt, daturosque quotannis certam de fructibus agrorum partem, ut patroni, quibus non esset quærendum unde ipsi victitarent, toti essent in salute subditorum propugnandâ. Quæquidem donaria regi à subditis quotannis tribuenda, tributa vocata sunt. Hinc regum potestas, et opes ; hinc obsequia debitaque subditorum.

Jam verè Robinson rex fuit. Quippe insula erat pro regno, lamæ fructusque pro ærario, Vendredi pro subdito, unico quidem, sed carissimo, psittacusque pro aulico, sed ferè inutili. Placuit sæpè regi ad subditum usque descendere, quantùm regia dignitas pateretur.

Cœnâ confectâ, rex novus de cubiculis ritè disponendis mandata dedit. Parùm sanè Robinson consideratè egisset, si socio, qui tam brevì tempore tot munera adeptus erat (quippe qui esset subditus idem et minister, legatus et miles, præfectus copiarum et ædium), si, inquam, homini novo, nec satis probato, secum in eâdem speluncâ recubandi licentiam dedisset. Etenim non satis tutum habuit vitam suam cæcumque subterraneæ viæ exitum credere externo et alienigenæ, de cujus fidelitate nondum adhuc spectatâ non satis constabat. Itaque jubetur Vendredi ut idoneam fœni copiam in caveam transportet, sibique inde paret cubile : novus intereà rex, ut securitati suæ consulat, arma omnia in cubiculum suum confert.

Tum Robinsonem non puduit in conspectu totius populi humili ac prorsùs agresti ministerio fungi. Qui universæ, quaquà patebat, insulæ imperitabat, qui in suos omnes subditos vitæ necisque jus habebat, ille non erubuit, servilem in modum, regiis manibus lamas ipse mulgere, ut ritè doceret ministrum, cui hanc provinciam posteà mandare in animo habebat. Hic verò, quamvis rem attentè consideraret, quò tamen spectaret minimè intellexit. Quippe nec ille, nec ejus populares, ut hebeti prorsùs erant ingenio, unquam suspicati fuerant lac animalium salubre æquè ac nutriendo corpori esse accommodatissimum : nunquàm hoc genus alimenti labris attigerat. Itaque singularem cepit voluptatem, cum paululùm lactis â Robinsone oblatum hausit.

Variis autem hujus diei molestiis periculisque fessi ambo somni quietisque erant appetentissimi. Robinson igitur subdito mandavit, ut ad lectum se conferret ; tum ipse quoque eò se contulit. Priùs tamen quàm cubitum iret, noster non oblitus est gratias Deo agere, quòd uno eodemque die tantis periculis defunctus fuisset, sibique similem suî, socium et, ut sperabat, amicum ille misisset.

Postero die Robinson cum socio statim ad eum locum se contulit, ubi hesterno barbaros atrocibus epulis accumbentes viderat. Inter eundum eò devenerunt, ubi ambo barbari à Robinsone interfecti arenâ obruti jacebant. Vendredi, locum domino demonstrans, apertè significavit quantùm gestiret cadavera ista eruere, ut improbam carnis aviditatem expleret. Quem Robinson intuens torvo vultu, ei declarat quantùm à tali facinore ipse abhorreat, hastâque elatâ, infesto gestu, mortem ei denuntiat, ei unquam ille ejusmodi cibum attingeret. Quo quidem intellecto, Vendredi statim domino paruit, incertus tamen quam ob causam sibi epulis interdiceretur, quas à teneris non mediocriter appetierat.

Tunc ad locum convivii devenerunt. Heu ! qualis adspectus ! terra cruore tincta ! disjecta passim ossa ! Robinson oculos avertit, sociumque jubet terram statim fodere, tristesque barbarorum helluonum reliquias condere.

Dum ille mandata exsequitur, Robinson cineres sopitos attentè suscitabat, sperans se aliquam ignis particulam inventurum. Sed frustra. Erat ignis omnino exstinctus ; quoquidem Robinson magnoperè doluit. Ex quo enim divino munere socium sibi adjunxerat, nihil ipsi ferè optandum supererat præter ignem. Dum autem ille, capite inclinato, mœstoque vultu exstinctos cineres adspicit, ecce Vendredi, cùm dominum cogitatione defixum animadvertisset, nonnulla signa dedit, quæ Robinson non intellexit ; tum subitò arreptâ securi, citatissimo cursu silvam petit intimam, Robinsonemque relinquit obstupescentem.

« Quid hoc sibi vult ? ait secum Robinson, dum euntem anxiis prosequitur oculis. Mene homo deserat, et ablatâ securi aufugiat ? an ille sit tam perfidus, ut meum habitaculum occupet, ut me ipsum vi inde arceat, et popularibus suis inhumanis prodat. Proh scelus ! » Statimque inflammatus irâ hastam corripit, ut proditorem persequatur, nefariaque consilia et puniat et prævertat. Dum sic de fide barbari timet, videt hominem citatissimo cursu redeuntem. Robinson sistit gradum, miraturque eum, quem proditionem machinari suspicatus fuerat, sublatum graminis aridi manipulum tenere unde fumus oriebatur. Jam in flammam erumpit ; et Vendredi, manipulo in terram projecto, addit diligenter majorem graminis aridi atque sarmentorum copiam, clarumque et ardentem ignem succendit : quod quidem non minorem Robinsoni lætitiam quam admirationem movit.

Tum compertâ causâ propter quam Vendredi subitò excurrerat, cùm ipse tantam lætitiam capere non posset, hic illum amplexus osculatusque tacitè rogat præconceptæ suspicionis veniam.

Scilicet Vendredi diligenter silvam petierat, ut è trunco arido duo ligni fragmenta excideret. Qua ille scitè alterum altero colliserat tantâ celeritate, ut ignem conciperent. Tum citiùs lignis arido gramine involutis, cum isto manipulo procurrerat, quâ motûs velocitate exarserat fœnum.

Tantoperè agitatione flammarum Robinson delectatus est, ut illarum adspectu satiari non posset. Tandem arreptâ tædâ, comite Vendredi, in habitaculum properat.

Tum igne accenso, nonnullisque solanorum tuberibus circa focum positis, ad gregem festinat ; lamæ pullum eligit, mactat, dissecat, quartamque ejus partem veru affigit, quod socio versandum mandat.

Intereà dum ille hoc munere fungitur, Robinson segmentum pectoris amputat ; tum nonnulla tubera probè lavat, manipulumque zeæ duobus saxis adhibitis molit ; hæc omnia ollæ committit, in quâ, addito sale, idoneam aquæ partem infundit, ac demùm olla igni apponitur.

Vendredi istum omnem apparatum cernebat, nec intelligebat quò res spectaret. Noverat quidem usum assandi, sed nunquàm de arte coquendi audiverat. Quin etiam ignorabat, quænam esset vis ignis in aquam ollæ infusam. Quæquidem fervere cœpit, cùm Robinson paululum in speluncam secessisset. Vendredi obstupuit, miratus quid esset quod sic aquam moveret.

Cùm verò eam vidit exæstuantem et undequàque exundantem, stultè putavit animal in ollâ esse, quod istum derepente æstum excitaret : ut autem impediret, ne omnis ab ollâ aqua effunderetur, manum celeriter immersit, ut animal noxium caperet. Tum verò clamorem et ululatum edidit, quo tota personuit spelunca. Hoc audito Robinson valdè exterritus est, existimans à barbaris supervenientibus socium opprimi. Itaque timor et insitus in animis propriæ salutis amor suadebant, ut per subterraneum cuniculum effugeret. Mox autem consilium abjecit, turpe ratus subditum, aut potiùs amicum, in ancipiti periculo deserere. Sine morâ igitur è speluncâ prorupit armis instructus, paratusque vitam ipse suam profundere, ut comitem è manibus barbarorum iterum eriperet.

Ut verò obstupuit, cùm hominem solum, amentis instar, ululantem gestuque insolito circum trepidantem vidit ! Diù quoque Robinson dubius anxiusque hæsit. Re demum explanatâ, intellexit omne malum ex eo esse, quòd manum sibi Vendredi leviter usserit. Nunquàm ille neque audiendo, neque experiendo cognoverat aquæ fervorem addi posse ; nunquàm manu tetigerat aquam fervidam : itaque non potuit intelligere, quæ causa esset doloris ejus quem manu in aquam immersâ sensit. Sic igitur magicâ quâdam arte hoc fieri, dominumque magum esse existimavit, Robinson ægrè animum socii sedare, eique persuadere potuit, ut denuò carni veru versandæ assideret. Ille mandato tandem obsecutus, ollam non sine horroris quodam sensu, dominum verò, quem humanâ conditione majorem nunc putavit, timidâ cum reverentiâ contemplatus est. Quamquidem opinionem albus color promissaque barba etiam confirmabant : hæc enim efficiebant, ut Robinson specie oris longè differret à socio ejusque popularibus, fuscum colorem et imberbem vultum præferentibus.

Jam verò prandium paratum erat. Quantoperè Robinson calidis et pinguibus cibis delectatus sit, facile est intelligere. Nunc quoque calamitatum præteritarum oblitus sibi in animo fingit jam non desertâ in insulâ, sed in regione frequentissimâ se versari. Sic animi vulnera insperato quodam gaudio sanari solent, etsi illa plerumque insanabilia putamus.

Prandio confecto, Robinson secessit, ut de prosperâ rerum suarum commutatione secum ipse meditaretur. Nunc omnia ei arridere visa sunt. Quippe qui jam non esset homo solitarius, socioque gauderet quîcum nondum quidem colloqui, sed ex cujus consuetudine multum solatii opisque licebat exspectare.

Et verò cogitanti venit quidem in mentem vitam mollem atque otiosam agere, dum intereà Vendredi, juvenis robustusque, de quo prætereà tam benè meritus fuerat, ut eum sibi famulum jure quodam vindicaret, necessariis muneribus laboribusque perfungeretur. Sed cùm intùs reputâsset fieri posse ut aliquandò tam felici ipse conditione excideret ; tunc verò, si otio atque inertiâ corrumpi se pateretur, molestum sibi fore ad duritiem paupertatemque prioris vitæ redire ; statuit in labore æquè gnaviter ac strenuè perseverare : atque, hoc decreto, è strato exsilit, citatoque gressu in vestibulo domicilii obambulat. Intereà Vendredi ciborum reliquiis in cellâ sepositis, Robinsonis jussu, ad lamas mulgendas abit.

Nunquam sanè, ex quo hanc in insulam advenerat, lætior fuerat Robinsonis conditio. Hoc unum erat illi metuendum, ne barbari reverterentur ad socios repetendos, unde novis cruentisque præliis sibi cum iis certandum foret. Quin ille cohorruit, dum cogitaret in hoc ancipiti discrimine posse se versari, in quo sibi pereundum esset, aut sanguis hominum profundendus.

Res igitur postulabat ut ad suam ipsius defensionem nihil intentatum relinqueret. Jam diù habitaculum suum castelli instar munire optaverat ; huc usque verò, quandiù vixerat solitarius, hanc spem penitùs abjecerat. Nunc autem, cùm adesset socius laboris, faciliùs hoc aggredi potuit. Itaque montis cacumen conscendit, ut meditaretur quomodò se tutiùs firmiùsque muniret ; atque hoc brevì excogitavit, cùm inde totam regionem oculis complecteretur. Statuit primum fossâ latâ altâque domicilium cingere, palis validioribus septâ, ac deinde rivum non procul ab habitaculo scatentem ita dividere, ut altera pars in fossâ, altera per medium atrium flueret, ne unquàm obsidione cinctus aquæ inopiâ laboraret.

Haud facile erat hæc omnia socio signis indicare. Hic verò cùm rem aliquâ ex parte intellexisset, ad littus procurrit, atque inde retulit varia instrumenta fodiendo apta, conchas scilicet magnas, lapidesque planos et acutos. Tum ambo opus inchoant.

Jam intelligere satis in promptu est hoc quoque arduum fuisse. Fossa enim, ut esset idonea, sex pedum altitudinem, octo verò latitudinem requirebat. Ejus autem longitudo octoginta vel centum passus esse videbatur. Adde illos instrumentis ferreis, ligone, spathâ penitus carere. Palis quoque quadringentis ferè opus erat, quos unâ securi siliceâ coaptare et præacuere res erat profectò plena operæ et laboris. Prætereà, ut rivum in fossam deducerent, canalis erat per tumulum quemdam interpositum fodiendus.

Neque tamen, licet omnibus his difficultatibus circumventus, Robinson à proposito deterritus est. Sobriè quoque vivendi genus, et corpus labore exercendi consuetudo animum ei addiderat, quo carere ii solent qui, in otio educati, deliciis atque mollitie diffluunt.

Ambo nimirum socii à summo mane usque ad vesperam non alacri minùs quàm strenuo animo operi incumbunt. Mirum itaque quantum vel instrumentis quàm minimè aptis adjuti in diem profecerint. Nec per duos menses continuos, vento obstante, barbari insulam invisêre. Itaque licuit sociis continuam operam munimentis dare, nec illis opus fuit sibi contra repentinam incursionem præcavere.

Robinson comitem, inter opus faciendum, germanicam linguam docuit, cujus ope animi cogitata cum socio communicare ardentissimè cupiebat. Hic autem tam docilem et attentum se præbuit, ut brevi tempore maximos progressus fecerit. In quo Robinson eâdem arte usus est, quâ solers magister ut linguam Latinam Gallicamve discipulos doceat. Quoties nempè fieri potuit, eâ re, de quâ sermo erat, positâ antè oculos, distinctâ voce nomen ejus pronuntiabat. Cùm verò de ejusmodi rebus ageretur, quæ oculis subjici non poterant, vultu gestuque ità exprimere studuit, ut Vendredi anno dimidio nondum exacto Robinsonem intelligere, cogitationumque participem eum facere posset.

Quodquidem multum Robinsonis felicitati adjecit. Huc usque enim socium quidem, sed mutum eum habuerat ; tum verò amicum sibi comparavit. Vendredi enim semper honestum, candidum, fidelem gratumque domino se præstitit. Itaque Robinson cariorem eum in dies habuit, ac brevi tempore elapso non dubitavit hoc ei concedere, ut in eâdem speluncâ secum pernoctaret.

Duorum ferè mensium spatio fossa absoluta fuit. Quo facto, ita muniti erant, ut jam barbarorum impetum non modò non extimescere, sed eos etiam, si unquàm oppugnarent arcem, possent repellere. Priùs enim quàm ullus fossam transiret aut palos superaret, ab obsessis aut sagittis interfici, aut hastis transfodi impunè poterat. Itaque securitati suæ nunc satis consuluisse videbantur.

Cùm non ita multo post Robinson sociusque collem littori vicinum fortè conscendissent, unde maris adspectus longè et latè patebat, Vendredi oculos in quamdam ejus partem intendit, ubi insulæ aliquot eminentes conspici è longinquo poterant. Tum ille subito præ lætitiâ exsultare atque mirum in modum gestire cœpit. Quâ de re interrogatus à Robinsone lætus ille exclamat ! « En ego patriam adspicio ! ibi gens mea habitat. » Vultu verò, oculis gestuque significabat quàm cara sibi esset patria, ac quantoperè illam revisere optaret. Quod quidem Robinsoni minimè placuit. Erat sanè affectus ille animi in viro laudabilis, quo declarabat caram esse patriam, caros amicos, caros parentes. Nascitur enim nobiscum sensus ille, et, quæcumque illa sit quam primo quisque cognovit intuitu, vel signavit vestigio, nulla magis regio arridet. Sed veritus ne popularium amantior ipsum aliquandò desereret, animum ejus pertentare voluit, et sic colloquium cum eo iniit, ex quo optima ejus indoles patuit apertiùs.

Robinson. Num tu ad populares tuos redire et cum iis habitare malles ?

Vendredi. Libenter equidem eos reviserem.

Rob. Scilicet optares carne humanâ cum iis vesci ?

Vendr. Minimè ! Eos potiùs ad mores humaniores traducerem, doceremque vesci lacte et carne animalium, et inprimis ab humanâ abstinere.

Rob. Quid ? si te ipsum devorarent ?

Vendr. Hoc illi non facient.

Rob. Attamen illi vescuntur carne humanâ.

Vendr. Sanè illi quidem ; sed nonnisi carne hostium.

Rob. An tu scapham conficere potes, quâ ad eos transveharis ?

Vendr. Sanè quidem !

Rob. Euge ! confice tibi scapham, atque ad illos revertere. Quid ! dejicis oculos ! unde sic doles ?

Vendr. Doleo quippe, quod dominus mihi carissimus irascatur.

Rob. Cur verò tibi irascar ?

Vendr. Ita res est ; quippe ille me à se relegatum velit.

Rob. Anteà verò optabas redire in patriam ?

Vendr. Optavi equidem : nisi verò dominus meus ibi mecum versetur, ibi quoque ego versari nolim.

Rob. Me quidem populares tui hostem existimantes interficient devorabuntque. Tu igitur solus proficiscere.

Quibus auditis, Vendredi arreptam securim domino reddit porrectâ cervice.

Rob. Quid vis ego faciam ?

Vendr. Ut me interficias. Malim ego à te interfici quam relegari.

His dictis, Vendredi vim lacrymarum profundit. Robinson autem vehementissimè commotus eum amplectitur, exclamans : « Noli timere, ô bone. Ego quoque opto ut nunquam à te divellar ; ex animo enim te diligo. Quæ anteà dixi, hæc ad fidem tuam explorandam dicta sunt, ut intelligerem an tuus meo amori amor par esset. Quas vides lacrymas, eæ testes sunt caritatis meæ. Ego te iterum amplectar ; fletum teneamus, nec alter alterum unquàm deserat. »

Itaque ut animum amici à mœrore averteret, init sermonem de scaphâ quâdam fabricandâ, pluraque eâ de re sciscitatur. Cùm Vendredi responsis Robinsoni abundè satisfecisset, hic illum manu prehensum secum abduxit, ut ostenderet cymbam, cui fabricandæ ipse permultos jam annos impenderat. Vendredi, truncum intuens, vix tertiâ parte excavatum, subrisit. Cùm autem Robinson ex eo quæsiisset, quidnam illi in hoc opere minùs probaretur, Vendredi respondit minimè opus fuisse tanto isto labore, ejusmodi truncum intra paucos dies meliùs excavari posse.

Quibus auditis, Robinson vehementer lætatus est. Jam cymbam omninò confectam sibi fingebat animo, et navigatione feliciter peractâ ad continentem terram appellere sibi videbatur. Ô quanta illi lætitia, cùm spes libertatis recuperandæ arrisit ! Et subitò constituunt opus proximo mane aggredi.

Ipsâ die operi destinatâ, aderat pluviarum tempus : quod bis per annum ingruere Robinson non unius anni experientiâ didicerat. Quo tempore per duos menses perpetuos nulli negotio vacare extra domum licebat ; tantâ vi continuus imber ruebat de cœlo ! Animadverterat quoque Robinson esse valetudini omninò contrarium illâ tempestate foras exire. Quid igitur faciendum erat ? Dilatâ navis confectione, tempus in laboribus domesticis consumendum fuit.

Quantùm profuit Robinsoni per dies illos pluvios, atque horas vespertinas longas easdem obscurasque igne uti et lumine, amicumque habere, quîcum tempus inter opera domestica jucundis confabulationibus traduceret ! Anteà enim tristes istas noctes solitarius in otio et tenebris degerat. Jam verò cum socio ad lampadem et focum sedens, in aliquâ re gerendâ occupatus, confabulatur, neque unquàm gravi desidiæ pondere opprimitur.

Atque ex socio didicit varias artes quibus barbari nonnullas sibi commoditates comparant ; Robinson quoque multa illum docuit, quæ barbaris latent. Ita in dies peritiores facti multa junctâ operâ confecêre, quæ neuter solus suscipere potuisset. Tum ambo intellexêre quanta ex hominum amicâ conspiratione oriantur commoda, quibus illi carerent, si bestiarum more singuli vagarentur. In primis Vendredi artem callebat, quâ tenues densasque libro stragulas necteret corpori vestiendo aptissimas. Quod cùm Robinson ex eo didicisset, tum illi certatim tam multas ejusmodi texuerunt, ut idoneum utrique vestimentum suppeteret. Ô quàm jucundum Robinsoni fuit abjicere amiculum istud molestum, è pellibus rigidis nec subactis confectum, quo huc usque corpus ipsi tegendum fuerat !

Vendredi etiam è fibris nucum cocossæ variisque herbis lini naturam referentibus fila educendi artem tenebat, quæ funiculos à Robinsone huc usque confectos longè superabant. È filis retia piscatoria proprio ac singulari artificio nectebat. Quibus in operibus fabricandis breviores factæ sunt vesperæ, quæ, omnibus his deficientibus, multùm ipsis tædii attulissent.

Intereà dum sedent, Robinson amici ingenium rude sensim excolere, ejusque mentem certâ verâque notitiâ Dei imbuere. Quantis verò erroribus mens illius hâc in re laboraverit, ex sequenti confabulatione facile erit intelligere.

Rob. Dic mihi, quæso, ô bone, nostine quis mare, quis terram, quis animalia, te ipsum denique creaverit ?

Vendr. Profecto ! Toupan ista creavit.

Rob. Quisnam est Toupan ille ?

Vendr. Is qui tonat.

Rob. Quisnam verò ille est qui tonat ?

Vendr. Senex est ætate provectissimus, qui omnibus cæteris rebus superstes est, quique tonitru efficit. Ætate solem, lunam stellasque longè superat, omnesque animantes eum adorant, Ô ! dicentes.

Rob. Quemnam in locum post mortem commigrant tui populares ?

Vendr. Ad Toupan revertuntur.

Rob. Ubinam verò ille habitat ?

Vendr. In excelsis montibus.

Rob. Num aliquis eum ibi vidit ?

Vendr. Nemini fas est eum adire, nisi Owokakeis (id est sacerdotibus). Illi Ô dicentes eum interrogant, ac deinde nobis referunt ejus responsa.

Rob. Qui autem post mortem ad eum migrant, num felicitate aliquâ fruuntur ?

Vendr. Sanè illi quidem, si magnam hostium copiam mactaverint atque comederint.

Quo audito, Robinson cohorruit, statimque illum meliora de Deo vitâque futurâ docere cœpit ; Deum nempe esse omnipotentem, sapientissimum benignissimumque ; qui omnia creaverit, omnia regat, omnibus consulat ; ipsum autem nunquàm originem habuisse, ubique adesse, illam intelligere quæcumque nos cogitamus, audire quæcumque loquimur, videre quæcumque agimus, quamvis ipse à nemine videri queat ; habere proborum atque improborum rationem ; eamque ob causam cùm in hâc, tum in futurâ vitâ neminem beatum reddere, nisi illum qui ex animo virtuti studuerit.

Quæ præclara plenaque solatii præcepta Vendredi magnâ cum reverentiâ audiit, auditaque altè in animo infixit. Cùm magister non minori docendi, quàm discipulus discendi studio flagraret, hic brevì præcipuam de Deo ac religione doctrinam tenuit, quantùm huic ille explanare poterat. Ex eo tempore Vendredi felicissimum se existimavit quòd in hanc insulam deferri sibi contigisset.

Posteà Robinson preces suas semper præsente socio fundere solebat ; jucundissimumque adspectu fuisset, quanto gaudio, quantâ pietate hic verba domini ad verbum sequeretur. Tunc verò tantâ ambo felicitate fruebantur, quantam assequi possunt homines ab humanâ societate sejuncti. Sic elapsum est pluviarum tempus ullâ sine molestiâ. Cœlo tandem serena facies redierat ; cessabant venti, nimbique aufugerant. Robinson cum fido socio puram tepidamque auram veris spirat. Ambo novis viribus auctos se sentiunt, atque alacri animo ad arduum opus susceptum se accingunt.

Vendredi admoto igne truncum excavavit, atque duos intra menses id absolvit ; quod ægrè multorum annorum spatio Robinson solus confecisset. Jam præter vela remosque nihil defuit. Hos quidem Robinson, illa verò Vendredi paraturum se spondet.

Ambo simul opus susceptum absolvêre ; sed instructâ navi, nihil superfuit nisi ut hæc à littore in mare demitteretur. Quoniam verò locus, in quo navem fabricaverant, longè à mari distabat, non satis patebat quâ ratione, ut erat gravissima, ad mare aut deduceretur, aut deportaretur, aut traheretur, aut denique provolveretur. Et nunc ex illis difficultatibus quomodo se expedient ?

Neque verò Robinson oblitus erat utilitatis quam longa pertica ipsi præstiterat. Quam ob rem nunc quoque illam adhibuit. Sed navis tam lentè provoluta est, ut facilè intelligerent se integrum mensem in hâc operâ consumpturos esse.

Tandem opportunè recordatus est alius instrumenti æquè simplicis parabilisque, quo fabri lignarii aliique in Europâ uti solent ad magna pondera promovenda, cylindri nimirùm.

Quod quidem vix Robinson expertus magnâ cum lætitiâ vidit quàm facilè navis promoveretur. Post biduum mari quoque committi potuit, magnoque cum voluptatis sensu uterque comperit illam ad navigandum prorsus esse idoneam.

Jam nihil superfuit nisi ut quæ ad proficiscendum essent necessaria pararentur, scilicet ut navis tot oneraretur commeatibus quot vehendis sufficeret. Quonam verò illi tendent ? Vendredi optabat ut in patriam rediret ; Robinson autem, ut ad continentem Americæ vela darentur, ubi se Hispanos, aliosque ab Europâ profectos inventurum sperabat. Vendredi verò patria nonnisi quatuor circiter milliaribus aberat, terra continens duodecim aut quindecim. Quod si priùs ad insulam tenderent, tunc à continenti terrâ pluribus adhuc milliaribus recedebant, atque hoc ipso periculum itineris augebatur.

Vendredi nihil ex iis quæ pertinent ad naturam maris noverat nisi quod necesse esset ut ad insulam suam perveniret. Ista autem magis etiam Robinson ignorabat, quoniam in hoc mari nunquàm navigaverat.

Tandem quâ Robinson ardebat homines humanitate excultos revisendi cupiditas omnem dubitationem vicit. Quamvis Vendredi instaret, multaque et varia objiceret, statutum est proximo die iter parare, et ubi primùm ventus adspiraret, vela dare, Deoque favente illuc tendere ubi Vendredi sperabat se proximam continentis oram inventurum.

Robinson, arce relictâ, in tumulo imminente restitit, secum paulisper meditaturus, sociumque præire jussit. Tum vitæ solitariæ hìc actæ vicissitudines mente repetit ; ac recordatus quanta accepisset à supremo numine beneficia, lacrymas grati animi indices effundit, manibusque expansis, ex intimo pectore summâ cum pietate Deo gratias agit.

Tum regionem illam, eò sibi cariorem, quòd eam mox relicturus erat, oculis perlustravit. Hominis instar qui patriam linquit nullâ cum spe illius unquàm revisendæ, oculi tristes madentesque in arbore quâvis cujus umbrâ olim recreatus fuerat, in opere quolibet quod propriis manibus multoque sudore confecerat, defixi hærent. Ab amicis disjungi sibi videtur. Cùm verò tandem lamas ad imum montem pascentes conspexisset, faciem avertit, ne carissimorum sibi animantium adspectu ipse à proposito consilio avocaretur.

Tandem vicit caritatem animi constantia. Ad fortitudinem se ipse exacuit, ulnisque ad regionem totam, veluti eam amplexurus, expansis, clarâ voce exclamavit : « Valete, ô calamitatum mearum testes ! valete ! » Atque hoc ultimo vale inter singultus emisso, in viam quæ ad littus ducebat, se contulit.

Eundo fidissimum sibi psittacum per arbores volitando sequentem animadvertit. Tum verò victus voluntate ejus secum abducendi, vocat Pol, Pol. Ille verò celerrimè desilit, atque è domini manu in humerum provolat. Intereà Vendredi moræ impatiens in littore exspectabat ; cùmque Robinson ad eum pervenisset, ambo navem conscendunt.

Tricesimo die novembris, horâ octavâ matutinâ, anno post Robinsonis in hanc insulam adventum nono, cœlo serenissimo, ventoque maximè secundo profecti sunt. Vix autem circiter duo millia passuum progressi, ad continuam scopulorum seriem pervenêre longè in mare procurrentem. Uterque periculosum putavit saxa ista superare : itaque velo in aliam partem directo, circumire nituntur. Cùm autem illi extremam partem scopulorum vix attigissent, scapham summâ cum velocitate abripi animadvertunt : exterriti ambo velum colligere, existimantes quippe repentinum esse venti impetum. Frustra verò. Scapha enim in præceps prona rapitur, medioque in flumine marino versari se intelligunt.

Tum ambo viribus conjunctis remis pertinaciùs mare verberare, si possint scapham eripere. Illa verò fugit, instar sagittæ, tantâ celeritate, ut brevì ora insulæ oculis subtraheretur. Jam in discrimen vitæ se pervenisse sentiunt ; nec multò post summa quoque montium cacumina ex adspectu recessêre. Quòd si tunc etiam impetus paululum remisisset, actum tamen de illis erat ; quippe qui, cùm carerent pixide nauticâ, viam invenire non possent, quâ ad insulam reverterentur. Quid autem tetrius excogitari potest quàm medio in oceano scaphâ exiguâ fragilique vectos jactari, et solo aliquot dierum victu instructos !

Quanto autem præsidio sincera pietas integraque animi conscientia iis sit qui in calamitatibus versantur, nunc documento est Robinsonis conditio. Quibus si noster tunc caruisset, quomodò malorum vim denuò urgentem sustinuisset ? In hâc rerum desperatione manus sibi intulisset violentas, ne morte omnium sævissimâ, fame scilicet, necaretur.

Socius verò pietate nondum satis confirmatâ, nec diuturnis calamitatibus spectatâ, de salute prorsùs desperabat. Corporis enim et animi viribus fractis, remum abjicit ; vecorsque et amens dominum intuetur interrogans, annon satiùs sit è nave se præcipites in profundum dare, an morte celerrimâ instantibus malis se eripiant. Initio Robinson blandis verbis eum erigere firmareque tentat ; tum castigator desperationis leni voce exprobrat, quod tam parùm Deo benignissimo confidat, eique revocat in mentem quæ ipsum de divinâ providentiâ docuerat. Vendredi, Robinsonis cohortationibus permotus, erubuit ; remisque receptis ambo flumen subigere, nec brachia remittere, etsi nulla spes salutis affulgebat. « Debito, inquit Robinson, officio fungimur. Quandiù spiritus non deficit, nostrum est ad vitam servandam omnibus quæ supersunt nervis eniti. Tunc, si ad ultimum moriendum est, morientibus erit solatio, quod Deus sic voluerit. »

Intereà flumen eâdem cum violentiâ ruit. Scapha æstu abripitur, omnisque spes salutis recuperandæ evanescit.

Verùm enim verò cùm jam mortales animis deficiunt, cùm sunt ab omni spe destituti, tunc alma numinis providentia iis præsentius auxilium atque insperatam salutem afferre solet. Robinson ipse exhaustus remum agere desierat, cùm subitò animadvertit scapham cursu ferri non tam rapido, nec tam turbidum mare esse. Mox è superficie undarum intelligit flumen eo loco dividi haud æqualiter, maximamque ejus partem ad septentrionem incitatiùs ferri ; alteram tardiorem, quâ scapha nunc vehitur, reflectere se et convertere ad meridiem. Jam incredibili lætitiâ perfusus, socium exanimatum excitat his verbis : « Macte animo, Vendredi ; vult Deus nos bene sperare. » Atque eum docet unde hanc in spem adductus sit. Tum ambo remos denuò arripiunt, quos propter infirmitatem anteà abjecerant. Jam dulci atque inopinatâ salutis spe recreati, vi summâ et incredibili adversùs flumen nitentes, læti animadvertunt laborem suum non esse irritum. Robinson, qui diuturnâ malorum exercitatione didicerat nihil omittere, ventum quoque nunc secundum esse animadvertit. Extemplò velum expandit ; brevique tum vento, tum acri remigio impulsa, in mare tranquillum scapha delata est.

Vendredi præ gaudio exsilit dominum amplexurus. Ille verò eum rogavit ut nimium lætitiæ impetum cohiberet ; superesse aliquid agendum, et hoc quidem non mediocre, donec essent ab omni periculo tuti. Eò usque enim in altum devecti fuerant, ut insulam, ceu punctum aliquod in extremâ parte remotum, obscurè conspicerent.

Dum sic ambo ingenti alacritate remigant, vento secundo impulsi ad eam insulæ partem quæ orientem spectat, brevì montium cacumina rursus eminentia vident. « Macte, puer, » ait Robinson socio sedenti in prorâ, vultu ab insulâ averso ; « macte animo ; adest finis malorum. » Quibus vix etiam dictis, novus subitò et major pristino terror incutitur. Scapha enim tam vehementer acta est, ut ambo remiges sedibus in infimam scaphæ partem deturbarentur : illa repentè hæsit in vado, undisque operta est superfusis.

Robinson celerrimè remo fundum aquæ scrutatur : quem cùm satis firmum invenisset, aquam verò duobus tantùm pedibus altam, illicò è scaphâ se projicit. Vendredi sequitur ; et ambo aliquantisper confirmati sunt, cùm animadverterunt cymbam in arenâ, non in saxo hærere. Tum viribus conjunctis illam levare, eòque impellere ubi major erat aquæ altitudo : quod ex voto cessit. Navis quippe agi incipit, amboque in eam rursùs conscenderunt.

Aquâ igitur, quantùm manibus remisque fieri potuit, exhaustâ, cautiùs agere cœperunt, contractoque velo remis tantùm uti, ut navem certiùs regerent. Attamen per quatuor horas integras, multus labor ipsis exsudandus fuit, ut finem arenarum assequerentur. Tandem mari libero potiti, omnibusque viribus connisi ad insulam tendunt, quæ jam propè ante oculos erat ; et quò propiùs spes admovebatur, eò magis crescebat ardor animorum ; ac denique insulam capiunt, cùm jam umbræ summis de montibus caderent. Tum in terram descendunt eò majore cum gaudio, quò propiùs metum res fuerat.

Cùm uterque hoc die cibis planè abstinuisset, in littore statim consident, sumptisque commeatibus quibus navem instruxerant, corpus reficiunt. Tum scapham in angustum maris sinum protrahunt ; cætera verò quæ in nave secum habuerant, domum reportant.

Proximo die, Robinson socium compellat his verbis : « Heus, inquit, estne tibi animus novum mecum periculum tentare ? »

Vendredi. Minimè sanè !

Robinson. Statuisti ergò vitam hâc in insulâ mecum traducere ?

Vendr. Modò pater meus hìc etiam nobiscum versetur.

Rob. Ergòne pater tuus etiamnunc vivit ?

Vendr. Dummodò interim non sit mortuus.

His dictis, Vendredi, vehementer commotus, emisso solanorum tubere, quod manu tenebat, flevit abundè. Nec ipse, suorum quoque memor, Robinson à lacrymis abstinere potuit ; amboque, animo pariter affecti, aliquandiù siluêre.

Rob. Bono sis animo, Vendredi ! Pater tuus, etiamnunc profectò vivit : proximè ad eum proficiscemur, atque hùc illum transvehemus.

His dictis Vendredi tantâ effertur lætitiâ, ut jam continere se nequeat ; clamore gestuque significat quibus exsultet gaudiis, oppressâque crebris singultibus voce genua domini amplectitur.

Cùm sedato paululum animo ad se rediisset, Robinson eum interrogavit an viæ in patriam insulam ducentis gnarus esset, ne temerè anceps vitæ discrimen rursùs adirent. Ille verò respondit iter habere se ita exploratum, ut vel noctu illud suscipere auderet ; sæpiùs enim se cum popularibus hùc ad celebrandas victorias venisse.

Rob. Tunc igitur cædis particeps fuisti, cùm homines mactaverunt quibus epularentur ?

Vendr. Fui equidem, fateor ! tunc autem ignorabam nefas esse.

Rob. Quamnam verò ad partem insulæ navem appellere consuevistis ?

Vendr. Ad meridionalem oram, quoniam illa nobis proxima, arboribusque cocossæis abundat.

Ex hoc Robinson magis intellexit se nec sic quidem parùm felicem fuisse quòd in septentrionali, non in meridionali insulæ orâ naufragium fecerit ; alioquin se prædam imbellem feris hominibus futurum fuisse. Ac denuò pollicetur se cum eo proximè ad patrem arcessendum profecturum esse : sed quanquam animo cupienti nihil satis festinatur, innuit hoc in præsens fieri non posse ; nunc enim horti colendi tempus instare.

Illi igitur statim huic præcipuè negotio operam dant. Certamen erat Robinsonem inter et socium, uter diligentiùs terram sollicitaret. Cùm autem à labore vacarent, instrumentis aptioribus conficiendis tempus impendebant.

Robinson, cujus patientiam ingenium æquabat, rastrum quoque tandem confecit sibi, etsi ad aperienda foramina nihil habebat adjumento præter acutum silicem. Si quis consideraverit quali instrumento opifex uteretur, facile intelliget quantùm temporis in opere consumpserit. Vendredi quoque sensim cultro lapideo è lignis adeò duris spathas confecit, ut ferrearum propè usum præstarent.

Jam Robinson rebus ad vitam sustentandam necessariis non contentus, paulatim domicilio exornando animum adjecit. Hanc rationem semper secuti homines principio cœpere ea quæ essent ad victum aut tutelam necessaria anquirere et parare ; tum studuêre pulchra utilibus, jucunda necessariis adjungere. Hinc variæ venêre artes architectorum, pictorum, statuariorum, et cæteræ quæ elegantiores nominantur.

Sic primò Robinson horto colendo exornandoque operam dedit. Scilicet illum rite in areas justas dividit, quas tramitibus rectis intersecat ; sepes vivas serit, opaca umbracula, arbores duplici ordine directas. Hanc floribus, illam oleribus, istam arboribus frugiferis partem assignat ; his addit citreas arbores, quascumque in insulâ teneras reperire potuit, magnamque vim aliûs generis arborum, quibus ramulos arboris paniferæ insevit.

Solanorum quoque et zeæ copiam satis magnam plantavit. Cùm autem ager ille ab orbe condito cessâsse videretur, uberrimam ludit lætissimamque segetem.

Interdum quoque pisces capere tentant, retibus instructi, quæ Vendredi pluviarum tempore confecerat. Tantam verò jactu quolibet multitudinem eorum ceperunt, ut plurimos etiam in aquam rejicerent. « Is enim Dei donis abutitur, ait præclarè Robinson, qui plus sibi assumit quam quod ad vitam benè beatèque agendam necessarium est ; sævus autem et immanis, si quis animalia innocua interficiat quibus ad victum quotidianum sibi non opus est. »

Deinde corpus abluere solebant. In quo Robinson peritiam socii admiratus est, nunc super ipsos fluctus dorso eminentis, nunc alto se immergentis. Illum scilicet juvabat ex arduâ potissimum crebrisque fluctibus verberatâ rupe se præcipitem dare, superfusis fluctibus conditum ; moxque, stupente et anxio Robinsone, subitò emergere, variisque modis corpus agitare.

Nec Robinson satis mirari potuit hominem à naturâ tot et tantas facultates sortitum esse, ut par sit omnibus exsequendis, quibus juvenis labore ac exercitatione assuefactus est.

Aliis diebus venando delectari ; nec Vendredi in arcu sagittisque conficiendis quàm in adhibendis peritior erat. Aves pullosque lamarum dejiciebant, nunquàm verò plures quàm qui sibi essent ad vivendum necessarii.

Etsi autem Robinson socium ingenio industriâque vincebat, hic tamen multas artes callebat, domino anteà ignotas, tunc verò maximè utiles. Scilicet varia instrumenta ex ossibus, lapidibus, conchis, aliisque rebus fingebat, quibus lignum ita tractabat, ut non perfecta minùs atque elaborata opera efficeret, quàm si ferro excisa essent aut fabricata.

Tandem horto probè exculto, dies, constituta est, quâ ad patrem Vendredi adducendum profecturi erant. Quò propior autem erat dies itineri destinata, eò major Robinsonis anxietas. Fieri enim poterat ut barbari, spretis Vendredi consiliis precibusque, hospitem malè mulctarent. Itaque diutiùs abstinere non potuit quin hunc timorem amico declararet. Quiquidem jurejurando Robinsoni affirmat timorem ejus esse vanum, se popularium suorum animos satis perspectos habere, illosque neminem unquàm lædere, nisi hostem. Robinson amico fidem habuit ; omnique metu abjecto, socii probitate fretus, die proximo vela dare constituit.

Hâc mente scapham, quæ huc usque in sicco remanserat, in aquam retrahunt, paloque in terram defixo religant. Vespere eodem tubera solanorum torrent, aliosque cibos parant, ut secum octo dierum viatica deportent.

Robinson sociusque vix unam dormierant horam, cùm ille exortâ subitò tempestate expergefactus est. Procella horrendum furit, repetitoque tonitruum fragore terra ipsa concussa tremit. « Audisne, Vendredi ? » ait Robinson. « Heu ! respondit ille, si hæc tempestas nos in alto deprehendisset ! » Quibus vix dictis, repentè fragor auditur tormenti explosi sonitum referens. Vendredi tonitru esse putat ; Robinson autem pro certo habet se tormenti sonitum audiisse, animusque ejus lætitiâ simul et timore perturbatur. Extemplò è strato se corripit, tædâque è foco arreptâ Vendredi jubet subsequi. Hic autem paruit, quanquàm consilio domini non perspecto.

Tum Robinson in summo monte quàm celerrimè ignem largum accendit, quo significaret maris sævitiâ conflictatis tutum hìc esse perfugium. Non dubitavit enim quin esset in propinquo aliqua navis, quae propter periculum tormentum exploserat. Vix autem flamma exarserat, cùm effusis imbribus ignis exstinctus est. Robinson sociusque in speluncam se ipsi recipiunt, ne aquis abripiantur.

Tempestas, nonnisi die oborto, furere desiit. Jam Robinson dubius spem inter et metum ad littus procurrit, exploraturus quemdam sonum auribus accepisset. Primo autem adspectu magnus Robinsonem dolor, socium verò desperatio incessit. Procella nimirùm scapham avulsam à littore in altum projecerat. Et certè si quis hunc miserum vidisset, qui nunc dulcem patris revisendi spem omninò amiserat, à lacrymis abstinere non potuisset. Ille expalluit, mutus, aliquandiù oculis in terram defixis ; tunc subitò in lacrymas erumpere, sibi manus torquere, pectus percutere, avellere crines.

Robinson, qui propriis malis aliorum misereri didicerat, socii dolore ipse commotus, amicis lenibusque monitis studet eum ad tranquillitatem animi reducere.

Ille intereà oceanum immensum oculis perlustrat, si fortè navem alicubi possit conspicere. Sed frustrà. Ex eo intellexit se errasse, neque ampliùs dubitavit sonitum illum, quem tormenti fragorem ratus erat, ipsum tonitru fuisse. Itaque tristis domum rediit, quòd spe tam lætâ denuò frustratus esset.

Ibi autem requiescere planè non potuit ; quippe imago navis cujusdam ad insulam appulsæ menti ejus semper obversabatur. Montem igitur denuò conscendit, unde ora orientalis conspici posset ; cùmque ad summum pervenisset, acie oculorum orientem versùs directâ, bone Deus ! quàm ille lætatus simul atque attonitus fuit ! navem scilicet permagnam conspicit, tamque perspicuè, etsi satis longè aberat, ut nihil ampliùs superesset dubitationis. Tum ille anhelans ad arcem recurrere, arcum arripere, socioque obstupescenti nihil proferre præter hæc verba : « En adsunt ! » Tum quàm velocissimè se proripit.

Vendredi dominum tantâ animi perturbatione trepidantem, atque verba quædam abrupta proferentem videns, barbaros adesse existimavit. Itaque ille quoque armis correptis eâdem celeritate Robinsonem secutus est.

Jamque illi duorum milliarium viam percurrerant, priusquàm eò pervenissent unde navis conspici posset. Robinson è longinquo eam socio ostendit : quam ille magnoperè miratus est. Quanquam enim navis satis longè distabat, intelligebat tamen eam centies superare vel maximam navem quam huc usque vidisset. Robinson præ lætitiâ mirè gestiens, nunc exsultare, nunc jubilare, nunc socium amplecti, eumque lacrymans obtestari ut et ipse lætetur. « Jam licet in Europam tendere, jam Hamburgum. Illic tibi cernere dabitur qualem vitam in hâc urbe vivant, quàm magnificas, ædes exstruant, quantis vitæ commoditatibus jucunditatibusque securi fruantur. » Incredibile verborum flumen fundebat Robinson. Instabat verò quâlibet ratione efficere ut ab iis qui in navi erant ipse animadverteretur. Quânam verò ratione non satis constabat.

Primùm altâ voce clamavit, sed frustra ; quanquam ventus inter procellam mutatus ab insulâ navem versùs spirabat. Itaque socium quàm celerrimè ignem accendere jubet, quem è navi conspicerent. Hoc celeriter peracto, flamma brevì altitudinem arborum æquavit. Interim Robinson oculos in nave defigit, exspectans dum scapha inde demissa ad se tenderet. Quæ tamen spes eum fefellit.

Tandem postquàm ignis per unam ferè horam arserat, cùm nulla in conspectu scapha esset, Vendredi ultrò Robinsoni spondet se ad navem, quamvis longiùs distet, natando perventurum, eosque qui in eâ vehuntur invitaturum ut ad insulam accedant. Robinson annuit ; et eum amplexus, orat ne se temerè periculo objectet, vitæque suæ consulat. Tum Vendredi vestes è stragulis confectas abjicit, viridemque ramum avulsum dente tenens, quem pro signo pacis offerat, in mare alacri animo prosilit. Hunc Robinson oculis votisque ardentissimis prosecutus est.

Vendredi feliciter ad navem accessit : tum postquam non semel eam circumnatâsset, sustulit clamorem ; sed redditur à nemine. Tandem cùm scalam animadverteret à navis latere dependentem, illius ope navem conscendit. Tum stegam oculis perlustrans, adspectu bestiæ ignotæ exterritus est. Nigra et villosa erat. Atque ubi primùm illa hominem conspexit, vocem prodidit qualem ille nunquam audierat. Mox autem tacuit, adeòque mitem se præbuit blandamque, ut timorem Vendredi deponeret. Supplex quoque illa adrepit, caudam movens, miserabiliterque ejulans, quasi auxilium et præsidium imploraret. Itaque cùm usque ad ejus pedes prorepsisset, eam Vendredi manu mulcere audet ; quoquidem illa mirificè lætata est.

Tum Vendredi stegam pererravit, altâ voce inde usque clamans ; nemo autem se obtulit. Cùm omnia stuperet quæ in stegâ oculis ejus occurrebant, dorso ad locum quo patet in interiorem navis partem descensus verso, repentè à tergo percussus fuit tanto ictu, ut pronus caderet. Terrore perculsus, se erexit ; atque cùm respexisset, attonitus hæsit ad adspectum animalis satis magni, cornibus curvis, barbâ prolixâ densâque, quod iterùm minaci vultu in pedes se erigebat, ut in hominem denuò impetum faceret. Vendredi, clamore edito, in mare prosilit.

Prior scilicet bestia, nigro colore, erat canis villosus, qui hominem secutus è nave se quoque projecit. Ille verò natantem à tergo audiens putavit monstrum cornibus armatum urgere ; adeòque exterritus est, ut vix valeret pronatare. Parùm abfuit quin fluctibus absorberetur ; nec respicere quidem ausus est. Cùm tamen paululum animum recepisset, tantâ velocitate tranavit, ut vix eum canis sequi posset. Tandem littus attingit, vocisque et animi impos ad pedes Robinsonis procidit. Canis quoque non ita multò post terram assecutus est.

Robinson nihil intentatum reliquit quo fidum vitæ solitariæ socium reficeret. Scilicet illum osculatur, concutit, nomine vocat. Attamen non nisi aliquo temporis spatio elapso Vendredi oculos aperuit, spiritûsque liberiùs meantis signa dedit. Tandem vocis usu recepto, narrare incipit quid terribile sibi acciderit ; navem sibi montis instar lignei visam fuisse, in quâ stabant tres excelsæ arbores (mali scilicet) ; bestiam illam nigram sibi adblanditam fuisse, monstrum verò cornutum barbatumque irruisse, mortem intentans. Addidit se existimare monstrum illud esse montis lignei natantis dominum, cùm hominem in eo vidisset omninò nullum.

Robinson narrantem miratus, intellexit animal illud cornutum nihil aliud nisi capram esse aut hircum. Prætereà existimavit quoque navem scopulis adhæsisse, homines verò qui in eâ vecti essent illam reliquisse, ut in scaphas se reciperent ; quò tamen illi confugissent, intelligere non potuit. Si enim adiissent ad insulam, eò appellere debuisse videbantur, ubi nunc ipse et Vendredi erant ; sed nulla eorum poterant conspici vestigia. Quòd si autem salutem quærentes cum scaphis periissent ; aut corpora aut scaphæ, aut utraque ad littus debuissent compelli. Tandem meminit ventum inter tempestatem subitò mutatum fuisse, conversumque ad orientem, cùm ab occidente spiravisset. Quoquidem obscuram hanc rem satis explanari putavit.

« Quid autem nunc faciendum est ? Robinson quærit secum. Fac illos periisse, aut vento tantùm abreptos fuisse ; in utroque casu, optimum est è nave quàm plurima eripere. Quomodo autem, cùm scaphâ careamus ? » Et jam non gravis minùs ipsi fuit cymbæ jactura quàm anteà socio fuerat. Diù meditatus est, aliquid excogitaturus quo damnum sarciret ; sed nihil menti succurrit. Confectio novæ cymbæ nimiùm temporis requirebat, nec ipse audebat pronatare ad navem ; quippe quæ abesset longiùs. Prætereà hâc ipsa ratione, incerto etiam exitu, pauca admodum servare poterat.

Subjicit ingenium necessitas. Venit in mentem ratem facere, lignis aliquot ita colligatis, ut commodè veheretur.

Tum statutum fuit ut alteruter domum curreret, dieique victum cum omni funium copiâ cæterisque instrumentis necessariis peterent. Vendredi, ut erat cursu velocior, proficiscitur. Robinson autem remansit, arbores interim rati conficiendæ idoneas cæsurus.

Vendredi nonnisi sub vesperam rediit. Intereà Robinson magnopere delectatus est cane villoso ; quem veluti popularem ex Europâ, si ita loqui fas est, diligebat. Cùm Vendredi rediisset, ciborum quos attulerat partem Robinson cani esurienti dedit. Cùm verò luna opportunè lucem præberet, ambo usque ad mediam noctem sine ullâ intermissione operi incubuerunt. Tum verò omninò fatigati, cùm somno diutiùs carere non possent, in gramine recumbunt, canique custodiam corporum committunt. Hic ad pedes eorum se projecit. Illi autem dulci somno recreati sunt, donec aurora rediisset.

Posterum diem tantâ cum assiduitate operi impenderunt, ut illo etiam vespere ratem confecerint. Duplicem arborum seriem partim funibus, partim viminibus tam arctè colligaverant, ut opus, rudi licet fabricâ compactum, tutissimæ ratis vicem præstaret, longitudine viginti circiter pedum, latitudine ferè eâdem. Prudentiùs illam quoque propè littus, atque cylindris impositam construxerant, quo faciliùs in marè deduceretur.

Atque opportunè, primo diluculo, mare reciprocare cœpit. Itaque sine morâ ratem detrudunt, ut ab aquâ recedente, velut à fluvio, ad navem scopulis affixam deferatur. Et mox profecti, horâ dimidiâ vix elapsâ, ad navem perveniunt.

Quibus tunc gaudiis Robinson exsultavit, dum ille ad navem ingentem Europæanam accedit ! Parum abfuit quin latus ejus oscularetur. Adeò caram illam habebat, quòd ex Europâ advenerat ; quòd ab Europæis ædificata, ab Europæis hùc adducta fuerat ! Carissimi autem isti Europæi, heu ! evanuerant, undisque forsan obruti perierant. Quæquidem suspicio acerbissima Robinsonis animum magnoperè afflixit, qui vel dimidia vitæ suæ parte vitam eorum redemisset, ut cum ipsis in Europam reverteretur. Hâc verò omni spe sublatâ nihil supererat, nisi ut ex navi servaret tantam supellectilem quantam posset, eamque in proprios usus converteret. Itaque ratis ope navem circumvectus est, fundum maris tentaturus. Sed mox non sine magno dolore intellexit minimè esse sperandum ut illa unquam navigaret ; quippe quæ inter duos scopulos vi tempestatis conjecta ita hærebat, ut planè moveri non posset.

Quâ spe destitutus Robinson navem conscendere properat, opes quibus illa onerata erat exploraturus, an essent incolumes. Vendredi autem, timoris hesterni non immemor, dominum in stegâ comitari vix audebat. Verumtamen eum secutus est, quanquàm trepidans ; statim enim monstrum illud cornutum oculis illius se obtulit. Jam verò illi non tantum erat audaciæ ; quippe debilitatum jacebat, ut vix surgere posse videretur, quoniam per triduum pabulo caruerat. Cujus rei causam Robinson intelligens, ante omnia curavit ut bestiam fame ferè consumptam pabulo recrearet. Cùm verò varias non ignoraret partes, in quas navis interior distribui solet, accuratè omnia inquirere cœpit. Singulis scilicet cubiculis perlustratis, multa passim conspexit, quæ apud Europæanos neglecta ipsi nunc maximi erant pretii. Cados nimirùm integros invenit plenos panis nautici, oryzæ, farinæ, frumenti, vini, pulveris nitrati, globulorumque plumbeorum majoris minorisve formæ ; tormenta quoque bellica, sclopeta, gladios, secures, serras, cæla, terebras, radulas, runcinas, malleos, massas ferri, clavos, cultros, forfices, acus ; ollas prætereà, patinas, cochlearia, forcipes, folles, variamque supellectilem culinariam ligneam, ferream, stanneam et cupream ; plenas tandem cistas vestimentorum, linteorum, tibialium, calceorum, ocrearum, infinitamque aliarum rerum copiam quas viles habemus : sed quanti sint pretii tum demum intelligimus, cùm desiderantur.

Quæquidem omnia Vendredi obstupescens intuebatur ; illa quippe nunquam anteà viderat, plurimorumque usus ipsum prorsùs fugiebat. Robinson contrà incredibili voluptate perfusus, præ gaudio lacrymatur, atque puerilem in modum singula tractat, ac subito abjicit, arripitque alia, prout visa sunt, aliis jucundiora. Placuit demum in carinam interiorem descendere. Hanc verò aquâ repletam invenit, quoniam in eâ navis magnoperè dehiscebat. Jam agitur diù deliberanti quid primum potissimùm secum auferret, nunc hæc, nunc illa magis necessaria videntur : itaque sæpe rejicit quæ modo elegerat, aliaque eligit mox quoque rejicienda.

Tandem, quæ omnium præstantissima ipsi videbantur, ea seligit : 1º cadum pulveris nitrati plenum, cum arculâ plumbearum glandium ; 2º duo paria sclopetorum manuariorum, duos gladios bellicos, duos venaticos ; 3º duplicem vestimentorum apparatum à capite usque ad calces, unum sibi, alterum socio ; 4º viginti quatuor indusia ; 5º duas secures, serras, runcinasque pares numero ; ferri massas, malleos, nonnullaque alia instrumenta ; 6º quosdam libros, chartæ scriptoriæ copiam, cum atramento et calamis ; 7º pyrothecam cum igniario et silicibus ; 8º cadum pane nautico repletum ; 9º carbasi mediocrem copiam, et 10º capram.

In perquirendis, aperiendis, exponendis, admirandis, eligendis atque rati imponendis omnibus illis opibus tantum temporis spatium consumpserant, ut à proximo æstus accedentis tempore una tantùm hora abesset. Atque hoc illis exspectandum erat ; alioquin enim vix ratem promovissent. Hanc horam Robinson epulas Europæorum more apparatas prandendo insumpsit. Itaque carnem bubulam fumo siccatam, panis nautici frustum, butyrum, caseum, vinique lagenam deprompsit, cunctisque mensæ in cubiculo præfecti exstructæ impositis, cum socio in sellis consedit. Hìc verbis exprimi non potest quantam Robinson ex cibis illis præstantibus, cultro tandem et furcâ instructus, voluptatem perceperit, ex pane præsertim quem ille tam diù frustrà desideraverat. Hoc qui cogitatione penitùs complecti velit, eum Robinsonis instar per novem annos continuos omnibus istis copiis vitæque præsidiis caruisse oportet.

Cùm jam statâ vice mare redire cœpisset, uterque ad ratem descendit ; cùmque eam solvissent, leniter aquâ accedente ad littus delati, opes servatas in terram deportare properant. Tum Vendredi magnoperè gestit discere quis ex his omnibus usus aut quæ commoditas percipi posset. Robinson, ut cognoscendi cupiditatem expleret, post dumetum se recipit, ibique indusium vestemque præfecti cum calceis et tibialibus induit ; tum gladio cinctus pileoque ornatus subitò progreditur, atque ante oculos socii consistit. Ille attonitus, obstupescens, aliquantulùm recessit, primo certè adspectu incertus dominumne an alium quemdam homine majorem conspiceret ? Robinson, attonito subridens, manu blandè porrectâ, eumdem profitetur se verum Robinsonem, amicum ejus semper esse, etsi veste et fortunâ mutatis. Tum depromptas remigis vestes eum docet ritè induere, atque post arbusta latere jubet ut se quoque vestiat.

Paruit Vendredi : attamen multùm temporis in se vestiendo consumpsit ; quippe qui illa sibi aptandi omninò rudis esset. Indusium videlicet ita induit, ut pedes manicis immitteret : eodem modo braccis usus est ; pedes nimirùm in partes inferiores inserere conatur, tunicamque in dorso connectere. Sensim errorem intellectum emendavit, donec tandem, sæpiùs frustrà conatus, omnia ista vestimenta rectè induere didicisset. Illa verò maximè laudavit, quòd ipsum egregiè contra musquitonum morsus defenderent. Calceos solos vituperavit, qui parùm commoditatis habere ipsi videbantur. Jam illi Robinson demonstrat quemadmodum utendum sit securi cæterisque instrumentis ; et confestim illorum experimentum fecerunt, malumque rati idoneum aptaverunt, quem velo in posterum instruerent. Quodquidem opus Robinson se solum perfecturum spondet, sociumque ad lamam mulgendam mittit ; hoc enim per biduum neglexerant.

Absente Vendredi, Robinson sclopetorum alterum complet, ut amico ostendat quanta sit vis pulveris nitrati, simulque ejus admirationem excitet. Quo reverso, atque Robinsonis in opere perficiendo celeritatem admirante, hic falconem marinum conspicit tunc pisce rapto avolantem. Arrepto statim sclopeto exclamat : « Attende, Vendredi, istum dejiciam. » Quibus vix dictis, exploditur sclopetum, alesque ex aere in terram exanimis decidit. Quo viso auditoque, Vendredi in terram procidit quasi ipse vulneratus. Repentè enim vetus de Toupane seu Tonante opinio ejus animum subiit, dominumque in hâc animi perturbatione Toupanem esse existimavit. Ille quidem se erexit ; sed genibus minor, manusque supplex ad Robinsonem protendit.

Nunquam Robinson id committebat, ut quæcumque ad religionem spectarent, vel per jocum ludibrio haberet. Hominem itaque trepidantem manu allevans amplexusque, rogavit ut timorem deponeret, addens ita brevì fore ut ipse fulgur fulmenque ejusmodi posset emittere. Tum ei demonstrat quâ arte sclopetum conflatum sit, quanta sit vis pulveris nitrati, sclopetumque ei repletum porrigit explodendum.

Vendredi verò, nimio adhuc terrore perculsus, negat se explosurum, rogatque ut Robinson ipse iterum tonet. Tum Robinson scopum centum passus distantem designat, socioque juxta se collocato, sclopetum explodit. Parum abfuit, quin Vendredi iterum in terram procideret ; adeò quæ viderat atque audierat supra humanas vires esse judicabat. Scopum plurima plumbea glans attigerat, quæ ipsum penetraverat lignum. Robinson socium hoc jussit animadvertere atque ex eo intelligere quàm tuti in posterum ab hostibus ipsi forent, fulgure fulmineque sic armati. Quæquidem cuncta Vendredi animo tantam erga Europæos dominumque in primis venerationem injecerunt, ut per multos dies cum eo familiariter pro more versari non auderet. Cùm nox appeteret, hic fuit lætissimus hujus diei exitus.

1. ↑Fusils

Dulciorem nunquam, ex quo in insulâ habitabat, somnum ceperat Robinson, quàm hâc nocte ; quippe qui tantâ nunquam usus esset felicitate.

Sequenti mane surgunt, copias in nemore conditas multis ramalibus tegunt, ne fortè pluviâ corrumpantur. Tum mari primùm recedente, ratem aquis committunt, ad navem scopulis illisam denuò accessuri, et sic per sex dies continuos, ac bis quotidiè, quidquid è nave abripi poterat, secum ad littus transferunt. Permulta quæ nos parvi facimus, ut potè eorum penuriam nunquam experti, ea illi permagni æstimantes abstulerunt, additis quinque tormentis bellicis omnibusque ferramentis quæ inveniri aut è nave extrahi poterant.

Quâdam die cùm in insulam rediissent, tenebris obortis, Robinson lampade accensâ scripta in nave reperta perlegit, ut inde cognosceret cujus esset illa navis, et quò illa tetendisset. Invenit autem non sine magno dolore, ista sermone sibi ignoto scripta esse. Quantoperè nunc, etsi nimis serò, illum pœnituit, quod varias linguas addiscere in pueritiâ neglexisset !

Hoc itinere jam duodecies confecto, cùm essent in nave exonerandâ occupati, tempestatem oriri animadvertunt. Igitur rati prædam imponere properant, et priùs abire quàm sæviret procella. Vix autem dimidiam viæ partem confecerant, cùm exorta est tempestas mixta fulguribus, tonitrubus imbribusque ; quæ tantâ vi fluctus ciebat, ut, undis ratem superantibus, copiæ in eâ positæ absorberentur. Ipsi aliquandiù firmiter, amplectuntur malum, ne aquis abriperentur, etsi subinde capitis fastigio superfusis : tandem crebris fluctibus compage ratis verberatâ laxatâque trabes abierunt.

Vendredi quidem natando vitam servare conatur : Robinson verò trabi adhærens, nunc profundo mergitur, nunc summo pendet in fluctu ; sæpiùs autem aquis obrutus, attonitus planè, atque sensu oculorum auriumque orbatus jactabatur. Jam vires animusque luctantem deficiunt. Tandem magno clamore sublato, ingenti fluctu à trabe avulsus hauritur.

Fidissimus intereà Vendredi dominum non deseruerat, etsi ipse potuisset multò celeriùs è periculo evadere, si suæ unius saluti consuluisset. Cùm autem dominum ante oculos suos haustum videt, confestim se in aquam projicit, illumque manu sinistrâ arripiens, dextrâ se ipsum elevare nititur. Jam omni vi connisus, cum Robinsone exanimato ac exspiranti littus assequitur.

Tum Vendredi jacentis corpori superincumbere, dominum altâ voce vocare, illum concutere, labiis labia premere, ut animam ei infundat ; tandem incredibili cum lætitiâ animadvertit spiritum liberiùs meantem.

Pergit igitur eum reficere ; Robinsonque paulatim redeunte animo allevans oculos voce debili interrogat : « Ubinam ego sum ? — Inter amplexus meos, carissime omnium domine, » respondet Vendredi effusus in lacrymas. Tum erat res spectaculo digna hinc Robinsonem videre servatori suo gratias agentem, inde Vendredi gestientem et quasi amentem lætitiâ, quòd dominum ad vitam revocâsset.

Deinde Robinson somno recreatus est in lectulo quem è nave abstulerat. Cùm die oborto vires suas recuperavisset, non sine magno dolore vidit navem penitùs evanuisse. Quippe avulsarum tabularum fragmenta ad littus delata indicabant illam vi tempestatis fractam omninò et dissolutam esse. Tum Robinson et socius omnes navis reliquias in littore diligenter colligunt ; quippe qui conjectarent tabulam quamque, aut quodvis tigillum magno sibi usui fore.

Nunc opes omnes servatæ in arcem transportandæ erant. Robinson statuit ut vicibus quisque alternis bajuli custodisque ministerio fungeretur. Tormenta bellica complevit pulvere nitrato, atque in littore collocavit, ore mare versùs directo. Tum apud tormentum ignis accenditur, quo illud, si res postulâsset, exploderetur. Primus ipse Robinson cœpit copias transvehere. Canis villosus, qui nunquam ab ejus latere recedebat, comes fuit in itinere haud inutilis. Scilicet Robinson illum vehiculo quod in navi invenerat canem ita alligavit, ut esset adjutor non mediocris. Dentibus insuper fasciculum portavit, quodquidem jam anteà edoctus fuerat. Cunctos deinde lamas mansuetos atque oneribus gestandis jam assuefactos secum adduxit, ut iis quoque ad opes transferendas uteretur. Qui cùm essent septem numero, singuli autem oneri centum et quinquaginta librarum portando pares, facile est intelligere quantum universi facto agmine advexerint. Congestas verò copias Robinsonis spelunca et cella capere non potuerunt. Igitur tentorium amplum in vestibulo arcis exstruere properat. Robinson, forficibus, acubus, filisque nunc instructus, celeriter hoc opus promovit, atque octo dierum spatio, suo quæque loco fuerunt recondita.

Jam erant Robinsoni socioque grata quibus vacarent opera. Instabat verò maximè ut sibi casam ædificarent, ubi, quas spelunca capere non poterat, commodiùs tutiùsque copiæ conderentur. In quoquidem, fabrorum lignariorum ars illis exercenda fuit, quam neuter didicerat.

Tunc verò nullum erat opus quod Robinsonis industriam solertiamque difficultate vinceret. Itaque facili negotio arbores detruncare, trabes conjungere atque erigere, parietes lateritios conficere : quæ casa foliis cocossæ tecta tuguriis agricolarum nostrorum haud absimilis erat.

Posteà omnibus, ut par erat, conditis, Robinson arcem munire constituit. Ac primò, ut erant nunc ferreis spathis instructi, fossa, quæ cingebat arcem, ita refecta est, ut esset latior altiorque. Deinde postes eriguntur, ponsque versatilis ita adstruitur, ut erectus sit pro portâ. Tum tormenta in aggere collocantur, binis dextrum, binis sinistrum latus totidemque faciem castelli tuentibus. Nunc licebat ab impetu barbarorum esse securis, atque insuper patebat ipsis facilis aditus exitusque.

Interim messis advenerat. Robinson vetere gladio pro falce usus est ad zeam demetendam, sed, ad effodiendos solanorum bulbos, ligone inter res servatas reperto. Tum Robinson duo tribula confecit ; socioque eorum usum edocto, ambo zeam uno die extundunt ; duos saccos inde replent, sex circiter modiorum mensurâ. Pane nautico ad victum aliquot mensium instructi erant. Quo consumpto, Robinson ipse panem coquere constituit.

Nimirùm molam manuariam è nave apportaverat. Nihil igitur ei defuit nisi cribrum densum ad cribrandam farinam, furnusque ad coquendum panem. Cribri loco, telæ genus apud Indos confectum repertumque in nave adhibuit. Furnum verò haud difficile fuit fabricare.

Cùm autem Robinson agriculturæ tum propter ejus utilitatem, tum propter jucunditatem inprimis operam dare cuperet, officinam vomeribus instrumentisque aliis conficiendis idoneam exstruere constituit. Quippe qui nunc haberet follem, tantamque ferri copiam, quanta sibi per totam vitam, quàm longa foret, sufficere videretur. Igitur pluvii temporis partem ferramentis conflandis et excudendis impendunt ; quodquidem post nonnullos conatus irritos præclarè illis successit. Posteà et aratrum excogitaverunt tam leve et aptum, ut lamæ ipsæ sensim arando assueverint. Tum occâ perfectâ, exacto tempore pluvio, duos frumenti modios, unum hordei, dimidium pisorum terræ commisit, quæ herbescentem brevì fudit viriditatem, et intra duos menses semina sibi commissa incredibili fœnore reddidit.

Interim capra duos pepererat hædulos, ita ut hoc quoque animalium genus in insulâ propagaretur. Canis custodis munere noctu fungebatur. Psittacus sive inter cœnandum, sive inter laborandum eos garriendo recreabat. Lamæ autem nunc summam utilitatem illis præstiterunt : hæ enim non solum lac, caseos, butyrumque præbebant ; illi verò in agris colendis magno erant adjumento. Sic ad vitæ felicitatem perfectam nihil Robinsoni deerat, præter parentes et patriam. Tunc enim ex omni parte beatus fuisset.

Hæc inter sex menses effluxêre, nec Vendredi ullam denuò de patriâ repetendâ mentionem domino fecerat. Sæpiùs autem, confecto labore, montem, unde insulam, in quâ natus erat, prospectaret, conscendere solebat. Ibi meditabundus sedebat, lugens quòd à patre in perpetuum disjunctus esse videretur. Et ipse Robinson tacebat de hoc itinere ; quippe qui non posset amici votis priùs obsecundare, quàm cuncta ad novum vivendi genus fuissent disposita.

Nunc autem absolutis rebus maximè necessariis, Robinson primus navis ad socii patrem arcessendum denuò parandæ auctor fuit. Quo audito, Vendredi tantâ etiamnum quantâ priùs lætitiâ affectus, gratum erga Robinsonem animum eodem modo declaravit. Proximo igitur die opus inchoatum est, instructisque idoneis securibus longè feliciùs res cessit.

Die quâdam, Robinson, in negotio quodam domestico occupatus, socium ad littus misit, ut testudinem quæreret ; diù enim grato hoc cibo caruerant. Ille verò brevì magnâ cum festinatione rediit ; anhelans pavitansque hæc sola proferre potuit : « Adsunt ! adsunt ! » Territus ipse Robinson interrogat quisnam adsit. « Ô domine ! una, duæ, tres, sex scaphæ ! » Numero scilicet inter tres et sex, propter animi agitationem, reminisci non potuit.

Robinson quàm velocissimè collem conscendit, atque non sine horrore agnoscit, Vendredi non erravisse ; atque ipse numerat sex scaphas barbaris repletas, qui appellere littori conabantur. Tum celeriter descendit, sociique trepidantis animum confirmat, interrogans an fideliter et strenuè cum ipso stare velit, si cum barbaris sit decertandum.

« Vita mea tua est, » respondit ille, cùm interim satis firmatus fortitudinem pristinam in animum revocâsset. « Age verò, Robinson exclamat, absit ut barbari inhumana exsequantur consilia ! Quæ constituerim ego, tibi inter eundum exponam ; nunc non loquendi, sed agendi tempus est. »

Tum unum è tormentis è vallo deducit, rotis suffultum ; sex sclopeta majora, quatuor minora, repletaque illa, cum duobus gladiis profert. Uterque duobus sclopetis manuariis gladioque cingulum instruit, tria sclopeta majora humero imponit, tormentoque trahendo adjungitur. Abundabant prætereà globis plumbeis majoribus minoribusque, et pulvere nitrato. Sic cum hoc militari apparatu fortiter ad bellum progrediuntur.

Ponte versatili trajecto, consistunt. Tum Robinson socio omne belli consilium exposuit. « Montem circùm, ait, atque per densissimam sylvam ibimus, ne ab hostibus conspiciamur. Tum in arbustis densis ad littus ferè procurrentibus ad eos propiùs accedemus. Cùm erimus intra teli jactum, subitò tormentum explodatur bellicum, quo barbari, credo equidem, territi, relictâ prædâ, in scaphas confugient. » Tum commilitoni manum porrigit ; et uterque se fortissimi militis officio functurum pollicetur.

Interim tacito gressu usque ad extremam dumetorum partem perveniunt. Robinson comitis auri insusurrat, ut quàm cautissimè post magnam quamdam arborem adrepat, redeatque sibi declaraturus num hostes inde conspici possint. Vendredi, reversus, nuntiat optimè illos observari posse, ignem circumsidentes, ossaque alterius captivi jam mactati assata rodentes ; alterum non procul ab illis vinctum jacere ; hunc ex albo genere hominum videri, et pari neci destinatum.

Non tenuit iram Robinson, de viro albo inprimis audiens. Tubum opticum, quem nave servatum secum apportaverat, prætendit post arborem ipse collocatus, et ea quæ Vendredi retulerat, ipse vera esse deprehendit. Quinquaginta circiter cannibales apud ignem consederant ; captivum verò jacentem Europæum esse facilè agnovit. Tum autem exarsit, sanguis fervet, pectus æstuat. Si verò primum hunc animi motum sequitur, temerè impetu facto multùm effundet sanguinis : novit enim rationem cæcâ animi perturbatione vinci nunquam oportere ; itaque indignationem cohibet.

Ad eam deinde partem dumetorum, quæ longiùs excurrebant, progressus, animadvertit hiatum mediocrem è longinquo vix conspiciendum. Collocatum ibi tormentum ita dirigit, ut globus super capita barbarorum emissus neminem lædat. Deinde socio tacitè significat ut accuratè ipsum in omnibus imitetur, quæ agentem ipsum viderit.

Quo facto, duo sclopeta ponit humi, tertium manu tenet : quod Vendredi imitatus est. Tum funem incendiarium rimulæ tormenti admovet. Ignem pulvis concipit ; globus exploditur. Fragore audito, barbari è cespitibus ad terram procidunt, quasi omnes unà occisi, Robinson et socius in exitum rei intenti erectique, ad pugnam, si necesse foret, cætera parant. Mox verò barbari, terrore, quo primùm perculsi fuerant, parumper sedato, in pedes se erigunt. Pavidiores ad scaphas profugiunt, fortiores arma capiunt.

Illi verò, solo tormenti fragore exterriti, neque ignem, neque globum viderant ; itaque terror eorum Robinsonis exspectatione minor fuit. Cùm autem nihil circumspiciendo animadverterent quo rursus terrerentur, animum statim receperunt. Fugientes quoque revertuntur ; cuncti horrendum clamorem edunt, atque sævissimo vultu gestuque arma vibrantes chorum bellicum instaurant.

Robinson hæret etiam dubius, donec choro finis fieret. Cùm verò vidisset barbaros iterum considere, duosque mitti qui Europæum adducerent mactandum, tum diutiùs iram cohibere non potuit. Scilicet præcipit socio voce submissâ : « Tu ad dextram, ego ad sinistram : Deus nos adjuvet ! » His dictis, sclopetum ipse explodit : idem facit Vendredi, qui meliùs Robinsone collineaverat. In sinistrâ enim parte quinque, in dextrâ tres tantùm prociderunt. Ex quibus octo, tres interfecti, quinque vulnerati modò erant, Mira fuit festinatio quà jam omnes qui illæsi fuerant, fugam corripuêre. Alii, alia in loca aufugientes, immanem edunt ejulatum. Robinson nunc prorumpere gestit, ut fugientes persequatur, miserumque Europæum vinculis liberet ; sed obstupuit sanè, cùm nonnullos fugientium rursùs coalescere, et se ad defensionem parare vidisset. Itaque quàm celerrimè alterum sclopetum arripit. Idem Vendredi, amboque suum quisque explodunt. Hìc duo tantum occubuerunt barbari. Nonnulli autem, vulnerati scilicet, clamantes atque ululantes, amentium instar, discurrunt ; alii cruenti, alii vehementer læsi. Ex istis non multo post tres etiam semianimes procidunt.

« Agedum, Vendredi, » Robinson exclamat, dum sclopetum abjicit explosum, ut tertium repletum arripiat ; « prorumpamus. » His dictis, facto impetu, ambo in campum ruunt, Robinsonque ad captivum provolat. Dum autem ad illum accedit, nonnullos barbarorum fugientium animadvertit gradum sistere, atque ad pugnam se componere. Hoc Robinson socio innuit. Quiquidem, signo ejus intellecto propiùs accessit, sclopetoque exploso unum ex illis prostravit.

Interim Robinson cultro vincula secat, quibus captivi manus pedesque constricti erant. Tum Germanico sermone interrogat, quisnam sit. Captivus Latinis verbis respondet se Christianum et Hispanum esse. Tunc illi Robinson sclopetum manuarium gladiumque porrigit, ut ad pugnam dirimendam ipse auxilio sit. Hispanus vix sclopetum gladiumque acceperat, cùm furore percitus, bellumque commune recentiore ira gerens, in barbaros impetum facit, et dum cæteri ad scaphas se recipiunt, nonnullos cunctantes cædit. Jamque illi velis remisque aufugêre.

Vendredi Hispanusque unam è scaphis relictis conscendere statuunt, ut fugientes persequantur. Robinson autem eos à consilio avertit, his dictis : « Abundè est, amici ! sanguinis humani satis profudimus, plus fortasse quàm fas erat. Cæteri vivant, cùm nobis porrò nocere nec velint, nec valeant. »

« Fieri autem potest, excipit Vendredi, ut majore numero revertantur. — Sit sanè ! » Robinson respondet, ejus humerum leniter percutiens ; « nonne exercitus quoque noster auctus est ? » Hispanum ostendens. « Nunc licet nobis vel legionem integram istorum aggredi cædereque, seu in aperto, seu intra vallum præliemur. »

Jam vir noster, ut erat humanissimus, campum pugnæ lacrymans circumivit, si fortè cuiquam barbarorum adhuc spirantium posset succurrere. Plurimi autem exspiraverant ; cæterique, inter manus ejus vinum vulneribus instillantis, animam efflant. Unus et viginti numero barbari desiderati sunt ; nec vulneratus quidem ullus inter victores fuerat.

Robinson, cupidus scaphæ quam barbari reliquerant inspiciendæ, ad eam accessit, atque non sine magnâ admiratione in illâ invenit hominem alium, manibus pedibusque miserabiliter vinctum, mortuo quàm vivo similiorem.

Robinson statim solutis ejus vinculis, eum erigere nititur. Hic verò neque stare, neque loqui poterat ; flebiliter potiùs ingemebat, ratus nimirum se nunc ad mortem trahi. Cùm ille gente barbarus, non autem Europæus esset, Robinson socium vocat mortuorum corpora congerentem, ut patrio sermone hominem alloquatur. Vix autem Vendredi captivum conspexit, cùm spectaculum ejusmodi insecutum est, quod Robinson et Hispanus non sine lacrymis intueri potuerunt. Scilicet Vendredi, subito quasi lymphatus, in captivi amplexus provolare, eum osculari, urgere ; clamare, ridere, exsultare, saltare, flere, manus torquere, faciem et pectus fœdare, iterùmque exclamare, amentem denique toto habitu referre. Diù quoque et multum Robinson socium priùs interrogavit quàm ille hoc unum breviter domino respondisset : « Pater meus ! »

Jam verò cuncta quibus optimus ille juvenis lætitiam pietatemque exprimere gestiebat, verbis nemo descripserit. Vicies ille è scaphâ in terram, è terrâ in scapham prosilit. Robinson vini aliquantulùm quod in lagenâ reliquum habebat, filio tradit, quo patris membra tumentia foveat. Tum paululùm secessit, ut Vendredi liberiùs sese totum daret lætitiæ.

Ac aliquantò post reversus, interrogat an cibum aliquem patri præbuerit : tum respondenti se minimè adhuc de hoc cogitâsse, Robinson jentaculum suum ipsi offert, quod hic patri tradidit. Tum repentè è scaphâ prosiluit, atque ita celeriter procurrit, ut jam extra conspectum esset priùs quàm Robinson eum posset interrogare. Mox autem reversus est, manu alterâ urceum aquæ plenum, alterâ panem caseumque tenens. Illum patri, hunc domino porrigit, ut jentaculum, quo ille se defraudaverat, compensaret. Senex aquâ gelidâ subitò recreatus est ; quippe qui siti excruciatus in eo erat ut prorsùs deficeret.

Jam Robinson ad Hispanum in gramine prostratum languentemque se convertit ; istum quoque à socio potu ciboque reficiendum curavit. Tum illum ad scapham deducit, in quam, tormento quoque, sclopetis spoliisque interfectorum oneratam, Vendredi saltu se dedit ; tamque velociter, vento quamvis adverso, eam remis impulit, ut Robinson navigantis cursum in littore pedibus incedens vix æquaret.

Brevì ad arcem perventum est, in quam omnes nunc ab omni periculo liberati ingressi sunt. Tum hospites ambo cœnam salubrem parant. Et certè Robinson subrisit, cùm cogitâsset se personam regis referre. Toti scilicet nunc insulæ imperitabat ; omnes ejus subditi vitam illi acceptam referre debebant, ab ejus nutu pendere, atque, si opus esset, vitam ipsam pro domino profundere.

Tunc sic socium Robinson alloquitur : « Duplici nomine festus nobis hic dies habebitur : tum quod duos homines ex faucibus barbarorum eripuimus ; tum quòd tu ipse, ô amice, patrem tuum recepisti. Lautissimis igitur dapibus hodie mensam instruamus. »

Inter epulandum narravit Hispanus, quo fato inter manus barbarorum incidisset. Cùm ille sex ferè menses inter eos versatus fuisset, eorum linguam ita didicerat, ut cogitata verbis exprimeret, Vendredique apud dominum munere interpretis fungebatur. Summa eorum, quæ nunc ille narravit, hæc est :

« Navis nostra ad mercaturam nigrorum hominum faciendam profecta erat. Ab orâ scilicet Africæ venimus, ubi varias merces ex Europâ cum granulis aureis, ebore atque hominibus nigris mutaveramus, odioso quidem et inhumano quæstu : hos centum numero navi imposueramus in Americam transvehendos. Jam viginti eorum vitâ excesserant, aliis quippe super alios promiscuè congestis. Tempestas sæva et diuturna ab itinere deerrantes ad oram Brasiliæ nos abripuit. Cùm navis fatiscere cœpisset, nec in altum reverti gubernator auderet, satiùs duxit oram terræ continentis legere. Exortâ subito novâ tempestate, ventis reflantibus rejecta est navis à continente, et noctu prope insulam quamdam in scopulos conjecta. Nonnullâ explosimus tormenta, et, sicuti fieri solet, significavimus nos in discrimine versari, et statuimus navem, quoad fieri posset, non deserere. Hâc mente servorum nigrorum vincula solvimus, ut illi nos ad aquam undique per compages laxatas abundantem hauriendam adjuvarent. Qui simul liberos se sentiunt, factâ conspiratione, scaphas occupant ad libertatem simul vitamque servandam. Tum inopes consilii hæsimus. Illos enim vi adhibitâ cogendi potestas nobis non erat ; quippe nos quindecim numero, illi octoginta, multi quoque eorum nostris armis potiti. Neque tamen minùs anceps periculum erat derelictis in nave scopulis hærente, sine scapharum auxilio : ad preces igitur confugimus, eos orantes qui paulò antè servi erant, ut vel remanerent, vel nos secum abducerent. Hìc verò non possum quin humanitati illorum laudes debitas persolvam. Etsi enim illis sævissimè usi fueramus, tamen misericordiâ commoti hoc nobis concesserunt, ut in scaphas, sed cuncti inermes, admitteremur.

« Tum in eas desiluimus, tantâ multitudine, ut penè submergerentur. Interim dum ad insulam proximam tendimus, mutatus subitò ventus nos, quantumvis remis connisos, in altum propulit. Tum verò præsentissimum fuit vitæ discrimen. Attamen scaphæ, quamvis maximè oneratæ, et fluctibus crebris jactatæ, undarum vim superabant ; ac demùm præter omnem exspectationem, nemine amisso, ad insulam planè ignotam delatæ sunt, cujus ab incolis humanissimè excepti sumus. Vitam apud illos hùc usque degimus, suo quisque modo, misero illo quidem ; barbari quippe, nullum agrum exercentes, piscibus tantùm fructibusque vescuntur. Illi nobiscum libenter suam cibariorum paucitatem communicaverunt, nosque docuerunt quâ arte piscarentur, ut ipsi, quæ essent ad vivendum necessaria, pararemus. Longè melior sanè erat nigrorum hominum conditio ; quippe qui et huic vitæ assueti, et nunc in libertatem vindicati essent.

« Paucis abhinc diebus gens quædam finitima insulae bellum intulit. Tunc omnes arma capiunt : nos quoque existimamus nostrum esse officium, sanctum atque solemne, hospitibus tam humanis auxiliari.

« Ego quidem à latere fortissimi illius senis pugnavi, qui leonis instar in hostes densissimos irruit. Quem cùm ab hostibus circumventum vidissem, dum dimicanti opem ferre propero, ipse infelix cum eo captus sum. Duos inde dies duasque noctes manibus pedibusque vincti degimus, siti insuper fameque excruciati. Hodierno autem die vix exorto ad scaphas protrahimur, scilicet ut, pro fero suo more, prædam illi vorarent. Tum verò divina providentia, vos, ô viri fortes magnanimique, ad nos servandos misit, ut vobis ejusmodi beneficium deberemus, quod solvere nunquam erit in nostrâ potestate. »

Hispanus his dictis conticuit ; effusis autem lacrymis significavit quàm grato esset animo. Robinson incredibili cum lætitiâ comperit verissimum esse quod priùs conjecerat, Vendredique cum eo divinæ providentiæ et sapientiam et benignitatem admiratus est.

Proximo die, Robinson omnes sibi subditos convocavit, ut rem, quæ diutiùs differri non poterat, conjunctis viribus perficerent.

Scilicet verendum erat ne, malignis jacentium in campo pugnæ cadaverum vaporibus, pestis funesta exoriretur. Itaque cuncti, suâ quisque instructus securi, conveniunt ; cæsisque lignis, Romanorum morem imitati, corpora defunctorum comburunt. Interim Vendredi patrem suum docuerat, quantum gentes benè moratæ ab humanâ carne abhorrerent. Quodquidem mirum seni primò visum est : filius autem, expositis omnibus quæ ipse à domino acceperat, brevì patrem eò adduxit ut morem istum inhumanum aversaretur. Senem illum Dominicum Robinson proptereà appellavit, quòd die dominicâ eum servaverat.

Jam ille universos in concionem vocat, in quâ Vendredi iterum interpretis munere, cùm erga Hispanum, tùm apud senem Dominicum, functus est. Robinson verò, ut apud ipsum summa imperii erat, his verbis incipit : « Ô amici, quos Dei providentia socios mihi adjunxit, omnia nunc possidemus quae ad benè beatèque vivendum requiruntur : absit verò ut ego his bonis tranquillo animo et quieto fruar, quandiù intellexero esse alios homines qui, cùm à naturâ jus æquum illis fruendi acceperint, inopiâ tamen et miseriâ opprimantur ! Hìc loquor de popularibus tuis, ô amice, quem mihi communis ab Europâ origo propiùs jungit, de Hispanis scilicet qui barbarorum sunt adhuc in potestate. Itaque hoc à vobis peto ut suam quisque sententiam dicat, declaretque quâ potissimùm ratione eos in societatem hujus nostræ conditionis adsciscamus. »

Hæc fatus, unumquemque sententiam proferre jubet. Hispanus se vel unum eos, in scaphâ de hostibus captâ, adducturum pollicetur. Dominicus profitetur se idem facere paratum. Vendredi autem censet satiùs esse patrem suum senem manere, optatque ut sibi liceat Hispano sese addere. Tum nobile patrem inter et filium fuit certamen, utri potissimùm contingeret vitæ periculum adire. Itaque Robinson coactus est, ad rem dirimendam, sententiam ipse suam dicere, cui omnes læti obtemperaverunt. Hæc erat, ut Hispanus cum Dominico proficisceretur, Vendredi autem apud se remaneret.

Addidit verò, priusquàm ambo illi in viam se conferrent, necesse esse ut, arato agri decies majore spatio, semina sererentur ; aucto enim colonorum numero, victum quoque necessarium augendum esse. Igitur per aliquot hebdomades continuas, agricola quisque factus est : operariorumque diligentiâ, feliciter omnia et citò confecta sunt ; cunctisque intra quindecim dies absolutis, constitutum iter paratur. Sed priùs quàm proficisceretur, Hispanus probi gratique in Robinsonem animi documentum edidit, quod et prudentiam ejus declaravit. Scilicet confessus est populares suos, ipsius instar, esse remiges de plebe, rude genus et incultum ; neque sibi eorum mentem adeò perspectam esse, ut sponsor fiat de ipsorum fide ac voluntate ; itaque se optimum censere, à Robinsone, ut potè domino, leges certas constitui, neminemque in insulam adducendum esse, nisi priùs legibus illis sese obstrinxerit. Robinson, lætus hospitis fide, ejus consilio obsecutus est. His autem verbis leges scriptæ erant.

« Quicumque in insulâ vivere, atque in partem commoditatum, quas illa præbet, admitti cupit, eum oportet :

« 1º. Voluntati domini illius insulæ legitimi in omnibus obedire ; cunctisque institutis, quæ ille ad salutem communem civium promovendam præceperit, obtemperare.

« 2º. Vitam agere in labore, temperantiâ et honestate : nemo enim in hâc insulâ tolerabitur, qui ignaviæ, qui luxuriæ aut ulli turpitudinis generi se dederit.

« 3º. Abstinere ab omni rixâ : siquis autem injuriam acceperit, ne sit in propriâ causâ judex, sed querelam ad insulæ dominum deferat, aut ad eum qui judex ab illo constitutus fuerit.

« 4º. Omnes labores ad communem utilitatem necessarios libenter suscipere, ac, si res postulabit, domino, vel cum vitæ discrimine, opem ferre.

« 5º. Si quis ullam ex his legibus æquissimis violare ausus fuerit, cæterorum officium est adversùs eum coalescere, ut pareat, aut ex insulâ in perpetuum ejiciatur.

« Neminem verò non hortamur ut has conditiones seriò perpendat, nomenque jurisjurandi loco non subscribat, nisi priùs statuerit illis quàm religiosissimè obtemperare.

« Robinson. »

Has leges scriptas Hispanus in vernaculum sermonem vertit. Quo facto, ille et calamis et atramento instruitur, ut populares ejus nomen legibus propositis priùs subscribant, quàm proficiscantur. Tum viaticis scaphæ impositis, magnâ cum pietate valedicunt Robinsoni socioque, et vela faciunt.

His peractis, Robinson, comite Vendredi, domum venando redit. Sed non longè processerat, cùm canis stetit latrans ad imam rupem arbustis consitam. Accedunt ambo propiùs, hiatumque in rupe deprehendunt adeò arctum, ut irrepere, non verò ingredi, possent. Robinson socium tentare jussit num per hiatum istum posset se immittere. Qui caput cùm vix admovisset, horrendo clamore retraxit, nihilque Robinsonis admonitionem curans, amentis instar aufugit. Tandem Robinson, eum assecutus, causam fugæ rogat : « Heu ! heu ! respondet Vendredi, fugiamus ! monstrum horrendum vidi, ingens, ardentibus oculis, faucibus tantis ut nos ambo simul absorbere possit.

« — Ehem ! Robinson excipit, fauces satis amplas dicis : attamen ipse rem explorabo. — Ô domine, exclamat Vendredi, ad pedes ejus provolutus, per Deum te obsecro ; absit ut hoc facias : te monstrum illud deglutiet ; tum miser Vendredi domino orbatus erit. » Robinson subridens interrogat, an ipse ab illo devoratus fuerit. Cùm Vendredi obmutesceret, illum Robinson domum jussit festinare, ut lampadem accensam quæreret. Ipse interim ad speluncam reversus sclopeto armatus, ad ostium se collocat.

Mox Vendredi cum lampade redit, dominumque iteratis precibus orat, ne morti certæ ultrò se objiciat. Robinson autem, qui re deliberatâ timoris expers erat, hortatur socium ut animo confidat. Tum lampadem sinistrâ, sclopetum dextrâ tenens, monstro fortiter obvius fertur. Capite vix immisso, ad dubiam lampadis lucem ipse quoque aliquid conspicatus est quod sibi horrorem incussit. Neque adeò tamen aufugere voluit ; sed admotâ propiùs lampade, perspexit nihil planè illud esse nisi lamam ætate fractum, et senio mox interiturum. Scilicet cùm iis animalibus, quæ sic degunt uti natura se habet, vires non jam suppetunt ut anquirant et parent quæ sunt sibi ad victum necessaria, tum sese in latibula recipiunt, ubi languore aut inediâ consumuntur.

Cùm igitur Robinson circumspiciendo nihil deprehendisset præter animal illud minimè timendum, penitùs in speluncam irrepsit, vocato ad se Vendredi. Hic etsi vehementer trepidabat, non potuit quin dominum ducem sequeretur, atque non sine admiratione vidit quantoperè magnitudinem monstri timor exaggeravisset.

Cùm jam lama in eo esset ut ageret animam, Robinson illum ex antro propellit, quem, cùm exspiraverit, terrâ obruat. Quo facto, curiosiùs locum explorantes, inveniunt antrum satis amplum et jucundum, ex quo magnam in posterum utilitatem se capturos sperabant : scilicet illud quasi de industriâ excavatum erat. Hoc statim Robinson elegit, ubi, fervidissimo solis æstu, frigus captaret. Itaque missus est Vendredi ut instrumenta afferret, quorum ope cœperunt ostium antri amplificare ; atque in hoc opere, dùm abessent duo legati, tempus non sine jucunditate consumpserunt.

Octo jam elapsis diebus nondum legati redierant. Vendredi sæpissimè nunc ad montem procurrebat ; nec tamen, quamvis intentis intueretur oculis, quidquam conspiciebat. Tandem die quâdam, cùm Robinson domi occupatus esset, ecce subitò redit ille exsultans, ac procul : « Adveniunt ! adveniunt ! » Hoc nuntio lætus Robinson, telescopio arrepto, ad collem properat. Inde è longinquo prospicit scapham ad insulam tendentem. Sed, quassans caput, « Incertum, ait ille socio, an hoc verè sit quod exspectamus. » Vendredi expalluit : Robinson iterum speculatur ; nunc jam res est non dubia. Scilicet Europæana erat navicula, albique homines in eâ armati. Extemplò socii alium collem conscendunt, certiora visuri. Quantus verò fuit stupor cernentium navem ingentem Anglicam, in anchoris stantem !

Tum Robinsonis animus admiratione, metu, lætitiâ invicem afficitur. Hinc enim gaudet spe liberationis ; inde verò stupet metuitque, quòd non liquet quo consilio navis ista hoc appulisset. Itaque veritus ne piratæ essent, in colle arboribus virgultisque consito se sociumque collocat in speculis. Inde cernunt scapham undecim hominibus oneratam ad littus appellere, ex quibus octo armati, tres reliqui inermes vinctique. Hi quidem vix in littore expositi vinculis soluti sunt. Unus ex illis misericordiam armatorum implorabat. Reliqui duo manibus sublatis à Deo auxilium et salutem petere videbantur. Quibus conspectis, Robinson perturbatus et anceps consilii stetit. At brevì non sine horrore videt nonnullos nautarum strictis gladiis necem captivo intentantes, ac deindè tribus captivis relictis proximum petentes nemus. Illi intereà sedebant mœsto dejectoque vultu, ad cogitationes quid deinde futurum esset dolore converso. Tum Robinson, cujus in mentem alienis malis propria revocabantur, miseris istis hominibus vel ipsius vitæ periculo opem ferre statuit. Igitur Vendredi jubetur sclopeta, gladios apparatumque tormentarium quàm celerrimè afferre : ipse remanere satiùs duxit, speculaturus quæ sequerentur. Cunctis igitur ad pugnandum paratis, magnâ cum voluptate nostri animadvertunt nautas vagantes in umbrâ passim recubare, ut somno, diei fervidissimo tempore, indulgerent. Tum Robinson, cùm paululùm exspectâsset, confidenti animo ad miseros illos accedit. Qui cùm facie à Robinsone aversâ sederent, attoniti stupuerunt, auditâ voce subito clamantis : « Quinam viri estis ? » At illi exsilire, fugamque parare. Robinson verò Germanico sermone hortatur, ne timeant ; se servatorem adesse, et de patriâ, de malis, et quid opis ipse ferre posset, interrogat. « Angli sumus, » respondet unus, qui Germanicam linguam apprimè intelligebat. « Ego sum præfectus navis : nautæ mei, conjuratione factâ, navi meâ potiti sunt. Primo statuerant me cum viris istis bonis interficere ; tandem vitam deprecantibus concesserunt. Vita autem in hâc insulâ desertâ, inopiâ et miseriâ perituris, est ipsâ morte acerbior. — Ego vos, inquit Robinson, ex omni difficultate expediam, vel ipsius capitis mei periculo, sed duplici lege, scilicet ut mihi tu, quandiù in insulâ, cum tuis pareas ; deinde ut, si navem tuam tibi restituere mihi contigerit, me meosque in Angliam revehas. » Quæ cùm præfectus affirmando promisisset, tum Robinson sclopeto quemque gladioque armavit, eâ tamen conditione, ut iis nemo ante uteretur quàm ipse jussisset. « Scelestos homines, addit ille, somnò nunc sopitos, et passim jacentes occupemus ; sed incruenta sit victoria. »

Tum illi toti ab luctu versi in iram, ducem secuti sunt ; Vendredi laqueos, quibus illi ligati fuerant, secum ferente. Jam ad proximum accedunt, in faciem prostratum, et somno tam alto oppressum, ut, manibus pedibusque vinctis, os ei priùs obstruxerint quam penitùs experrectus esset. Manibus à tergo revinctis, in eodem statu immotus manere jubetur ; qui, si vel minimam vocem ediderit, jugulabitur.

Quo facto, ad secundum properant, quem ligatum pariter supinum collocant, eadem, nisi sileat, intentantes. Et jam, favente supremo illo scelerum vindice, sex in vinculis erant, cùm postremi duo, subitò experrecti surgentesque, arma corripiunt. « Ô vos scelesti, exclamat Robinson, cernite socios, arma abjicite ; pereat qui cunctabitur. » Hæc cùm intonuisset, illi, gladiis abjectis, in genua se prosternere, supplicesque delicti veniam à præfecto petere. Atque his etiam manus nodis implicantur. Tum Robinson jubet universos in speluncam contrudi ; ostioque validis arborum ramis obstructo, mandat custodi ut interficiatur si quis claustrum tentat perrumpere. Deinde socii facto agmine ad scapham se conferunt, quam vectibus admotis in siccum protrahunt ; carinâ deinde perforatâ.

Sub horam post meridiem tertiam, tormentum è navi exploditur, ad revocandos ex insulâ nautas. Quo signo ter repetito cùm nemo rediisset, alia scapha è navi profecta est ad insulam. Tunc Robinson cum sociis in collem se recipit. Scaphâ appulsâ, nautæ ad priorem currunt, quam vident in sicco, et perforatam. Jam circumspicere, sociosque nomine vocare. Nemo autem fuit qui responderet. Illi decem numero erant, armati omnes. Robinson, qui ex præfecto acceperat inter captivos tres esse qui non nisi metu coacti venerant in sceleris societatem, Vendredi gubernatoremque ad eos mittit ; cùmque illi veniam orâssent impetrâssentque, tum armis redditis eos, quæ ipse præceperit, sedulò exsequi jubet.

Interim qui posteriori scaphâ advecti fuerant, sustulêre clamorem. Redditur et major à Robinsonis commilitonibus ; hoc enim ille jusserat, ut advenæ in nemora allicerentur. Illi scilicet, voce respondentium vix auditâ, sparsi hinc inde per silvas vagantur. Sed nemine reperto, cùm jam advesperasceret, noctem veriti, ad scapham redeunt, cursu et vano errore fessi. Atque, ut quisque occurrit, excipitur ab insidiantibus, quorum in manus sex ita inciderunt. Cùm quatuor alii reverterentur, mittitur ad hos unus nautarum in gratiam receptorum, interrogaturus, an sponte armis abjectis se submittere velint ; nî faciant, insulae procuratorem, triginta abhinc passibus, quinquaginta milites ex arce eduxisse, qui ipsos cæderent. Tum Robinson armorum strepitum unà omnes edere jussit, ad verba legati confirmanda. Priùsque illi terrore quàm bello vincuntur. « An verò delicti veniam impetraturi sumus ? » quidam ex iis tandem rogat. Cui præfectus in virgultis latens sic acclamavit : « Vocem meam agnoscis, Thoma Smith ! Si illicò arma è manibus ceciderint, vitam habebitis, Atkins excepto. » Scilicet ille seditionis concitor fuerat. Tum universi statim arma abjicere. Atkins autem exclamans, præfectum obtestatur ut sibi parcat ignoscatque commune esse omnium scelus. Præfectus respondet, se, quod unum posset, procuratoris eum clementiæ commendaturum ; quod illi placuerit, exspectet.

Quo facto, Vendredi cum tribus nautis ad illos vinciendos mittitur. Jam Robinson, qui procuratoris personam agebat, accessit cum præfecto. Hic autem de captivis eos elegit, quibus eam naturæ bonitatem noverat ut ipsos sceleris commissi verè pœniteret : hi ad arcem, cæteri ad speluncam ducuntur. Ex iis qui in antrum anteà conjecti erant, duos etiam adduci jussit, de quibus benè quoque sperabat. Quomodo autem cum illis egerit, et quæ posteà acciderint, restat ut narretur.

Quibus culpa remissa fuerat, hi, ante arcem collecti, decem numero erant. Robinson, procuratoris nomine, qualem eum esse ducebant, declarat, eâ lege ipsos seditionis veniam impetraturos ut præfectum legitimum in recuperandâ nave adjuvent. Quæ sententia etiam captivis denuntiatur. Tum utrisque captivis simul et liberis unà conversandi copia data est, ut sese mutuò in fide servandâ confirmarent, cùm hæc sola sontibus pateret salutis via.

Interim fabro lignario mandatur ut alterius scaphæ perforatæ carinam reficiat. Tum altera præfecto, altera gubernatori traditur, nautis inter utrumque divisis, cunctique apparato bellico instructi vela faciunt.

Robinson, cujus fortuna ex eventu hujus incœpti pendebat, tantâ animi perturbatione sollicitudineque agitabatur, ut stare loco nesciret : nunc in speluncâ sedere, nunc in collem adscendere ; et quia noctu oculorum cessabat usus, auribus captare si fortè aliquid è nave audiret. Augebatur sollicitudo exspectatione signi de quo inter eos convenerat. Triplex scilicet explosio nondum audita erat, etsi mediâ nocte ingruente.

Et jam spes omnis abierat, cùm subito fit sonitus è longinquo. Robinson, quasi è somno repentè excitatus, aures erigit. Sequitur altera explosio, et deinde tertia. Nunc constat navem esse expugnatam ; nunc certò in Europam profecturus est. Tum amens lætitiâ devolare, socium in gramine recubantem excitare, amplecti, deinde ad arcem currere, sarcinasque raptim colligere.

Die nondum exorto, ad collem rursus properat ; eòque ubi navis in anchoris stabat, oculos intendit, lucem diei plenam exspectans : ac brevì conspicit præfectum navis, collem, nonnullis ipsum comitantibus, conscendentem. Robinson uno impetu ejus in amplexus provolat. Tum præfectus narrat se nave feliciter admodum potitum esse, nemine occiso, nec vulnerato quidem ; scilicet obscurâ nocte ita evenisse, ut nec agnosceretur ipse, nec comites à nave prohiberentur. Turbulentissimos seditionis auctores sibi quidem obstitisse, captos verò in vincula fuisse conjectos. His dictis, cibos quosdam delicatiores è nave afferri jubet, lætique omnes lautissimo convivio recreati sunt.

Deinde præfectus Robinsonem rogavit, quidnam nunc sibi faciendum mandaret, quo ipsi gratiam persolveret. Huic Robinson : « Præter hesterna promissa, hæc tria te rogabo : primùm quidem ut hìc commoreris, donec pater socii mei redierit ; tum ut me meosque in nave excipias ; denique ut seditionis auctoribus veniam condones. Hæc sola delicti pœna sit in hâc insulâ deseri. »

Præfectus, hæc pacta conventaque quàm religiosissimè servaturum se pollicitus, captivos adduci jubet, pessimisque eorum designatis pœnam irrogatam denuntiat ; neque illi sine lætitiâ hoc audierunt, conscii quippe capitalis admissi facinoris. Robinson eos benignè docuit quomodo victum quærerent, illisque res suas omnes relicturum se promisit.

Dum noster hæc loquitur, Vendredi magno cursu anhelans nuntiat patrem cum Hispanis advenisse. Cuncti igitur illis obviam properant. Vendredi, cæteros prævertens, in amplexus patris præcurrerat. Robinson non sine admiratione duas mulieres inter advenas conspexit ; Dominicusque interrogatus docet uxores esse duorum Hispanorum, quas illi in ipsâ regione susceperant. Hi verò ubi audierunt Robinsonem mox profecturum, nonnullosque remiges in insulâ relicturum esse, rogaverunt ut sibi quoque liceret in eâ remanere ; se enim, omnibus auditis quæ alii memoraverant, jucundiorem illâ sibi sedem non optare. Quibus precibus Robinson annuit libentissimè ; gaudebat inprimis duos hìc spectatâ probitate viros relinquere. Sperabat enim fore ut eorum operâ et exemplo cæteri ad meliorem frugem reducerentur. Hâc mente alios omnes eorum auctoritati subjicere constituit.

Itaque universos arcessi jubet : sex Angli erant, et duo Hispani cum uxoribus. Quibus convocatis, suam Robinson declaravit voluntatem, his verbis : « Neminem fore spero, qui mihi jus deneget de rebus meis, id est, hâc insulâ, cum omnibus quæ in eâ sunt, arbitrio meo statuendi. Opto autem ut omnium cujusque vestrûm, qui hìc remansuri estis, conditio sit beatissima ; atque ad id assequendum, certas leges non habentibus meum est instituere, vestrum autem sequi.

« Hæc igitur accipite.

« Hos ambo Hispanos ego meos in insula vicarios constituo. Hi præcipient ; vos parebitis. His committo apparatum omnem bellicum, variaque instrumenta, eâ tamen lege ut illi vobis necessaria præbeant ; vos autem cum iis honeste in pace vivatis.

« Ac principio Deum colite ; nulla enim civitas firma, nisi fundamentum sit pietas.

« Proxima pietati sit justitia. Jus suum cuique tribuatur, ac ne cui quis noceat.

« De cæteris ambo Hispani viderint. Illi fines agris assignabunt, juraque, prout res postulabit, privata publicaque statuent.

« Forsan et olim dabitur de vobis audire, aut me aliquandò juvabit extremum in hâc insulâ mihi carissimâ vitæ, tempus agere. Væ illi qui intereà instituta mea transgressus fuerit ! Ego hominem in cymbâ impositum fluctibus sævissima tempestate agitatis tradam hauriendum. »

His auditis, assensêre omnes, obedientiamque polliciti sunt.

Tum noster ea notavit quæ secum aveheret : scilicet 1º. vestem è pellibus à se ipso confectam, cum umbellâ ; 2º. hastam propriâ quoque arte perfectam, arcum, securimque siliceam ; 3º. psittacum, canem villosum, lamasque duos ; 4º. varia instrumenta, quæ, cùm esset solitarius, fabricaverat. His cunctis in navem transportatis, secundoque spirante vento, proximo die proficisci constituunt. Jamque tempus adest. Tum Robinson lacrymans eos qui remansuri erant ad concordiam pietatemque sequendam denuò hortatus, ultimum vale acclamat, et comitibus Vendredi Dominicoque navem conscendit. Hic inter transeundum morbo assumptus est.

Felicissimus ad Portsmuthiam cursus fuit. Cùm navem Robinson opportunè hìc invenisset Hamburgum tendentem, ab Anglicæ navis præfecto discessit, atque alteram conscendere properavit : hæc brevì solvit anchoras.

Dulcissima jam Robinsonis patria è longinquo cernitur ; jam in ostium Albis advenêre, cùm subitò sæva tempestas exoritur, navemque vi magna in oram conjicit. Tum quidquid valet diligentia, quidquid peritia, adhibetur ; sed frustrà : venti vehementia, omni conatu major, navem abreptam in arenas agit tantâ vi, ut carina disrumperetur. Irruit extemplo in eam ingens aquæ vis, adeò ut de eâ conservandâ omnes desperarent. Navigantibus vix datur copia in scaphas desiliendi, ut morti, si fieri possit, se eripiant.

Sic igitur Robinson cùm denuò naufragium fecisset, miser in portum proximum advenit, neque quidquam servavit præter canem, qui vectum in scaphâ dominum natando secutus est, et psittacum in humero ejus sedentem. Multis post diebus, accepit inter varias res servatas umbellam vestemque pelliceam fuisse repertas.

Portus ad quem scapha appulerat, octo millia passuum ab Hamburgo aberat. Audiit patrem suum senem bonâ valetudine gaudere, matrem verò optimam vixisse ; quodquidem gravissimo eum dolore affecit. Jam navi Hamburgum profectus, quatuor horarum spatio eò advenit. Cùm sequente cane et psittaco humero insidente in terram descendisset, per circumfusam spectantium turbam in hospitium proximum se contulit. Inde nuntio ad patrem misso, curavit ut bonus senex ad filium revisendum cautè præpararetur, quòd pater tantæ non capax lætitiæ occubuisset.

Jam filius ipse per plateas satis sibi cognitas ad patrios penates provolat, domumque assecutus in patris gaudio trepidantis amplexus ruit. « Ô pater ! — Ô fili ! » Hæc tantùm ambo eloqui potuerunt. Muti, trepidi, spirituque intercluso, alter alterius è collo pendent, donec vis benigna lacrymarum animum utriusque oppressum levavit.

Intereà Vendredi miratur frequentem tectis urbem, stupetque inhians innumera rerum miracula, quæ nunc undique oculis obversantur. Quorum adspectu satiari non potuit. Ac primo die nullam rem ab aliâ distinguebat, tantâ animi perturbatione, ut esset quasi hebes oculis et animo.

Pater Robinsonis institor erat. Proptereà optavit ut filius in mercaturâ exerceretur, seque præstaret eum qui sibi defuncto succederet. Robinson verò, labori consuetudine induratus, patrem rogavit, ut sibi liceret scriniariorum artem discere. Itaque cum socio scriniarii cujusdam disciplinæ se tradidit, atque, intra unius anni curriculum, uterque in eâ arte tantùm profecerat, ut ipsi magistrorum dignitatem assequerentur. Quo facto, officinâ communi institutâ, amicitiam inter se, summo studiorum voluntatumque consensu, ad extremum vitæ diem coluerunt.

Et sic perpetuâ tranquillitate, sanitate industriâque fortunati ambo vixêre ad summam senectutem ; posterique libenter retinebunt duorum memoriam hominum, qui cæteris documento erunt, quomodo suæ quisque felicitatis artifex esse possit.

Saepe animadversum est adulēscentulīs prīmum Latīnārum litterārum līmen ingressīs nōnnihil, fastīdiī rērum gravitāte afferrī. Itaque exīstimāvī, nōn parum aetātī tenerae esse prōfutūrum, sī quis susciperet aliquod ejusmodī opusculum, quod et docēret simul et oblectāret. Atque is mihi vīsus est, quī fīnem hunc assequerētur, scrīptus apud Anglōs dē Rōbinsōnis cāsibus liber, dē quō Russoeus noster : Hunc prīmum leget Aemilius.

Cum autem Rōbinsōnis Anglicī fābulāris historia multa dīgressiōne luxuriet, atque in omnibus, quae ad puerōs pertinent, satietātī fastīdiōque sit occurrendum, placuit potissimum sēligere optima ex similī dē eōdem Rōbinsōne fābulā, quam Germānicē scrīpsit Henrīcus Campe. Hunc igitur auctōrem eō libentius secūtus fuī, quod ejus nārrātiō aspersa sit sententiīs quibus juvenum animī ad pietātem, cōnstantiam et sōbrietātem īnfōrmentur.

Habēs itaque, Lēctor benevole, libellum nūllā sānē aliā laude commendandum, nisi meō dē juventūte bene merendī studiō. Quō impulsus, in id praecipuē incubuī, ut, aptātō māteriae stylō, grammaticās, quantum fierī poterat, rēgulās inculcārem ; nōn splendidā gravīque (rēs enim nōn ferēbat), sed simplicī et ad captum legentium accommodātā ōrātiōne. Quātenus scopum attigerim, jūdicābunt, quī exiguum hoc opus legere nōn dēdignābuntur ; sed ōrō meminerint mē tīrōnum grātiā scrīpsisse.

Erat Hamburgī, in urbe apud Germānōs celeberrimā, vir quīdam, cui nōmen Rōbinson : suscēpit ex uxōre trēs fīliōs.

Māximus nātū, armōrum studiōsior quam librōrum, tractāre ā tenerīs gladiōs, ōrdine mīlitārī puerōs īnstruere, aurēs vīcīnōrum repetītō tympanī sonitū obtundere ; vixque adulēscēns factus, ē fictīs certāminibus ad vēra prōcurrēns, mīlitiae nōmen suum dedit.

Cum ille didicisset per aliquot mēnsēs stāre et sequī, vertere corpus ad sinistram dexteramve, exārsit bellum Turcās inter et Germānōs, in quō cum multa ēgregiē fēcisset, cecidit adversō cōnfossus vulnere.

Alter, quī litterās in gymnasiō discēbat, ut causās in forō ageret, saepe prīncipātum inter aequālēs in solitīs concertātiōnibus obtinēbat. Nec parva erat parentum magistrōrumque dē juvene exspectātiō ; sed cum forte in fēriīs septembrālibus corpore adhūc calidō aquam frīgidam imprūdentius bibisset, in morbum incidit, et intrā paucōs diēs exstīnctus est.

Jam nūllus supererat praeter minimum nātū, quī Crusoe appellābātur. Itaque suam in eō spem omnem ambō parentēs collocāvērunt, quippe quī ipsīs esset ūnicus. Nihil eō cārius in terrīs habēbant ; sed amor eōrum nōn erat rēctae ratiōnī cōnsentāneus.

Cum enim dēbuissent certam eī vīvendī disciplīnam trādere, multaque ūtilia simul et jūcunda eum docēre, quae ipsum ōlim bonum et beātum effēcissent, omnia fīliolō indulsērunt ; quī cum lūdere quam studēre māllet, tōtam illam aetātem ; quae bonīs artibus vacāre poterat, in ōtiō et nūgīs cōnsūmpsit.

Pater optābat ut ille mercātūrae sē addīceret : quā quidem proximē ab agricultūrā nihil melius, nihil frūctuōsius, nihil homine līberō dignius. Hoc vērō minimē fīliō placuit ; sē mālle ait orbem terrārum peragrāre, ut multās rēs novās audīre, multās vidēre posset.

Jam annum aetātis decimum septimum attigerat, plūrimum vērō temporis trīverat in ōtiō. Quotīdiē autem patrem urgēbat, ut ab ipsō peregrīnandī licentiam impetrāret, quam ille nōlēbat concēdere. Quādam diē, cum mōre suō praeter portum cursitāret, incidit in ūnum ex aequālibus, nāvarchī cujusdam fīlium, quī in eō erat ut cum patre Londinium nāvigāret.

Interrogāvit eum sodālis an adjungere sē socium itineris vellet : « Libenter, ait Crūsōeus ; vereor autem ut parentēs id mihi concēdant. — Hui ! respondet alter, sine veniā proficīscendum est. Post trēs hebdomadēs reducēs erimus : parentibus vērō nūntiandum cūrābis, quōnam terrārum migrāveris. — Careō autem pecūniā, ait Crūsōeus. — Nihil rēfert, alter excipit, siquidem hoc tibi cōnstābit grātīs. »

Rōbinson noster, rē paululum dēlīberātā, īlicō manum cum alterō jungēns, « Eugē, ō bone, exclāmat ! ībō tēcum ; sed cōnfestim nāvem cōnscendāmus. » Tum mandat cuidam, ut hōrīs aliquot ēlāpsīs patrem conveniat, moneatque fīlium, ad Angliam invīsendam prōfectum, mox reditūrum esse. Quibus perāctīs, ambō sodālēs nāvem cōnscendunt.

Nec multō post nautae solvunt ancorās, vēlaque ventō intendunt. Nāvis agī incipit ; nāvarchusque, tribus explōsīs tormentīs bellicīs, urbī valedīcit. Stābat Rōbinson in stegā, et vix praeconceptam ex optātō diū itinere laetitiam capiēbat.

Caelum serēnum erat, ventusque adeō secundus, ut brevī Hamburgum ē cōnspectū abeuntium sē subdūxerit. Posterā diē, jam eō dēvēnerant ubi Albis in mare effluit, et nunc altum tenent. Quantā vērō Rōbinson admīrātiōne stupuit, cum maris immēnsitātem intuēns, suprā sē nihil praeter caelum, atque nihil ante, pōne, circā sē nisi aquam cōnspexit !

Fuit per bīduum āēr serēnus, ventusque bellē flāvit nāvigantibus ; tertiō autem diē caelum nūbibus tegī, ventusque vehementior esse coepit. Ac prīmō fulgura ēmicant, quasi tōtum flammīs caelum ārdēret. Deinde ingruunt tenebrae velutī in altissimā nocte : tonitrua cum ingentī fragōre resonāre, imber dē caelō ruere torrentī similis, mare intumēscēns flūctūs ciēre. Nāvis modo ad nūbēs tollī, modo praeceps ferrī in profundum. Quantus fūnium strepitus ! quantus in nāvī tumultus ! quod nactus erat, quisque complectēbātur, nē dējicerētur ipse.

Rōbinson, īnsuētus maris adulēscēns, cum jactātiōnem maris ferre nōn posset, nauseā correptus est, et tam male sē habuit, ut exspīrantī similis vidērētur.

« Heu ! parentēs optimī ! heu ! iterum iterumque exclāmāvit, numquam vōs ego revīsam. »

« Bone Deus ! exclāmant nautae pallidī dēspērantēsque, periimus ! abreptī sunt mālī, nāvis aquā undequāque complētur. » Hīs audītīs, Rōbinson, quī in cubīlī nauticō sedēbat, membrīs fluentibus, retrō collāpsus est. Cēterī ad antliās accurrere, ut nāvem, sī fierī possit, suprā aquam retineant. Nāvarchus interim tormenta iterum iterumque explōsit, ut nāvibus, sī quae forte nōn longē abessent, signifīcāret sē magnō in discrīmine versārī. Rōbinson, quī hujus fragōris causam ignōrābat, ratus omnia periisse, dēnuō exanimātus est.

Et jam prō sē quisque aquam exhaurīre ; sed in īnfimō nāvis tabulātō crēscēbat aquae altitūdō.

Nihil praeter mortem erat in exspectātiōne. Prōjiciuntur quidem ad nāvem sublevandam tormenta, dōlia, mercium sarcinae ; sed nihil haec omnia prōficiunt.

Intereā nāvis alia, audītō sonitū tormentōrum, quae ad significandum discrīmen explōsa fuērunt, scapham ēmīserat ad servandōs saltem nāvigantēs ; sed aestus flūctuum obstābat, quōminus accēderet. Attamen propius ita dēmum subiit, ut iīs, quī in nāvī essent, fūnis prōjicerētur. Cujus ope scapha tandem attracta est, et in eam quisque dēsiliit, ut salūtī cōnsuleret. Rōbinson, quī jacēbat dēfūnctō similis, ā quibusdam nautīs, quōs adulēscentulī miserēbat, in eamdem conjectus est. Vix paululum ā nāvī recesserant, cum illa ante oculōs flūctibus obruta est. Et nunc fēlīcius contigit, ut tempestās paulātim sēdārētur : aliter cymba, tot hominibus onerāta ipsa quoque flūctibus absorpta fuisset. Tandem, post multa perīcula, pervēnit ad nāvem, quam omnēs exceptī sunt.

Nāvis illa Londinium tendēbat. Quattuor ēlāpsīs diēbus, ad ōstium Tamesis pervēnit, quīntā vērō in portū jēcit ancorās. Mox quisque in terram dēscendit, laetus quod ē perīculō ēvāsisset. Vix Rōbinson pedem ē nāve extulerat, cum eum incessit cupīdō vīsendae immēnsae urbis Londiniī. Quidquid erat in oculīs spectantem ita dētinuit, ut praeteritī immemor dē futūrō quidem minimē cūrāret. Tandem suus eum stomachus admonuit, Londiniī haud secus ac alibī terrārum cibīs opus esse. Itaque adiit praefectum ejus nāvis quae ipsum advēxerat, rogāvitque ut licēret ipsīus mēnsae assidēre. Ille vērō libenter juvenem excēpit ; atque inter prandendum ab hospite quaerit, quō cōnsiliō et quid factūrus hūc vēnerit ? Tum Rōbinson ingenuē professus est, sē animī recreandī causā hoc iter suscēpisse, atque īnsciīs parentibus ; jam autem sē esse omnīnō inopem. « Īnsciīs parentibus tuīs ? clāmat nauta exterritus : bone Deus ! utinam hoc ego prius rescīvissem ! numquam sānē ā mē impetrāssēs, ut ego tē in nāvem meam admitterem. » Rōbinson, dēmissīs oculīs, vultūque rubōre suffūsō, siluit. Nec dēsiit bonus nauta monēre adulēscentem, quam graviter peccāvisset, addiditque illum numquam aliquā ex parte beātum esse posse, dōnec ā suīs veniam ōrāvisset. Rōbinson commōtus multum flēvit : « Sed quid agam nunc ? » rogat ille cum singultū.

« Quid agēs ? respondet alter : prīmam quamlibet nāvem, quae hinc Hamburgum tendit, sine morā cōnscendēs ; tunc reversus ad tuōs peccātī veniam piē rogābis, pollicitus tē numquam posteā in similī culpā fore. — Sed plānē careō pecūniā, ait Rōbinson. — Ēn quattuor guineās, excēpit nauta, quās ego tibi commodābō, licet ipse parvō, quod mihi superest, aegrē caream. Hīs tū adjūtus ad portum tē cōnfer ; sit Deus tibi magis propitius redeuntī quam nōbīs fuit nāvigantibus. » Hīs dictīs, manum benevolē jūnxit, atque faustum iter ipsī precātus est. Abiit Rōbinson.

Dum ille portum peteret, varia sēcum in animō volvēbat : « Quōmodo meī reducem mē excipient ? Castīgābunt sānē propter tāle dēlictum. Sodālēs vērō, et tam multī aliī mē irrīdēbunt, quod tam citō redierim. » Sīc diū dubitāns quidnam cōnsiliī caperet, ad portum pergit ; sed ibi audiit, summā quidem cum voluptāte, nūllam adesse nāvem, quae Hamburgum tenderet. Quī autem hāc dē rē eum certiōrem fēcerat, ūnus ē praefectīs eārum nāvium erat, quae ad Guinean proficīscuntur.

Cum Rōbinson inter cōnfābulandum dīxisset, sē nōn dolēre quod nūlla sibi Hamburgum redeundī adesset opportūnitās, quia mīrā flagrābat cupiditāte peregrīnandī, praefectus nāvis eī auctor fuit itineris ad Guineam faciendī. Quō audītō, prīmum Rōbinson obstupuit. Sed cum praefectus itineris eī dēclārāvisset, iter hoc fore jūcundissimum, sēque ut habēret ipse quīcum versārētur, grātīs eum exceptūrum, ac praetereā rem eam esse unde quaestum ille nōn mediocrem faceret, tum vērō tanta eum invāsit cupiditās proficīscendī, ut subitō ē memoriā exciderit quidquid bonus nauta Hamburgēnsis eum admonuerat.

Sed rē paululum cōnsīderātā, « Equidem, ait Rōbinson, quattuor tantummodo guineās habeō. Ecquid ego commerciī cum hāc exiguā rē eō locō faciam, quō tū proficīsceris ? — Sex īnsuper guineās ego tibi commodābō, respondit praefectus. Nec majōre pecūniā tibi opus est ad emendum unde multās in Guineā opēs cōnsequāris. Quotiēs ab exiguīs initiīs rēs māximae profectae sunt !

« Sed quid ego hīs emam ? Rōbinson interrogat. — Merās nūgās, respondit praefectus ; vitrēs, torquēs, cultrōs, forficēs, secūrēs, taeniās, etc., quibus nigrī Āfricae incolae tantopere gaudent, ut tibi vim aurī eborisque centiēs majōrem prō iīs datūrī sint. »

Nec jam diūtius sibi Rōbinson temperāre potuit ; sed oblītus parentum, amīcōrum, patriae, exclāmat : « Ēn ego tibi comes itineris praestō sum. — Agedum, » respondit praefectus, dextrīsque jūnctīs rem pacīscuntur.

Rōbinson itaque decem guineīs dīves ad urbem properat, comparat variās mercēs, utī nāvarchus praecēperat, comparātāsque in nāvem trānsportandās cūrat. Paucīs diēbus ēlāpsīs, ventō favente, praefectus nāvis ancorās solvī, atque vēla ventīs darī jussit.

Novum hoc Rōbinsōnis iter faustissimum initium habuit. Jamque incolumēs fretum Calesium trānsierant, et in ipsō Atlanticō marī versābantur : tum vērō per plūrimōs diēs continuōs ventō reflante nāvis Americam versus abrepta est.

At ecce vespere quōdam gubernātor dēclārāvit sē flammās relūcentēs ā longinquō cōnspicere ; cumque īnspectā tabulā nauticā intellegeret vel ad centum mīliāria nihil terrārum esse, conjectābat hunc ignem nihil aliud esse nisi nāvem incendiō flagrantem.

Vix haec dīxerat, cum in aurās tollī vīsa est nāvis, terribilī cum fragōre, et mox tōta undīs obruta est. Cum nox supervēnisset, nihil amplius cernī poterat. Prīmā autem lūce appārent duae scaphae, cum flūctibus colluctantēs, quae rēmīs pertinācius ēverberābant mare, ut ad nāvem accēderent. Extemplō praefectus vēxillum nauticum explicuit, significāns sē ad opem illīs ferendam parātum esse. Nāvis ipsa omnibus vēlīs ad eōs tendit, atque intrā dīmidium hōrae ad miserōs pervenit.

Sexāgintā erant, virī, mulierēs et puerī, quī omnēs nāve exceptī sunt. Erat rēs omnīnō miserābilis, cum īnfēlīcēs illī faucibus mortis sē ēreptōs vidērent. Aliī enim flēre prae gaudiō, aliī clāmāre, quasi perīculum nunc prīmum imminēret ; illī exsultāre saltū lymphāticō, hī vērō pallidī manūs torquēre. Nōnnūllī stāre mūtī et stupentibus similēs. Nēmō quoque inter nautās tam ferreus, quīn hīs cōnspectīs commōtus ipse lacrimārētur.

Cum eīs paulātim rediisset animus, ūnus nārrāvit quid miserīs accidisset :

« Nāvis incēnsa magna quaedam nāvis erat mercātōria Francōrum, quae ad īnsulam Mārtīnicam tendēbat. Exārserat ignis in cubiculō gubernātōris, flammā tam vēlōciter grassante, ut nūlla ejus exstinguendae spēs adforet. Vix per tempus licēbat sē in cymbās recipere, et ab incēnsā nāve paululum discēdere, cum, flammā cameram, in quā pulvis tormentārius sēpositus est, corripiente, discerpta nāvis dissiluit. »

Dum haec nārrārentur, sedēbat in angulō Rōbinson silēns, pallidusque, similis hominī quem malefactī remordet cōnscientia. « Bone Deus ! ait ille sēcum, sī cum hominibus illīs, inter quōs sunt profectō quīdam longē quam ego meliōrēs, tam male agitur, heu ! quid mihi exspectandum, quī sīc ergā parentēs peccāverim ? »

Cum illī cibō aliquō refectī fuissent, tum ūnus quī dignitāte cēterīs praestāre vidēbātur, praefectum adiit, crumēnamque aureīs nummīs plēnam porrigēns, « Ego inquit, miseram illam nāvem īnstrūxī ; hoc sōlum ēripuī, ōrōque ut pignus grātī prō salūte animī accipiās. »

Tum vērō fuit rēs spectāculō digna, certāmen ambōs inter virōs, uter hinc grātior, inde honestior foret.

« Absit sānē, respondet praefectus, ut mūnus tuum accipiam. Cum ego vōbīs opem tulī, nihil aliud ēgī quam quod ā nātūrā hominī ergā hominem praescrīptum est, scīlicet ut homō hominī, quīcumque sit, cōnsulat, ob eam causam quod is homō sit. »

Frūstrā ille praefectum urgēre, ut oblātum mūnus acciperet ; persevēranter negāvit, rogāns, ut rem plānē dīmitteret. Tum dēlīberātur, quōnam servātī hominēs essent vehendī. Duplex erat causa cūr ad Guineam nōn dūcerentur. Prīmō quidem minimē opus erat longum iter in eam regiōnem facere, nihil ibi negōtiī habentibus.

Nec deinde tanta aderat in nāve cibōrum cōpia, unde tot nāvigantēs in itinere vīctitārent.

Praefectus tandem statuit, omissā propriā ūtilitāte, centum et amplius mīliāribus ā viā rēctā dēflectere, eōsque in Terram Novam trānsportāre, ubi spērābat fore, ut sēsē offerret opportūnitās in Galliam cum piscātōribus asellōrum redeundī. Eō igitur cursum dīrēxit ; cumque advēnisset, nāvēs Gallicās nactus est, quae miserōs recēpērunt. Hīs perāctīs, iter suum ad Guineam prōsecūtus est.

Tum nāvis celerrimō cursū, aquās secat ; quā nāvigandī vēlōcitāte Rōbinson noster mīrē dēlectātus est. Post aliquot diēs, ecce magnam nāvem cōnspiciunt, ad sē tendentem. Mox vērō audiunt sonitum tormentōrum perīculī īnstantis indicem, et animadvertunt nāvem esse duōbus mālīs orbātam. Cum ad eam propius accessissent, quī in eā vehēbantur, sublātīs manibus, miserābiliter exclāmant : « Servāte īnfēlīcēs quibus omnibus pereundum est, nisi vōs eōrum miserēbit. »

Tum ex iīs quaesītum est quid malī accidisset ; quīdam vērō ex illīs sīc ōrsus est :

« Anglī sumus, ex īnsulā Jamaicā, saccharī vectūram inde dēportātūrī. Ibi dum nāvis stāret ancorīs alligāta, praefectus cum gubernātōre in terram dēscendit, ad mercēs aliquās īnsuper ēmendās.

« Intereā exorta est tempestās, tantō turbine, ut, fūne disruptō, nāvis ex portū in altum prōpellerētur. Tempestās ista trēs diēs noctēsque saeviit : tum mālīs omnibus āmissīs, centum et plūra mīliāria abreptī sumus. Accēdit ad hanc nostram calamitātem, quod nēmō nostrōrum artis nauticae perītus sit : novem jam integrās hebdomadēs hinc et inde jactātī, vīctum omnem cōnsūmpsimus, et nostrī plērīque jacent famē exhaustī. »

Bonus itaque praefectus statim cymbam expōnī jussit, assūmptāque sēcum idōneā cibōrum cōpiā, ipse cum Rōbinsōne ad nāvem accēdit. Erat sānē lūgenda prōrsus omnium condiciō quī in illā vehēbantur : ūniversī inediā quasi cōnsūmptī ; nōnnūllī vix poterant pedibus stāre.

Cum autem cubiculum nauticum intrāssent, horrendum vīsū ! jacēbant humī māter, fīlius et servula, quī omnēs famē ēnectī vidēbantur. Mox autem dēprehēnsum est, reliquiās in eīs animae vītālis superesse. Postquam enim nōnnūllae sūcī ē carne expressī guttae in ōs cujusque īnstillātae sunt, lūcem oculīs quaerere coepērunt.

Māter prae nimiā vīrium imbēcillitāte nihil quidquam absorbēre poterat ; cum autem innuisset, ut tantummodo fīliō suō cōnsulerētur, mox illa exspīrāvit.

Inter haec duo reliquī animam recēperant ; atque ut erant aetāte rōbustiōrēs, praefectī dīligentiā fēlīcius servātī sunt. Cum autem juvenis, oculīs in mātrem conjectīs, mortuam esse intellēxisset, tantus eum invāsit dolor, ut dēficientibus iterum vīribus aegrē ad vītam revocārī posset. Vīcit tamen cūra, atque ille cum servā quoque ē faucibus mortis ēreptus est. Deinde praefectus nāvem omnī genere alimentōrum īnstrūxit, mālōs ā fabrīs suīs reficiendōs cūrāvit, ignārīsque maris perītum nautam dedit, quī nāvem regeret ; atque ad terram proximam ipse tendit, ut novam cibāriōrum comparātiōnem faceret. Haec erat īnsula Madeira, ūna ē Canāriīs. Rōbinson ūnā cum praefectō in terram dēscendit, atque ibi laetissimō fortūnātae illīus īnsulae adspectū satiārī nōn potuit. Scīlicet terra partim in plānitiem porrēcta, partim in colliculōs molliter assurgēns, vernantem frūgiferārum arborum cōpiam explicat. Caelī admodum jūcunda temperiēs : nūllus enim hīc hiemis rigor ; ita vim omnem frīgoris retundunt clēmentiōrēs sōlis radiī mollēsque favōniōrum animae, quārum flābellīs regiō tōta circumquāque ventilātur. Erant in oculīs, quam longē patēbat prōspectus, segetēs in agrīs bene pinguibus diffūsae, juga montium continuīs vītibus cōnsita. Ut arrīdēbant Rōbinsōnī nostrō pendentēs racēmī ! Ō quālēs ille hausit dēliciās, cum praefectus aere datō impetrāvit, ut juvenī licēret ūvīs prō libīdine satiārī. Postquam ibi aliquantum temporis morātus esset nāvis reficiendae causā, ancoram solvit.

Per plūrēs continuōs diēs fēlīcissimō cursū ūsī sunt.

At ecce repente vehemēns tempestās ab austrō oritur. Spūmābant flūctūs, et in immēnsam surgēbant altitūdinem. Nāvis tamen stetit invicta ; sed cum sex diēs continuōs atrōx tempestās saeviisset, illa tam longē ā viā dējecta est, ut nec praefectus, nec gubernātor amplius intellegerent, quōnam in locō versārentur. Arbitrābantur tamen sē ab īnsulīs, quae Caraibae vocantur, nōn multum distāre. Septimō autem diē, cum prīmum illūcēsceret, ē nautīs quīdam, ingentī omnium laetitiā, terram inclāmat. Tum omnēs in stegam cōnscendere, vīsūrī quaenam sit terra illa ad quam appulsūrī sunt. Sed nunc laetitia in summum terrōrem mūtāta est. Ecce enim nāvis impingitur : quō ictū quī stābant in stegā excussī omnēs plānē corruērunt.

Scīlicet nāvis in syrtem tam vehementī impetū allīsa erat, ut haerēret quasi affīxa. Cōnfestim vērō flūctūs spūmantēs tantam vim aquae in stegam profūdērunt, ut omnibus in cubiculō fuerit cōnfugiendum, nē ipsī abriperentur.

Tum flēbilis nautārum orīrī clāmor ; tum ejulātus hinc Deum ōrantium, inde clāmantium : aliī dēspērantēs sibi crīnēs āvellere, quīdam jacēre sēmianimī.

Hōs inter Rōbinson erat exspīrantī similis ; ac repente exclāmant nāvem dēhīscere. Itaque in stegam omnēs accurrere, et dēmissam quam celerrimē in scapham omnēs dēsilīre. Tanta autem erat multitūdō incōnsultē ruentium, ut vix scapha palmae lātitūdine undās superāret. Cum vērō terra procul obesset, cūnctī dē ōrā umquam assequendā, saeviente adeō tempestāte, dēspērābant.

At ecce ingēns flūctus ad scapham volvī, montis īnstar : quō omnēs cōnspectō obstupēscere, rēmōsque dīmittere. Nunc, nunc īnstat perīculum. Et jam aquae mōns scapham assequitur subvertitque ; tum ūniversī hauriuntur.

Fēlīcī fātō contigit, ut ingēns ille flūctus quī Rōbinsōnem absorpserat, īdem vī magnā reciprocāns, hominem in vadō exspueret. Hic cum praeter exspectātiōnem in siccō versārētur, tum extrēmīs vīribus ūsus est, ut summam in ōram adscenderet ; cumque eō pervēnisset, coepit circumspicere. Ēheu ! quālia oculīs obversantur ! scapha, nāvis, sociī, omnia dēmersa. Nihil omnīnō reliquum praeter āvulsās tabulās, quae flūctuantēs ad terram ferēbantur. Ūnus ipse, ūnus mortem effūgerat. Gaudiō igitur et terrōre trepidāns, in genua prōcubuit, manibusque sublātīs, lacrimīs perfūsus, Deō prō salūtis mīrāculō grātiās ēgit. Cum vērō nihil praeter arbusta aut arborēs dēprehenderet, nec ūlla vestīgia, unde intellegere posset hanc regiōnem ab hominibus incolī, jam gravissimum illī vidēbātur vītam sīc in sōlitūdine dēgere. Vēnit quoque in mentem esse forte vagantēs bēluās, aut ferōs hominēs ; tum multō majōrī horrōre perculsus est. Itaque prīmum prae timōre nec stāre ausus, nec prōgredī, circumspectāre omnia, et vel minimō strepitū expavēscere. Sed mox quā ārdēbat sitis torpōrem istum excussit ; quam cum diūtius tolerāre nōn posset, fontem aut rīvum indāgāre coepit, et sīc vestīgantī occurrit mānāns per herbās rīvulus : quem ille secūtus, invēnit fontem liquidissimum, quō valdē recreātus est.

Nec illum famēs tunc māximē urgēbat ; quippe cui angor terrorque omnem cibī appetītum exēmerant. Sed erant adeō exhaustae illīus vīrēs, ut multō magis requiēscere optāret. Attamen caput erat locum invenīre, in quō tūtus pernoctāret. Nūlla domus, nūllum tugurium, nūllum specus erat in cōnspectū. Sīc diū cōnsiliī inops flēvit. Tandem avēs imitārī, hospitiumque in arbore quaerere statuit. Ac brevī ūnam prōspexit tam dēnsam opācamque, ut commodē īnsidēre dorsumque acclīnāre posset : hanc adscendit rēptandō, piēque Deum precātus, cum sē composuisset, statim obdormīvit. Inter somnum, illīus mentī, ut erat cūrārum aestū jactāta, rērum eārum, quae prīdiē vigilantī acciderant, recursābant imāginēs. Vidēre sibi vidēbātur mōtum et agitātiōnem flūctuum nāvem haurientium, nautārumque ejulātūs exaudīre. Sibi in animō fingēbat parentēs lūctū ac maerōre cōnfectōs, quī fīliī vicem dolentēs, manibus ad caelum sublātīs, flēbant, et omne prōrsus sōlācium āversābantur. Tunc altā vōce exclāmat, inter somniandum : « Adsum, adsum, parentēs cārissimī ! » Dumque amplexū mātrem petit, dēcidit ex arbore. Sed forte quod ipsī faustum fuit, sēdem in locō nōn ita sublīmī posuerat, solumque tam dēnsō grāmine vestītum erat, ut ille cāsū nōn ita gravī dēcideret. Iterum arborem suam cōnscendit, in quā manibus retinēns surculōs circā ēminentēs, ad ortum sōlis remānsit.

Prīmā lūce coepit cōgitāre, quā ratiōne vīctum sibi parāret. Omnēs vērō arborēs quās hāctenus cōnspexerat, erant ex eārum genere quās campêche vocāmus ; atque illae folia quidem, sed frūctūs ferunt omnīnō nūllōs.

Nec satis illī liquēbat, quid sibi faciendum esset. Ex arbore tamen dēscendit. Cum autem prīdiē nihil omnīnō comēdisset, coepit famē saevissimā labōrāre : itaque hūc illūc per aliquot mīlia passuum discurrit ; sed discurrendō nihil invēnit, nisi arborēs sterilēs et grāmina.

Tunc summō angōre excruciātus famem et ultima sibimet ōminābātur : « Pereundum mihi erit famē ! » exclāmat, miserābiliter ejulāns. Dēspērantī vērō necessitās satis animī vīriumque adjēcit, ut sē ad lītus maris cōnferret, investīgāretque dīligentius, sī quid forte alimentī invenīret. Sed sua eum spēs fefellit. Hīc vērō dēbilitātus frāctusque prōcubuit, faciē in terram dēmissā, flentemque miserē paenituit, quod nōn fuisset flūctibus et ipse obrutus. Et jam statuerat in hōc miserābilī rērum articulō exspectāre, dum lenta famēs morte omnium taeterrimā cōnsūmeret vītam, cum forte conversus, ecce cōnspexit nōnnūllās in harēnā squāmās ostreārum. Avidus itaque eō accurrere, circumspicere, scrūtārī, num forte plēnās quāsdam reperīret, repertīsque exsultāre.

Ac prīmō quidem illās nōn sine difficultāte aperuit ; sed īnsertō plānō eōdemque acūtō silice perfēcit, ut trīgintā circiter haustīs ventrem paululum plācāret. Cum nunc certior esset, sē posse quamvīs miserē sustentāre vītam, jam māximē sollicitus erat, quō sē ā ferīs hominibus aut bēstiīs tūtum reciperet.

Tum in montem summum, aegrē, ut erat satis excelsus, adscendit, unde quam lātissimē circumspicere poterat. Sed quantus eum terror invāsit, cum vīdisset sē esse in īnsulā, neque ūllam omnīnō, quam longē aciem oculōrum intendere posset, terram appārēre, praeter trēs parvās īnsulās, quae, spatiō aliquot mīliārium interjectō, ex aequore ēminēbant !

« Heu ! mē miserum ! exclāmat, manibus ad caelum miserābiliter sublātīs. Mē nē ab hominum commerciō ita sējūnctum esse, ut mihi in hāc sōlitūdine vīvendum sit velut ferae bēstiae ! Heu ! parentēs optimī, numquam igitur ego vōs revīsam ! Numquam licēbit culpae meae veniam exōrāre ! »

Et sīc dolēns dēscendit dē monte, circumspiciēns, ubi posset in tūtō sē collocāre. Diū autem frūstrā indāgāvit ; tandem ad locum ēditōrem pervēnit, ex adversā parte, īnstar parietis, praeruptum. Cum accūrātius explōrāret, locum invēnit leviter excavātum, satis angustō aditū. Hīc sī uncum, sī scalprum, aut alia quaevīs īnstrūmenta habuisset, facilī negōtiō cavum in saxō excīsum per fragmenta habitāculō idōneum fēcisset. Sed cum haec omnia dēsīderāret, huic inopiae medendum erat.

Cum diū multumque dēlīberāsset, sīc sēcum statuit : « Arborēs, quās hīc videō, salicibus patriīs similēs sunt, quae, sī trānsferantur, novās facile rādīcēs agunt. Ēruam igitur manibus satis magnam eārum cōpiam, quae, ante cavum dēnsō ōrdine cōnsitae, erunt prō mūnīmentō ; cum illae rādīcēs ēgerint, ibi licēbit clausō et sēcūrō mihi quasi in domō dormīre. »

Tunc fēlīcī hōc inventō laetus, ad opus statim sē accīnxit. Sed quantō majōre gaudiō exsultāvit, cum huic locō proximum fontem liquidissimum prōspexisset ē monte exsilientem ! Eō statim properāvit, quia, cum hūc illūc fervente sōle discurrisset, multum aestuābat.

Posteā vērō coepit manibus et multō sūdōre tenerās aliquot arborēs exstirpāre, quās eō trānstulit, ubi sēdem sibi dēstināverat, atque ibi quoque cavum fodere manibus oportuit, in quō arborēs īnsereret : hōc vērō multum temporis requīrente, vesper advēnit, vix quīnque aut sex numerō arboribus cōnsitīs. Famē compulsus, ōram maris rūrsus petiit, ut novās conquīreret ostreās. Sed cum aestus rediisset, tōtum lītus occupāverant undae : aegrē igitur ūnam aut alteram repperit, et sīc male pāstus cubitum īre coāctus est. Reversus est igitur ad arborem suam, ibi pernoctātūrus, dōnec hospitium sibi tūtum cōnfēcisset. Nē autem hāc nocte idem ipsī accideret quod superiōrī, genuālibus sē eī rāmō religāvit, ad quem dorsum prius acclīnāverat, cumque summō rērum creātōrī sē commendāsset, tranquillē obdormīvit.

Hāc nocte Rōbinson nōn dēcidit ex arbore ; sed placidē ūsque ad ortum sōlis quiēvit.

Prīmā lūce, lītus petiit, ut, collēctīs ibi ostreīs, ad opus inchoātum reverterētur. Cum eō aliā viā tenderet, euntī contigit invenīre arborem quae pōma inūsitātae magnitūdinis ferēbat. Etsī eōrum indolem ignōrābat, spērāns tamen ea fore quibus vēscī posset, ūnam ex iīs dēcussit. Erat autem nux oblonga nec minor capite puerulī, quae vulgō in Americae īnsulīs vocātur cocossa. Erat nucleus quasi medulla et sūcus quī sapōrem oleī ex dulcī amygdalā expressī referēbat, atque in mediō lac exquīsītum.

Cum stomachum lātrantem ūna nōn plācāret, secundam, tertiam quoque dēcussit, quibus abundē satiātus, tamen lītus maris petiit ; cumque mare reddidisset terrās paulō ante salō mersās, nōnnūllās passim in siccō ostreās repperit. Magnam quoque et plānam in lītore concham invēnit, quā prō spathā ūsus est ; atque illud ipsī nōn mediocrī fuit adjūmentō. Nec multō post plantam dēprehendit fibrōsō caule, quālis est apud nōs līnī aut cannabis.

Haec ille et tālia quōvīs aliō tempore neglēxisset ; nunc vērō nihil omittēbat, intentus ad singula, sī forte inde aliquid ūtilitātis caperet.

Itaque spērāns id plantae genus nōn minus sibi fore opportūnum, quam līnum nōbīs, aut cannabem, magnam ejus cōpiam ēvulsit, colligātōsque fasciculōs in aquam dēmersit.

Diēbus aliquot perāctīs, cum animadvertisset exteriōrem crustam aquā jam satis ēmollītam, fasciculīs inde sublātīs, stirpēs molliōrēs factās ad sōlem aprīcum explicuit. Quibus vix mediocriter siccātīs, tentāvit num hoc quoque līnī īnstar repetītō fustis ictū conterī posset. Cumque rēs ex sententiā cessisset, cōnfestim fūniculōs facere tentat tantā firmitāte, at concham baculō affīxam alligāre posset. Et sīc habuit īnstrūmentum haud absimile ligōnī holitōris.

Tum vērō opus assiduē persecūtus est, dēnsāsque cōnseruit arborēs, dōnec āreolam ante prōpositum sibi habitāculum omnīnō saepsisset ; atque inde quasi pariēs exstitit adeō validus, ut nōnnisi vī multā expugnārī posset.

Illās veniente diē, illās dēcēdente irrigābat aquā ē fonte proximō haustā. Ac brevī magnō cum gaudiō tenerās vīdit arborēs suās virēscentēs, crēscentēsque adeō fēlīciter, ut mīra esset in ipsō adspectū locī amoenitās.

Cum saeptum perfēcisset, continuum restī torquendae impendit diem, ex quā sibi scālam cōnficeret : nōluerat enim habitāculum suum portā claudere, nē satis firma nōn foret adversus irruentis ferae impetum.

Quae rūpēs habitāculō imminēbat, habēbat circiter duodecim pedum altitūdinem : stābat in summā arbor, cui scālam ita alligāvit, ut in terram dēpendēret. Tum ipse cōnscendere rūpem aggressus est ; quae rēs ex vōtō cessit.

Hīs omnibus cōnfectīs, sēcum dēlīberāre coepit quōmodo cavum augēret, ita ut esset spatium in quō habitāret. Atque facile intellēxit tāle opus sōlīs manibus nōn esse suscipiendum. Excōgitandum erat īnstrūmentum, quod foret adjūmentō.

Eā mente regiōnem lūstrāvit, et post multās investīgātiōnēs nactus est lapidem secūris fōrmam referentem, praeacūtum, atque in eō forāmen in quō manūbrium intrūdī posset. Quae rēs quoque multō labōre, et lapide aliō adhibitō fēlīciter successit. Cumque fustem alligāsset fūniculīs quōs propriā arte parāverat, haerēbat manūbrium quasi clāvīs affīxum.

Dum pergit quaerere, duōs invēnit lapidēs aliōs variīs operibus aptōs : alter īnstar erat tudiculae ; alter ita fōrmātus, ut aciem cuneī habēret. Utrōque Rōbinson assūmptō, tam alacrī animō reversus est, ut extemplō sē ad opus accingeret.

Quī quidem tum cuneō, tum tudiculā sēnsim multa rūpis fragmenta dēcussit. Rēs erat plēna sānē labōris. Sed diēbus aliquot in opere cōnsūmptīs tantopere prōcesserat, ut spatium cubiculō idōneum exīstimāret. Tunc āvulsō grāmine siccātōque, fēnum cōnfēcit, lectulum inde commodum sibi parātūrus.

Nihil igitur fuit impedīmentō, quōminus in suggestū mollī somnō indulgēret, postquam, ālitum mōre, sedentī in arbore octo et amplius noctēs fuerant trādūcendae. Ō quantā voluptāte perfūsus est, cum licuit fessōs artūs in lectulō compōnere !

Dominica diēs proxima erat. Quam Rōbinson ōrandō et meditandō cōnsūmpsit, rogāns Deum sibi peccātōrum veniam, parentibus vērō miserīs praesidium et sōlācia.

Atque nē diērum ōrdō excideret ē memoriā, diem vērō dominicam semper dignōsceret, vēnit in mentem Rōbinsōnī sibi kalendārium condere ; nōn illud quidem tam accūrātum, nec typīs impressum, quālī nōs in Eurōpā ūtimur ; ejus modī tamen, ut ad diēs numerandōs sufficeret. Quod quidem tālī modō assecūtus est. Quattuor arboribus contiguīs cortice quam lēvissimō ēlēctīs, ūnam, quae magnitūdine cēterās superābat, quōque vespere līneolā incīsā notāvit, quae diem absolūtum significāret. Post incīsās septem līneolās, erat fīnis hebdomadae, et hunc indicābat exarāta in proximā arbore līnea.

Quotiēs in alterā hāc arbore quattuor aut quīnque līneolās īnsculpserat, in tertiā arbore similī līneā notābat integrum mēnsem ēlāpsum. Duodecim autem līneīs mēnstruīs absolūtīs, in quārtā arbore signābat annum perāctum. Cum autem mēnsēs quīque nōn sint pārī diērum numerō, vicibus alternīs, trīgintā ūnī, trīgintā et ūnum alterī incīdēbat, exceptō mēnse februāriō, quem octo et vīgintī tantum līneolīs dēsignābat.

Hīs ergō annālibus, Rōbinson temporum ōrdinem servāvit, diemque dominicam ā cēterīs dignōscere potuit, quam mōre chrīstiānōrum rīte celebrāret.

Interim erat cōnsūmpta māxima pars nucum cocossae ejus, quam ūnam hūc ūsque invēnerat ; atque in lītore tam rārae appārēbant ostreae, ut hominī alendō nōn sufficerent. Itaque dē vīctū iterum sollicitus esse coepit.

Hāctenus quidem nōn longē ab habitāculō suō discesserat, metū ferārum aut hominum. Jam vērō necessitāte coāctus, īnsulam perlūstrāre ausus est, ut nova quaereret alimenta ; cōnstituitque diē proximā facere excursiōnem. Sed, ut sē ā nimiō sōlis aestū dēfenderet, vesperam istam umbellae cōnficiendae impendit. Cum habēret neque linteum, neque virgulās bālaenārum, nec forficēs, neque acum, neque fīla, ē vīminibus salignīs tegmen strūxit, et īnsertum in mediā parte baculum fūniculīs alligāvit. Tum ex arbore cocossae folia sūmpsit lātiōra, quae tegminī spīnīs affīxit. Sīcque umbellam cōnfēcit tantā dēnsitāte, ut sōlis radiīs esset omnīnō impervia. Atque eādem arte textīs fūniculīs fabricāvit sibi pēram, in quā et vīctum sēcum portāret, et conderet alimenta, sī modo quaedam invenīre sibi contigisset.

Tum vērō tantopere laetātus est opere perfectō, ut noctem prae gaudiō īnsomnem trādūxerit.

Rōbinson vix ortum diēī exspectāre poterat ; ita praevertit lūcem ipsam. Pēram fūnemque corporī circumdedit ; secūrīque prō gladiō cīnctus, et umbellā umerīs impositā, in viam alacriter sē dedit. Ac prīmum arborem cocossam adiit, ut ūnam aut alteram nucem dēcerperet ; tum lītus quoque revīsit, ostreās collēctūrus. Cumque utrīusque generis satis magnam cōpiam sibi comparāvisset, iter ingressus est.

Mīra caelī mātūtīnī erat serēnitās. Sua redeunte lūce singulīs rēbus fōrma redierat. Sōl oriēns clārissimō fulgēbat splendōre, quasi ex ōceanō ēmergeret, arborumque cacūmina velutī inaurābat. Multae undique avēs variīs mīrīsque pictae colōribus carmen canēbant mātūtīnum, aurōram salūtantēs. Pūrō frīgidōque āere, flōrēs suāvissimum odōrem exhālābant.

Rōbinson gaudiī et grātitūdinis sēnsū perfūsus : « Hīc quoque, ait, hīc Deus sē benignissimum dēclārat. » Tum vōcem ipse suam cantibus avium miscuit, verbaque cecinit, quae pietās suggerēbat.

Cum Rōbinson ā bēstiīs ferīsque hominibus sibi metuere nōn dēsiisset, in itinere silvās dūmētaque sēdulō vītābat, ea autem petēbat loca, ubi quam lātissimē patēret prōspectus. Illa autem ipsa erant māximē nūda steriliaque : quamvīs igitur satis longum spatium ēmēnsus esset, nihil tamen invēnerat, quod sibi aliquā ex parte prōdesset. Tandem in fruticem incidit, quem accūrātius explōrandum cēnsuit. Erant herbae tam dēnsae, ut silvulam referrent : aliae flōrēs subrubrōs, aliae albicantēs, nōnnūllae flōrum locō pōma viridia ferēbant. Extemplō itaque gustat ūnum ex iīs ; sed erat adeō acerbum, ut indignātus stirpem unde istud dēcerpserat, ēvulserit. Tum vērō mīrantī appāruērunt tūbercula dīversae magnitūdinis, quae ab ipsīs stirpium rādīcibus pendēbant. Cōnfestim quoque exīstimāvit, ista vērē esse plantae istīus frūctūs, eaque cūriōsius cōnsīderāre coepit. Cum vērō ipsīus palātō minimē arrīsisset sapor, jam in eō erat ut ista omnia abjiceret, cum sēcum reputāvit, nōn ea esse inūtilia omnīnō habenda, quōrum ūsus prīmō statim adspectū intellegī nōn possit. Itaque, nōnnūllīs tūberibus in pēram dēmissīs, Rōbinson longius prōgreditur, lentō tamen gradū et māximē cautō. Sī vel minimum strepitum audīret dūmētōrum, aut arborum, quās aura agitābat, continuō secūrim corripere, quā sē dēfenderet. Semper autem nōn sine gaudiō animadvertit timōrem vānum fuisse. Tandem dēvēnit ad rīvum, ubi prandēre cōnstituit. Igitur sub arbore altā umbrōsāque cōnsēdit ; jamque coeperat magnā cum voluptāte epulārī, cum repente strepitū quōdam longinquō vehementer exterritus est. Timidus itaque circumspexit, tandemque gregem magnum vīdit pecudum ovibus nostrīs similium, nisi quod ēminente paululum dorsō camēlōrum fōrmam referant ; cēterum ovibus nostrīs paulō grandiōrēs.

Huic animālium generī ēlegāns caput, oculī venustī, ōs prōductum, crassiōra labia ; īdem pēs ac bovī, bifidus, sed ungue simul postīcō īnstrūctus, quō velutī morsū ancorae cujusdam ūtuntur per abrupta, quae scandunt libentius.

Lama lentus incēdit compositō gravīque, sed eōdem certō passū ; quippe quī leucās aut quattuor aut quīnque in diem per loca jūmentīs impervia cēterīs cōnficiat, per ānfrāctūs dēscendat praecipitēs, īdemque saxa ardua et ipsīs hominibus inaccessa exsuperet. Quatriduum fermē ēmēnsus iter, ipse per hōrās quattuor et vīgintī ultrō cessat et quiēscit. Placidum ipsīs, mīte et prūdēns ingenium ; sīcubi cōnsistere placuit, flectere illī genua, corpusque dēmittere, nē onus dīmoveant, praecaventēs. Deinde sībilō missō, nūllā morā, cautē admodum surgentēs, iter incoeptum peragere. Herbās autem inter eundum dēpāscunt ; noctū etiam dormientēs rūminant, prōnō pectore pedibusque ad ventrem reductīs dēcumbentēs. Orīginem habent ex istā Americae regiōne quam Hispānī tenent, quaeque Peruvium dīcitur.

Rōbinsōnem, cum animālia ista appropinquāre vīdisset, incessit dīra cupīdō edendī carnem assam, quā tamdiū caruerat. Cōnstitit post arborem secūrī īnstrūctus, spērāns fore, ut aliquem propius trānseuntem lamam facile sterneret. Quod bene successit. Cum enim ūnus ē pullīs satis appropinquāsset īnsidiantī, Rōbinson cervīcem ejus percussit tantō ictū, ut extemplō exanimis ille prōcideret ; umerīsque impositum sēcum in habitāculum asportāvit.

Cum redīret, invēnit aliquid, quō magnā ipsum laetitiā afficeret ; scīlicet sex aut octo mālōs citreās sub quibus nōnnūllī frūctūs jam mātūrī ceciderant. Illīs cūriōsē collēctīs, locōque notātō, hilarī animō domum contendit. Ibi autem prīmō coepit lamam excoriāre. Quod quidem cōnfēcit ope silicis acūtī, quō prō cultrō ūtēbātur. Pellem dētractam ad sōlem expandit ; quam quidem praevīderat sibi nōn mediocrī fore ūtilitātī. Calceāmenta enim tībiāliaque longō ūsū attrīta erant. Exīstimāvit ergō, ubi calceī dēfēcissent, sē posse soccōs ē pelle cōnficere, quōs pedibus subligāret. Sollicitus quoque dē hieme, magnopere laetātus est, quod pellem villōsam nactus esset, quā sē contrā vim frīgoris dēfenderet. Et quidem ab istā sollicitūdine vacuus esse potuisset, cum in istīs regiōnibus prope circulum aequinoctiālem positīs hiems sit nūlla. Hoc autem Rōbinson ignōrabat ; quippe quī puer omnem omnīnō doctrīnam āversātus fuisset.

Pelle igitur dētractā, exēmptīs vīsceribus, dissectāque ut assāret postīcā parte, prīmam ad verū comparandum cūram intendit. Atque hōc cōnsiliō arborem tenuem excīdit, eamque, dētractō cortice, ab extrēmō praeacuit ; duōs deinde rāmōs, quī furcae speciem habēbant, dēligit, verū fulciendō idōneōs. Quōs etiam ab īmā parte cum acuisset, in terram ex adversō dēfīgit ; tum carnem verū trānsfīxam inter furcās posuit. Nec mediocrem percēpit laetitiam, cum vīdisset quam aptē verū versārētur.

Jam praeter ignem nihil Rōbinsōnī dēerat. Quem ex duōbus lignī fragminibus inter sē collīsīs ēlicere aggressus est, sed frūstrā. Quotiēs enim, ligna, incalēscere coeperant, totiēs ipse adeō dēfatīgātus erat, ut aliquantulum temporis ā labōre cessandum esset, ad vīrēs reficiendās. Interim ligna refrīgēscere, omnisque labor irritus ēvādere. Tum ille iterum, nec sine magnō dolōre, sēnsit quam parvae sint singulōrum cōpiae, quantaque ēmolumenta ex aliōrum hominum societāte dērīventur : etenim sī vel ūnum habuisset socium, quī, dum ipsum vīrēs dēficerent, terendī labōrem continuāsset, profectō ligna dēmum ignem concēpissent. Sed labor sīc intermissus omnīnō periit.

Tandem animō frāctus, lignīs abjectīs, cōnsedet in strātō, capiteque reclīnātō oculōs nōn semel conjicit in carnem illam quam nunc nōn datur comedere. Ad haec cum subitō in mentem hiems recurrisset, tantō angōre oppressus est, ut ē solō exsurgēns animī reficiendī causā aliquantulum circumīret.

Quibus cōgitātiōnibus aestuāns, ad fontem sē contulit, aquam frīgidam putāmine cocossae inde haustūrus. Sūcō deinde mālōrum citreōrum admixtō, pōtum satis suāvem et recreandīs vīribus māximē in hōc rērum articulō idōneum, sibi parāvit.

Attamen carnis, assae dēsīderium nōndum ille dēposuerat : tandem vērō Tartarōrum recordātus est, quōs audierat carnem, quam comedere cupiant, ephippiīs subjectam citātō cursū coquere. « Atque illud, ait sēcum, aliā ratiōne assequī possum ; » et continuō rem tentāre cōnstituit.

Nec mora ; duōs lapidēs satis lātōs et lēvēs quaerit, ejus similēs ex quō secūrim cōnfēcerat. Tum hōs inter aliquā carnis parte interpositā, superiōrem lapidem tudiculā perpetuō tundit. Quod cum aliquamdiū fēcisset, lapis incalēscere coepit : eō majōrī alacritāte ille tundere ; nec ēlāpsa est hōra tantum dīmidia, cum carō et fervōre lapidis et repetītīs ictibus adeō ēmollīta est, ut satis ēsculenta esset, nec illa quidem eā sapōris suāvitāte, quā carō aptē assāta. Attamen Rōbinsōnī nostrō, quī tamdiū carne caruerat, lautās dapēs praebuit : quō autem carnis sapōrem jūcundiōrem redderet, sūcō mālōrum citreōrum expressō eam īnfēcit, et sīc exquīsītissimō epulātus est.

Prandiō cōnfectō dēlīberāvit, quodnam opus tunc māximē sibi suscipiendum esset. Et sīc multa sēcum in animō volventī suāsit metus hiemis, ut plūrēs lamās caperet aut interficeret, quōrum pellibus ūterētur. Quī cum satis mānsuētī vidērentur, facilī negōtiō sē vōtī compotem fore spērāvit. Hāc spē conceptā ad lectum sē contulit : somnus autem placidissimus praeteritum diēī labōrem abundē compēnsāvit.

Rōbinson hāc quidem nocte placidē admodum dormīvit. Cum tandem expergēfactus diem jam nōn parum prōcessisse animadverteret, surrēxit celeriter lamās vēnātūrus ; sed caelī tempestās obstitit. Quippe vix ēgressō, subitō regrediendum fuit ; scīlicet imber tantā vī dē caelō ruēbat, ut nūlla spēs esset forās eundī. Itaque exspectāre statuit dōnec tempestās dēsiisset. Imbris vērō violentia aucta est. Fulgura quoque ita micābant, ut tōta quasi ārdēret spēlunca. Tum tonitrua sequēbantur, quālia numquam audierat. Terra ipsa contremīscere, montēsque ita reboāre, ut fragōris istīus nūllus fīnis futūrus esse vidērētur.

Cum Rōbinson līberāliter nōn fuisset īnstitūtus, hūmānum erat timōrem vānum et anīlem concipere.

Sedēbat ille in angulō spēluncae, jūnctīs manibus, praesentibus graviōra quae sequerentur, metuēns. Interim imber ingruere, fulgura coruscāre, tonitrua perpetuō resonāre. Appropinquābat hōra merīdiāna, necdum tempestās dēsaevierat. Nec ipse quidem multum ēsuriēbat Rōbinson ; quippe cui famem omnem angor exēmisset : adeō tētrīs cōgitātiōnibus excruciābātur.

« Vēnit sānē diēs, ait ille sēcum, in quā placuit Deō parentum ultōrī poenās ā mē repetere ; nec diūtius ille paternā mē cāritāte tuētur. Pereundum mihi est : numquam ego parentēs miserōs revīsam. »

Dum haec sēcum ipse trīstis volvit, vim tempestās remittit, et jam spēs Rōbinsōnis animum recreat : tum igitur in viam sē cōnferre statuit. Cum autem in eō esset ut pēram secūrimque arriperet, ecce subitō..... attonitus in terram prōcidit.

Scīlicet arbor spēluncae imminēns, fulmine icta, tantō fragōre disrupta est, ut Rōbinson exanimātus sē ipsum interēmptum putāret. Diū etiam sēnsū plānē orbātus jacuit. Tandem cum intellēxisset sē adhūc vīvere, ē solō sēsē ērēxit ; statim vērō, ante ōstium spēluncae, arboris ā fulmine disruptae atque prōstrātae partem cōnspexit. Interim pluvia cessāverat, nec jam exaudiēbantur tonitrua ; tum Rōbinson ausus est ē spēluncā prōdīre. Quid vērō ejus oculīs objicitur ? Rēs scīlicet quae ipsī apertē dēclārāvit, quam parum omnī spē prius abjectā sapuisset : ārdēbat enim truncus arboris, fulmine ictae.... Rōbinson igitur id subitō nactus est quō plūrimum indigēbat. Tantō atque īnspērātō laetus mūnere, manibus in caelum sublātīs, optimō hominum parentī grātiās ēgit, quī vel inter māximē terribilēs cāsūs nostrae semper cōnsulit fēlīcitātī.

Tum vērō Rōbinsōnī suppetiit ignis quem alere haud difficile fuit ; nec amplius causa suberat, cūr dē vītae salūte in dēsertā hāc īnsulā esset sollicitus.

Vēnātiō in posterum dīlāta est, quoniam placuit ūtilitātem statim ex igne capere, carnemque verū adhūc affīxam apparāre. Tum coquī ministeriō fūnctus ignem movet, assamque sēdulō versat.... Quam juvābat flammās micantēs tremulāsque intuērī ! Pretiōsissimum enim dīvīnī nūminis mūnus ignem ē caelō sibi dēmissum interpretātus, cōgitānsque, quantās inde perceptūrus esset ūtilitātēs, saepius, propter memoriam beneficiī, oculōs in caelum vertit.

Tum vērō rem ūnam Rōbinson dēsīderābat, scīlicet sāl, quō carnem condīret ; spērāvit autem sē quōque prōcessū temporis id commodī genus inventūrum. Nunc ergō satis illī fuit lītus petere ad aquam cocossae putāmine hauriendam : quā quidem cum nihil melius adesset, carnem tunc irrigāvit.

Quantam vērō concēperit laetitiam, cum prīmum ōrī suō frustum admōvit, is tandem sibi fingere potest, quī per quattuor hebdomadēs continuās nihil cibōrum rīte parātōrum comēderit, omnemque iīs umquam vēscendī spem penitus āmīserit !

Summa erat Rōbinsōnis fēlīcitās ; sed sēnsit sibi aliquid dēesse, scīlicet hominem quīcum illam commūnicāret. Inest enim nōbīs quiddam ab ipsā nātūrā penitus īnsitum, ut nōn alia rēs hominem magis dēlectet, quam sī cum homine versārī possit et colloquī. Nātūra quippe nihil sōlitārium amat ; et sī suppetant omnium rērum quās ipsa dēsīderat abundantia et cōpia, ēreptā hominis omnīnō adspiciendī potestāte, nēmō est tam ferreus quī id vītae genus sustinēre possit, cuique nōn auferat frūctum voluptātum omnium sōlitūdō. « Heu ! ait ille cum gemitū, ō mē fēlīcem, sī mihi contingat societās ūnīus amīcī aut ūnīus hominis vel miserrimī cujus mūtuā in benevolentiā conquiēscam ! Sī saltem adsit ūnum modo animal mānsuētum, canis aut fēlēs ; quod beneficiīs mihi dēvinciam ! nunc autem mihi vīvendum est prōrsus sōlitāriō, atque ab omnī animantium societāte remōtō. » Hīc lacrimīs genae maduērunt. Tunc recordātus est praeteritī temporis, quō puer adhūc, cum posset jūcundā frātrum aut aequālium cōnsuētūdine fruī, cum illīs discidia ac saepe jūrgia inierat, quōrum nunc magnopere eum paenituit. « Ēheu, sēcum reputāvit, equidem tunc temporis parum intellēxī, quantī amīcus sit aestimandus, quantōque aliōrum hominum amīcitia sit adjūmentō ad bene et beātē vīvendum. Ō ! sī Deus mihi largīrētur, ut aliquandō repuerāscerem, quantā ego benevolentiā, quantō amōre frātrēs meōs aut aequālēs complecterer ! quam libenter levēs illōrum ferrem injūriās, omniumque animōs cōmitāte et obsequiō ad mē allicerem ! Ō mē īnfēlīcem quī, quantī sit amīcitia, nōn ante didicerim quam omnis spēs illīus umquam fruendae exciderit ! »

Hās inter querēlās, oculīs forte in ōstium tuguriī conjectīs, arāneam animadvertit, quae tēlam suam in angulō quōdam contēxerat. Tantopere autem sociō inventō laetātus est, ut, quālis esset, minimē cūrāret. Juvābat intuērī quā arte tēlam ā mediō texere incipiat, ac deinde fīla immittat alia in rēctum, alia in orbem, maculāsque, paribus semper intervallīs, indissolūbilī nōdō adnectat, quae minōra animantia velutī rētibus implicāta teneant. Itaque nōn dēsiit eī bis in diē muscās culicēsque sufficere. Illa quoque tantam cum hospite familiāritātem contrāxit, ut, quotiēs hic tēlam tetigisset, illa, specū prōgrediēns, praedam ex erīlī manū acciperet.

Jam nox appropinquābat, sōlque in aquīs immergī vidēbātur. Oriēns ex oppositā caelī parte lūna radiōs in spēluncam fundēbat tantō Rōbinsōnis gaudiō, ut ille aliquamdiū somnum capere nōn posset. Tandem obdormīvit, dum ignis, subjectā māteriā, lentē alitur.

Rōbinson, cum sōlis aestus in īnsulā interdiū esset fervidissimus, mātūtīnum inprīmīs aut vespertīnum tempus operī impendere solēbat. Itaque prīmō māne surrēxit, cumque ligna super focō reposuisset, dīmidiam cocossae nucem, quae dē hesternīs epulīs reliqua erat, comēdit. Quō factō, cum aliam lamae partem verū affīgere vellet, carnem jam putrēscere, propter nimium calōrem, sēnsit. Carendum igitur hodiē fuit voluptāte, quam ex edendā carne percēpisset.

Deinde, umerīs pērā vēnātōriā cīnctīs, ad lītus sē contulit, ostreās collēctūrus. Ibi vērō prō ostreīs, quārum mīra paucitās erat, aliud alimentī genus Rōbinsōnī contigit invenīre, quod certē ūtilitāte ostreās vinceret ; animal cui tēctum ipsa composuit nātūra, quod sēcum quōcumque libuerit gestat, testūdinem nīmīrum, tantāque illam magnitūdine, quantā in hīs regiōnibus rārō reperiunt : quippe lībrārum ferē quīnquāgintā pondus aequābat.

Saepe Rōbinson audierat carnem testūdinis jūcundam esse, eamdemque salūbrem. Praedam igitur umerīs impositam Rōbinson lentē domum dēportat. Tum secūrī suā īnferiōrem partem conchae percutit repetītō ictū, dōnec frangerētur ; et sīc testūdine potītus, opīmam ejus partem assandam resecuit. Quam cum verū affīxisset, ut magnam famem labōrandō contrāxerat, vix exspectāre potuit, dōnec esset rīte cocta.

Interim dum sedet assam versāns, sēcum reputat, quid dē reliquā testūdine sit faciendum, nē putrēdine corrumperētur. Ad illam enim muriā condiendam et patinā et sale carēbat. Quōmodo sē inde expediat ?

Aegrē enim praevīdit ēgregiam illam testūdinem, quae sibi vel octo et amplius diērum vīctum praebuisset, posterā diē putridam fore ; neque tamen animum subiit, quā ratiōne illam condīret. Ac subitō haec eī cōgitātiō in mentem vēnit. Superior testūdinis crusta mactrae similitūdinem aptissimē referēbat. « Haec erit, ait ille sēcum, prō patinā. Unde autem salem petam ? Ō mē stupidum ! ait, fronte simul percussā. Nōnne mihi est in potestāte carnem aquā marīnā irrigāre, quae quidem idem prōrsus aut ferē praestābit ac sī sale esset condīta ? Optimē, ēgregiē, » iterum iterumque exclāmat ; atque ille laetitiā gestiēns verū celerius versāre.

Et nunc carō rīte assāta est. Cum ēsculentum quoddam ejus frustulum gustāsset, « Āh ! sī modo, ait ille suspīrāns, fragmentum pānis vel minūtissimum mihi nunc contingat ! Quam stultus ego fuī, quī puer nōn intellēxerim, quantum Deī ergā hominēs beneficium pānis sit ! Tunc temporis, ut satis mihi fieret, addendae erant aliquae dēliciae. Ō utinam nunc mihi adsit fragmentum quodlibet pānis illīus quem tunc ad canem nostrum hortī cūstōdem prōjiciēbam ! Quam mē fēlīcem nunc praedicārem ! »

Rōbinson igitur quam lautissimē posset, epulātus est. Deinde, fervidissimō diēī tempore, paululum in strātō recubuit, ut sēcum meditārētur, quodnam potissimum opus susciperet, cum remissō calōre licēret operam in aliquid cōnferre.

« Quid nunc prius agam ? optimum erit ad vēnandōs aliquot lamās proficīscī. Quid autem prōderit tanta carnis cōpia ? » Cum sīc sēcum reputāret, incidit in cōgitātiōnem novam, cūnctīsque priōribus longē praestantiōrem. Scīlicet animālia quaedam domestica cicurāre et mānsuēfacere dēcrēvit, quae sibi vīctum simul et societātem praestārent. Lamae autem cum jam mānsuētissimī generis vidērentur, spērāvit fore ut facilī negōtiō nōnnūllōs ex iīs vīvōs exciperet. Statuit fūniculum ita aptāre, ut esset prō laqueō, tum autem post arborem īnsidiārī, et lamae capitī, quī prīmus appropinquāret, laqueum injicere. Hāc mente fūnem satis crassum contorquet ; atque intrā aliquot hōrās cūncta cōnfecta sunt. Tum nōn semel omnia expertus, vīdit rem bene fore.

Quoniam vērō locus ille quā lamae ad aquam dēvenīre solēbant, satis remōtus erat, nec cōnstābat num ūnōquōque vespere eō ventūrī essent, rē ad crāstinam diem dīlātā, interim cētera ad iter faciendum necessāria parāvit. Tum resectō testūdinis frustō, quod et vespertīnae et crāstinae cēnae sufficeret, reliquam partem aquā marīnā irrigāvit.

Quō factō foveam mediocrem in solō fōdit, quae sibi ad tempus cellae vicem praestāret ; atque in eā concham testūdinis carne replētam condidit, ōstiō cellae intextīs rāmālibus occlūsō.

Reliquum ā merīdiē tempus jūcundae ambulātiōnī impendit, ut animum recreāret ; quam ob causam ad lītus maris sē contulit, unde suāvis aura spīrābat, quā āeris aestus paululum temperābātur. Ibi dum sēcum spatiātur, valdē dēlectātus est adspectū maris immēnsī, cujus plāna faciēs flūctibus sēsē invicem lēnī lāpsū pellentibus vix crispābātur. Hīc animō affectus, oculōs in eam terrārum partem convertit in quā sita erat cāra sibi patria ; cumque haec optimōrum parentum memoriam dēsīderiumque renovārent, nōnnūllae obortae sunt lacrimae.

Atque sīc obambulantī vēnit in mentem, sibi nōn male fore, sī corpus ablueret, ad squālōrem dētergendum. Vestem igitur dēposuit. Ut vērō stupuit adspectō indūsiō quod ūnicum habēbat ! Quoniam in regiōne tam calidā numquam illud exuerat, vix cernī poterat linteum albī colōris ōlim fuisse.

Prīmō igitur statuit sēdulō indūsium lavāre. Quō quidem ex arbore suspēnsō, ipse in aquam dēsiliit.

Cum autem puer natandī artem didicisset, placuit ex eō locō, ubi in aquam dēscenderat, natandō pervenīre ad tractum quemdam terrae satis longō spatiō in mare prōcurrentem, quem nōndum adierat.

Illud quoque Rōbinsōnis nostrī cōnsilium faustissimum fuit. Vīdit nīmīrum hunc terrae tractum aquīs subeuntibus inundārī, recurrentibus vērō magnam cōpiam testūdinum, ostreārumque in siccō dēstituī.

Maris ille locus quem Rōbinson circumnatāvit, adeō piscibus abundābat, ut ferē manibus capī possent. Quod sī rēticulō īnstrūctus fuisset, multa facile cēpisset mīlia. Hōc autem adhūc carēbat. Cum tamen omnia suscepta prōsperē eī hāctenus cessissent, spērāvit fore ut aliquandō piscātōrium rēte sibi cōnficeret.

Hīs rēbus jūcundissimīs laetus Rōbinson ex aquā ēmergit, cum hōram ferē integram natandō cōnsūmpsisset. Indūsium quoque āeris calor penitus siccāverat : tum ille voluptāte linteī mundī induendī fruitur.

Cum vērō nunc cōnsuēvisset cūncta attentē meditārī, cōgitāvit hanc voluptātem nōn fore diuturnam, sī quidem hōc ūnicō indūsiō sibi nunc ūtendum esset, quō semel attrītō nūlla suppeteret ratiō quā aliud comparāret. Quae cōgitātiō gaudium maerōre miscuit. Attamen, animō mox cōnfirmātō, domum reversus est, cēnam sūmpsit ; cumque Deum piē ōrāvisset, placidē sē in lectō composuit.

Posterō diē Rōbinson prīmā lūce surrēxit, atque ad vēnandum sē accīnxit. Assūmptīs igitur tūberibus sōlānōrum assātīs, idōneōque testūdinis frustō foliīs involātō, secūrī īnstrūctus et laqueō, quem prīdiē ad lamās irrētiendās cōnfēcerat, umbellamque manū tenēns in viam sē contulit.

Summum adhūc māne erat : cōnstituit igitur paululum ā rēctā viā dēflectere, ut aliās quoque īnsulae partēs explōrāret. Innumerās inter volucrēs, quae arboribus īnsidēbant, psittacōs mīrīs colōribus pictōs cōnspicit. Ut ille optābat ūnum ex iīs capere, quem mānsuētum atque socium sibi faceret ! Adultī vērō callidiōrēs erant quam quī caperentur ; pullōrum autem nīdum nusquam vīdit.

Cum autem collem quemdam marī vīcīnum adscendisset, conjectīs inde oculīs inter rūpium hiātūs, aliquid cōnspexit quod placuit propius cernere. Dēscendit igitur, et magnā cum voluptāte animadvertit esse.... sāl. Hāctenus quidem prō condīmentō adhibuerat aquam marīnam, quae tamen commoditās salis praestantiam nōn aequābat. Aquae enim marīnae sapor habet multum amāritūdinis : temere quoque ille putāverat carnem aquā marīnā condītam sānam atque incorruptam servārī posse, sī quidem nōn minus putrēscit quam aqua ē fluviīs aut fontibus hausta, ubi illa mōtū caret. Valdē igitur eī prōfuit genuīnum sāl hīc repertum : itaque ambās ille pērās eō complēvit, quod statim domum dēportāret.

Laetus deinde Rōbinson eum petiit locum ubi lamam sē exceptūrum spērābat. Recubuit sub arbore, hōram exspectāns quā solēbant trānsīre, atque intereā carne assā et tūberibus epulātus est : quibus quidem, additō sale, sapor nunc erat longē jūcundior.

Sub fīnem prandiī, ecce lamās accurrentēs ē longinquō prōspicit. Cōnfestim Rōbinson stāns in īnsidiīs, exspectat dōnec appropinquārent. Nōnnūllī jam praeterierant, sed extrā captum ; cum ecce ūnus ex illīs tam prope accessit, ut ejus collō laqueum injēcerit. Quī cum bālāre cōnārētur, Rōbinson, nē cēterōs dēterrēret, laqueum ita contrāxit, ut vōx haerēret faucibus. Tum eum celerius in dūmēta abreptum ē cōnspectū cēterōrum remōvit. Capta lama duōrum pullōrum māter erat. Quī quidem magnō Rōbinsōnis gaudiō mātris vestīgia secūtī, hominem minimē timēre vīsī sunt : dum illōs Rōbinson dēmulcet, istī manum ejus lambunt, quasi ōrārent ut mātrem dīmitteret.

Rōbinson igitur, vōtī compos, captīvam quamvīs reluctantem, tōtā vī connīsus, sēcum abstrāxit, brevissimamque viam ingressus tandem fēlīciter domum revertitur.

Nunc ut hospitēs commodē exciperet, coepit stabulum exstruere ātriō suō contiguum ; secūrī nempe lapideā tenerās arborēs excīdit, quās ita dēnsō ōrdine cōnseruit, ut parietem satis validum objicerent. Lama quam alligāverat arborī, fessa recubuerat ; pullī autem captīvitātis suae nesciī jacēbant, mātris ūbera sūgentēs.

Ō pergrātum Rōbinsōnī nostrō spectāculum ! Iterum atque iterum cōnstitit, cārissimum pecus intuēns, sēque ipsum beātum praedicāvit, quod nunc animantēs quōsdam sociōs habēret. Jam sibi vīsus est vītam sōlitāriam nōn amplius dēgere ; unde tantam voluptātem cēpit, ut, vīribus novīs auctus, brevī stabulum inchoātum perficeret. Tum lamā cum pullīs ibi inclūsā, ōstium dēnsīs fruticibus saepsit.

Quantam nunc laetitiam expertus est ! Etenim praeter jūcundissimam istōrum animālium societātem multa alta māximaque commoda inde spērāvit. Neque hoc frūstrā. Poterat aliquandō discere quā arte ex eōrum lānā vestem sibi cōnficeret ; poterat eōrum lacte vēscī, atque būtȳrum cum cāseō inde parāre.

Ūna rēs ejus fēlīcitātī dēerat. Optābat nīmīrum ut intrā ūnum et eumdem parietem cum grege cārissimō habitāret, quem semper habēret ante oculōs, quotiēs domī commorārētur. Rem itaque diū multumque in animō versāvit : tandem, cum minimē labōris pigēret, statuit alteram domiciliī partem dīruere, novamque capāciōrem exstruere, quā ātrium ipsum aliquantulum amplificārētur. Ut autem, dum esset in novā saepe serendā occupātus, tūtus ipse habitāret, prūdenter statuit veterem nōn prius ēvellere quam nova fuisset cōnfecta ; atque tanta fuit Rōbinsōnis assiduitās, tanta dīligentia, ut, opere intrā paucōs diēs perfectō, jūcundissimā trium sodālium societāte gaudēret.

Lama etiam cum pullīs societātī Rōbinsōnis brevī assuēvit. Domum enim redeuntī obviam subsultantēs veniēbant, odōrantēs an forte aliquid dēliciārum attulisset, manumque lambentēs, quasi grātiās āctūrī prō grāmine aut surculīs ab ipsō acceptīs.

Tum, pullīs paulātim ā mātris lacte dēsuēfactīs, coepit ipse bis quotīdiē illam mulgēre : vāsculōrum vicem eī praestābant putāmina cocossae ; lactisque ūsus modo dulcis, modo coāgulātī, sōlitūdinem eī longē jūcundiōrem fēcit.

Cum arbor cocossae tot tantāsque ūtilitātēs eī praebēret, illam propāgāre magnopere cupiit. Quōmodo autem hoc efficeret ? Audīverat ille quidem arboribus rāmulōs īnserī posse ; numquam tamen hanc artem discendam cūrāverat. Tum saepius ingemuit : « Ēheu ! quam levis in pueritiā fuī, quī omnibus ad doctrīnam adjūmentīs ūtī nōluerim ! Sī mihi melius cōnsuluissem, nōnne attendissem ad ea quae tum oculīs, tum auribus meīs subjiciēbantur ? Ō sī mihi repuerāscere licēret, quantā ego cūrā, ad omnia quae hominum sollertiā et labōre perficiuntur, animum adverterem ! »

Rōbinson igitur, ut optātum fīnem assequerētur, nūllam aliam ratiōnem vīdit, quam sī ē nucibus ejus nōnnūllās sereret. Hoc ergō facere cōnstituit, quamquam cibī adeō suāvis et rārī jactūram aegrē ferēbat. Nec multō post, magnā cum voluptāte ērumpentia quaedam animadvertit sēmina, quae, tepefactā vapōre, mīrum in modum adolēvērunt.

Lama māter pullīque brevī eamdem mānsuētūdinem induerant, quā canēs nostrī esse solent. Hōs itaque coepit ad ūsūs suōs adjungere, iīsque jūmentōrum locō commodē ūtī, quotiēs aliquid grave aut suprā vīrēs hominis vehendum erat.

Jam prīdem Rōbinson, cum esset in ōtiō, animadverterat quantae sibi foret ūtilitātī, sī artem corbium texendārum intellegeret. In pueritiā autem suā adeō istam artem dēspexerat, ut nūllum umquam corbium opificem attentius cōnsīderāsset ; quō factum est, ut hujus artis, quamvīs per sē facilis sit et obvia, aequē ac cēterārum artium esset omnīnō rudis.

Cum autem in umbellā texendā satis fēlīx fuisset, subinde in posterum huic quoque artificiō ōtium impendit ; atque ūsū diuturnō sollertior factus, idōneam tandem corbem cōnfēcit. Cumque duās ejusmodī texuisset, jūnctās fūnibus lamae dorsō imposuit.

Sequente nocte, Rōbinson sēcūrus recumbēbat ; fidēlēs lamae ad pedēs dominī jacēbant ; lūna splendēbat dē caelō, āere pūrō tranquillōque ; omnia dēnique in rērum nātūrā altō silentiō tenēbantur. Jamque Rōbinson, labōre diurnō fessus, dulcī fruēbātur somnō : parentum vērō imāgō, quae crēbrō recursābat, ante oculōs somniantis obversābātur ; cum subitō terra īnsolitō mōtū tremuit, tantō fragōre tamque horribilī mūgītū, ut multae tempestātēs, velut agmine factō, ingruere vidērentur. Īnsequitur frequēns terrae mōtus, alius alium : exoritur simul furēns procella, quā arborēs, quā ipsae dējiciuntur rūpēs ; mareque cum fremitū aestuāns, in īmīs sēdibus conturbātur. Dīxissēs cūncta inter sē proeliārī elementa, atque ūniversam rērum nātūram in exitium ruere.

Rōbinson, mortis angōre correptus, ē spēluncā in vestibulum prōsilit ; prōsilientemque exterritī lamae sequuntur. Vix inde aufūgerant, cum saxum in quō spēlunca erat, ruīnam dedit. Rōbinson, cui timor ālās addiderat, per ōstium vestibulī sē prōripuit, lamīs ānxiē eum īnsequentibus.

Prīmum autem eam petiit montis vīcīnī partem, quā excurrēbat in nūdam plānitiem, nē arboribus ipse concidentibus obruerētur. Quō tendēns, subitō magnō cum terrōre, ingentem hiātum eā ipsā montis in parte videt, unde ērumpunt fūmus, flammae, favīllae, lapidēs, cum māteriā candentī quam lāvam appellant. Vix etiam fugā mortī sē ēripuit : quippe lāva candēns, torrentis īnstar, ruēbat ; magna autem montis fragmina hinc et inde disjiciēbantur.

Tum ad lītus prōcurrit, ubi ipsum nova horrendaque rērum fōrma excipit. Turbō vehementissimus ab omnī caelī parte nimbōs collēgerat quasi aliōs aliīs impositōs, unde tam gravis aquae vīs subitō ruit, ut omnis regiō aquīs superfūsīs inundārētur.

Tum Rōbinson, in hāc malōrum ambāge, quid fugiat, quid petat incertus, aegrē in arborem sē recipit. Miserī autem lamae undārum aestū abripiuntur. Ēheu ! quam graviter illōrum ejulātū animus ejus vulnerātur ! Quam vellet suō eōs perīculō servāre, nisi flūctuum impetū longius abreptī fuissent !

Saeviit terrae mōtus adhūc paululum : tum repente omnia silent, ventī resīdunt, hiātus ignem ēvomere dēsinit, fragor subterrāneus cessat, caelō redit prīstina serēnitās, omnis etiam aqua exiguō temporis spatiō effluit.

Rōbinson ex arbore in quam perfūgerat, dēscendit ; sed animum cūrae obruerant. Spēlunca, quae sōla hūc ūsque tūtum ipsī refugium praebuerat, dīruta penitus vidēbātur. Lamae fidēlēs cārissimīque ante ipsīus oculōs undīs abstractī : omnia opera periēre ; periēre omnia quae in futūrum mōliēbātur cōnsilia. Mōns quidem flammās ēvomere dēsierat, sed ex hiātū tardus fūmus āterque oriēbātur ; unde metuendum erat nē ille montis ignivomī nātūram in posterum quoque retinēret.

Tum ānxietāte et angōre exhaustus, ad arborem, ex quā dēscenderat, sē reclīnāvit, gemitūs edēns miserābilēs ; et sīc sōlāciī expers per reliquam noctem remānsit.

Jam diēs novus oritur, lūx autem alma miserum Rōbinsōnem in eōdem statū dēprehendit. Neque enim somnus dulcis oculōs ejus clauserat ; neque animum subierat alia cōgitātiō praeter trīstem illam lūctuōsamque : « Quid nunc dē mē fīet ? »

Tandem sē corripit, atque somniantī similis ad vastātum domicilium titubāns prōcēdit. Quantam vērō putātis fuisse ejus laetitiam cum haud procul ā vestibulō cārissimōs sibi lamās salvōs incolumēsque obviam sibi prōsilientēs cōnspexit ! Initiō, suīs fidem oculīs vix habuit. Brevī autem sublāta est omnis dubitātiō : illī enim accurrere, manum erīlem lambere, laetitiamque, quam ex ejus reditū capiēbant, exsultandō et bālandō exprimere.

Tunc autem animus Rōbinsōnis, hāctenus frāctus dējectusque, rūrsus ērēctus est. Lamās suōs intuētur, oculīsque in caelum sublātīs, lacrimās laetitiae pietātisque testēs profundit. Tum amīcōs reducēs laetissimīs blanditiīs excipit, iīsque comitibus prōcēdit, certiōra dē domiciliō vīsūrus.

Atque ibi Rōbinson multō minus damnī invēnit quam prīmō, prae metū et animī abjectiōne, veritus erat. Laquear, quod saxō cōnstābat, erat collāpsum, atque proximam terrae mōlem sēcum trāxerat : attamen omnia ista rūdera ē spēluncā removērī posse vidēbantur, ita ut laxius ipse commodiusque habitāret.

Ad hoc accēdēbat aliquid, ex quō intellegeret hoc sibi fēlīciter contigisse. Cum enim accūrātius locum īnspexisset, ubi saxum illud dēpenderat, magnō cum stupōre cognōvit, illud undique solō mollī innīxum fuisse, adeō ut male haerēret. Vērī simillimum itaque erat, mōlem hanc impendentem suō pondere brevī dēlāpsūram fuisse. Tunc subitō in genua prōstrātus, grātiās Deō ēgit quod sīc iterum servātus fuisset, ac deinde alacriter ad opus sē contulit.

Terram profectō harēnamque haud difficile erat removēre ; supererat autem ingēns saxum, frāctum in duās partēs, sed quibus movendīs ūnus homō impār vidēbātur. Cōnātus est Rōbinson partem ejus, quae minor erat, prōvolvere, sed frūstrā ; et nunc iterum dēspērātiōne torpēns, haesit inops cōnsiliī.

Postquam diū sēcum meditātus fuit, recordātus est sē puerum vīdisse, quotiēs operāriīs aliquid magnī ponderis erat mōliendum, perticā eōs longā crassāque ūtī, cujus extrēmam partem mōlī movendae subjiciēbant. Itaque ejus reī experīmentum facere properat. Ēlāpsā vix hōrā dīmidiā, saxa, quae vix quattuor hominēs jūnctīs vīribus movēre potuissent, ē spēluncā fēlīciter extracta sunt. Moxque laetus admodum vīdit domicilium suum et laxius et tūtius esse quam anteā : jam enim parietēs nōn minus quam laquear ipsum, saxō cōnstābant, nec vel minima quidem rīma perspiciēbātur.

Tunc ad montem ignivomum, quī vapōrem ātrum ēmittere nōndum dēsierat, propius accēdere audet. Mīrātur ingentem saxōrum liquefactōrum cōpiam, quae, longē lātēque diffūsa, necdum etiam refrīgerāta erant. Cum animadvertisset lāvam ad eum locum efflūxisse, in quō sōlāna crēscēbant, magnopere timuit nē torrēns igneus tōtam istam regiōnem vastāsset. Itaque cum eō sē contulisset, magnō cum gaudiō cūncta bene sē habēre dēprehendit. Et continuō statuit variīs in partibus īnsulae suae sōlāna serere, nē frūctum tam ēgregium sinistrō aliquō cāsū āmitteret.

Interim cum mōns fūmum ēmittere dēsiisset, Rōbinson ad ejus hiātum accēdere ausus est. Latera quoque et īmam partem ejus lāvā refrīgerātā opertam invēnit : cumque nusquam vel minimum inde orīrī fūmum vidēret, nōn sine probābilī causā exīstimāvit ignem subterrāneum penitus exstīnctum, neque in posterum sibi ejusmodī ēruptiōnem esse extimēscendam.

Quā spē cōnfirmātus, ad alimenta in hiemem colligenda animum convertit. Hōc cōnsiliō, octo lamās subinde eōdem modō cēpit, quō priōrēs. Istōs omnēs mactāvit, exceptō hircō, quem socium tribus suīs lamīs cicuribus adjūnxit, māximamque carnis partem suprā focum suspendit, quae fūmō siccārētur.

Jam igitur nōn contemnendam cōpiam carnis sibi parāverat : nihilōminus tamen, veritus est, nē sub fīnem hiemis, sī forte asperior futūra esset aut longior, inopiā cibōrum ipse labōrāret. Itaque nōnnūllōs etiam lamās capere optāvit. Illī vērō, īnsidiīs hominis cognitīs, cavēre sibi didicerant : novīs igitur ūtendum fuit artibus, quibus illōs exciperet. Neque hoc eī nōn successit ; tanta ingeniī hūmānī vīs esse solet ad excōgitandum quidquid valet ad necessāria sibi comparanda !

Animadverterat nīmīrum lamās, quotiēs eum ad fontem cōnspexissent, semper celerrimē per collem quemdam ad arbusta properāre. Hujus collis pars altera dūmētīs cīncta ; altera autem praerupta duārum ferē ulnārum altitūdine, unde lamae saltū sē dējicere solēbant.

Statuit igitur foveam altam eō locō fodere, in quā lamae dēsuper prōsilientēs caperentur. Labōre quoque indēfessō intrā paucōs diēs novum hoc cōnfectum est. Tum foveam virgultīs tēxit. Posterā autem diē magnopere laetātus est, cum duo ejus generis animālia in eam dēsiliisse animadvertit. Quibus captīs, tantam habuit carnis cōpiam, quanta per hiemem, quam longa foret, abundē sufficeret. Tum, ut cūncta prōvidēret contrā hiemem, quam īnstāre putābat, fēnum lamīs parandum, ligna ad ignem fovendum colligenda, sōlānōrum tūbera effodienda, eādemque in cellā condenda erant. Ē fēnō, cujus magnam cōpiam collēgerat, acervum strūxit, quālem agricolae nostrīs struere solent : quotiēs vērō fēnum addēbat, illud ita pedibus impressīs conculcābat, ut haud facile pluvia posset interluī. Īnsuper ut magis etiam ab imbribus dēfenderētur, tēctum ex harundinibus cōnfēcit, haud īnfirmius iīs quae culmō apud nōs teguntur. Diēs proximōs ligna ārida colligendō impendit. Tum tūbera sōlānōrum effōdit, nec parvam eōrum parāvit cōpiam. Quibus in cellā conditīs, dēcussit quoque omnia māla citrea quae mātūra erant ; jamque dē suō vīctū minimē fuit sollicitus.

Hiems vērō, licet exāctō mēnse Octōbrī, nōndum vēnerat. Coepit potius continuīs imbribus ita pluere, ut āēr in aquam mūtātus vidērētur. Nec satis liquēbat Rōbinsōnī quaenam hujus reī esset causa. Quīndecim diēs ēlāpsī erant, ex quō nōn longius domiciliō suō prōgressus fuerat quam ad cellam, ut alimenta et aquam sibi lamīsque peteret. Reliquum tempus omne velutī captīvō hominī dēgendum fuit.

Ēheu ! quam tardē tempus nunc Rōbinsōnī trahī vīsum est, nihil agentī et sōlitāriō ! Nunc perspexit, quam vēra essent quae saepius magistrī praecēperant, eās opēs esse parandās quae ūnā cum naufragiō possint ēnatāre.

« Ō mē in pueritiā stultum, exclāmāvit, quī scrībere aut legere molestum, ōtiārī vērō jūcundum exīstimāverim ! Ō utinam quās ōlim aspernātus sum doctrīnās memoriā tenērem ! Ex hōc penū domesticō nunc dēprōmerem quod esset nōn sōlum vītae oblectātiō, sed etiam levāmentum miseriārum. »

Cujus ōtiī pertaesum necessitās coēgit ut variās rēs gerendās susciperet quās numquam anteā tentāverat. Jamdiū cōnsilium ōllae aut lampadis fabricandae animō agitāverat, quibus quidem auctus, in meliōrī sānē condiciōne versārētur : itaque, quamvīs plueret, terram argillāceam studiōsē conquīsīvit, opusque ōrsus est.

Quod quidem certē nōn statim eī ex vōtō cessit : iterum iterumque tentandum fuit ; cum autem nihil habēret in quō libentius versārētur, placuit opus, licet absolūtum, quotiēs mendōsum aliquid animadverteret, frangere ac dēnuō fabricāre. Sīc igitur diēs nōnnūllōs grātō in labōre trānsēgit, dōnec tandem ōllam fictilem cum lampade penitus absolvisset : quās nōn procul ab igne collocāvit, ut paulātim ārefierent. Tum aliās etiam ōllās, cācabōs, catīnōsque variā fōrmā atque magnitūdine fingere īnstituit. Atque ut ille plūrimum operae in hīs artibus posuit, ita māximam sollertiam adeptus est.

Magnum opus fuit ac difficile fictilia vāsa vitrō ita incrustāre, ut liquōre nōn imbiberentur. Sed cum nihil intentātum, nihil inexpertum relinqueret, vīcit patientia.

Intereā pluere nōn dēsiit. Quamobrem necesse fuit Rōbinsōnī varia adhūc fingere opera, nē miserē taediō cōnficerētur. Proximē autem operam nectendō rētī piscātōriō nāvat. Jam anteā nōn parvam cōpiam fūniculōrum contorserat, quae nunc ipsī fuit māximē opportūna. Cum enim ōtiō abundāret, et patientissimus labōris, rem deciēs et amplius male incoeptam retractāret, invēnit tandem quā arte nōdōs faceret : in quō adeō sollers ēvāsit, ut fēminās puellāsque apud nōs rēticula nectentēs dexteritāte aequāret.

Tum vēnit eī in mentem tentāre, num arcum et sagittās posset cōnficere. Quantō studiō animus Rōbinsōnis flagrāvit, cum haec sēcum agitāns, multa recēnsēret commoda, quae inde esset perceptūrus ! Scīlicet lamās interficere, avēs dējicere, et, quod erat potissimum, sē ipsum in domiciliō dēfendere posset. Itaque tanta eum incessit cupīdō arcūs perficiendī, ut, pluviam cadentem parum cūrāns, ad conquīrendum lignum prōcurrerit. Cui tamen cōnsiliō cum quodlibet lignum aptum nōn exīstimāret, ejusmodī quaesīvit quod dūrum idem ac lentum esset, ut et facile flecterētur, et in prīstinam ferē fōrmam redīret.

Tāle ergō lignum inventum atque dēcīsum domum dēportat, cōnfestimque opus aggreditur. Quam vērō tunc sēnsit inopiam cultrī idōneī ! Quamvīs iterum iterumque secāret, vix tantum prōfēcit, quantum nōs cultrīs chalybēiīs īnstrūctī ūnō ictū prōficimus : quamquam ab ortū ūsque ad occāsum diēī operī intentus erat, necesse fuit ut octo diēs integrōs huic labōrī impenderet. Tandem magnopere ille laetātus est, cum arcum nōnō diē perfectum vīdit ; neque tunc, praeter nervum et sagittās, quidquam dēsīderābat. Cum vērō fūnem quam firmissimum contorsisset, ad sagittās fabricandās sē accīnxit.

Jam sī ferrum habuisset, quod sagittīs praefīgeret, quantī, quaesō, hoc aestimāsset ! Frūstrā autem in vōtīs illud habuit. Dum igitur rem mente agitat, tandem meminit sē audiisse hominēs ferōs ossibus magnōrum piscium aut silicibus acūtīs ūtī ad sagittās hastāsque acuendās. In quō illōs statuit imitārī. Cōnsilium quoque iniit hastae cōnficiendae. Quod utrumque statim aggressus, ad lītus accurrit, ibique ossa piscium, lapidēsque aptissimōs invēnit. Tum perticam longam et rēctam hastae dēstinātam amputat, pluviāque madidus domum revertitur. Intrā paucōs diēs et hasta, et sagittae cōnfectae sunt. Tum hastam praefīgit lapide praeacūtō, ac deinde sagittās hinc ossibus piscium rōbustīs, inde pennīs ad extrēmam partem additīs, ālitēs facit. Quō factō, placuit arcūs experīmentum facere. Quīquidem, quamquam multa dēerant, quod ferreīs īnstrūmentīs nōn fuerat īnstrūctus, attamen satis idōneus vīsus est dējiciendīs avibus, minōribusque aliīs animālibus ; neque dubitāvit fore ut hominem ferum nūdumque, sī quidem satis appropinquāsset, eō graviter esset vulnerātūrus.

Attamen pluvia nōndum cessāverat ; sed, duōbus tandem ēlāpsīs mēnsibus, caelum coepit nitēscere. Nunc Rōbinson hiemem adventāre putāvit, cum jam contrā hiems exācta esset. Vix suīs ille oculīs fidem habuit, cum almā vēris vī nova grāmina, novōs flōrēs, novōs surculōs ēmergentēs cerneret. Et sī causam nōn intellegēbat, rēs tamen erat ante oculōs. « Hoc profectō, ita sē ipse alloquitur, mē in posterum monēbit, nē quidquam rējiciam, cujus ratiōnem animō perspicere nequeam. »

Attamen multum aberat ut Rōbinson omnia habēret quae ad vīctum cultumque vītae requīruntur. Omnēs ejus vestēs ūsū diuturnō contrītae diffluēbant, nec satis vidēbat quā ratiōne novās sibi cōnficeret. Cui quidem nōn tam contrā frīgoris vim vestibus opus erat, quam ut sē ab īnsectīs dēfenderet, quibus īnsula abundābat. Quōrum morsibus Rōbinson excruciābātur, tumidīs ferē semper manibus genīsque. Quantī porrō dolōrēs eum manēbant, vestibus omnīnō lacerātīs ! atque hoc erat in proximō.

Ad hanc calamitātem accēdēbat quod parentum societātisque hūmānae dēsīderiō animus ejus saepe tenērētur. Quam ob rem nōn semel ingemuit, cum ē lītore oculīs madidīs et languentibus, ōceanī circumspectāret immēnsitātem, neque aliud praeter aquam, praeter caelum cōnspiceret. Quotiēs animus ejus dubiā spē pendēbat, cum ē longinquō prōspiceret nūbēculam ex aequore quasi ēmergentem, quam sibi cōgitātiōne nāvem mālīs vēlīsque īnstrūctam fingēbat ! Cum vērō errōrem suum animadverterat, quantō lūctū, quantā animī aegritūdine oppressus domum revertēbātur !

Veritus autem nē nāvis aliqua īnsulam praeterveherētur, aut etiam apud eam ancorās jaceret, cum ipse in lītore nōn adesset, in tumulō quōdam ēminente signum ērigere statuit, quō appellentibus suam calamitātem indicāret. Stābat prō signō tignum, ex quō indūsium, ut erat omnīnō attrītum, suspenderat ; verba quoque pālō īnscrībere vehementer optāvit, quibus miseram suam condiciōnem apertius significāret. Quā vērō ratiōne ? Nūlla alia erat in potestāte, nisi ut litterās cultrō lapideō īnsculperet : quānam autem linguā ?

Sī enim Gallicum vel Anglicum sermōnem ūsūrpāsset, fierī poterat ut nāvis Germānica, aut Hispāna, aut Lūsitāna appelleret, in quibus nēmō nāvigantium significātiōnem verbōrum intellēxisset. Forte nōnnūllās vōcēs Latīnās recordātus est, quibus vōtum suum exprimeret.

Linguam enim Latīnam cūnctī Eurōpae populī tenent, et plērīque eōrum quī līberāliter īnstitūtī sunt, aliquam certē ejus partem intellegunt : proptereā Rōbinson spērāvit fore ut in quālibet nāvī quae eō dēferrētur, ūnus saltem reperīrētur īnscrīptiōnem istam interpretātūrus. Hīs autem verbīs cōnstābat :

Ferte opem miserō Rōbinsōnī.

Sīc illī nōnnihil prōfuit verba aliquot Latīna meminisse.

Jam inopiā calceōrum et tībiālium Rōbinson māximē labōrāvit. Istīs scīlicet sēnsim omnīnō dīlacerātīs, muscae nūdōs ejus pedēs stimulīs fodiēbant, iīsque pungēbant dolōribus, quī vix tolerārī possent. Quotiēs sēdit meditābundus ut excōgitāret ratiōnem aliquam corporis tegendī ! Sed frūstrā : carēbat enim īnstrūmentīs et arte ad fīnem assequendum necessāriā. Tandem pellibus lamārum quōs mactāverat facillimē vestīrī posse sē exīstimāvit. At istae crūdae rigidaeque erant, neque umquam ille cūrāverat quā arte in praeparandīs pellibus crūdīs coriāriī ūtantur. Atque sī hanc tenuisset, nec acū, nec fīlīs īnstrūctus erat, quōrum ope ē coriīs vestīmentum sibi cōnsueret.

Cēterum necessitās, omnī arte et doctrīnā efficācior, Rōbinsōnem admonuit quōmodo inopiae suae medērētur. Pellibus igitur assūmptīs, cultrō siliceō, sed nōn sine magnō labōre, calceōs prīmum, tum tībiālia quoque secuit : quae cum cōnsuere nōn posset, incīsīs forāminibus fīla trājēcit, quibus ea circā tībiās religāret.

Ex aliō quōdam coriō curvō rigidōque lārvam cōnfēcit, quam duōbus perfōdit forāminibus per quae aciēs oculōrum penetrāret, tertiumque quō spīritum ōre dūceret.

Statuit ā labōre omnīnō nōn dēsistere, dōnec tandem tunicam brācāsque ē pellibus lamārum perfēcisset ; et certē rēs erat māximē operōsa : quid autem est quod sine labōre hominēs assequī possint ? Nihil vērō tam arduum, quod nōn expugnet pertināx labor. Rōbinsōnī quoque rēs ex vōtō cessit : quod eum tantā affēcit laetitiā, quanta verbīs exprimī nōn possit.

Jam Rōbinsōnis habitus vestītusque vērē singulāris fuit. Ā capite ad calcem pellibus villōsīs horridus ; gladiī locō, secūrī lapideā cīnctus : gerēbat umerīs pēram vēnātōriam, arcumque cum fasciculō sagittārum ; dextrā hastam ipsō longiōrem, sinistrā umbellam textam vīminibus, atque foliīs cocossae obsitam ; prō pīleō dēnique corbem praeacūtam, pellibus sētōsīs pariter tēctam. Cōgitāte, quaesō, quālis adspectus hominis fuerit. Rīsum ipse nōn tenuit, cum suum lymphārum in speculō vīdit simulācrum.

Hāc rērum in condiciōne Rōbinson versābātur, cum cāsū quōdam impedītus est, quem jam diū metuerat : in morbum incidit.

Ac prīmō, stomachī capitisque dolōribus affectum, et omnibus membrīs fatīgātum sē sēnsit, dēmumque, summō animī angōre et dēliquiō oppressus, in terram collābitur. Vōcis expers atque sēnsūs, oculōs in caelum dēfīgit : « Alme Deus ! miserēre meī ! » Haec sōla subinde magnō cum gemitū prōtulit.

Neque tamen diū propter ānxietātem quiēscere potuit. Cum quidquid vīrium supererat collēgisset, ea quae ad cūram suī māximē necessāria essent, prope strātum pōnit, ut, sī propter vim morbī surgere nōn posset, habēret tamen quō paululum sublevārētur ; sed vix valuit nōnnūllās cocossae conchās aquae plēnās asportāre, quās jūxtā strātum collocāvit. Tum aliquot tūbera frīxa et quattuor māla citrea, quae reliqua habēbat, addidit. Quō factō, exhaustīs vīribus, in lectō miserābiliter recubuit ; ac brevī febrī correptus est. Quamquam pellibus lamārum sē tōtum tēxerat, ā frīgore tamen sē dēfendere nōn potuit. Quō frīgore duās ferē hōrās cohorruit : tum aestus tam vehemēns īnsequitur, ut vīscera penitus ūrerentur ; pectus crēbrō concutitur pulsū, sīcut solet celerrimō cursū anhēlantibus. Tanta autem ejus imbēcillitās fuit, ut vix concham aquā replētam labrīs admovēre valēret, ad hauriendum paululum ūmōris. Jamque nox oborta erat. Quā quidem nocte trīstiōrem numquam ille dēgerat.

Vicissim aut frīgore contremuit, aut ārsit calōre, acerbissimō continuōque capitis dolōre cruciātus ; neque somnō recreātus est. Quibus malīs adeō frāctus fuit, ut proximō māne vix posset rēptāre ad ligna alendō ignī necessāria.

Ad vesperam morbus ingravēscit. Iterum ignī corpus aegrum admovēre cōnantem vīrēs dēficiunt. Itaque nunc spēs omnis salūtis abjicienda fuit : jamque erat in exspectātiōne mortis.

Nox ista superiōrī similis fuit. Ignis interim exstīnctus est ; aqua in conchīs coepit putrēscere ; Rōbinson autem adeō vīribus dēsertus est, ut vix sē in lectō commovēre valēret. Mortem quoque appropinquantem sentīre sibi vīsus, tantam inde laetitiam cēpit, ut, eā ipsā cōnfirmātus, piīs precibus sē ad māximum iter ineundum rīte parāret.

Deum peccātōrum veniam supplex rogāvit ; quō factō, grātiās eī ēgit prō beneficiīs in sē, per tōtam vītam indignum, collātīs, in prīmīs autem prō calamitātibus quibus ipsum castīgāverat ; postrēmō parentibus suīs miserīs sōlācium atque fēlīcitātem precātur. Tum animum immortālem aeternō patrī commendāvit ; cumque sē composuisset, exspectāvit mortem.

Quae quidem gradum corripere vīsa est ; angōribus enim ingravēscentibus pectus anhēlāre atque suffōcārī coepit. Optātum tempus tandem vidētur advēnisse. Vehementissimō angōre compressus jam nōn spīrat ; capiteque reclīnātō, sēnsum omnem āmittit.

Attamen spīritus līberius meāre coeperat ; Rōbinson paulātim allevāns oculōs circumspexit, satis incertus animusne suus ē corpore migrāsset, necne. Jamjam vērō minimē dubium fuit quīn vīveret : tunc gravissimē indoluit ; mortem enim in istō rērum articulō vītā potiōrem habuisset. Magnā quoque īnfirmitāte oppressum sē sēnsit, dolōris tamen expertem. Cum enim anteā aestū ārdentī flagrāsset, nunc sūdor plūrimus salūbrisque per omnēs artūs mānābat. Atque nē interclūderētur, pellibus additīs sē tēxit, et sīc post dīmidiam circiter hōram, magnopere allevārī sibi vīsus est. Jam vērō sitī exārsit vehementissimā, cui explendae cum idōnea nōn esset aqua putrēdine corrupta, opportūnē mālōrum citreōrum meminit. Adeō vērō īnfirmus erat, ut ūnum labrīs aegrē admovēret. Cujus tamen sūcō ēgregiē refectus, sūdōre continuō effluente, dulcī somnō sōpītus et nōnnisi sōle oriente experrēctus est.

Tunc vērō vīs morbī omnīnō laxāta erat, neque, praeter īnfirmitātem vīrium, aliquid malī superfuit. Cibum quoque appetere coepit, bulbumque sōlānī frīxum comēdit, īnstillātō mālī sūcō citreī, quō sapōrem ejus jūcundiōrem efficeret et palātō refrīgerandō aptiōrem.

Lamārum suōrum, quamdiū jacuerat aegrōtāns, cūram penitus dēposuerat. Nunc autem valdē commōtus est, cum eōs ad pedēs suōs vidēret jacentēs, nōnnūllōsque oculīs in sē dēfīxīs, quasi ipsum interrogārent num melius valēret. Est autem illud animālium genus ā nātūrā ita comparātum, ut, camēlōrum īnstar, plūrimōs diēs sine pōtū dēgant. Aliōquī male cum iīs āctum fuisset. Per diēs enim duōs continuōs aquam nōn biberant, necdum etiam Rōbinson propter corporis imbēcillitātem surgere, aquamque iīs ministrāre potuit.

Cum lama māter ad eum satis appropinquāsset ut hanc posset attingere, tum levātō corpore in cubitum, dextrā eam mulsit, ex cujus tepidī lactis haustū plūrimum accēpit levāminis. Quō factō rūrsus somnum cēpit ūsque ad sōlis occāsum. Nunc autem cibī major fuit appetītus. Itaque nōnnūlla sōlānōrum tūbera sūcō mālī citreī adspersa comēdit, ac dēnuō somnus eum complexus est.

Atque haec alta quiēs, obsecundante firmā corporis habitūdine quam ā nātūrā Rōbinson sortītus erat, tantopere ad vīrēs ejus reficiendās valuit, ut proximō māne surgere, et tentābundus prōgredī audēret.

Ē spēluncā in vestibulum titubāns prōrēpit. Ibi sōlis orientis radiī, inter frondēs vīcīnārum arborum nitentēs, vītālī eum calōre recreant. Sibi quasi recēns nātus vidētur ; Deō, vītae fontī aeternō, grātiās agit quod sibi dēnuō intuērī liceat sīdus illud pulcherrimum mīrandaque summī rērum conditōris opera. Nunc adspicit caeruleī caelī immēnsitātem, nunc recentem et amoenam arborum frūtīcumque rōre madentium viriditātem, nunc lamās fidēlēs, quī circumstantēs, dominō blandīrī, et laetitiam videntur significāre.

Mox autem favente āere pūrō, et aquā frīgidā lacte temperātā, necnōn placidā mentis serēnitāte, penitus convaluit. Brevī quoque vīribus recuperātīs, ad opera īnstitūta sē retulit.

Hoc ūnum tunc eī molestum fuit, quod ignis exstīnctus esset. Vērumtamen magnā cum animī moderātiōne hunc cāsum tulit, nec spem omnīnō āmīsit ; siquidem nunc expertus erat nihil esse cūr adversus hiemis inclēmentiam sibi praecavēret : atque etsī ab ineunte aetāte carne vēscī cōnsuēverat, spērāvit tamen fore ut eā carēre, sōlīsque frūctibus et lacte lamārum vītam sustentāre posset.

Quid nunc suscipiat, cōnfectīs omnibus quae manibus, sine ūllīus īnstrūmentī auxiliō, cōnficī possent ? Nihil ergō sibi superesse putāvit, nisi ut in ōtiō et somnō vītam cōnsūmeret. Quā quidem condiciōne miseriōrem sibi fingere nūllam potuit. Jam enim tantopere labōrī assuētus erat, ut vītam intolerābilem exīstimāret, quotiēs ūtilī operae vacāre nōn licēret. Diū itaque multumque sēcum reputāvit quemnam labōrem nunc capesseret, ut fugeret ōtium. Tandem invēnit in quō operam suam collocāret.

Diū noctūque animō versāverat cōnsilium nāviculae cōnficiendae, cujus ope tentāret num posset in societātem hominum redīre, atque sē ab eā sōlitūdine eximere quam graviōrem erat expertus, ex quō ignis ūsum āmīserat. Nec temere continentem Americae haud procul abesse augurābātur : statuit autem, sī modo scaphulam sibi parāre posset, sprētīs omnibus perīculīs, continentem petere.

Cum tōtum sē huic cōnsiliō trādidisset, prōcurrit aliquandō ad ēligendam arborem cujus truncus in fōrmam cymbae cavārētur. Hāc mente loca nōnnūlla perlūstrāns quae nōndum invīserat, varia ignōtārum plantārum genera dētēxit, in quibus cōnstituit experīmenta facere, ut intellegeret an iīs quoque vēscī posset. Inter alia fruticēs nōnnūllōs invēnit frūmentī Indicī, quod apud nōs trīticum Turcicum appellārī solet.

Mīrātus ille spīcārum magnitūdinem in quibus suprā ducenta grāna dēnsō ōrdine strūcta erant, nōn dubitāvit pānem ex iīs cōnficī posse. Quōmodo autem grāna molitūrus erat ? quōmodo farīnam furfure pūrgātūrus ? quōmodo tandem pānem inde coctūrus, cum ignem dēsīderāret. Nihilōminus tamen aliquot spīcās inde sēcum abstulit, quārum grāna sereret : « Quidnī, ait ille sēcum, fierī possit ut ex iīs aliquam ōlim ūtilitātem percipiam ? »

Posteā vērō repperit quoque arborem frūgiferam in quam anteā nōn inciderat. Capsulās crassās pendentēs vīdit, quārum ūnam cum cōnfrēgisset, sexāgintā circiter fabās invēnit. Quamvīs sapōrem jūcundum in iīs nōn dēprehenderet, attamen ūnam ex iīs quae sibi mātūrior vīsa est, pērae suae commīsit. Erant fabae cacaoticae, ē quibus pōtus cacaoticus parātur.

Tandem arborem ingentem sibi prōrsus ignōtam invēnit, cujus frūctūs nucēs cocossae magnitūdine aequābant. Quī cum putāmina nūlla habērent, sapōrem vērō jūcundissimum, tōtī comedī poterant. Arbor ipsa multum dissimilis erat cocossae. Nōn enim truncō tantum cōnstābat quī ērigitur, quemadmodum cocossa, nec in corōnam magnōrum foliōrum superne dēsinit ; sed erant ejus rāmī foliaque quasi nostrārum arborum pōmiferārum. Posteā comperit arborem eam esse quam pāniferam appellāmus, proptereā quod frūctūs ejus vel crūdī, vel comminūtī atque depsendō subāctī, barbarīs hominibus vicem pānis praestant.

Cum animadvertisset illīus arboris truncum ab ūnō latere jam lēniter esse excavātum, exīstimāvit esse cymbae cōnficiendae idōneum, dummodo excīdī ac penitus excavārī posset. Sī vērō arborem tam ūtilem excīderit, incertus ipse an sibi umquam cymbam contingeret inde fabricāre. Haec cōgitāns, exterritus est, haesitque diū inops cōnsiliī. Attamen locō arboris notātō, dubius animī domum revertitur.

Inter redeundum, quod jam diū optāverat, nīdum psittacī invēnit. Tum circumspiciēns quā parte facillimē locum invādat, accēdit pede suspēnsō. Vigilābat rōstrō extrā nīdum prōminente māter pullīs incubāns ; et ad adspectum inūsitātae fōrmae aliquid malī suspicāta, aciem oculōrum arrigēbat ad perīculum. Rōbinson scandit per dēnsissimās frondēs, manibus retinēns virgulta. Sed quō propius accēdentem prōdit strepitus foliōrum, eō magis crēscēbat sollicitūdō mātris. Ac dēmum homō adest, manumque nīdō injicit. Āvolat māter ; āvolant adultī jam validiōrēs : ūnus cēterīs tardior haeret in manibus. Rōbinson domum properat, hilarior quam sī thēsaurum nactus esset.

Tum redux quam sollertissīmē potest caveam concinnat, in quā hospitem novum collocet. Quā quidem jūxtā strātum suum positā, tam laetus recubuit quam quī novum sibi amīcum comparāvit.

Nūllum umquam negōtium tam molestum tamque diuturnum Rōbinson suscēperat, quam cum cymbam fabricāre adortus est. Multī aliī animum abjēcissent ; ē manibus secūris brevī excidisset, et tāle susceptum vīsum fuisset, sīn minus stultum, at saltem ejusmodī quod fierī nūllō modō posset. Rōbinson autem hanc lēgem sibi fēcerat, ut nūllīs difficultātibus ab ūllō umquam inceptō semel probātō dēterrērētur. Itaque hoc etiam summā animī cōnstantiā persecūtus est ; et sī illud multō plūs et temporis et labōris postulāsset, eī in mentem nōn vēnisset ā prōpositō recēdere. Jam ille satis intellēxit hoc opus plūrēs annōs requīrere ; jūstam igitur diēī distribūtiōnem facere dēcrēvit, ut cuilibet hōrae suus esset labor assignātus. Experientiā enim ēdoctus erat nihil majōrī ad industriam prōmovendam adjūmentō esse, quam cum certō ōrdine inter singulās diēī hōrās labor aptē dīviditur : multiplex enim fit mōmentōrum numerus quae suō quaeque ūsū distinguuntur.

Itaque cum sōle surgere cōnsuēverat, atque ad fontem sē cōnferre, ut caput, manūs, pectus pedēsque ablueret. Deinde domum reversus vestēs induēbat. Quō factō, collem spēluncae imminentem cōnscendere, unde longē lātēque circumspicere posset ; atque ibi in genua prōstrātus precēs mātūtīnās piē fundere, Deumque ōrāre prō cārissimīs parentibus, quōs dēseruerat quidem, numquam vērō oblītus est. Tum lamās mulgēre, quārum gregem nōn ita contemnendum paulātim ēducāverat ; deinde aliquam lactis partem haurīre. In quibus peragendīs prīma diēī hōra efflūxerat.

Tum omnibus rēbus īnstrūctus quae seu ad tūtēlam suī, seu ad labōrem pertinērent, ībat vel ad lītus, sī mare recēderet, ostreās in prandium collēctūrus, vel ad arborem ex quā nāvem fabricāre statuerat.

Sub hōram decimam, cum diēī fervidissimum tempus esset, labōrem Rōbinson intermittēbat : tum ille lītus repetēbat, aut ostreās conquīsītūrus, sī modo māne nōn invēnisset, aut membra lavātūrus ; quod bis quotīdiē facere in mōrem eī abierat.

Deinde iterum lamās mulgēre, cāseōs ex lacte coāgulātō premere, prandiumque mediocre īnstruere, quod ferē lacte, et cāseō recentī, nōnnūllīs ostreīs, dīmidiāque nuce cocossae cōnstābat. Nec illī querendī locus erat quod in fervidīs istīs regiōnibus cibōrum appetītus multō minor sibi esset quam sub caelō frīgidiōrī. Attamen solitus ā pueritiā carnem edere, illam tundendō ēmollīre dēnuō cōnātus est, ut aviditātem explēret ; sed frūstrā. Inter prandendum cum psittacō suō cōnfābulārī solēbat, quem nōnnūlla verba prōnūntiāre docuerat. Scīlicet audiēbat discipulus, et reddēbat sonōs, vicibus reticēns, quasi intellegeret ēmendantem. Hunc quoque assuēfēcerat sē vocantem audīre et euntem sequī.

Post prandium, hōram quiētī sub umbrā aut in spēluncā dabat, stante ad latus psittacō et lamīs circā dominum recubantibus. Tum ille interdum sedēns, animālia ista, in quae dēfīxōs tenēbat oculōs, alloquēbātur, verba sua intellegī ratus. Adeō ille gestiēbat cum animante quōdam mentis cōgitātiōnēs sēnsūsque commūnicāre, ut saepius oblīvīscerētur sē cum animālibus ratiōnis expertibus sermōnem habēre. Quotiēs autem psittacus vōcem distīnctē ēmittēbat, tanta erat Rōbinsōnis laetitia, ut hūmānam vōcem audīre sibi vidērētur, atque adeō īnsulae, lamārum, psittacīque oblītus, sē inter hominēs versārī sibi cōgitātiōne fingeret. Sed cum brevī ēvānēsceret error ille blandissimus, tum ad memoriam sōlitūdinis revolūtus, ingemīscēbat : « Miser Rōbinson ! »

Sub hōram ā merīdiē secundam ad arborem reversus, rūrsus īnstābat magnō operī. In quō labōre dūrissimō quotīdiē duās hōrās cōnsūmere sibi praecēperat : quibus ēlāpsīs redībat ad lītus, cum ad corpus dēnuō abluendum, tum ad ostreās conquīrendās. Reliquam diem variīs operibus hortēnsibus impendēbat : et nunc zēam aut sōlāna plantāre, spērāns fore ut ōlim, igne recuperātō, magnam inde ūtilitātem caperet ; nunc tenerās stirpēs īnsertās irrigāre ; nunc saepēs serere, quibus hortum clauderet ; nunc arborēs circumcīdere, rāmōsque flectere, quī sibi umbram hospitālem ministrārent.

Nunc autem Rōbinson aegrē tulit vel longissimum diem in hāc īnsulā tredecim ad summum hōrās dūrāre, adeō ut mediā aestāte, hōrā septimā post merīdiem tenebrae jam ingruerent. Itaque quidquid lūcem diēī requīrēbat, ante hoc tempus perficiendum erat. Sub hōram igitur sextam, sī modo nihil majōris mōmentī agendum superesset, sēsē in bellicīs artibus exercēre, arcum tendere, sagittās ēmittere, ut, sī quandō incideret in barbarum hominem aut ferum animal, cujus timōrem nōndum dēposuerat, satis sē dēfenderet. Quārum quidem artium tantam paulātim perītiam adeptus est, ut rārō, quamvīs longō interpositō intervallō ā scopō nummī magnitūdinem aequante aberrāret. Vesperāscente caelō, lamās tertium mulgēre, cēnamque frūgālem sūmere, stēllīs aut lūnā lūcentibus.

Ultimam diēī hōram rērum nātūrae contemplātiōnī dabat. Nīmīrum in ēditiōre locō sedēns, intuēbātur caelī convexa stēllīs undique distīncta, aut signa ex mediā caelī parte vergentia, rūrsusque alia ex occultō surgentia ; aut lūnam modo crēscentem, modo senēscentem, et nunc curvātam, nunc aequā portiōne dīvīsam, maculōsam interdum, eamdemque subitō renīdentem. Nōnnumquam in lītore ambulāns auram vespertīnō ventō temperātam spīrābat. Quam pulchrum, quam admīrābile spectāculum mare exhibēbat ōceanī immēnsitātem ē lītore prōspicientī ! ut varium, ut suī semper dissimile ! Modo placidum et quasi sōpītum, polītissimī mentītur speculī plānitiem ; modo tamquam ōtiī pertaesum, crispātur leviter, fertur ultrā citrāque per lūdibrium, cum subitō, lūdōrum impatiēns, conturbātur, turgēscit, flūctūsque spūmantēs volvit ad pedēs Rōbinsōnis sēcūrē minās contemplantis.

Cum sīc ille in admīrātiōne nunc rērum nātūrae, nunc maris diūtius haesisset, tum ad sē ipsum conversus animum ad ratiōnem reddendam vocābat. Scīlicet diem tōtam excutiēns, sēcum anquīrēbat, quōmodo hanc diem ēgisset, quod malum sānāsset, quānam parte factus esset melior ? Quotiēs haec et tālia ā sē ipsō percontantī praeclārum cōnscientia testimōnium praebēbat, ut ipse sibi grātulābātur ! Ut ille laudēs Deī optimī māximī canēbat, quō favente aliquid hāc diē in virtūtis viā prōfēcerat ! Sī vērō post recognitiōnem suī aliquid peccāsse sibi vidērētur, ō quam ille tunc dolēbat āmissum in vītā diem ! Āmissum enim interpretābātur diem illum quō commīserat quidquam aut cōgitāverat, cujus diē exāctō ipsum paenitēret. Hunc quoque solēbat signō notāre, prope līneolam quā quotīdiē in arbore ratiōnem temporis exarābat, ut praeteritae culpae memor in posterum tantō magis ab eā sibi cavēret.

Rōbinson assiduam per trēs annōs nāvī cōnficiendae operam dederat, truncō vix dīmidiā quidem parte excīsō. Incertum quoque vidēbātur an illud, etsī eādem assiduitāte operī īnstāret, trium aut quattuor annōrum spatiō perfectūrus esset. Nec tamen in suō studiō atque opere cessāvit : quid enim aliud susciperet ? neque vērō illī placuit, nec licuit esse ōtiōsō.

Quādam diē in mentem eī vēnit sē, quamvīs jam diū in īnsulā istā habitāret, nōn nisi minimam partem adhūc explōrāsse. Objēcit sibi, ut animī vitium, timōrem istum quō impedītus īnsulam tōtam nōndum peragrārat. « Forsan, sī minus ego timidus fuissem, multa invēnissem, quae nunc mihi māximae essent ūtilitātī. »

Quae quidem cōgitātiō animum Rōbinsōnis impulit ut īlicō statueret proximō māne in viam sē cōnferre ; eōque ipsō diē omnia ad iter faciendum parāvit.

Postrīdiē, ortō sōle, ūnō ē lamīs quattuor diērum vīctū onerātō, armīs ipse indūtus, postquam sē Deī tūtēlae commendāvisset, fīdentī animō viam ingressus est. Cōnstituit, quantum fierī posset, lītus sequī, nec silvestribus locīs sē committere, nē in ferās incideret.

Ac prīmō diē nihil eī in itinere accidit memorandum. Sex mīliāria circiter eō diē cōnfēcit ; et quō longius prōgrediēbātur, eō certius comperit sē in sterilissimā īnsulae parte sēdem posuisse. Multīs nīmīrum in locīs arborēs invēnit variō frūctuum genere abundantēs, unde vīctum nōn salūbrem minus quam jūcundum petere potuisset. Hōrum posteā ūsūs nōminaque didicit.

Prīmam noctem Rōbinson in arbore ēgit, ut tūtus ā ferīs esset ; et posterā diē iter persecūtus est. Nec multum viae cōnfēcerat, cum extrēmam īnsulae partem versus merīdiem attigit. Solum nōnnūllīs in locīs erat harēnōsum. Dum autem tendit ad tractum terrae in mare prōcurrentem, ecce pedem fert retrō ; tum pallēscere, contremīscere, oculōs circumferre, et subitō haerēre quasi fulmine repentīnō ictus. Videt nīmīrum quod hīc vīsūrum sē numquam spērāverat, vestīgia hominum harēnae impressa...!

Tum ille territus undique circumspicit : audītō vel levissimō foliōrum strepitū stupet, sēnsūsque adeō perturbantur, ut stet inops cōnsiliī ; tandem collēctīs vīribus, fugam corripit, quasi īnstārent ā tergō, nec prae terrōre respicere ausus est. At ecce repente substitit. Metus in horrōrem vertitur. Videt nīmīrum fossam rotundam, atque in mediō ignis exstīnctī focum. Quem circā, horrēscō referēns, crānia, manūs, pedēs, aliaque corporis ossa adspicit, exsecrandās reliquiās convīviī ā quō nātūra abhorret. Scīlicet tunc temporis in īnsulīs Caraibicīs ferī hominēs dēgēbant, canibālēs vocātī aut anthrōpophagī : quibus sollemnis erat cōnsuētūdō captīvīs mactātīs assātīsque immānēs epulās celebrāre, in quibus laetitiā atrōcius dēbacchābantur, saltantēs, canentēs, aut potius, satiātā feritāte, ululantēs.

Rōbinson oculōs ab horribilī spectāculō āvertit. Nausea etiam correptus, animī dēliquiō labōrātūrus fuisset, nisi stomachum vomitū levāsset. Ubi prīmum paululum refectus est, fūgit tantā vēlōcitāte, ut vix fugientem fidēlis lama sequī potuerit. Tantopere vērō mentem Rōbinsōnis timor aliēnāverat, ut lamae suī plānē oblītus, audītō sequentis sociī gressū, īnstantem ā tergō sibi canibālem fingeret, omnibusque vīribus effugere cōnārētur.

Ac nē cursum morārentur, hastam, arcum, sagittās, secūrim abjicit : quam sibi videt expedītiōrem, viam potiōrem habet ; iterātīsque per tōtam hōram ambāgibus sīc efficit, ut circumeundō ad locum eumdem, unde aufūgerat, redierit. Tunc novus horror animum ejus attonitum occupat. Quō in locō versētur nōn agnōscit, nec animadvertit eumdem esse, quem anteā vīderat ; sed putat invēnisse sē novum immānitātis eōrum quōs fugit monumentum. Itaque violentissimō impetū sē prōripit, neque prius currere dēsiit quam fessum cursū corpus vīrēs dēsererent. Tunc omnīnō exhaustus sēnsūque orbātus prōcidit. Hūc quoque lama advenit, nec fessus minus jūxtā dominum prōcumbit. Forte is ipse erat locus ubi anteā Rōbinson arma abjēcerat. Oculīs itaque nōn multō post apertīs, haec prīma in grāmine cōnspexit. Quod quidem somnium ipsī omnīnō vīsum est, nec intellegēbat quōmodo et arma sīc jacērent, et ipse in eum locum vēnisset : tantopere formīdō animum ejus perturbāverat !

Ac brevī surrēxit, ut locum istum quam celerrimē linqueret. Sed tunc paululum ad sē reversus, nec tam imprūdēns ut arma oblīvīscerētur, statuit ea jam nōn exuere quibus sōlīs vītam poterat dēfendere. Tantopere autem erat dēbilitātus, ut, licet īnstante metū, jam nōn eādem, quā anteā, pernīcitāte fugeret. Per tōtum reliquum diem cibī appetītum plānē āmīsit, semelque tantummodo substitit, ut sitim fontis aquā restingueret.

Frūstrā spērāvit sē eōdem diē ad sēdem suam perventūrum. Obscūrā jam lūce, dīmidiae circiter hōrae spatiō aberat ā domiciliō, eō scīlicet in locō quem rūsculum suum vocāverat. Quippe spatium erat clausum, et satis amplum, in quō partem gregis coercēbat, quia nempe pinguiōra ibi quam prope habitāculum suum crēscēbant grāmina. Ibi nōnnūllās noctēs superiōrī aestāte dēgerat, nē ab īnsectīs, quae eum domī fodiēbant, īnfestārētur. Sed vīribus plānē exhaustīs longius prōgredī nōn poterat. Etsī perīculōsissimum eī vidēbātur pernoctāre in locō nūllīs praesidiīs mūnītō, attamen necessitās illud postulābat. Vix autem humī sē prōstrāverat, cum neque omnīnō sōpītus, neque omnīnō vigil, in ambiguā somnī exspectātiōne, ecce subitō terrōre perhorruit.

Vōcem audīvit velutī caelō dēmissam, haec verba articulātē prōferentem : « Avē, Rōbinson. »

Rōbinson perterritus exsilit, tōtō corpore contremīscēns, et plānē inops cōnsiliī. Ac iīsdem iterum audītīs, oculōs in eum locum timidē convertit, unde vōx profecta erat. Tum vīdit, quod sānē ignāvō cuique in prōmptū esset, sī rem, priusquam animus perturbārētur, paulō attentius cōnsīderāret ; vīdit sē vānō metū territum fuisse : quippe vōx illa profecta erat, nōn dē caelō, sed dē rāmō in quō cārissimus sibi īnsidēbat psittacus. Tum vērō metus in laetitiam vertitur quod causam reī invēnisset. Manum porrigit psittacō. Ille dēvolat ; dumque mūtuīs alter alterum blanditiīs excipit, psittacus pergit prōferre dictātam salūtātiōnem.

Hic autem tōtam ferē noctem īnsomnem trādūxit, tum cibī, tum quiētis immemor, fremitum quemque auribus captāns. Ferī hominēs semper occurrēbant oculīs ; frūstrā vērō animum ā foedā cōgitātiōne abdūcere tentāvit. Tum ut sē tūtiōrem in futūrum praestāret, coepit plūrima animō cōnsilia agitāre, eaque stultissima : ex quibus ūnum, quod incrēdibile vidēbitur, hoc erat, ut diē obortō omnia adaequāret solō quae tantā dīligentiā, tantō labōre exstrūxerat, nē vel minimum quidem hūmānae industriae vestīgium dēprehendī posset.

Vix alma diēī lūx umbrās noctis dispulerat, cum Rōbinson rēs vīdit in aliō lūmine collocātās. Quod heri prūdentia, quod necessitās suādēbat, tunc stultum atque inūtile jūdicāvit. Cōnsilia dēmum minus cōnsīderāta quae timor ipsī suggesserat, nunc reprobat, et ad meliōra ratiōnīque magis cōnsentānea animum convertit. Nunc enim, nocte interpositā, intellegit timōrem hesternum fuisse nimium. « Dūdum, ait ille sēcum, hīc ego commorātus sum, nec ūllus umquam homō ferus in vīcīnitātem habitāculī meī vēnit : ex quō satis patet suum eōs in hāc īnsulā domicilium nōn habēre. Vērisimile est, aliam eōs incolere regiōnem, unde nōnnūllī hūc veniunt, ut victōriās atrōcibus epulīs concelebrent, eōsque ad eam īnsulae partem quae vergit ad merīdiem, appellere, atque inde discēdere, cēterīs īnsulae partibus neglēctīs. Singulārī igitur ac dīvīnō mūnere, ego in hanc steriliōrem īnsulae partem compulsus fuī, hōc ipsō tūtior. » Tum animō et vīribus cōnfirmātus, domum sē contulit, ut nova, quae inierat, cōnsilia persequerētur.

Placuit inter cētera plantāre nōn procul ab arboreō quō habitāculum mūnierat saeptō nemus ita dēnsum, ut sēdēs ā longinquō cōnspicī nōn posset. Hāc mente duo circiter mīlia ejus generis salicum plantāvit quās jam facile rādīcēs agere atque brevī crēscere animadverterat. Sed māximē cavendum jūdicāvit nē eās ōrdine aliquō dispōneret, ut silvula nātūrā potius quam arte cōnsita vidērētur. Tum statuit viam subterrāneam per cunīculum agere, ab īmā spēluncā ad alterum montis latus, ut, urgente necessitāte, habēret effugium, Quod quidem opus fuit magnī et diuturnī labōris, adeō ut ā cymbae fabricātiōne ad tempus omnīnō dēsisteret.

Sīc ille quidem satis tūtus sibi vidēbātur ab impetū repentīnō. Quid vērō ? sī hostis īnstet, obsidiōneque cīnctum teneat ? Neque hoc vānum prōrsus erat aut fūtile ; quippe quod aliquandō fierī posset. Itaque necesse esse jūdicāvit ut sē adversus hunc cāsum mūnīret, nē famē aut perīret, aut ad dēditiōnem compellerētur. Quamobrem statuit ūnam certē lamam quae lacte abundāret in ātriō domiciliī servāre, atque ad hanc alendam fēnī acervum sēpositum habēre, ex quō nihil, nisi necessitāte coāctus, dētraheret. Dēcrētum est quoque cāseī, pōmōrum et ostreārum cōpiam parāre, quam dē diē in diem renovāret.

Quibus ita dispositīs, Rōbinson aliquot annōs vītam vīxit adeō tranquillam, ut nihil memorātū dignum eī acciderit. Igitur ad rem illam properō, quae ad commūtandam ejus condiciōnem plūs valuit quam quidquid hūc ūsque eī contigerat.

Cum Rōbinson māne quōdam serēnō in cymbā fabricandā esset occupātus, magnum ē longinquō fūmum adscendentem subitō cōnspexit. Prīmō quidem adspectū obstupuit, mox autem ad montem spēluncae imminentem quam celerrimē cucurrit, causam reī inde speculātūrus. Ubi prīmum montem cōnscendit, majōrī etiam cum terrōre cōnspexit quīnque scaphulās in lītore religātās, trīgintā autem barbarōs ingentem apud focum, trucī gestū, atque inconditō clāmōre chorum agentēs. Saltābant ūnicō tantum pede ; nam alterum ērēctum et in āere lībrātum habēbant.

Etsī ad spectāculum hujusmodī videndum Rōbinson nōn imparātus erat, parum tamen āfuit quīn rūrsus terrōre exanimārētur. Vērumtamen fortitūdinem et fīdūciam celeriter in animum revocāvit : tum ē colle properē dēscendit, omnia dispositūrus quibus sē tuērētur ; cūnctīsque armīs īnstrūctus, et auxilium precātus ā Deō, cōnstituit vītam suam, quoad posset, dēfendere. Tunc iterum ad summum collem cōnscendit, hostēs explōrātūrus.

Mox vērō cohorruit atque indignātus est, cum satis distīnctē vīdit duōs hominēs ē scaphīs trahī ad ignem. Ac prīmō suspicātus est eōs necī addictōs, brevīque comperit sē nōn errāsse. Aliquot enim ex barbarīs alterum captīvum prōsternunt, prōstrātumque duo aliī adortī corpus laniant, ad epulās atrōcēs īnstruendās. Interim stābat alter captīvus, dōnec ipse quoque mactārētur. Dum vērō intentōs quisque oculōs in cruciātum et lacerātiōnem tenet, ille, tempore arreptō, fugit atque citātissimō cursū in eam regiōnis partem contendit quam Rōbinson incolēbat.

Tunc noster ērēctus suspēnsusque tum spē et laetitiā, tum timōre atque horrōre vicissim perstringitur. Hinc exsultat, cum videt captīvum aliquō spatiō persequentēs superantem ; inde tōtō corpore contremīscit, cum animadvertit cūnctōs ad habitāculum suum, anteā ignōtum, cursum dīrigere. Erat autem sinus mediocris profugō trājiciendus, nē in manūs hostium caderet. In quem statim prōsiliit, eādemque quam hūc ūsque adhibuerat celeritāte trānāvit ad lītus oppositum. Dum iī quī propius urgēbant in aquam sē quoque prōjiciunt, cēterī ad convīvium horribile revertuntur. Quantō autem gaudiō Rōbinson animadvertit, hōs illī natandō parēs nōn esse ! Miser enim jam ex aquā ēmerserat, cum cēterī nōndum ēmēnsī erant dīmidiam sinūs partem.

Tunc Rōbinson īnsolitā fortitūdine atque audāciā animātum sē sēnsit ; hastā correptā ē monte dēcurrit. Et continuō ēgressus silvā, terribilī vōce exclāmat : « Siste gradum ! » At ille, adspectū Rōbinsōnis pellibus horridī, obstupuit ; ratus esse aliquem suprā hūmānam condiciōnem, incertusque utrum sē ad pedēs ejus prōjiceret, an vērō fugam persequerētur. Rōbinson eī manū significat adesse sē dēfēnsōrem, et subitō conversus it obviam hostibus. Priōrem, cum jam propius esset, hastā percussum vī magnā dējicit. Alter, quī centum circiter passūs aberat, attonitus stupet ; tum arcum sagittā īnstruit, quam in Rōbinsōnem jam proximē accēdentem intorquet. Illa pectus ejus ferit ; sed adeō leviter pellem, quā indūtus erat, strīnxit, ut corpus ferrō esset intāctum. Tum Rōbinson priōrī victōriā ferōx, vehementī impetū ēlātus, barbarum prōstrāvit. Deinde hominem respicit, cujus vītam servāverat : hic autem timōrem inter et spem dubius eōdem in locō haerēbat, incertus utrum haec omnia suae salūtis causā agerentur, an sibi ignōtā victōris manū foret quoque pereundum. Ille autem barbarum ad sē vocat, significatque ut propius accēdat. Hic pāruit, mox autem prae metū cōnstitit ; et nunc pedem prōfert, nunc retrahit ; dēmumque lentē prōgreditur, nōn sine magnā significātiōne terrōris, supplicisque habitū.

Cum Rōbinson amīcitiam suam omnī modō dēmōnstrāsset, tandem ille fōrmam ignōtam adīre ausus est ; sed decimō quōque passū supplex in genua prōcidit, quasi grātiās ageret simul et honōrem praestāret.

Tum Rōbinson sublātā lārvā vultum hūmānum et benignum ostendit. Quō vīsō, barbarus cōnfīdentius servātōrem suum adit, tōtōque corpore sē prōjiciēns terram ōsculātur. Noster autem, quī amīcum habēre māllet quam servum, blandē hominem manū allevāns, eī quācumque potuit ratiōne persuādēre studet sē velle cum ipsō amīcitiam jungere. Multa vērō facienda supererant.

Barbarus quī prior fuerat prōstrātus, vulnus lētāle nōn accēperat : itaque cum animum sēnsim recēpisset, herbīs ēvulsīs ad sēdandum sanguinem vulnus obtūrāre coepit. Rōbinson barbarō suō hoc dēmōnstrat. Tum Indus nunc secūrim lapideam Rōbinsōnī ostendit, nunc sē ipsum, significāns sē illīus ope vītam hostī ēreptūrum. Rōbinson autem, quī ab hūmānō sanguine effundendō abhorrēbat, tunc necesse ratus ut hostis dē mediō tollerētur, secūrim porrigit, āvertēns oculōs. Indus in hostem vulnerātum irruit, illum ūnō ictū obtruncat : tum ovāns revertitur ; et secūrim, caesīque hominis cruentum caput, victōriae pignora, ad pedēs Rōbinsōnis dēpōnit.

Tum Rōbinson eī signīs quibusdam dedit intellegendum, ut, collēctīs caesōrum arcubus et sagittīs, sē prōsequerētur ; barbarus autem innuit Rōbinsōnī, prius quam recēderent, corpora dēfūnctōrum esse humī condenda, nē sociī ūlla aliquandō eōrum vestīgia reperīrent.

Cum Rōbinson indicāsset se hoc probāre, Indus sōlīs manibus magnā cum celeritāte brevī utrumque cadāver harēnā obruit. Tum ambō ad habitāculum Rōbinsōnis sē cōnferunt.

Incerta adhūc ancepsque erat fortūna Rōbinsōnis. Nōnne vērisimile erat barbarōs, epulīs inhūmānīs satiātōs, vestīgia sociōrum secūtūrōs esse, ut eōs, et captīvum quī ēvāserat, quaererent. Tunc vērō dubium nōn erat quīn illī, dētēctō semel Rōbinsōnis habitāculō, expugnātōque, eum simul et novum comitem occīderent. Quae cōgitātiō Rōbinsōnis animum agitābat, dum ē summō colle post arborem latēns foedam epulātiōnem chorōsque barbarōrum intuētur. Tunc dēlīberat, quid sibi in hōc rērum articulō faciendum sit, utrum fugiat, an in arce suā inclūsum sē teneat. Cum vērō mentem suam ad potentissimum illud nūmen innocentiae praesidium ērēxisset, sēsē adeō cōnfirmātum animō sēnsit, ut posterius facere cōnstituerit. Itaque inter dūmēta ūsque ad domicilium prōrēpit, sociō significāns ut idem agat ; sīcque ambō ad spēluncam perveniunt.

Tunc barbarus, domicilium līberātōris commodē dispositum intuēns, obstupuit ; quippe quī nihil umquam vīdisset sīc ōrdinātum.

Rōbinson barbarō significat, quid sit ab hostium multitūdine metuendum ; sē autem parātum esse ad vītam strēnuē dēfendendam. Quō quidem ille intellēctō trucī vultū secūrim vibrat, gestūque terribilī versus eum locum sē convertit, ubi hostēs erant, quasi illōs prōvocāret, patrōnōque dēclārāret sē ad ācerrimam dēfēnsiōnem parātissimum. Rōbinson, hāc ejus fortitūdine probātā, hastam, arcum et sagittās eī trādit, eumque ad forāmen mūnīmentī arboreī velut in excubiīs collocat, unde prōspiceret, quid in spatiō inter parietem et nemus ā sē cōnsitum interjectō agerētur. Sīc cum fortī sociō ūsque ad vesperam armātus stetit. Cum vērō post aliquot hōrās nihil usquam hostīle cernerent, exīstimāvērunt barbarōs, postquam frūstrā investīgāverant, in scaphīs domum reversōs esse. Igitur armīs dēpositīs, Rōbinson cēnam īnstruit.

Cum autem haec diēs in vītā Rōbinsōnis māximē memoranda, diēs esset Veneris, gallicē Vendredi, memoriam ejus cōnsecrāre voluit ; itaque barbarum, quem servāverat, eō nōmine appellāvit.

Nōndum hūc ūsque Rōbinsōnī vacāverat eum attentius cōnsīderāre. Juvenis erat ēgregiae fōrmae, vīgintī circiter annōrum ; colōre fuscō, cute nitidā ; crīnibus nigrīs, nōn autem lāneīs, sīcut Aethiopum, sed rēctīs ; nāsō brevī, nec eō dēpressō ; labiīs parvīs ; dentibus ita albīs, ut ebur aequārent. Aurēs ejus variīs conchīs et pennīs ōrnātae erant, quibus ille nōn mediocriter superbīre vidēbātur : nūdus cēterum ā capite ad pedēs.

Itaque Rōbinson amiculō cōnsūtīs ē pellibus cōnfectō socium induit. Tum eī significāvit, ut laterī assīderet ad cēnandum.

Vendredi magnā cum reverentiae atque grātī animī significātiōne ad Rōbinsōnem accessit ; tum in genua sē prōstrāvit, capite in terram dēmissō.

Rōbinson, autem sociō atque amīcō diū exoptātō mīrificē laetātus, blanditiīs potius illum sibi dēvincīre cupiēbat ; nīmīrum exīstimābat duplicem nōn esse generis hūmānī orīginem, nec fictōs meliōre lutō hōs quī vocantur albī, cum eōdem patre atque nigrī hominēs nātī sint. Attamen, cum putāret prūdentius esse hospitem nōndum satis sibi cognitum intrā obsequiī et venerātiōnis fīnēs continēre, honōremque ab eō velut sibi dēbitum accipere, aliquamdiū rēgis persōnam ergā hominem gerere cōnstituit.

Itaque Rōbinson signīs gestūque sociō intellegendum dedit, sē illum quidem in tūtēlam suam recēpisse, eā tamen lēge ut summam ipsī oboedientiam praestāret, atque omnibus sēdulō vacāret quaecumque dominus et rēx novus jussisset. Ideō casicum sē ipse appellāvit, quoniam eō nōmine barbarōrum in Americā prīncipēs ab istīs vocārī meminerat. Quā vōce, melius quam signīs adhibitīs, Vendredi id intellēxit quod suus eī domibus dēclārābat ; et ut patēret sē dominō in servitūtem sēmetipsum dicāre, iterum iterumque nōmen illud clārā vōce prōnūntiāvit, Rōbinsōnem manū dēmōnstrāns, pedibusque ejus advolūtus est. Quīn, ut significāret sē satis intellegere quanta esset vīs rēgiae potestātis, hastam arreptam dominō porrēxit, cuspide ad pectus suum dīrēctā, atque hōc ipsō dēclārāvit Rōbinsōnem vītae necisque habēre potestātem. Tum Rōbinson, assurgēns in rēgiam majestātem, dextram subditō porrēxit, jussitque sēcum cēnāre. Vendredi dictō audiēns fuit, ita tamen ut ipse ad pedēs Rōbinsōnis humī, ille vērō in suggestū grāminis sedēret.

Haud absimilī ratiōne prīmī rēgēs apud mortālēs exstitēre. Virī nempe fuērunt sapientiā, fortitūdine atque corporis rōbore cēterīs praestantiōrēs. Itaque īnfirmiōrēs, ut sē ab impetū ferārum, quibus initiō terrae plūrimum īnfestābantur, aut ab injūriā vīque hominum sē dēfenderent, cōnfugere ad potentiōris auxilium. Prō quō praesidiō, sē ea quae imperāsset factūrōs pollicitī sunt, datūrōsque quotannīs certam dē frūctibus agrōrum partem, ut patrōnī, quibus nōn esset quaerendum unde ipsī vīctitārent, tōtī essent in salūte subditōrum prōpugnandā. Quae quidem dōnāria rēgī ā subditīs quotannīs tribuenda, tribūta vocāta sunt. Hinc rēgum potestās, et opēs ; hinc obsequia dēbitaque subditōrum.

Jam vērē Rōbinson rēx fuit. Quippe īnsula erat prō rēgnō, lamae frūctūsque prō aerāriō, Vendredi prō subditō, ūnicō quidem, sed cārissimō, psittacusque prō aulicō, sed ferē inūtilī. Placuit saepe rēgī ad subditum ūsque dēscendere, quantum rēgia dignitās paterētur.

Cēnā cōnfectā, rēx novus dē cubiculīs rīte dispōnendīs mandāta dedit. Parum sānē Rōbinson cōnsīderātē ēgisset, sī sociō, quī tam brevī tempore tot mūnera adeptus erat (quippe quī esset subditus īdem et minister, lēgātus et mīles, praefectus cōpiārum et aedium), sī, inquam, hominī novō, nec satis probātō, sēcum in eādem spēluncā recubandī licentiam dedisset. Etenim nōn satis tūtum habuit vītam suam caecumque subterrāneae viae exitum crēdere externō et aliēnigenae, dē cujus fidēlitāte nōndum adhūc spectātā nōn satis cōnstābat. Itaque jubētur Vendredi ut idōneam fēnī cōpiam in caveam trānsportet, sibique inde paret cubīle : novus intereā rēx, ut sēcūritātī suae cōnsulat, arma omnia in cubiculum suum cōnfert.

Tum Rōbinsōnem nōn puduit in cōnspectū tōtīus populī humilī ac prōrsus agrestī ministeriō fungī. Quī ūniversae, quāquā patēbat, īnsulae imperitābat, quī in suōs omnēs subditōs vītae necisque jūs habēbat, ille nōn ērubuit, servīlem in modum, rēgiīs manibus lamās ipse mulgēre, ut rīte docēret ministrum, cui hanc prōvinciam posteā mandāre in animō habēbat. Hic vērō, quamvīs rem attentē cōnsīderāret, quō tamen spectāret minimē intellēxit. Quippe nec ille, nec ejus populārēs, ut hebetī prōrsus erant ingeniō, umquam suspicātī fuerant lac animālium salūbre aequē ac nūtriendō corporī esse accommodātissimum : numquam hoc genus alimentī labrīs attigerat. Itaque singulārem cēpit voluptātem, cum paululum lactis ā Rōbinsōne oblātum hausit.

Variīs autem hujus diēī molestiīs perīculīsque fessī ambō somnī quiētisque erant appetentissimī. Rōbinson igitur subditō mandāvit, ut ad lectum sē cōnferret ; tum ipse quoque eō sē contulit. Prius tamen quam cubitum īret, noster nōn oblītus est grātiās Deō agere, quod ūnō eōdemque diē tantīs perīculīs dēfūnctus fuisset, sibique similem suī, socium et, ut spērābat, amīcum ille mīsisset.

Posterō diē Rōbinson cum sociō statim ad eum locum sē contulit, ubi hesternō barbarōs atrōcibus epulīs accumbentēs vīderat. Inter eundum eō dēvēnērunt, ubi ambō barbarī ā Rōbinsōne interfectī harēnā obrutī jacēbant. Vendredi, locum dominō dēmōnstrāns, apertē significāvit quantum gestīret cadāvera ista ēruere, ut improbam carnis aviditātem explēret. Quem Rōbinson intuēns torvō vultū, eī dēclārat quantum ā tālī facinore ipse abhorreat, hastāque ēlātā, īnfēstō gestū, mortem eī dēnūntiat, eī umquam ille ejusmodī cibum attingeret. Quō quidem intellēctō, Vendredi statim dominō pāruit, incertus tamen quam ob causam sibi epulīs interdīcerētur, quās ā tenerīs nōn mediocriter appetierat.

Tunc ad locum convīviī dēvēnērunt. Heu ! quālis adspectus ! terra cruōre tīncta ! disjecta passim ossa ! Rōbinson oculōs āvertit, sociumque jubet terram statim fodere, trīstēsque barbarōrum helluōnum reliquiās condere.

Dum ille mandāta exsequitur, Rōbinson cinerēs sōpītōs attentē suscitābat, spērāns sē aliquam ignis particulam inventūrum. Sed frūstrā. Erat ignis omnīnō exstīnctus ; quō quidem Rōbinson magnopere doluit. Ex quō enim dīvīnō mūnere socium sibi adjūnxerat, nihil ipsī ferē optandum supererat praeter ignem. Dum autem ille, capite inclīnātō, maestōque vultū exstīnctōs cinerēs adspicit, ecce Vendredi, cum dominum cōgitātiōne dēfīxum animadvertisset, nōnnūlla signa dedit, quae Rōbinson nōn intellēxit ; tum subitō arreptā secūrī, citātissimō cursū silvam petit intimam, Rōbinsōnemque relinquit obstupēscentem.

« Quid hoc sibi vult ? ait sēcum Rōbinson, dum euntem ānxiīs prōsequitur oculīs. Mēne homō dēserat, et ablātā secūrī aufugiat ? an ille sit tam perfidus, ut meum habitāculum occupet, ut mē ipsum vī inde arceat, et populāribus suīs inhūmānīs prōdat. Prōh scelus ! » Statimque īnflammātus īrā hastam corripit, ut prōditōrem persequātur, nefāriaque cōnsilia et pūniat et praevertat. Dum sīc dē fide barbarī timet, videt hominem citātissimō cursū redeuntem. Rōbinson sistit gradum, mīrāturque eum, quem prōditiōnem māchinārī suspicātus fuerat, sublātum grāminis āridī manipulum tenēre unde fūmus oriēbātur. Jam in flammam ērumpit ; et Vendredi, manipulō in terram prōjectō, addit dīligenter majōrem grāminis āridī atque sarmentōrum cōpiam, clārumque et ārdentem ignem succendit : quod quidem nōn minōrem Rōbinsōnī laetitiam quam admīrātiōnem mōvit.

Tum compertā causā propter quam Vendredi subitō excurrerat, cum ipse tantam laetitiam capere nōn posset, hic illum amplexus ōsculātusque tacitē rogat praeconceptae suspīciōnis veniam.

Scīlicet Vendredi dīligenter silvam petierat, ut ē truncō āridō duo lignī fragmenta excīderet. Quā ille scītē alterum alterō collīserat tantā celeritāte, ut ignem conciperent. Tum citius lignīs āridō grāmine involūtīs, cum istō manipulō prōcurrerat, quā motūs vēlōcitāte exārserat fēnum.

Tantopere agitātiōne flammārum Rōbinson dēlectātus est, ut illārum adspectū satiārī nōn posset. Tandem arreptā taedā, comite Vendredi, in habitāculum properat.

Tum igne accēnsō, nōnnūllīsque sōlānōrum tūberibus circā focum positīs, ad gregem festīnat ; lamae pullum ēligit, mactat, dissecat, quārtamque ejus partem verū affīgit, quod sociō versandum mandat.

Intereā dum ille hōc mūnere fungitur, Rōbinson segmentum pectoris amputat ; tum nōnnūlla tūbera probē lavat, manipulumque zēae duōbus saxīs adhibitīs molit ; haec omnia ōllae committit, in quā, additō sale, idōneam aquae partem īnfundit, ac dēmum ōlla ignī appōnitur.

Vendredi istum omnem apparātum cernēbat, nec intellegēbat quō rēs spectāret. Nōverat quidem ūsum assandī, sed numquam dē arte coquendī audīverat. Quīn etiam ignōrābat, quaenam esset vīs ignis in aquam ōllae īnfūsam. Quae quidem fervere coepit, cum Rōbinson paululum in spēluncam sēcessisset. Vendredi obstupuit, mīrātus quid esset quod sīc aquam movēret.

Cum vērō eam vīdit exaestuantem et undequāque exundantem, stultē putāvit animal in ōllā esse, quod istum dērepente aestum excitāret : ut autem impedīret, nē omnis ab ollā aqua effunderētur, manum celeriter immersit, ut animal noxium caperet. Tum vērō clāmōrem et ululātum ēdidit, quō tōta personuit spēlunca. Hōc audītō Rōbinson valdē exterritus est, exīstimāns ā barbarīs supervenientibus socium opprimī. Itaque timor et īnsitus in animīs propriae salūtis amor suādēbant, ut per subterrāneum cunīculum effugeret. Mox autem cōnsilium abjēcit, turpe ratus subditum, aut potius amīcum, in ancipitī perīculō dēserere. Sine morā igitur ē spēluncā prōrūpit armīs īnstrūctus, parātusque vītam ipse suam profundere, ut comitem ē manibus barbarōrum iterum ēriperet.

Ut vērō obstupuit, cum hominem sōlum, āmentis īnstar, ululantem gestūque īnsolitō circum trepidantem vīdit ! Diū quoque Rōbinson dubius ānxiusque haesit. Rē dēmum explānātā, intellēxit omne malum ex eō esse, quod manum sibi Vendredi leviter usserit. Numquam ille neque audiendō, neque experiendō cognōverat aquae fervōrem addī posse ; numquam manū tetigerat aquam fervidam : itaque nōn potuit intellegere, quae causa esset dolōris ejus quem manū in aquam immersā sēnsit. Sīc igitur magicā quādam arte hoc fierī, dominumque magum esse exīstimāvit, Rōbinson aegrē animum sociī sēdāre, eīque persuādēre potuit, ut dēnuō carnī verū versandae assidēret. Ille mandātō tandem obsecūtus, ōllam nōn sine horrōris quōdam sēnsū, dominum vērō, quem hūmānā condiciōne majōrem nunc putāvit, timidā cum reverentiā contemplātus est. Quam quidem opīniōnem albus color prōmissaque barba etiam cōnfirmābant : haec enim efficiēbant, ut Rōbinson speciē ōris longē differret ā sociō ejusque populāribus, fuscum colōrem et imberbem vultum praeferentibus.

Jam vērō prandium parātum erat. Quantopere Rōbinson calidīs et pinguibus cibīs dēlectātus sit, facile est intellegere. Nunc quoque calamitātum praeteritārum oblītus sibi in animō fingit jam nōn dēsertā in īnsulā, sed in regiōne frequentissimā sē versārī. Sīc animī vulnera īnspērātō quōdam gaudiō sānārī solent, etsī illa plērumque īnsānābilia putāmus.

Prandiō cōnfectō, Rōbinson sēcessit, ut dē prōsperā rērum suārum commūtātiōne sēcum ipse meditārētur. Nunc omnia eī arrīdēre vīsa sunt. Quippe quī jam nōn esset homō sōlitārius, sociōque gaudēret quīcum nōndum quidem colloquī, sed ex cujus cōnsuētūdine multum sōlāciī opisque licēbat exspectāre.

Et vērō cōgitantī vēnit quidem in mentem vītam mollem atque ōtiōsam agere, dum intereā Vendredi, juvenis rōbustusque, dē quō praetereā tam bene meritus fuerat, ut eum sibi famulum jūre quōdam vindicāret, necessāriīs mūneribus labōribusque perfungerētur. Sed cum intus reputāsset fierī posse ut aliquandō tam fēlīcī ipse condiciōne excideret ; tunc vērō, sī ōtiō atque inertiā corrumpī sē paterētur, molestum sibi fore ad dūritiem paupertātemque priōris vītae redīre ; statuit in labōre aequē nāviter ac strēnuē persevērāre : atque, hōc dēcrētō, ē strātō exsilit, citātōque gressū in vestibulō domiciliī obambulat. Intereā Vendredi cibōrum reliquiīs in cellā sēpositīs, Rōbinsōnis jussū, ad lamās mulgendās abit.

Numquam sānē, ex quō hanc in īnsulam advēnerat, laetior fuerat Rōbinsōnis condiciō. Hoc ūnum erat illī metuendum, nē barbarī reverterentur ad sociōs repetendōs, unde novīs cruentīsque proeliīs sibi cum iīs certandum foret. Quīn ille cohorruit, dum cōgitāret in hōc ancipitī discrīmine posse sē versārī, in quō sibi pereundum esset, aut sanguis hominum profundendus.

Rēs igitur postulābat ut ad suam ipsīus dēfēnsiōnem nihil intentātum relinqueret. Jam diū habitāculum suum castellī īnstar mūnīre optāverat ; hūc ūsque vērō, quamdiū vīxerat sōlitārius, hanc spem penitus abjēcerat. Nunc autem, cum adesset socius labōris, facilius hoc aggredī potuit. Itaque montis cacūmen cōnscendit, ut meditārētur quōmodo sē tūtius firmiusque mūnīret ; atque hoc brevī excōgitāvit, cum inde tōtam regiōnem oculīs complecterētur. Statuit prīmum fossā lātā altāque domicilium cingere, pālīs validiōribus saeptā, ac deinde rīvum nōn procul ab habitāculō scatentem ita dīvidere, ut altera pars in fossā, altera per medium ātrium flueret, nē umquam obsidiōne cīnctus aquae inopiā labōrāret.

Haud facile erat haec omnia sociō signīs indicāre. Hic vērō cum rem aliquā ex parte intellēxisset, ad lītus prōcurrit, atque inde retulit varia īnstrūmenta fodiendō apta, conchās scīlicet magnās, lapidēsque plānōs et acūtōs. Tum ambō opus inchoant.

Jam intellegere satis in prōmptū est hoc quoque arduum fuisse. Fossa enim, ut esset idōnea, sex pedum altitūdinem, octo vērō lātitūdinem requīrēbat. Ejus autem longitūdō octōgintā vel centum passūs esse vidēbātur. Adde illōs īnstrūmentīs ferreīs, ligōne, spathā penitus carēre. Pālīs quoque quadringentīs ferē opus erat, quōs ūnā secūrī siliceā coaptāre et praeacuere rēs erat profectō plēna operae et labōris. Praetereā, ut rīvum in fossam dēdūcerent, canālis erat per tumulum quemdam interpositum fodiendus.

Neque tamen, licet omnibus hīs difficultātibus circumventus, Rōbinson ā prōpositō dēterritus est. Sōbriē quoque vīvendī genus, et corpus labōre exercendī cōnsuētūdō animum eī addiderat, quō carēre iī solent quī, in ōtiō ēducātī, dēliciīs atque mollitiē diffluunt.

Ambō nīmīrum sociī ā summō māne ūsque ad vesperam nōn alacrī minus quam strēnuō animō operī incumbunt. Mīrum itaque quantum vel īnstrūmentīs quam minimē aptīs adjūtī in diem prōfēcerint. Nec per duōs mēnsēs continuōs, ventō obstante, barbarī īnsulam invīsēre. Itaque licuit sociīs continuam operam mūnīmentīs dare, nec illīs opus fuit sibi contrā repentīnam incursiōnem praecavēre.

Rōbinson comitem, inter opus faciendum, germānicam linguam docuit, cujus ope animī cōgitāta cum sociō commūnicāre ārdentissimē cupiēbat. Hic autem tam docilem et attentum sē praebuit, ut brevī tempore māximōs prōgressūs fēcerit. In quō Rōbinson eādem arte ūsus est, quā sollers magister ut linguam Latīnam Gallicamve discipulōs doceat. Quotiēs nempe fierī potuit, eā rē, dē quā sermō erat, positā ante oculōs, distīnctā vōce nōmen ejus prōnūntiābat. Cum vērō dē ejusmodī rēbus agerētur, quae oculīs subjicī nōn poterant, vultū gestūque ita exprimere studuit, ut Vendredi annō dīmidiō nōndum exāctō Rōbinsōnem intellegere, cōgitātiōnumque participem eum facere posset.

Quod quidem multum Rōbinsōnis fēlīcitātī adjēcit. Hūc ūsque enim socium quidem, sed mūtum eum habuerat ; tum vērō amīcum sibi comparāvit. Vendredi enim semper honestum, candidum, fidēlem grātumque dominō sē praestitit. Itaque Rōbinson cāriōrem eum in diēs habuit, ac brevī tempore ēlāpsō nōn dubitāvit hoc eī concēdere, ut in eādem spēluncā sēcum pernoctāret.

Duōrum ferē mēnsium spatiō fossa absolūta fuit. Quō factō, ita mūnītī erant, ut jam barbarōrum impetum nōn modo nōn extimēscere, sed eōs etiam, sī umquam oppugnārent arcem, possent repellere. Prius enim quam ūllus fossam trānsīret aut pālōs superāret, ab obsessīs aut sagittīs interficī, aut hastīs trānsfodī impūne poterat. Itaque sēcūritātī suae nunc satis cōnsuluisse vidēbantur.

Cum nōn ita multō post Rōbinson sociusque collem lītorī vīcīnum forte cōnscendissent, unde maris adspectus longē et lātē patēbat, Vendredi oculōs in quamdam ejus partem intendit, ubi īnsulae aliquot ēminentēs cōnspicī ē longinquō poterant. Tum ille subitō prae laetitiā exsultāre atque mīrum in modum gestīre coepit. Quā dē rē interrogātus ā Rōbinsōne laetus ille exclāmat ! « Ēn ego patriam adspiciō ! ibi gēns mea habitat. » Vultū vērō, oculīs gestūque significābat quam cāra sibi esset patria, ac quantopere illam revīsere optāret. Quod quidem Rōbinsōnī minimē placuit. Erat sānē affectus ille animī in virō laudābilis, quō dēclārābat cāram esse patriam, cārōs amīcōs, cārōs parentēs. Nāscitur enim nōbīscum sēnsus ille, et, quaecumque illa sit quam prīmō quisque cognōvit intuitū, vel signāvit vestīgiō, nūlla magis regiō arrīdet. Sed veritus nē populārium amantior ipsum aliquandō dēsereret, animum ejus pertentāre voluit, et sīc colloquium cum eō iniit, ex quō optima ejus indolēs patuit apertius.

Rōbinson. Num tū ad populārēs tuōs redīre et cum iīs habitāre māllēs ?

Vendredi. Libenter equidem eōs revīserem.

Rōb. Scīlicet optārēs carne hūmānā cum iīs vēscī ?

Vendr. Minimē ! Eōs potius ad mōrēs hūmāniōrēs trādūcerem, docēremque vēscī lacte et carne animālium, et imprīmīs ab hūmānā abstinēre.

Rōb. Quid ? sī tē ipsum dēvorārent ?

Vendr. Hoc illī nōn facient.

Rōb. Attamen illī vēscuntur carne hūmānā.

Vendr. Sānē illī quidem ; sed nōnnisi carne hostium.

Rōb. An tū scapham cōnficere potes, quā ad eōs trānsvehāris ?

Vendr. Sānē quidem !

Rōb. Eugē ! cōnfice tibi scapham, atque ad illōs revertere. Quid ! dējicis oculōs ! unde sīc dolēs ?

Vendr. Doleō quippe, quod dominus mihi cārissimus īrāscātur.

Rōb. Cūr vērō tibi īrāscar ?

Vendr. Ita rēs est ; quippe ille mē ā sē relēgātum velit.

Rōb. Anteā vērō optābās redīre in patriam ?

Vendr. Optāvī equidem : nisi vērō dominus meus ibi mēcum versētur, ibi quoque ego versārī nōlim.

Rōb. Mē quidem populārēs tuī hostem exīstimantēs interficient dēvorābuntque. Tū igitur sōlus proficīscere.

Quibus audītīs, Vendredi arreptam secūrim dominō reddit porrēctā cervīce.

Rōb. Quid vīs ego faciam ?

Vendr. Ut mē interficiās. Mālim ego ā tē interficī quam relēgārī.

Hīs dictīs, Vendredi vim lacrimārum profundit. Rōbinson autem vehementissimē commōtus eum amplectitur, exclāmāns : « Nōlī timēre, ō bone. Ego quoque optō ut numquam ā tē dīvellar ; ex animō enim tē dīligō. Quae anteā dīxī, haec ad fidem tuam explōrandam dicta sunt, ut intellegerem an tuus meō amōrī amor pār esset. Quās vidēs lacrimās, eae testēs sunt cāritātis meae. Ego tē iterum amplectar ; flētum teneāmus, nec alter alterum umquam dēserat. »

Itaque ut animum amīcī ā maerōre āverteret, init sermōnem dē scaphā quādam fabricandā, plūraque eā dē rē scīscitātur. Cum Vendredi respōnsīs Rōbinsōnī abundē satisfēcisset, hic illum manū prehēnsum sēcum abdūxit, ut ostenderet cymbam, cui fabricandae ipse permultōs jam annōs impenderat. Vendredi, truncum intuēns, vix tertiā parte excavātum, subrīsit. Cum autem Rōbinson ex eō quaesiisset, quidnam illī in hōc opere minus probārētur, Vendredi respondit minimē opus fuisse tantō istō labōre, ejusmodī truncum intrā paucōs diēs melius excavārī posse.

Quibus audītīs, Rōbinson vehementer laetātus est. Jam cymbam omnīnō cōnfectam sibi fingēbat animō, et nāvigātiōne fēlīciter perāctā ad continentem terram appellere sibi vidēbātur. Ō quanta illī laetitia, cum spēs lībertātis recuperandae arrīsit ! Et subitō cōnstituunt opus proximō māne aggredī.

Ipsā diē operī dēstinātā, aderat pluviārum tempus : quod bis per annum ingruere Rōbinson nōn ūnīus annī experientiā didicerat. Quō tempore per duōs mēnsēs perpetuōs nūllī negōtiō vacāre extrā domum licēbat ; tantā vī continuus imber ruēbat dē caelō ! Animadverterat quoque Rōbinson esse valētūdinī omnīnō contrārium illā tempestāte forās exīre. Quid igitur faciendum erat ? Dīlātā nāvis cōnfectiōne, tempus in labōribus domesticīs cōnsūmendum fuit.

Quantum prōfuit Rōbinsōnī per diēs illōs pluviōs, atque hōrās vespertīnās longās eāsdem obscūrāsque igne ūtī et lūmine, amīcumque habēre, quīcum tempus inter opera domestica jūcundīs cōnfābulātiōnibus trādūceret ! Anteā enim trīstēs istās noctēs sōlitārius in ōtiō et tenebrīs dēgerat. Jam vērō cum sociō ad lampadem et focum sedēns, in aliquā rē gerendā occupātus, cōnfābulātur, neque umquam gravī dēsidiae pondere opprimitur.

Atque ex sociō didicit variās artēs quibus barbarī nōnnūllās sibi commoditātēs comparant ; Rōbinson quoque multa illum docuit, quae barbarīs latent. Ita in diēs perītiōrēs factī multa jūnctā operā cōnfēcēre, quae neuter sōlus suscipere potuisset. Tum ambō intellēxēre quanta ex hominum amīcā cōnspīrātiōne oriantur commoda, quibus illī carērent, sī bēstiārum mōre singulī vagārentur. In prīmīs Vendredi artem callēbat, quā tenuēs dēnsāsque librō strāgulās necteret corporī vestiendō aptissimās. Quod cum Rōbinson ex eō didicisset, tum illī certātim tam multās ejusmodī texuērunt, ut idōneum utrīque vestīmentum suppeteret. Ō quam jūcundum Rōbinsōnī fuit abjicere amiculum istud molestum, ē pellibus rigidīs nec subāctīs cōnfectum, quō hūc ūsque corpus ipsī tegendum fuerat !

Vendredi etiam ē fibrīs nucum cocossae variīsque herbīs līnī nātūram referentibus fīla ēdūcendī artem tenēbat, quae fūniculōs ā Rōbinsōne hūc ūsque cōnfectōs longē superābant. Ē fīlīs rētia piscātōria propriō ac singulārī artificiō nectēbat. Quibus in operibus fabricandīs breviōrēs factae sunt vesperae, quae, omnibus hīs dēficientibus, multum ipsīs taediī attulissent.

Intereā dum sedent, Rōbinson amīcī ingenium rude sēnsim excolere, ejusque mentem certā vērāque nōtitiā Deī imbuere. Quantīs vērō errōribus mēns illīus hāc in rē labōrāverit, ex sequentī cōnfābulātiōne facile erit intellegere.

Rōb. Dīc mihi, quaesō, ō bone, nōstīne quis mare, quis terram, quis animālia, tē ipsum dēnique creāverit ?

Vendr. Profectō ! Tupan ista creāvit.

Rōb. Quisnam est Tupan ille ?

Vendr. Is quī tonat.

Rōb. Quisnam vērō ille est quī tonat ?

Vendr. Senex est aetāte prōvectissimus, quī omnibus cēterīs rēbus superstes est, quīque tonitrū efficit. Aetāte sōlem, lūnam stēllāsque longē superat, omnēsque animantēs eum adōrant, Ō ! dīcentēs.

Rōb. Quemnam in locum post mortem commigrant tuī populārēs ?

Vendr. Ad Tupan revertuntur.

Rōb. Ubinam vērō ille habitat ?

Vendr. In excelsīs montibus.

Rōb. Num aliquis eum ibi vīdit ?

Vendr. Nēminī fās est eum adīre, nisi Ovocacēīs (id est sacerdōtibus). Illī Ō dīcentēs eum interrogant, ac deinde nōbīs referunt ejus respōnsa.

Rōb. Quī autem post mortem ad eum migrant, num fēlīcitāte aliquā fruuntur ?

Vendr. Sānē illī quidem, sī magnam hostium cōpiam mactāverint atque comēderint.

Quō audītō, Rōbinson cohorruit, statimque illum meliōra dē Deō vītāque futūrā docēre coepit ; Deum nempe esse omnipotentem, sapientissimum benignissimumque ; quī omnia creāverit, omnia regat, omnibus cōnsulat ; ipsum autem numquam orīginem habuisse, ubīque adesse, illam intellegere quaecumque nōs cōgitāmus, audīre quaecumque loquimur, vidēre quaecumque agimus, quamvīs ipse ā nēmine vidērī queat ; habēre probōrum atque improbōrum ratiōnem ; eamque ob causam cum in hāc, tum in futūrā vītā nēminem beātum reddere, nisi illum quī ex animō virtūtī studuerit.

Quae praeclāra plēnaque sōlāciī praecepta Vendredi magnā cum reverentiā audiit, audītaque altē in animō īnfīxit. Cum magister nōn minōrī docendī, quam discipulus discendī studiō flagrāret, hic brevī praecipuam dē Deō ac religiōne doctrīnam tenuit, quantum huic ille explānāre poterat. Ex eō tempore Vendredi fēlīcissimum sē exīstimāvit quod in hanc īnsulam dēferrī sibi contigisset.

Posteā Rōbinson precēs suās semper praesente sociō fundere solēbat ; jūcundissimumque adspectū fuisset, quantō gaudiō, quantā pietāte hic verba dominī ad verbum sequerētur. Tunc vērō tantā ambō fēlīcitāte fruēbantur, quantam assequī possunt hominēs ab hūmānā societāte sējūnctī. Sīc ēlāpsum est pluviārum tempus ūllā sine molestiā. Caelō tandem serēna faciēs redierat ; cessābant ventī, nimbīque aufūgerant. Rōbinson cum fīdō sociō pūram tepidamque auram vēris spīrat. Ambō novīs vīribus auctōs sē sentiunt, atque alacrī animō ad arduum opus susceptum sē accingunt.

Vendredi admōtō igne truncum excavāvit, atque duōs intrā mēnsēs id absolvit ; quod aegrē multōrum annōrum spatiō Rōbinson sōlus cōnfēcisset. Jam praeter vēla rēmōsque nihil dēfuit. Hōs quidem Rōbinson, illa vērō Vendredi parātūrum sē spondet.

Ambō simul opus susceptum absolvēre ; sed īnstrūctā nāvī, nihil superfuit nisi ut haec ā lītore in mare dēmitterētur. Quoniam vērō locus, in quō nāvem fabricāverant, longē ā marī distābat, nōn satis patēbat quā ratiōne, ut erat gravissima, ad mare aut dēdūcerētur, aut dēportārētur, aut traherētur, aut dēnique prōvolverētur. Et nunc ex illīs difficultātibus quōmodo sē expedient ?

Neque vērō Rōbinson oblītus erat ūtilitātis quam longa pertica ipsī praestiterat. Quam ob rem nunc quoque illam adhibuit. Sed nāvis tam lentē prōvolūta est, ut facile intellegerent sē integrum mēnsem in hāc operā cōnsūmptūrōs esse.

Tandem opportūnē recordātus est alīus īnstrūmentī aequē simplicis parābilisque, quō fabrī lignāriī aliīque in Eurōpā ūtī solent ad magna pondera prōmovenda, cylindrī nīmīrum.

Quod quidem vix Rōbinson expertus magnā cum laetitiā vīdit quam facile nāvis prōmovērētur. Post bīduum marī quoque committī potuit, magnōque cum voluptātis sēnsū uterque comperit illam ad nāvigandum prōrsus esse idōneam.

Jam nihil superfuit nisi ut quae ad proficīscendum essent necessāria parārentur, scīlicet ut nāvis tot onerārētur commeātibus quot vehendīs sufficeret. Quōnam vērō illī tendent ? Vendredi optābat ut in patriam redīret ; Rōbinson autem, ut ad continentem Americae vēla darentur, ubi sē Hispānōs, aliōsque ab Eurōpā profectōs inventūrum spērābat. Vendredi vērō patria nōnnisi quattuor circiter mīliāribus aberat, terra continēns duodecim aut quīndecim. Quod sī prius ad īnsulam tenderent, tunc ā continentī terrā plūribus adhūc mīliāribus recēdēbant, atque hōc ipsō perīculum itineris augēbātur.

Vendredi nihil ex iīs quae pertinent ad nātūram maris nōverat nisi quod necesse esset ut ad īnsulam suam pervenīret. Ista autem magis etiam Rōbinson ignōrābat, quoniam in hōc marī numquam nāvigāverat.

Tandem quā Rōbinson ārdēbat hominēs hūmānitāte excultōs revīsendī cupiditās omnem dubitātiōnem vīcit. Quamvīs Vendredi īnstāret, multaque et varia objiceret, statūtum est proximō diē iter parāre, et ubi prīmum ventus adspīrāret, vēla dare, Deōque favente illūc tendere ubi Vendredi spērābat sē proximam continentis ōram inventūrum.

Rōbinson, arce relictā, in tumulō imminente restitit, sēcum paulisper meditātūrus, sociumque praeīre jussit. Tum vītae sōlitāriae hīc āctae vicissitūdinēs mente repetit ; ac recordātus quanta accēpisset ā suprēmō nūmine beneficia, lacrimās grātī animī indicēs effundit, manibusque expānsīs, ex intimō pectore summā cum pietāte Deō grātiās agit.

Tum regiōnem illam, eō sibi cāriōrem, quod eam mox relictūrus erat, oculīs perlūstrāvit. Hominis īnstar quī patriam linquit nūllā cum spē illīus umquam revīsendae, oculī trīstēs madentēsque in arbore quāvīs cujus umbrā ōlim recreātus fuerat, in opere quōlibet quod propriīs manibus multōque sūdōre cōnfēcerat, dēfīxī haerent. Ab amīcīs disjungī sibi vidētur. Cum vērō tandem lamās ad īmum montem pāscentēs cōnspexisset, faciem āvertit, nē cārissimōrum sibi animantium adspectū ipse ā prōpositō cōnsiliō āvocārētur.

Tandem vīcit cāritātem animī cōnstantia. Ad fortitūdinem sē ipse exacuit, ulnīsque ad regiōnem tōtam, velutī eam amplexūrus, expānsīs, clārā vōce exclāmāvit : « Valēte, ō calamitātum meārum testēs ! valēte ! » Atque hōc ultimō valē inter singultūs ēmissō, in viam quae ad lītus dūcēbat, sē contulit.

Eundō fīdissimum sibi psittacum per arborēs volitandō sequentem animadvertit. Tum vērō victus voluntāte ejus sēcum abdūcendī, vocat Pol, Pol. Ille vērō celerrimē dēsilit, atque ē dominī manū in umerum prōvolat. Intereā Vendredi morae impatiēns in lītore exspectābat ; cumque Rōbinson ad eum pervēnisset, ambō nāvem cōnscendunt.

Trīcēsimō diē novembris, hōrā octāvā mātūtīnā, annō post Rōbinsōnis in hanc īnsulam adventum nōnō, caelō serēnissimō, ventōque māximē secundō profectī sunt. Vix autem circiter duo mīlia passuum prōgressī, ad continuam scopulōrum seriem pervēnēre longē in mare prōcurrentem. Uterque perīculōsum putāvit saxa ista superāre : itaque vēlō in aliam partem dīrēctō, circumīre nītuntur. Cum autem illī extrēmam partem scopulōrum vix attigissent, scapham summā cum vēlōcitāte abripī animadvertunt : exterritī ambō vēlum colligere, exīstimantēs quippe repentīnum esse ventī impetum. Frūstrā vērō. Scapha enim in praeceps prōna rapitur, mediōque in flūmine marīnō versārī sē intellegunt.

Tum ambō vīribus conjūnctīs rēmīs pertinācius mare verberāre, sī possint scapham ēripere. Illa vērō fūgit, īnstar sagittae, tantā celeritāte, ut brevī ōra īnsulae oculīs subtraherētur. Jam in discrīmen vītae sē pervēnisse sentiunt ; nec multō post summa quoque montium cacūmina ex adspectū recessēre. Quod sī tunc etiam impetus paululum remīsisset, āctum tamen dē illīs erat ; quippe quī, cum carērent pyxide nauticā, viam invenīre nōn possent, quā ad īnsulam reverterentur. Quid autem tētrius excōgitārī potest quam mediō in ōceanō scaphā exiguā fragilīque vectōs jactārī, et sōlō aliquot diērum vīctū īnstrūctōs !

Quantō autem praesidiō sincēra pietās integraque animī cōnscientia iīs sit quī in calamitātibus versantur, nunc documentō est Rōbinsōnis condiciō. Quibus sī noster tunc caruisset, quōmodo malōrum vim dēnuō urgentem sustinuisset ? In hāc rērum dēspērātiōne manūs sibi intulisset violentās, nē morte omnium saevissimā, famē scīlicet, necārētur.

Socius vērō pietāte nōndum satis cōnfirmātā, nec diuturnīs calamitātibus spectātā, dē salūte prōrsus dēspērābat. Corporis enim et animī vīribus frāctīs, rēmum abjicit ; vēcorsque et āmēns dominum intuētur interrogāns, annōn satius sit ē nāve sē praecipitēs in profundum dare, an morte celerrimā īnstantibus malīs sē ēripiant. Initiō Rōbinson blandīs verbīs eum ērigere firmāreque tentat ; tum castīgātor dēspērātiōnis lēnī vōce exprobrat, quod tam parum Deō benignissimō cōnfīdat, eīque revocat in mentem quae ipsum dē dīvīnā prōvidentiā docuerat. Vendredi, Rōbinsōnis cohortātiōnibus permōtus, ērubuit ; rēmīsque receptīs ambō flūmen subigere, nec bracchia remittere, etsī nūlla spēs salūtis affulgēbat. « Dēbitō, inquit Rōbinson, officiō fungimur. Quamdiū spīritus nōn dēficit, nostrum est ad vītam servandam omnibus quae supersunt nervīs ēnītī. Tunc, sī ad ultimum moriendum est, morientibus erit sōlāciō, quod Deus sīc voluerit. »

Intereā flūmen eādem cum violentiā ruit. Scapha aestū abripitur, omnisque spēs salūtis recuperandae ēvānēscit.

Vērum enim vērō cum jam mortālēs animīs dēficiunt, cum sunt ab omnī spē dēstitūtī, tunc alma nūminis prōvidentia iīs praesentius auxilium atque īnspērātam salūtem afferre solet. Rōbinson ipse exhaustus rēmum agere dēsierat, cum subitō animadvertit scapham cursū ferrī nōn tam rapidō, nec tam turbidum mare esse. Mox ē superficiē undārum intellegit flūmen eō locō dīvidī haud aequāliter, māximamque ejus partem ad septentriōnem incitātius ferrī ; alteram tardiōrem, quā scapha nunc vehitur, reflectere sē et convertere ad merīdiem. Jam incrēdibilī laetitiā perfūsus, socium exanimātum excitat hīs verbīs : « Macte animō, Vendredi ; vult Deus nōs bene spērāre. » Atque eum docet unde hanc in spem adductus sit. Tum ambō rēmōs dēnuō arripiunt, quōs propter īnfirmitātem anteā abjēcerant. Jam dulcī atque inopīnātā salūtis spē recreātī, vī summā et incrēdibilī adversus flūmen nītentēs, laetī animadvertunt labōrem suum nōn esse irritum. Rōbinson, quī diuturnā malōrum exercitātiōne didicerat nihil omittere, ventum quoque nunc secundum esse animadvertit. Extemplō vēlum expandit ; brevīque tum ventō, tum ācrī rēmigiō impulsa, in mare tranquillum scapha dēlāta est.

Vendredi prae gaudiō exsilit dominum amplexūrus. Ille vērō eum rogāvit ut nimium laetitiae impetum cohibēret ; superesse aliquid agendum, et hoc quidem nōn mediocre, dōnec essent ab omnī perīculō tūtī. Eō ūsque enim in altum dēvectī fuerant, ut īnsulam, ceu pūnctum aliquod in extrēmā parte remōtum, obscūrē cōnspicerent.

Dum sīc ambō ingentī alacritāte rēmigant, ventō secundō impulsī ad eam īnsulae partem quae orientem spectat, brevī montium cacūmina rūrsus ēminentia vident. « Macte, puer, » ait Rōbinson sociō sedentī in prōrā, vultū ab īnsulā āversō ; « macte animō ; adest fīnis malōrum. » Quibus vix etiam dictīs, novus subitō et major prīstinō terror incutitur. Scapha enim tam vehementer ācta est, ut ambō rēmigēs sēdibus in īnfimam scaphae partem dēturbārentur : illa repente haesit in vadō, undīsque operta est superfūsīs.

Rōbinson celerrimē rēmō fundum aquae scrūtātur : quem cum satis firmum invēnisset, aquam vērō duōbus tantum pedibus altam, īlicō ē scaphā sē prōjicit. Vendredi sequitur ; et ambō aliquantisper cōnfirmātī sunt, cum animadvertērunt cymbam in harēnā, nōn in saxō haerēre. Tum vīribus conjūnctīs illam levāre, eōque impellere ubi major erat aquae altitūdō : quod ex vōtō cessit. Nāvis quippe agī incipit, ambōque in eam rūrsus cōnscendērunt.

Aquā igitur, quantum manibus rēmīsque fierī potuit, exhaustā, cautius agere coepērunt, contractōque vēlō rēmīs tantum ūtī, ut nāvem certius regerent. Attamen per quattuor hōrās integrās, multus labor ipsīs exsūdandus fuit, ut fīnem harēnārum assequerentur. Tandem marī līberō potītī, omnibusque vīribus connīsī ad īnsulam tendunt, quae jam prope ante oculōs erat ; et quō propius spēs admovēbātur, eō magis crēscēbat ārdor animōrum ; ac dēnique īnsulam capiunt, cum jam umbrae summīs dē montibus caderent. Tum in terram dēscendunt eō majōre cum gaudiō, quō propius metum rēs fuerat.

Cum uterque hōc diē cibīs plānē abstinuisset, in lītore statim cōnsedent, sūmptīsque commeātibus quibus nāvem īnstrūxerant, corpus reficiunt. Tum scapham in angustum maris sinum prōtrahunt ; cētera vērō quae in nāve sēcum habuerant, domum reportant.

Proximō diē, Rōbinson socium compellat hīs verbīs : « Heus, inquit, estne tibi animus novum mēcum perīculum tentāre ? »

Vendredi. Minimē sānē !

Rōbinson. Statuistī ergō vītam hāc in īnsulā mēcum trādūcere ?

Vendr. Modo pater meus hīc etiam nōbīscum versētur.

Rōb. Ergōne pater tuus etiamnunc vīvit ?

Vendr. Dummodo interim nōn sit mortuus.

Hīs dictīs, Vendredi, vehementer commōtus, ēmissō sōlānōrum tūbere, quod manū tenēbat, flēvit abundē. Nec ipse, suōrum quoque memor, Rōbinson ā lacrimīs abstinēre potuit ; ambōque, animō pariter affectī, aliquamdiū siluēre.

Rōb. Bonō sīs animō, Vendredi ! Pater tuus, etiamnunc profectō vīvit : proximē ad eum proficīscēmur, atque hūc illum trānsvehēmus.

Hīs dictīs Vendredi tantā effertur laetitiā, ut jam continēre sē nequeat ; clāmōre gestūque significat quibus exsultet gaudiīs, oppressāque crēbrīs singultibus vōce genua dominī amplectitur.

Cum sēdātō paululum animō ad sē rediisset, Rōbinson eum interrogāvit an viae in patriam īnsulam dūcentis gnārus esset, nē temere anceps vītae discrīmen rūrsus adīrent. Ille vērō respondit iter habēre sē ita explōrātum, ut vel noctū illud suscipere audēret ; saepius enim sē cum populāribus hūc ad celebrandās victōriās vēnisse.

Rōb. Tunc igitur caedis particeps fuistī, cum hominēs mactāvērunt quibus epulārentur ?

Vendr. Fuī equidem, fateor ! tunc autem ignōrābam nefās esse.

Rōb. Quamnam vērō ad partem īnsulae nāvem appellere cōnsuēvistis ?

Vendr. Ad merīdiōnālem ōram, quoniam illa nōbīs proxima, arboribusque cocossaeīs abundat.

Ex hōc Rōbinson magis intellēxit sē nec sīc quidem parum fēlīcem fuisse quod in septentriōnālī, nōn in merīdiōnālī īnsulae ōrā naufragium fēcerit ; aliōquī sē praedam imbellem ferīs hominibus futūrum fuisse. Ac dēnuō pollicētur sē cum eō proximē ad patrem arcessendum profectūrum esse : sed quamquam animō cupientī nihil satis festīnātur, innuit hoc in praesēns fierī nōn posse ; nunc enim hortī colendī tempus īnstāre.

Illī igitur statim huic praecipuē negōtiō operam dant. Certāmen erat Rōbinsōnem inter et socium, uter dīligentius terram sollicitāret. Cum autem ā labōre vacārent, īnstrūmentīs aptiōribus cōnficiendīs tempus impendēbant.

Rōbinson, cujus patientiam ingenium aequābat, rastrum quoque tandem cōnfēcit sibi, etsī ad aperienda forāmina nihil habēbat adjūmentō praeter acūtum silicem. Sī quis cōnsīderāverit quālī īnstrūmentō opifex ūterētur, facile intelleget quantum temporis in opere cōnsūmpserit. Vendredi quoque sēnsim cultrō lapideō ē lignīs adeō dūrīs spathās cōnfēcit, ut ferreārum prope ūsum praestārent.

Jam Rōbinson rēbus ad vītam sustentandam necessāriīs nōn contentus, paulātim domiciliō exōrnandō animum adjēcit. Hanc ratiōnem semper secūtī hominēs prīncipiō coepēre ea quae essent ad vīctum aut tūtēlam necessāria anquīrere et parāre ; tum studuēre pulchra ūtilibus, jūcunda necessāriīs adjungere. Hinc variae vēnēre artēs architectōrum, pictōrum, statuāriōrum, et cēterae quae ēlegantiōrēs nōminantur.

Sīc prīmō Rōbinson hortō colendō exōrnandōque operam dedit. Scīlicet illum rīte in āreās jūstās dīvidit, quās trāmitibus rēctīs intersecat ; saepēs vīvās serit, opāca umbrācula, arborēs duplicī ōrdine dīrēctās. Hanc flōribus, illam holeribus, istam arboribus frūgiferīs partem assignat ; hīs addit citreās arborēs, quāscumque in īnsulā tenerās reperīre potuit, magnamque vim alīus generis arborum, quibus rāmulōs arboris pāniferae īnsēvit.

Sōlānōrum quoque et zēae cōpiam satis magnam plantāvit. Cum autem ager ille ab orbe conditō cessāsse vidērētur, ūberrimam lūdit laetissimamque segetem.

Interdum quoque piscēs capere tentant, rētibus īnstrūctī, quae Vendredi pluviārum tempore cōnfēcerat. Tantam vērō jactū quōlibet multitūdinem eōrum cēpērunt, ut plūrimōs etiam in aquam rejicerent. « Is enim Deī dōnīs abūtitur, ait praeclārē Rōbinson, quī plūs sibi assūmit quam quod ad vītam bene beātēque agendam necessārium est ; saevus autem et immānis, sī quis animālia innocua interficiat quibus ad vīctum quotīdiānum sibi nōn opus est. »

Deinde corpus abluere solēbant. In quō Rōbinson perītiam sociī admīrātus est, nunc super ipsōs flūctūs dorsō ēminentis, nunc altō sē immergentis. Illum scīlicet juvābat ex arduā potissimum crēbrīsque flūctibus verberātā rūpe sē praecipitem dare, superfūsīs flūctibus conditum ; moxque, stupente et ānxiō Rōbinsōne, subitō ēmergere, variīsque modīs corpus agitāre.

Nec Rōbinson satis mīrārī potuit hominem ā nātūrā tot et tantās facultātēs sortītum esse, ut pār sit omnibus exsequendīs, quibus juvenis labōre ac exercitātiōne assuēfactus est.

Aliīs diēbus vēnandō dēlectārī ; nec Vendredi in arcū sagittīsque cōnficiendīs quam in adhibendīs perītior erat. Avēs pullōsque lamārum dējiciēbant, numquam vērō plūrēs quam quī sibi essent ad vīvendum necessāriī.

Etsī autem Rōbinson socium ingeniō industriāque vincēbat, hic tamen multās artēs callēbat, dominō anteā ignōtās, tunc vērō māximē ūtilēs. Scīlicet varia īnstrūmenta ex ossibus, lapidibus, conchīs, aliīsque rēbus fingēbat, quibus lignum ita tractābat, ut nōn perfecta minus atque ēlabōrāta opera efficeret, quam sī ferrō excīsa essent aut fabricāta.

Tandem hortō probē excultō, diēs, cōnstitūta est, quā ad patrem Vendredi addūcendum profectūrī erant. Quō propior autem erat diēs itinerī dēstināta, eō major Rōbinsōnis ānxietās. Fierī enim poterat ut barbarī, sprētīs Vendredi cōnsiliīs precibusque, hospitem male multārent. Itaque diūtius abstinēre nōn potuit quīn hunc timōrem amīcō dēclārāret. Quī quidem jūrejūrandō Rōbinsōnī affirmat timōrem ejus esse vānum, sē populārium suōrum animōs satis perspectōs habēre, illōsque nēminem umquam laedere, nisi hostem. Rōbinson amīcō fidem habuit ; omnīque metū abjectō, sociī probitāte frētus, diē proximō vēla dare cōnstituit.

Hāc mente scapham, quae hūc ūsque in siccō remānserat, in aquam retrahunt, pālōque in terram dēfīxō religant. Vespere eōdem tūbera sōlānōrum torrent, aliōsque cibōs parant, ut sēcum octo diērum viātica dēportent.

Rōbinson sociusque vix ūnam dormierant hōram, cum ille exortā subitō tempestāte expergēfactus est. Procella horrendum furit, repetītōque tonitruum fragōre terra ipsa concussa tremit. « Audīsne, Vendredi ? » ait Rōbinson. « Heu ! respondit ille, sī haec tempestās nōs in altō dēprehendisset ! » Quibus vix dictīs, repente fragor audītur tormentī explōsī sonitum referēns. Vendredi tonitrū esse putat ; Rōbinson autem prō certō habet sē tormentī sonitum audiisse, animusque ejus laetitiā simul et timōre perturbātur. Extemplō ē strātō sē corripit, taedāque ē focō arreptā Vendredi jubet subsequī. Hic autem pāruit, quamquam cōnsiliō dominī nōn perspectō.

Tum Rōbinson in summō monte quam celerrimē ignem largum accendit, quō significāret maris saevitiā cōnflīctātīs tūtum hīc esse perfugium. Nōn dubitāvit enim quīn esset in propinquō aliqua nāvis, quae propter perīculum tormentum explōserat. Vix autem flamma exārserat, cum effūsīs imbribus ignis exstīnctus est. Rōbinson sociusque in spēluncam sē ipsī recipiunt, nē aquīs abripiantur.

Tempestās, nōnnisi diē obortō, furere dēsiit. Jam Rōbinson dubius spem inter et metum ad lītus prōcurrit, explōrātūrus quemdam sonum auribus accēpisset. Prīmō autem adspectū magnus Rōbinsōnem dolor, socium vērō dēspērātiō incessit. Procella nīmīrum scapham āvulsam ā lītore in altum prōjēcerat. Et certē sī quis hunc miserum vīdisset, quī nunc dulcem patris revīsendī spem omnīnō āmīserat, ā lacrimīs abstinēre nōn potuisset. Ille expalluit, mūtus, aliquamdiū oculīs in terram dēfīxīs ; tunc subitō in lacrimās ērumpere, sibi manūs torquēre, pectus percutere, āvellere crīnēs.

Rōbinson, quī propriīs malīs aliōrum miserērī didicerat, sociī dolōre ipse commōtus, amīcīs lēnibusque monitīs studet eum ad tranquillitātem animī redūcere.

Ille intereā ōceanum immēnsum oculīs perlūstrat, sī forte nāvem alicubi possit cōnspicere. Sed frūstrā. Ex eō intellēxit sē errāsse, neque amplius dubitāvit sonitum illum, quem tormentī fragōrem ratus erat, ipsum tonitrū fuisse. Itaque trīstis domum rediit, quod spē tam laetā dēnuō frūstrātus esset.

Ibi autem requiēscere plānē nōn potuit ; quippe imāgō nāvis cujusdam ad īnsulam appulsae mentī ejus semper obversābātur. Montem igitur dēnuō cōnscendit, unde ōra orientālis cōnspicī posset ; cumque ad summum pervēnisset, aciē oculōrum orientem versus dīrēctā, bone Deus ! quam ille laetātus simul atque attonitus fuit ! nāvem scīlicet permagnam cōnspicit, tamque perspicuē, etsī satis longē aberat, ut nihil amplius superesset dubitātiōnis. Tum ille anhēlāns ad arcem recurrere, arcum arripere, sociōque obstupēscentī nihil prōferre praeter haec verba : « Ēn adsunt ! » Tum quam vēlōcissimē sē prōripit.

Vendredi dominum tantā animī perturbātiōne trepidantem, atque verba quaedam abrupta prōferentem vidēns, barbarōs adesse exīstimāvit. Itaque ille quoque armīs correptīs eādem celeritāte Rōbinsōnem secūtus est.

Jamque illī duōrum mīliārium viam percurrerant, priusquam eō pervēnissent unde nāvis cōnspicī posset. Rōbinson ē longinquō eam sociō ostendit : quam ille magnopere mīrātus est. Quamquam enim nāvis satis longē distābat, intellegēbat tamen eam centiēs superāre vel māximam nāvem quam hūc ūsque vīdisset. Rōbinson prae laetitiā mīrē gestiēns, nunc exsultāre, nunc jūbilāre, nunc socium amplectī, eumque lacrimāns obtestārī ut et ipse laetētur. « Jam licet in Eurōpam tendere, jam Hamburgum. Illīc tibi cernere dabitur quālem vītam in hāc urbe vīvant, quam magnificās, aedēs exstruant, quantīs vītae commoditātibus jūcunditātibusque sēcūrī fruantur. » Incrēdibile verbōrum flūmen fundēbat Rōbinson. Īnstābat vērō quālibet ratiōne efficere ut ab iīs quī in nāvī erant ipse animadverterētur. Quānam vērō ratiōne nōn satis cōnstābat.

Prīmum altā vōce clāmāvit, sed frūstrā ; quamquam ventus inter procellam mūtātus ab īnsulā nāvem versus spīrābat. Itaque socium quam celerrimē ignem accendere jubet, quem ē nāvī cōnspicerent. Hōc celeriter perāctō, flamma brevī altitūdinem arborum aequāvit. Interim Rōbinson oculōs in nāve dēfīgit, exspectāns dum scapha inde dēmissa ad sē tenderet. Quae tamen spēs eum fefellit.

Tandem postquam ignis per ūnam ferē hōram ārserat, cum nūlla in cōnspectū scapha esset, Vendredi ultrō Rōbinsōnī spondet sē ad nāvem, quamvīs longius distet, natandō perventūrum, eōsque quī in eā vehuntur invītātūrum ut ad īnsulam accēdant. Rōbinson annuit ; et eum amplexus, ōrat nē sē temere perīculō objectet, vītaeque suae cōnsulat. Tum Vendredi vestēs ē strāgulīs cōnfectās abjicit, viridemque rāmum āvulsum dente tenēns, quem prō signō pācis offerat, in mare alacrī animō prōsilit. Hunc Rōbinson oculīs vōtīsque ārdentissimīs prōsecūtus est.

Vendredi fēlīciter ad nāvem accessit : tum postquam nōn semel eam circumnatāsset, sustulit clāmōrem ; sed redditur ā nēmine. Tandem cum scālam animadverteret ā nāvis latere dēpendentem, illīus ope nāvem cōnscendit. Tum stegam oculīs perlūstrāns, adspectū bēstiae ignōtae exterritus est. Nigra et villōsa erat. Atque ubi prīmum illa hominem cōnspexit, vōcem prōdidit quālem ille numquam audierat. Mox autem tacuit, adeōque mītem sē praebuit blandamque, ut timōrem Vendredi dēpōneret. Supplex quoque illa adrēpit, caudam movēns, miserābiliterque ejulāns, quasi auxilium et praesidium implōrāret. Itaque cum ūsque ad ejus pedēs prōrēpsisset, eam Vendredi manū mulcēre audet ; quō quidem illa mīrificē laetāta est.

Tum Vendredi stegam pererrāvit, altā vōce inde ūsque clāmāns ; nēmō autem sē obtulit. Cum omnia stupēret quae in stegā oculīs ejus occurrēbant, dorsō ad locum quō patet in interiōrem nāvis partem dēscēnsus versō, repente ā tergō percussus fuit tantō ictū, ut prōnus caderet. Terrōre perculsus, sē ērēxit ; atque cum respexisset, attonitus haesit ad adspectum animālis satis magnī, cornibus curvīs, barbā prōlixā dēnsāque, quod iterum minācī vultū in pedēs sē ērigēbat, ut in hominem dēnuō impetum faceret. Vendredi, clāmōre ēditō, in mare prōsilit.

Prior scīlicet bēstia, nigrō colōre, erat canis villōsus, quī hominem secūtus ē nāve sē quoque prōjēcit. Ille vērō natantem ā tergō audiēns putāvit mōnstrum cornibus armātum urgēre ; adeōque exterritus est, ut vix valēret prōnatāre. Parum āfuit quīn flūctibus absorbērētur ; nec respicere quidem ausus est. Cum tamen paululum animum recēpisset, tantā vēlōcitāte trānāvit, ut vix eum canis sequī posset. Tandem lītus attingit, vōcisque et animī impos ad pedēs Rōbinsōnis prōcidit. Canis quoque nōn ita multō post terram assecūtus est.

Rōbinson nihil intentātum relīquit quō fīdum vītae sōlitāriae socium reficeret. Scīlicet illum ōsculātur, concutit, nōmine vocat. Attamen nōn nisi aliquō temporis spatiō ēlāpsō Vendredi oculōs aperuit, spīritūsque līberius meantis signa dedit. Tandem vōcis ūsū receptō, nārrāre incipit quid terribile sibi acciderit ; nāvem sibi montis īnstar ligneī vīsam fuisse, in quā stābant trēs excelsae arborēs (mālī scīlicet) ; bēstiam illam nigram sibi adblandītam fuisse, mōnstrum vērō cornūtum barbātumque irruisse, mortem intentāns. Addidit sē exīstimāre mōnstrum illud esse montis ligneī natantis dominum, cum hominem in eō vīdisset omnīnō nūllum.

Rōbinson nārrantem mīrātus, intellēxit animal illud cornūtum nihil aliud nisi capram esse aut hircum. Praetereā exīstimāvit quoque nāvem scopulīs adhaesisse, hominēs vērō quī in eā vectī essent illam relīquisse, ut in scaphās sē reciperent ; quō tamen illī cōnfūgissent, intellegere nōn potuit. Sī enim adiissent ad īnsulam, eō appellere dēbuisse vidēbantur, ubi nunc ipse et Vendredi erant ; sed nūlla eōrum poterant cōnspicī vestīgia. Quod sī autem salūtem quaerentēs cum scaphīs periissent ; aut corpora aut scaphae, aut utraque ad lītus dēbuissent compellī. Tandem meminit ventum inter tempestātem subitō mūtātum fuisse, conversumque ad orientem, cum ab occidente spīrāvisset. Quō quidem obscūram hanc rem satis explānārī putāvit.

« Quid autem nunc faciendum est ? Rōbinson quaerit sēcum. Fac illōs periisse, aut ventō tantum abreptōs fuisse ; in utrōque cāsū, optimum est ē nāve quam plūrima ēripere. Quōmodo autem, cum scaphā careāmus ? » Et jam nōn gravis minus ipsī fuit cymbae jactūra quam anteā sociō fuerat. Diū meditātus est, aliquid excōgitātūrus quō damnum sarcīret ; sed nihil mentī succurrit. Cōnfectiō novae cymbae nimium temporis requīrēbat, nec ipse audēbat prōnatāre ad nāvem ; quippe quae abesset longius. Praetereā hāc ipsā ratiōne, incertō etiam exitū, pauca admodum servāre poterat.

Subjicit ingenium necessitās. Vēnit in mentem ratem facere, lignīs aliquot ita colligātīs, ut commodē veherētur.

Tum statūtum fuit ut alteruter domum curreret, diēīque vīctum cum omnī fūnium cōpiā cēterīsque īnstrūmentīs necessāriīs peterent. Vendredi, ut erat cursū vēlōcior, proficīscitur. Rōbinson autem remānsit, arborēs interim ratī cōnficiendae idōneās caesūrus.

Vendredi nōnnisi sub vesperam rediit. Intereā Rōbinson magnopere dēlectātus est cane villōsō ; quem velutī populārem ex Eurōpā, sī ita loquī fās est, dīligēbat. Cum Vendredi rediisset, cibōrum quōs attulerat partem Rōbinson canī ēsurientī dedit. Cum vērō lūna opportūnē lūcem praebēret, ambō ūsque ad mediam noctem sine ūllā intermissiōne operī incubuērunt. Tum vērō omnīnō fatīgātī, cum somnō diūtius carēre nōn possent, in grāmine recumbunt, canīque cūstōdiam corporum committunt. Hic ad pedēs eōrum sē prōjēcit. Illī autem dulcī somnō recreātī sunt, dōnec aurōra rediisset.

Posterum diem tantā cum assiduitāte operī impendērunt, ut illō etiam vespere ratem cōnfēcerint. Duplicem arborum seriem partim fūnibus, partim vīminibus tam artē colligāverant, ut opus, rudī licet fabricā compāctum, tūtissimae ratis vicem praestāret, longitūdine vīgintī circiter pedum, lātitūdine ferē eādem. Prūdentius illam quoque prope lītus, atque cylindrīs impositam cōnstrūxerant, quō facilius in mare dēdūcerētur.

Atque opportūnē, prīmō dīlūculō, mare reciprocāre coepit. Itaque sine morā ratem dētrūdunt, ut ab aquā recēdente, velut ā fluviō, ad nāvem scopulīs affīxam dēferātur. Et mox profectī, hōrā dīmidiā vix ēlāpsā, ad nāvem perveniunt.

Quibus tunc gaudiīs Rōbinson exsultāvit, dum ille ad nāvem ingentem Europaeānam accēdit ! Parum āfuit quīn latus ejus ōsculārētur. Adeō cāram illam habēbat, quod ex Eurōpā advēnerat ; quod ab Eurōpaeīs aedificāta, ab Eurōpaeīs hūc adducta fuerat ! Cārissimī autem istī Eurōpaeī, heu ! ēvānuerant, undīsque forsan obrutī perierant. Quae quidem suspīciō acerbissima Rōbinsōnis animum magnopere afflīxit, quī vel dīmidiā vītae suae parte vītam eōrum redēmisset, ut cum ipsīs in Eurōpam reverterētur. Hāc vērō omnī spē sublātā nihil supererat, nisi ut ex nāvī servāret tantam supellēctilem quantam posset, eamque in propriōs ūsūs converteret. Itaque ratis ope nāvem circumvectus est, fundum maris tentātūrus. Sed mox nōn sine magnō dolōre intellēxit minimē esse spērandum ut illa umquam nāvigāret ; quippe quae inter duōs scopulōs vī tempestātis conjecta ita haerēbat, ut plānē movērī nōn posset.

Quā spē dēstitūtus Rōbinson nāvem cōnscendere properat, opēs quibus illa onerāta erat explōrātūrus, an essent incolumēs. Vendredi autem, timōris hesternī nōn immemor, dominum in stegā comitārī vix audēbat. Vērumtamen eum secūtus est, quamquam trepidāns ; statim enim mōnstrum illud cornūtum oculīs illīus sē obtulit. Jam vērō illī nōn tantum erat audāciae ; quippe dēbilitātum jacēbat, ut vix surgere posse vidērētur, quoniam per trīduum pābulō caruerat. Cujus reī causam Rōbinson intellegēns, ante omnia cūrāvit ut bēstiam famē ferē cōnsūmptam pābulō recreāret. Cum vērō variās nōn ignōrāret partēs, in quās nāvis interior distribuī solet, accūrātē omnia inquīrere coepit. Singulīs scīlicet cubiculīs perlūstrātīs, multa passim cōnspexit, quae apud Eurōpaeānōs neglēcta ipsī nunc māximī erant pretiī. Cadōs nīmīrum integrōs invēnit plēnōs pānis nauticī, orȳzae, farīnae, frūmentī, vīnī, pulveris nitrātī, globulōrumque plumbeōrum majōris minōrisve fōrmae ; tormenta quoque bellica, sclopēta, gladiōs, secūrēs, serrās, caela, terebrās, rādulās, runcīnās, malleōs, massās ferrī, clāvōs, cultrōs, forficēs, acūs ; ōllās praetereā, patinās, cochleāria, forcipēs, follēs, variamque supellēctilem culīnāriam ligneam, ferream, stanneam et cupream ; plēnās tandem cistās vestīmentōrum, linteōrum, tībiālium, calceōrum, ocreārum, īnfīnītamque aliārum rērum cōpiam quās vīlēs habēmus : sed quantī sint pretiī tum dēmum intellegimus, cum dēsīderantur.

Quae quidem omnia Vendredi obstupēscēns intuēbātur ; illa quippe numquam anteā vīderat, plūrimōrumque ūsus ipsum prōrsus fugiēbat. Rōbinson contrā incrēdibilī voluptāte perfūsus, prae gaudiō lacrimātur, atque puerīlem in modum singula tractat, ac subitō abjicit, arripitque alia, prout vīsa sunt, aliīs jūcundiōra. Placuit dēmum in carīnam interiōrem dēscendere. Hanc vērō aquā replētam invēnit, quoniam in eā nāvis magnopere dēhīscēbat. Jam agitur diū dēlīberantī quid prīmum potissimum sēcum auferret, nunc haec, nunc illa magis necessāria videntur : itaque saepe rejicit quae modo ēlēgerat, aliaque ēligit mox quoque rejicienda.

Tandem, quae omnium praestantissima ipsī vidēbantur, ea sēligit : 1º cadum pulveris nitrātī plēnum, cum arculā plumbeārum glandium ; 2º duo paria sclopetōrum manuāriōrum, duōs gladiōs bellicōs, duōs vēnāticōs ; 3º duplicem vestīmentōrum apparātum ā capite ūsque ad calcēs, ūnum sibi, alterum sociō ; 4° vīgintī quattuor indūsia ; 5º duās secūrēs, serrās, runcīnāsque parēs numerō ; ferrī massās, malleōs, nōnnūllaque alia īnstrūmenta ; 6º quōsdam librōs, chartae scrīptōriae cōpiam, cum ātrāmentō et calamīs ; 7º pyrothēcam cum igniāriō et silicibus ; 8º cadum pāne nauticō replētum ; 9º carbasī mediocrem cōpiam, et 10º capram.

In perquīrendīs, aperiendīs, expōnendīs, admīrandīs, ēligendīs atque ratī impōnendīs omnibus illīs opibus tantum temporis spatium cōnsūmpserant, ut ā proximō aestūs accēdentis tempore ūna tantum hōra abesset. Atque hoc illīs exspectandum erat ; aliōquī enim vix ratem prōmōvissent. Hanc hōram Rōbinson epulās Eurōpaeōrum mōre apparātās prandendō īnsūmpsit. Itaque carnem būbulam fūmō siccātam, pānis nauticī frustum, būtȳrum, cāseum, vīnīque lagēnam dēprōmpsit, cūnctīsque mēnsae in cubiculō praefectī exstrūctae impositīs, cum sociō in sellīs cōnsēdit. Hīc verbīs exprimī nōn potest quantam Rōbinson ex cibīs illīs praestantibus, cultrō tandem et furcā īnstrūctus, voluptātem percēperit, ex pāne praesertim quem ille tam diū frūstrā dēsīderāverat. Hoc quī cōgitātiōne penitus complectī velit, eum Rōbinsōnis īnstar per novem annōs continuōs omnibus istīs cōpiīs vītaeque praesidiīs caruisse oportet.

Cum jam statā vice mare redīre coepisset, uterque ad ratem dēscendit ; cumque eam solvissent, lēniter aquā accēdente ad lītus dēlātī, opēs servātās in terram dēportāre properant. Tum Vendredi magnopere gestit discere quis ex hīs omnibus ūsus aut quae commoditās percipī posset. Rōbinson, ut cognōscendī cupiditātem explēret, post dūmētum sē recipit, ibique indūsium vestemque praefectī cum calceīs et tībiālibus induit ; tum gladiō cīnctus pīleōque ōrnātus subitō prōgreditur, atque ante oculōs sociī cōnsistit. Ille attonitus, obstupēscēns, aliquantulum recessit, prīmō certē adspectū incertus dominumne an alium quemdam homine majōrem cōnspiceret ? Rōbinson, attonitō subrīdēns, manū blandē porrēctā, eumdem profitētur sē vērum Rōbinsōnem, amīcum ejus semper esse, etsī veste et fortūnā mūtātīs. Tum dēprōmptās rēmigis vestēs eum docet rīte induere, atque post arbusta latēre jubet ut sē quoque vestiat.

Pāruit Vendredi : attamen multum temporis in sē vestiendō cōnsūmpsit ; quippe quī illa sibi aptandī omnīnō rudis esset. Indūsium vidēlicet ita induit, ut pedēs manicīs immitteret : eōdem modō brācīs ūsus est ; pedēs nīmīrum in partēs īnferiōrēs īnserere cōnātur, tunicamque in dorsō cōnectere. Sēnsim errōrem intellēctum ēmendāvit, dōnec tandem, saepius frūstrā cōnātus, omnia ista vestīmenta rēctē induere didicisset. Illa vērō māximē laudāvit, quod ipsum ēgregiē contrā muscitōnum morsūs dēfenderent. Calceōs sōlōs vituperāvit, quī parum commoditātis habēre ipsī vidēbantur. Jam illī Rōbinson dēmōnstrat quemadmodum ūtendum sit secūrī cēterīsque īnstrūmentīs ; et cōnfestim illōrum experīmentum fēcērunt, mālumque ratī idōneum aptāvērunt, quem vēlō in posterum īnstruerent. Quod quidem opus Rōbinson sē sōlum perfectūrum spondet, sociumque ad lamam mulgendam mittit ; hoc enim per bīduum neglēxerant.

Absente Vendredi, Rōbinson sclopetōrum alterum complet, ut amīcō ostendat quanta sit vīs pulveris nitrātī, simulque ejus admīrātiōnem excitet. Quō reversō, atque Rōbinsōnis in opere perficiendō celeritātem admīrante, hic falcōnem marīnum cōnspicit tunc pisce raptō āvolantem. Arreptō statim sclopētō exclāmat : « Attende, Vendredi, istum dējiciam. » Quibus vix dictīs, explōditur sclopētum, ālesque ex āere in terram exanimis dēcidit. Quō vīsō audītōque, Vendredi in terram prōcidit quasi ipse vulnerātus. Repente enim vetus dē Tupane seu Tonante opīniō ejus animum subiit, dominumque in hāc animī perturbātiōne Tupanem esse exīstimāvit. Ille quidem sē ērēxit ; sed genibus minor, manūsque supplex ad Rōbinsōnem prōtendit.

Numquam Rōbinson id committēbat, ut quaecumque ad religiōnem spectārent, vel per jocum lūdibriō habēret. Hominem itaque trepidantem manū allevāns amplexusque, rogāvit ut timōrem dēpōneret, addēns ita brevī fore ut ipse fulgur fulmenque ejusmodī posset ēmittere. Tum eī dēmōnstrat quā arte sclopētum cōnflātum sit, quanta sit vīs pulveris nitrātī, sclopētumque eī replētum porrigit explōdendum.

Vendredi vērō, nimiō adhūc terrōre perculsus, negat sē explōsūrum, rogatque ut Rōbinson ipse iterum tonet. Tum Rōbinson scopum centum passūs distantem dēsignat, sociōque jūxtā sē collocātō, sclopētum explōdit. Parum āfuit, quīn Vendredi iterum in terram prōcideret ; adeō quae vīderat atque audierat suprā hūmānās vīrēs esse jūdicābat. Scopum plūrima plumbea glāns attigerat, quae ipsum penetrāverat lignum. Rōbinson socium hoc jussit animadvertere atque ex eō intellegere quam tūtī in posterum ab hostibus ipsī forent, fulgure fulmineque sīc armātī. Quae quidem cūncta Vendredi animō tantam ergā Eurōpaeōs dominumque in prīmīs venerātiōnem injēcērunt, ut per multōs diēs cum eō familiāriter prō mōre versārī nōn audēret. Cum nox appeteret, hic fuit laetissimus hujus diēī exitus.

1. ↑Fusils

Dulciōrem numquam, ex quō in īnsulā habitābat, somnum cēperat Rōbinson, quam hāc nocte ; quippe quī tantā numquam ūsus esset fēlīcitāte.

Sequentī māne surgunt, cōpiās in nemore conditās multīs rāmālibus tegunt, nē forte pluviā corrumpantur. Tum marī prīmum recēdente, ratem aquīs committunt, ad nāvem scopulīs illīsam dēnuō accessūrī, et sīc per sex diēs continuōs, ac bis quotīdiē, quidquid ē nāve abripī poterat, sēcum ad lītus trānsferunt. Permulta quae nōs parvī facimus, ut pote eōrum pēnūriam numquam expertī, ea illī permagnī aestimantēs abstulērunt, additīs quīnque tormentīs bellicīs omnibusque ferrāmentīs quae invenīrī aut ē nāve extrahī poterant.

Quādam diē cum in īnsulam rediissent, tenebrīs obortīs, Rōbinson lampade accēnsā scrīpta in nāve reperta perlēgit, ut inde cognōsceret cujus esset illa nāvis, et quō illa tetendisset. Invēnit autem nōn sine magnō dolōre, ista sermōne sibi ignōtō scrīpta esse. Quantopere nunc, etsī nimis sērō, illum paenituit, quod variās linguās addiscere in pueritiā neglēxisset !

Hōc itinere jam duodeciēs cōnfectō, cum essent in nāve exonerandā occupātī, tempestātem orīrī animadvertunt. Igitur ratī praedam impōnere properant, et prius abīre quam saevīret procella. Vix autem dīmidiam viae partem cōnfēcerant, cum exorta est tempestās mixta fulguribus, tonitrubus imbribusque ; quae tantā vī flūctūs ciēbat, ut, undīs ratem superantibus, cōpiae in eā positae absorbērentur. Ipsī aliquamdiū firmiter, amplectuntur mālum, nē aquīs abriperentur, etsī subinde capitis fastīgiō superfūsīs : tandem crēbrīs flūctibus compāge ratis verberātā laxātāque trabēs abiērunt.

Vendredi quidem natandō vītam servāre cōnātur : Rōbinson vērō trabī adhaerēns, nunc profundō mergitur, nunc summō pendet in flūctū ; saepius autem aquīs obrutus, attonitus plānē, atque sēnsū oculōrum auriumque orbātus jactābātur. Jam vīrēs animusque luctantem dēficiunt. Tandem magnō clāmōre sublātō, ingentī flūctū ā trabe āvulsus haurītur.

Fīdissimus intereā Vendredi dominum nōn dēseruerat, etsī ipse potuisset multō celerius ē perīculō ēvādere, sī suae ūnīus salūtī cōnsuluisset. Cum autem dominum ante oculōs suōs haustum videt, cōnfestim sē in aquam prōjicit, illumque manū sinistrā arripiēns, dextrā sē ipsum ēlevāre nītitur. Jam omnī vī connīsus, cum Rōbinsōne exanimātō ac exspīrantī lītus assequitur.

Tum Vendredi jacentis corporī superincumbere, dominum altā vōce vocāre, illum concutere, labiīs labia premere, ut animam eī īnfundat ; tandem incrēdibilī cum laetitiā animadvertit spīritum līberius meantem.

Pergit igitur eum reficere ; Rōbinsonque paulātim redeunte animō allevāns oculōs vōce dēbilī interrogat : « Ubinam ego sum ? — Inter amplexūs meōs, cārissime omnium domine, » respondet Vendredi effūsus in lacrimās. Tum erat rēs spectāculō digna hinc Rōbinsōnem vidēre servātōrī suō grātiās agentem, inde Vendredi gestientem et quasi āmentem laetitiā, quod dominum ad vītam revocāsset.

Deinde Rōbinson somnō recreātus est in lectulō quem ē nāve abstulerat. Cum diē obortō vīrēs suās recuperāvisset, nōn sine magnō dolōre vīdit nāvem penitus ēvānuisse. Quippe āvulsārum tabulārum fragmenta ad lītus dēlāta indicābant illam vī tempestātis frāctam omnīnō et dissolūtam esse. Tum Rōbinson et socius omnēs nāvis reliquiās in lītore dīligenter colligunt ; quippe quī conjectārent tabulam quamque, aut quodvīs tigillum magnō sibi ūsuī fore.

Nunc opēs omnēs servātae in arcem trānsportandae erant. Rōbinson statuit ut vicibus quisque alternīs bajulī cūstōdisque ministeriō fungerētur. Tormenta bellica complēvit pulvere nitrātō, atque in lītore collocāvit, ōre mare versus dīrēctō. Tum apud tormentum ignis accenditur, quō illud, sī rēs postulāsset, explōderētur. Prīmus ipse Rōbinson coepit cōpiās trānsvehere. Canis villōsus, quī numquam ab ejus latere recēdēbat, comes fuit in itinere haud inūtilis. Scīlicet Rōbinson illum vehiculō quod in nāvī invēnerat canem ita alligāvit, ut esset adjūtor nōn mediocris. Dentibus īnsuper fasciculum portāvit, quod quidem jam anteā ēdoctus fuerat. Cūnctōs deinde lamās mānsuētōs atque oneribus gestandīs jam assuēfactōs sēcum addūxit, ut iīs quoque ad opēs trānsferendās ūterētur. Quī cum essent septem numerō, singulī autem onerī centum et quīnquāgintā lībrārum portandō parēs, facile est intellegere quantum ūniversī factō agmine advēxerint. Congestās vērō cōpiās Rōbinsōnis spēlunca et cella capere nōn potuērunt. Igitur tentōrium amplum in vestibulō arcis exstruere properat. Rōbinson, forficibus, acubus, fīlīsque nunc īnstrūctus, celeriter hoc opus prōmōvit, atque octo diērum spatiō, suō quaeque locō fuērunt recondita.

Jam erant Rōbinsōnī sociōque grāta quibus vacārent opera. Īnstābat vērō māximē ut sibi casam aedificārent, ubi, quās spēlunca capere nōn poterat, commodius tūtiusque cōpiae conderentur. In quō quidem, fabrōrum lignāriōrum ars illīs exercenda fuit, quam neuter didicerat.

Tunc vērō nūllum erat opus quod Rōbinsōnis industriam sollertiamque difficultāte vinceret. Itaque facilī negōtiō arborēs dētruncāre, trabēs conjungere atque ērigere, parietēs laterīciōs cōnficere : quae casa foliīs cocossae tēcta tuguriīs agricolārum nostrōrum haud absimilis erat.

Posteā omnibus, ut pār erat, conditīs, Rōbinson arcem mūnīre cōnstituit. Ac prīmō, ut erant nunc ferreīs spathīs īnstrūctī, fossa, quae cingēbat arcem, ita refecta est, ut esset lātior altiorque. Deinde postēs ēriguntur, pōnsque versātilis ita adstruitur, ut ērēctus sit prō portā. Tum tormenta in aggere collocantur, bīnīs dextrum, bīnīs sinistrum latus totidemque faciem castellī tuentibus. Nunc licēbat ab impetū barbarōrum esse sēcūrīs, atque īnsuper patēbat ipsīs facilis aditus exitusque.

Interim messis advēnerat. Rōbinson vetere gladiō prō falce ūsus est ad zēam dēmetendam, sed, ad effodiendōs sōlānōrum bulbōs, ligōne inter rēs servātās repertō. Tum Rōbinson duo trībula cōnfēcit ; sociōque eōrum ūsum ēdoctō, ambō zēam ūnō diē extundunt ; duōs saccōs inde replent, sex circiter modiōrum mēnsūrā. Pāne nauticō ad vīctum aliquot mēnsium īnstrūctī erant. Quō cōnsūmptō, Rōbinson ipse pānem coquere cōnstituit.

Nīmīrum molam manuāriam ē nāve apportāverat. Nihil igitur eī dēfuit nisi crībrum dēnsum ad crībrandam farīnam, furnusque ad coquendum pānem. Crībrī locō, tēlae genus apud Indōs cōnfectum repertumque in nāve adhibuit. Furnum vērō haud difficile fuit fabricāre.

Cum autem Rōbinson agricultūrae tum propter ejus ūtilitātem, tum propter jūcunditātem inprīmīs operam dare cuperet, officīnam vōmeribus īnstrūmentīsque aliīs cōnficiendīs idōneam exstruere cōnstituit. Quippe quī nunc habēret follem, tantamque ferrī cōpiam, quanta sibi per tōtam vītam, quam longa foret, sufficere vidērētur. Igitur pluviī temporis partem ferrāmentīs cōnflandīs et excūdendīs impendunt ; quod quidem post nōnnūllōs cōnātūs irritōs praeclārē illīs successit. Posteā et arātrum excōgitāvērunt tam leve et aptum, ut lamae ipsae sēnsim arandō assuēverint. Tum occā perfectā, exāctō tempore pluviō, duōs frūmentī modiōs, ūnum hordeī, dīmidium pīsōrum terrae commīsit, quae herbēscentem brevī fūdit viriditātem, et intrā duōs mēnsēs sēmina sibi commissa incrēdibilī faenore reddidit.

Interim capra duōs pepererat haedulōs, ita ut hoc quoque animālium genus in īnsulā propāgārētur. Canis cūstōdis mūnere noctū fungēbātur. Psittacus sīve inter cēnandum, sīve inter labōrandum eōs garriendō recreābat. Lamae autem nunc summam ūtilitātem illīs praestitērunt : hae enim nōn sōlum lac, cāseōs, būtȳrumque praebēbant ; illī vērō in agrīs colendīs magnō erant adjūmentō. Sīc ad vītae fēlīcitātem perfectam nihil Rōbinsōnī dēerat, praeter parentēs et patriam. Tunc enim ex omnī parte beātus fuisset.

Haec inter sex mēnsēs efflūxēre, nec Vendredi ūllam dēnuō dē patriā repetendā mentiōnem dominō fēcerat. Saepius autem, cōnfectō labōre, montem, unde īnsulam, in quā nātus erat, prōspectāret, cōnscendere solēbat. Ibi meditābundus sedēbat, lūgēns quod ā patre in perpetuum disjūnctus esse vidērētur. Et ipse Rōbinson tacēbat dē hōc itinere ; quippe quī nōn posset amīcī vōtīs prius obsecundāre, quam cūncta ad novum vīvendī genus fuissent disposita.

Nunc autem absolūtīs rēbus māximē necessāriīs, Rōbinson prīmus nāvis ad sociī patrem arcessendum dēnuō parandae auctor fuit. Quō audītō, Vendredi tantā etiamnum quantā prius laetitiā affectus, grātum ergā Rōbinsōnem animum eōdem modō dēclārāvit. Proximō igitur diē opus inchoātum est, īnstrūctīsque idōneīs secūribus longē fēlīcius rēs cessit.

Diē quādam, Rōbinson, in negōtiō quōdam domesticō occupātus, socium ad lītus mīsit, ut testūdinem quaereret ; diū enim grātō hōc cibō caruerant. Ille vērō brevī magnā cum festīnātiōne rediit ; anhēlāns pavitānsque haec sōla prōferre potuit : « Adsunt ! adsunt ! » Territus ipse Rōbinson interrogat quisnam adsit. « Ō domine ! ūna, duae, trēs, sex scaphae ! » Numerō scīlicet inter trēs et sex, propter animī agitātiōnem, reminīscī nōn potuit.

Rōbinson quam vēlōcissimē collem cōnscendit, atque nōn sine horrōre agnōscit, Vendredi nōn errāvisse ; atque ipse numerat sex scaphās barbarīs replētās, quī appellere lītorī cōnābantur. Tum celeriter dēscendit, sociīque trepidantis animum cōnfirmat, interrogāns an fidēliter et strēnuē cum ipsō stāre velit, sī cum barbarīs sit dēcertandum.

« Vīta mea tua est, » respondit ille, cum interim satis firmātus fortitūdinem prīstinam in animum revocāsset. « Age vērō, Rōbinson exclāmat, absit ut barbarī inhūmāna exsequantur cōnsilia ! Quae cōnstituerim ego, tibi inter eundum expōnam ; nunc nōn loquendī, sed agendī tempus est. »

Tum ūnum ē tormentīs ē vallō dēdūcit, rotīs suffultum ; sex sclopēta majōra, quattuor minōra, replētaque illa, cum duōbus gladiīs prōfert. Uterque duōbus sclopētīs manuāriīs gladiōque cingulum īnstruit, tria sclopēta majōra umerō impōnit, tormentōque trahendō adjungitur. Abundābant praetereā globīs plumbeīs majōribus minōribusque, et pulvere nitrātō. Sīc cum hōc mīlitārī apparātū fortiter ad bellum prōgrediuntur.

Ponte versātilī trājectō, cōnsistunt. Tum Rōbinson sociō omne bellī cōnsilium exposuit. « Montem circum, ait, atque per dēnsissimam silvam ībimus, nē ab hostibus cōnspiciāmur. Tum in arbustīs dēnsīs ad lītus ferē prōcurrentibus ad eōs propius accēdēmus. Cum erimus intrā tēlī jactum, subitō tormentum explōdātur bellicum, quō barbarī, crēdō equidem, territī, relictā praedā, in scaphās cōnfugient. » Tum commīlitōnī manum porrigit ; et uterque sē fortissimī mīlitis officiō fūnctūrum pollicētur.

Interim tacitō gressū ūsque ad extrēmam dūmētōrum partem perveniunt. Rōbinson comitis aurī īnsusurrat, ut quam cautissimē post magnam quamdam arborem adrēpat, redeatque sibi dēclārātūrus num hostēs inde cōnspicī possint. Vendredi, reversus, nūntiat optimē illōs observārī posse, ignem circumsedentēs, ossaque alterīus captīvī jam mactātī assāta rōdentēs ; alterum nōn procul ab illīs vīnctum jacēre ; hunc ex albō genere hominum vidērī, et parī necī dēstinātum.

Nōn tenuit īram Rōbinson, dē virō albō inprīmīs audiēns. Tubum opticum, quem nāve servātum sēcum apportāverat, praetendit post arborem ipse collocātus, et ea quae Vendredi retulerat, ipse vēra esse dēprehendit. Quīnquāgintā circiter canibālēs apud ignem cōnsēderant ; captīvum vērō jacentem Eurōpaeum esse facile agnōvit. Tum autem exārsit, sanguis fervet, pectus aestuat. Sī vērō prīmum hunc animī mōtum sequitur, temere impetū factō multum effundet sanguinis : nōvit enim ratiōnem caecā animī perturbātiōne vincī numquam oportēre ; itaque indignātiōnem cohibet.

Ad eam deinde partem dūmētōrum, quae longius excurrēbant, prōgressus, animadvertit hiātum mediocrem ē longinquō vix cōnspiciendum. Collocātum ibi tormentum ita dīrigit, ut globus super capita barbarōrum ēmissus nēminem laedat. Deinde sociō tacitē significat ut accūrātē ipsum in omnibus imitētur, quae agentem ipsum vīderit.

Quō factō, duo sclopēta pōnit humī, tertium manū tenet : quod Vendredi imitātus est. Tum fūnem incendiārium rīmulae tormentī admovet. Ignem pulvis concipit ; globus explōditur. Fragōre audītō, barbarī ē caespitibus ad terram prōcidunt, quasi omnēs ūnā occīsī, Rōbinson et socius in exitum reī intentī ērēctīque, ad pugnam, sī necesse foret, cētera parant. Mox vērō barbarī, terrōre, quō prīmum perculsī fuerant, parumper sēdātō, in pedēs sē ērigunt. Pavidiōrēs ad scaphās profugiunt, fortiōrēs arma capiunt.

Illī vērō, sōlō tormentī fragōre exterritī, neque ignem, neque globum vīderant ; itaque terror eōrum Rōbinsōnis exspectātiōne minor fuit. Cum autem nihil circumspiciendō animadverterent quō rūrsus terrērentur, animum statim recēpērunt. Fugientēs quoque revertuntur ; cūnctī horrendum clāmōrem ēdunt, atque saevissimō vultū gestūque arma vibrantēs chorum bellicum īnstaurant.

Rōbinson haeret etiam dubius, dōnec chorō fīnis fieret. Cum vērō vīdisset barbarōs iterum cōnsīdere, duōsque mittī quī Eurōpaeum addūcerent mactandum, tum diūtius īram cohibēre nōn potuit. Scīlicet praecipit sociō vōce submissā : « Tū ad dextram, ego ad sinistram : Deus nōs adjuvet ! » Hīs dictīs, sclopētum ipse explōdit : idem facit Vendredi, quī melius Rōbinsōne collīneāverat. In sinistrā enim parte quīnque, in dextrā trēs tantum prōcidērunt. Ex quibus octo, trēs interfectī, quīnque vulnerātī modo erant, Mīra fuit festīnātiō quā jam omnēs quī illaesī fuerant, fugam corripuēre. Aliī, alia in loca aufugientēs, immānem ēdunt ejulātum. Rōbinson nunc prōrumpere gestit, ut fugientēs persequātur, miserumque Eurōpaeum vinculīs līberet ; sed obstupuit sānē, cum nōnnūllōs fugientium rūrsus coalēscere, et sē ad dēfēnsiōnem parāre vīdisset. Itaque quam celerrimē alterum sclopētum arripit. Īdem Vendredi, ambōque suum quisque explōdunt. Hīc duo tantum occubuērunt barbarī. Nōnnūllī autem, vulnerātī scīlicet, clāmantēs atque ululantēs, āmentium īnstar, discurrunt ; aliī cruentī, aliī vehementer laesī. Ex istīs nōn multō post trēs etiam sēmianimēs prōcidunt.

« Agedum, Vendredi, » Rōbinson exclāmat, dum sclopētum abjicit explōsum, ut tertium replētum arripiat ; « prōrumpāmus. » Hīs dictīs, factō impetū, ambō in campum ruunt, Rōbinsonque ad captīvum prōvolat. Dum autem ad illum accēdit, nōnnūllōs barbarōrum fugientium animadvertit gradum sistere, atque ad pugnam sē compōnere. Hoc Rōbinson sociō innuit. Quī quidem, signō ejus intellēctō propius accessit, sclopētōque explōsō ūnum ex illīs prōstrāvit.

Interim Rōbinson cultrō vincula secat, quibus captīvī manūs pedēsque cōnstrictī erant. Tum Germānicō sermōne interrogat, quisnam sit. Captīvus Latīnīs verbīs respondet sē Chrīstiānum et Hispānum esse. Tunc illī Rōbinson sclopētum manuārium gladiumque porrigit, ut ad pugnam dirimendam ipse auxiliō sit. Hispānus vix sclopētum gladiumque accēperat, cum furōre percitus, bellumque commūne recentiōre īrā gerēns, in barbarōs impetum facit, et dum cēterī ad scaphās sē recipiunt, nōnnūllōs cūnctantēs caedit. Jamque illī vēlīs rēmīsque aufūgēre.

Vendredi Hispānusque ūnam ē scaphīs relictīs cōnscendere statuunt, ut fugientēs persequantur. Rōbinson autem eōs ā cōnsiliō āvertit, hīs dictīs : « Abundē est, amīcī ! sanguinis hūmānī satis profūdimus, plūs fortasse quam fās erat. Cēterī vīvant, cum nōbīs porrō nocēre nec velint, nec valeant. »

« Fierī autem potest, excipit Vendredi, ut majōre numerō revertantur. — Sit sānē ! » Rōbinson respondet, ejus umerum lēniter percutiēns ; « nōnne exercitus quoque noster auctus est ? » Hispānum ostendēns. « Nunc licet nōbīs vel legiōnem integram istōrum aggredī caedereque, seu in apertō, seu intrā vallum proeliēmur. »

Jam vir noster, ut erat hūmānissimus, campum pugnae lacrimāns circumīvit, sī forte cuiquam barbarōrum adhūc spīrantium posset succurrere. Plūrimī autem exspīrāverant ; cēterīque, inter manūs ejus vīnum vulneribus īnstillantis, animam efflant. Ūnus et vīgintī numerō barbarī dēsīderātī sunt ; nec vulnerātus quidem ūllus inter victōrēs fuerat.

Rōbinson, cupidus scaphae quam barbarī relīquerant īnspiciendae, ad eam accessit, atque nōn sine magnā admīrātiōne in illā invēnit hominem alium, manibus pedibusque miserābiliter vīnctum, mortuō quam vīvō similiōrem.

Rōbinson statim solūtīs ejus vinculīs, eum ērigere nītitur. Hic vērō neque stāre, neque loquī poterat ; flēbiliter potius ingemēbat, ratus nīmīrum sē nunc ad mortem trahī. Cum ille gente barbarus, nōn autem Eurōpaeus esset, Rōbinson socium vocat mortuōrum corpora congerentem, ut patriō sermōne hominem alloquātur. Vix autem Vendredi captīvum cōnspexit, cum spectāculum ejusmodī īnsecūtum est, quod Rōbinson et Hispānus nōn sine lacrimīs intuērī potuērunt. Scīlicet Vendredi, subitō quasi lymphātus, in captīvī amplexūs prōvolāre, eum ōsculārī, urgēre ; clāmāre, rīdēre, exsultāre, saltāre, flēre, manūs torquēre, faciem et pectus foedāre, iterumque exclāmāre, āmentem dēnique tōtō habitū referre. Diū quoque et multum Rōbinson socium prius interrogāvit quam ille hoc ūnum breviter dominō respondisset : « Pater meus ! »

Jam vērō cūncta quibus optimus ille juvenis laetitiam pietātemque exprimere gestiēbat, verbīs nēmō dēscrīpserit. Vīciēs ille ē scaphā in terram, ē terrā in scapham prōsilit. Rōbinson vīnī aliquantulum quod in lagēnā reliquum habēbat, fīliō trādit, quō patris membra tumentia foveat. Tum paululum sēcessit, ut Vendredi līberius sēsē tōtum daret laetitiae.

Ac aliquantō post reversus, interrogat an cibum aliquem patrī praebuerit : tum respondentī sē minimē adhūc dē hōc cōgitāsse, Rōbinson jentāculum suum ipsī offert, quod hic patrī trādidit. Tum repente ē scaphā prōsiluit, atque ita celeriter prōcurrit, ut jam extrā cōnspectum esset prius quam Rōbinson eum posset interrogāre. Mox autem reversus est, manū alterā urceum aquae plēnum, alterā pānem cāseumque tenēns. Illum patrī, hunc dominō porrigit, ut jentāculum, quō ille sē dēfraudāverat, compēnsāret. Senex aquā gelidā subitō recreātus est ; quippe quī sitī excruciātus in eō erat ut prōrsus dēficeret.

Jam Rōbinson ad Hispānum in grāmine prōstrātum languentemque sē convertit ; istum quoque ā sociō pōtū cibōque reficiendum cūrāvit. Tum illum ad scapham dēdūcit, in quam, tormentō quoque, sclopētīs spoliīsque interfectōrum onerātam, Vendredi saltū sē dedit ; tamque vēlōciter, ventō quamvīs adversō, eam rēmīs impulit, ut Rōbinson nāvigantis cursum in lītore pedibus incēdēns vix aequāret.

Brevī ad arcem perventum est, in quam omnēs nunc ab omnī perīculō līberātī ingressī sunt. Tum hospitēs ambō cēnam salūbrem parant. Et certē Rōbinson subrīsit, cum cōgitāsset sē persōnam rēgis referre. Tōtī scīlicet nunc īnsulae imperitābat ; omnēs ejus subditī vītam illī acceptam referre dēbēbant, ab ejus nūtū pendēre, atque, sī opus esset, vītam ipsam prō dominō profundere.

Tunc sīc socium Rōbinson alloquitur : « Duplicī nōmine fēstus nōbīs hic diēs habēbitur : tum quod duōs hominēs ex faucibus barbarōrum ēripuimus ; tum quod tū ipse, ō amīce, patrem tuum recēpistī. Lautissimīs igitur dapibus hodiē mēnsam īnstruāmus. »

Inter epulandum nārrāvit Hispānus, quō fātō inter manūs barbarōrum incidisset. Cum ille sex ferē mēnsēs inter eōs versātus fuisset, eōrum linguam ita didicerat, ut cōgitāta verbīs exprimeret, Vendredique apud dominum mūnere interpretis fungēbātur. Summa eōrum, quae nunc ille nārrāvit, haec est :

« Nāvis nostra ad mercātūram nigrōrum hominum faciendam profecta erat. Ab ōrā scīlicet Āfricae vēnimus, ubi variās mercēs ex Eurōpā cum grānulīs aureīs, ebore atque hominibus nigrīs mūtāverāmus, odiōsō quidem et inhūmānō quaestū : hōs centum numerō nāvī imposuerāmus in Americam trānsvehendōs. Jam vīgintī eōrum vītā excesserant, aliīs quippe super aliōs prōmiscuē congestīs. Tempestās saeva et diuturna ab itinere dēerrantēs ad ōram Brasiliae nōs abripuit. Cum nāvis fatīscere coepisset, nec in altum revertī gubernātor audēret, satius dūxit ōram terrae continentis legere. Exortā subitō novā tempestāte, ventīs reflantibus rejecta est nāvis ā continente, et noctū prope īnsulam quamdam in scopulōs conjecta. Nōnnūlla explōsimus tormenta, et, sīcuti fierī solet, significāvimus nōs in discrīmine versārī, et statuimus nāvem, quoad fierī posset, nōn dēserere. Hāc mente servōrum nigrōrum vincula solvimus, ut illī nōs ad aquam undique per compāgēs laxātās abundantem hauriendam adjuvārent. Quī simul līberōs sē sentiunt, factā cōnspīrātiōne, scaphās occupant ad lībertātem simul vītamque servandam. Tum inopēs cōnsiliī haesimus. Illōs enim vī adhibitā cōgendī potestās nōbīs nōn erat ; quippe nōs quīndecim numerō, illī octōgintā, multī quoque eōrum nostrīs armīs potītī. Neque tamen minus anceps perīculum erat dērelictīs in nāve scōpulīs haerente, sine scaphārum auxiliō : ad precēs igitur cōnfūgimus, eōs ōrantēs quī paulō ante servī erant, ut vel remanērent, vel nōs sēcum abdūcerent. Hīc vērō nōn possum quīn hūmānitātī illōrum laudēs dēbitās persolvam. Etsī enim illīs saevissimē ūsī fuerāmus, tamen misericordiā commōtī hoc nōbīs concessērunt, ut in scaphās, sed cūnctī inermēs, admitterēmur.

« Tum in eās dēsiluimus, tantā multitūdine, ut paene submergerentur. Interim dum ad īnsulam proximam tendimus, mūtātus subitō ventus nōs, quantumvīs rēmīs connīsōs, in altum prōpulit. Tum vērō praesentissimum fuit vītae discrīmen. Attamen scaphae, quamvīs māximē onerātae, et flūctibus crēbrīs jactātae, undārum vim superābant ; ac dēmum praeter omnem exspectātiōnem, nēmine āmissō, ad īnsulam plānē ignōtam dēlātae sunt, cujus ab incolīs hūmānissimē exceptī sumus. Vītam apud illōs hūc ūsque dēgimus, suō quisque modō, miserō illō quidem ; barbarī quippe, nūllum agrum exercentēs, piscibus tantum frūctibusque vēscuntur. Illī nōbīscum libenter suam cibāriōrum paucitātem commūnicāvērunt, nōsque docuērunt quā arte piscārentur, ut ipsī, quae essent ad vīvendum necessāria, parārēmus. Longē melior sānē erat nigrōrum hominum condiciō ; quippe quī et huic vītae assuētī, et nunc in lībertātem vindicātī essent.

« Paucīs abhinc diēbus gēns quaedam fīnitima īnsulae bellum intulit. Tunc omnēs arma capiunt : nōs quoque exīstimāmus nostrum esse officium, sānctum atque sollemne, hospitibus tam hūmānīs auxiliārī.

« Ego quidem ā latere fortissimī illīus senis pugnāvī, quī leōnis īnstar in hostēs dēnsissimōs irruit. Quem cum ab hostibus circumventum vīdissem, dum dīmicantī opem ferre properō, ipse īnfēlīx cum eō captus sum. Duōs inde diēs duāsque noctēs manibus pedibusque vīnctī dēgimus, sitī īnsuper famēque excruciātī. Hodiernō autem diē vix exortō ad scaphās prōtrahimur, scīlicet ut, prō ferō suō mōre, praedam illī vorārent. Tum vērō dīvīna prōvidentia, vōs, ō virī fortēs magnanimīque, ad nōs servandōs mīsit, ut vōbīs ejusmodī beneficium dēbērēmus, quod solvere numquam erit in nostrā potestāte. »

Hispānus hīs dictīs conticuit ; effūsīs autem lacrimīs significāvit quam grātō esset animō. Rōbinson incrēdibilī cum laetitiā comperit vērissimum esse quod prius conjēcerat, Vendredique cum eō dīvīnae prōvidentiae et sapientiam et benignitātem admīrātus est.

Proximō diē, Rōbinson omnēs sibi subditōs convocāvit, ut rem, quae diūtius differrī nōn poterat, conjūnctīs vīribus perficerent.

Scīlicet verendum erat nē, malignīs jacentium in campō pugnae cadāverum vapōribus, pestis fūnesta exorīrētur. Itaque cūnctī, suā quisque īnstrūctus secūrī, conveniunt ; caesīsque lignīs, Rōmānōrum mōrem imitātī, corpora dēfūnctōrum combūrunt. Interim Vendredi patrem suum docuerat, quantum gentēs bene morātae ab hūmānā carne abhorrērent. Quod quidem mīrum senī prīmō vīsum est : fīlius autem, expositīs omnibus quae ipse ā dominō accēperat, brevī patrem eō addūxit ut mōrem istum inhūmānum āversārētur. Senem illum Dominicum Rōbinson proptereā appellāvit, quod diē dominicā eum servāverat.

Jam ille ūniversōs in cōntiōnem vocat, in quā Vendredi iterum interpretis mūnere, cum ergā Hispānum, tum apud senem Dominicum, fūnctus est. Rōbinson vērō, ut apud ipsum summa imperiī erat, hīs verbīs incipit : « Ō amīcī, quōs Deī prōvidentia sociōs mihi adjūnxit, omnia nunc possidēmus quae ad bene beātēque vīvendum requīruntur : absit vērō ut ego hīs bonīs tranquillō animō et quiētō fruar, quamdiū intellēxerō esse aliōs hominēs quī, cum ā nātūrā jūs aequum illīs fruendī accēperint, inopiā tamen et miseriā opprimantur ! Hīc loquor dē populāribus tuīs, ō amīce, quem mihi commūnis ab Eurōpā orīgō propius jungit, dē Hispānīs scīlicet quī barbarōrum sunt adhūc in potestāte. Itaque hoc ā vōbīs petō ut suam quisque sententiam dīcat, dēclāretque quā potissimum ratiōne eōs in societātem hujus nostrae condiciōnis adscīscāmus. »

Haec fātus, ūnumquemque sententiam prōferre jubet. Hispānus sē vel ūnum eōs, in scaphā dē hostibus captā, adductūrum pollicētur. Dominicus profitētur sē idem facere parātum. Vendredi autem cēnset satius esse patrem suum senem manēre, optatque ut sibi liceat Hispānō sēsē addere. Tum nōbile patrem inter et fīlium fuit certāmen, utrī potissimum contingeret vītae perīculum adīre. Itaque Rōbinson coāctus est, ad rem dirimendam, sententiam ipse suam dīcere, cui omnēs laetī obtemperāvērunt. Haec erat, ut Hispānus cum Dominicō proficīscerētur, Vendredi autem apud sē remanēret.

Addidit vērō, priusquam ambō illī in viam sē cōnferrent, necesse esse ut, arātō agrī deciēs majōre spatiō, sēmina sererentur ; auctō enim colōnōrum numerō, vīctum quoque necessārium augendum esse. Igitur per aliquot hebdomadēs continuās, agricola quisque factus est : operāriōrumque dīligentiā, fēlīciter omnia et cito cōnfecta sunt ; cūnctīsque intrā quīndecim diēs absolūtīs, cōnstitūtum iter parātur. Sed prius quam proficīscerētur, Hispānus probī grātīque in Rōbinsōnem animī documentum ēdidit, quod et prūdentiam ejus dēclārāvit. Scīlicet cōnfessus est populārēs suōs, ipsīus īnstar, esse rēmigēs dē plēbe, rude genus et incultum ; neque sibi eōrum mentem adeō perspectam esse, ut spōnsor fīat dē ipsōrum fide ac voluntāte ; itaque sē optimum cēnsēre, ā Rōbinsōne, ut pote dominō, lēgēs certās cōnstituī, nēminemque in īnsulam addūcendum esse, nisi prius lēgibus illīs sēsē obstrīnxerit. Rōbinson, laetus hospitis fide, ejus cōnsiliō obsecūtus est. Hīs autem verbīs lēgēs scrīptae erant.

« Quīcumque in īnsulā vīvere, atque in partem commoditātum, quās illa praebet, admittī cupit, eum oportet :

« 1º. Voluntātī dominī illīus īnsulae lēgitimī in omnibus oboedīre ; cūnctīsque īnstitūtīs, quae ille ad salūtem commūnem cīvium prōmovendam praecēperit, obtemperāre.

« 2º. Vītam agere in labōre, temperantiā et honestāte : nēmō enim in hāc īnsulā tolerābitur, quī ignāviae, quī luxuriae aut ūllī turpitūdinis generī sē dederit.

« 3º. Abstinēre ab omnī rixā : sīquis autem injūriam accēperit, nē sit in propriā causā jūdex, sed querēlam ad īnsulae dominum dēferat, aut ad eum quī jūdex ab illō cōnstitūtus fuerit.

« 4º. Omnēs labōrēs ad commūnem ūtilitātem necessāriōs libenter suscipere, ac, sī rēs postulābit, dominō, vel cum vītae discrīmine, opem ferre.

« 5º. Sī quis ūllam ex hīs lēgibus aequissimīs violāre ausus fuerit, cēterōrum officium est adversus eum coalēscere, ut pāreat, aut ex īnsulā in perpetuum ējiciātur.

« Nēminem vērō nōn hortāmur ut hās condiciōnēs sēriō perpendat, nōmenque jūrisjūrandī locō nōn subscrībat, nisi prius statuerit illīs quam religiōsissimē obtemperāre.

« Rōbinson. »

Hās lēgēs scrīptās Hispānus in vernāculum sermōnem vertit. Quō factō, ille et calamīs et ātrāmentō īnstruitur, ut populārēs ejus nōmen lēgibus prōpositīs prius subscrībant, quam proficīscantur. Tum viāticīs scaphae impositīs, magnā cum pietāte valedīcunt Rōbinsōnī sociōque, et vēla faciunt.

Hīs perāctīs, Rōbinson, comite Vendredi, domum vēnandō redit. Sed nōn longē prōcesserat, cum canis stetit lātrāns ad īmam rūpem arbustīs cōnsitam. Accēdunt ambō propius, hiātumque in rūpe dēprehendunt adeō artum, ut irrēpere, nōn vērō ingredī, possent. Rōbinson socium tentāre jussit num per hiātum istum posset sē immittere. Quī caput cum vix admōvisset, horrendō clāmōre retrāxit, nihilque Rōbinsōnis admonitiōnem cūrāns, āmentis īnstar aufūgit. Tandem Rōbinson, eum assecūtus, causam fugae rogat : « Heu ! heu ! respondet Vendredi, fugiāmus ! mōnstrum horrendum vīdī, ingēns, ārdentibus oculīs, faucibus tantīs ut nōs ambō simul absorbēre possit.

« — Ehem ! Rōbinson excipit, faucēs satis amplās dīcis : attamen ipse rem explōrābō. — Ō domine, exclāmat Vendredi, ad pedēs ejus prōvolūtus, per Deum tē obsecrō ; absit ut hoc faciās : tē mōnstrum illud dēglūtiet ; tum miser Vendredi dominō orbātus erit. » Rōbinson subrīdēns interrogat, an ipse ab illō dēvorātus fuerit. Cum Vendredi obmūtēsceret, illum Rōbinson domum jussit festīnāre, ut lampadem accēnsam quaereret. Ipse interim ad spēluncam reversus sclopētō armātus, ad ōstium sē collocat.

Mox Vendredi cum lampade redit, dominumque iterātīs precibus ōrat, nē mortī certae ultrō sē objiciat. Rōbinson autem, quī rē dēlīberātā timōris expers erat, hortātur socium ut animō cōnfīdat. Tum lampadem sinistrā, sclopētum dextrā tenēns, mōnstrō fortiter obvius fertur. Capite vix immissō, ad dubiam lampadis lūcem ipse quoque aliquid cōnspicātus est quod sibi horrōrem incussit. Neque adeō tamen aufugere voluit ; sed admōtā propius lampade, perspexit nihil plānē illud esse nisi lamam aetāte frāctum, et seniō mox interitūrum. Scīlicet cum iīs animālibus, quae sīc dēgunt utī nātūra sē habet, vīrēs nōn jam suppetunt ut anquīrant et parent quae sunt sibi ad vīctum necessāria, tum sēsē in latibula recipiunt, ubi languōre aut inediā cōnsūmuntur.

Cum igitur Rōbinson circumspiciendō nihil dēprehendisset praeter animal illud minimē timendum, penitus in spēluncam irrēpsit, vocātō ad sē Vendredi. Hic etsī vehementer trepidābat, nōn potuit quīn dominum ducem sequerētur, atque nōn sine admīrātiōne vīdit quantopere magnitūdinem mōnstrī timor exaggerāvisset.

Cum jam lama in eō esset ut ageret animam, Rōbinson illum ex antrō prōpellit, quem, cum exspīrāverit, terrā obruat. Quō factō, cūriōsius locum explōrantēs, inveniunt antrum satis amplum et jūcundum, ex quō magnam in posterum ūtilitātem sē captūrōs spērābant : scīlicet illud quasi dē industriā excavātum erat. Hoc statim Rōbinson ēlēgit, ubi, fervidissimō sōlis aestū, frīgus captāret. Itaque missus est Vendredi ut īnstrūmenta afferret, quōrum ope coepērunt ōstium antrī amplificāre ; atque in hōc opere, dum abessent duo lēgātī, tempus nōn sine jūcunditāte cōnsūmpsērunt.

Octo jam ēlāpsīs diēbus nōndum lēgātī redierant. Vendredi saepissimē nunc ad montem prōcurrēbat ; nec tamen, quamvīs intentīs intuērētur oculīs, quidquam cōnspiciēbat. Tandem diē quādam, cum Rōbinson domī occupātus esset, ecce subitō redit ille exsultāns, ac procul : « Adveniunt ! adveniunt ! » Hōc nūntiō laetus Rōbinson, telescopiō arreptō, ad collem properat. Inde ē longinquō prōspicit scapham ad īnsulam tendentem. Sed, quassāns caput, « Incertum, ait ille sociō, an hoc vērē sit quod exspectāmus. » Vendredi expalluit : Rōbinson iterum speculātur ; nunc jam rēs est nōn dubia. Scīlicet Eurōpaeāna erat nāvicula, albīque hominēs in eā armātī. Extemplō sociī alium collem cōnscendunt, certiōra vīsūrī. Quantus vērō fuit stupor cernentium nāvem ingentem Anglicam, in ancorīs stantem !

Tum Rōbinsōnis animus admīrātiōne, metū, laetitiā invicem afficitur. Hinc enim gaudet spē līberātiōnis ; inde vērō stupet metuitque, quod nōn liquet quō cōnsiliō nāvis ista hoc appulisset. Itaque veritus nē pīrātae essent, in colle arboribus virgultīsque cōnsitō sē sociumque collocat in speculīs. Inde cernunt scapham ūndecim hominibus onerātam ad lītus appellere, ex quibus octo armātī, trēs reliquī inermēs vīnctīque. Hī quidem vix in lītore expositī vinculīs solūtī sunt. Ūnus ex illīs misericordiam armātōrum implōrābat. Reliquī duo manibus sublātīs ā Deō auxilium et salūtem petere vidēbantur. Quibus cōnspectīs, Rōbinson perturbātus et anceps cōnsiliī stetit. At brevī nōn sine horrōre videt nōnnūllōs nautārum strictīs gladiīs necem captīvō intentantēs, ac deinde tribus captīvīs relictīs proximum petentēs nemus. Illī intereā sedēbant maestō dējectōque vultū, ad cōgitātiōnēs quid deinde futūrum esset dolōre conversō. Tum Rōbinson, cujus in mentem aliēnīs malīs propria revocābantur, miserīs istīs hominibus vel ipsīus vītae perīculō opem ferre statuit. Igitur Vendredi jubētur sclopēta, gladiōs apparātumque tormentārium quam celerrimē afferre : ipse remanēre satius dūxit, speculātūrus quae sequerentur. Cūnctīs igitur ad pugnandum parātīs, magnā cum voluptāte nostrī animadvertunt nautās vagantēs in umbrā passim recubāre, ut somnō, diēī fervidissimō tempore, indulgērent. Tum Rōbinson, cum paululum exspectāsset, cōnfīdentī animō ad miserōs illōs accēdit. Quī cum faciē ā Rōbinsōne āversā sedērent, attonitī stupuērunt, audītā vōce subitō clāmantis : « Quīnam virī estis ? » At illī exsilīre, fugamque parāre. Rōbinson vērō Germānicō sermōne hortātur, nē timeant ; sē servātōrem adesse, et dē patriā, dē malīs, et quid opis ipse ferre posset, interrogat. « Anglī sumus, » respondet ūnus, quī Germānicam linguam apprīmē intellegēbat. « Ego sum praefectus nāvis : nautae meī, conjūrātiōne factā, nāvī meā potītī sunt. Prīmō statuerant mē cum virīs istīs bonīs interficere ; tandem vītam dēprecantibus concessērunt. Vīta autem in hāc īnsulā dēsertā, inopiā et miseriā peritūrīs, est ipsā morte acerbior. — Ego vōs, inquit Rōbinson, ex omnī difficultāte expediam, vel ipsīus capitis meī perīculō, sed duplicī lēge, scīlicet ut mihi tū, quamdiū in īnsulā, cum tuīs pāreās ; deinde ut, sī nāvem tuam tibi restituere mihi contigerit, mē meōsque in Angliam revehās. » Quae cum praefectus affirmandō prōmīsisset, tum Rōbinson sclopētō quemque gladiōque armāvit, eā tamen condiciōne, ut iīs nēmō ante ūterētur quam ipse jussisset. « Scelestōs hominēs, addit ille, somnō nunc sōpītōs, et passim jacentēs occupēmus ; sed incruenta sit victōria. »

Tum illī tōtī ab lūctū versī in īram, ducem secūtī sunt ; Vendredi laqueōs, quibus illī ligātī fuerant, sēcum ferente. Jam ad proximum accēdunt, in faciem prōstrātum, et somnō tam altō oppressum, ut, manibus pedibusque vīnctīs, ōs eī prius obstrūxerint quam penitus experrēctus esset. Manibus ā tergō revīnctīs, in eōdem statū immōtus manēre jubētur ; quī, sī vel minimam vōcem ēdiderit, jugulābitur.

Quō factō, ad secundum properant, quem ligātum pariter supīnum collocant, eadem, nisi sileat, intentantēs. Et jam, favente suprēmō illō scelerum vindice, sex in vinculīs erant, cum postrēmī duo, subitō experrēctī surgentēsque, arma corripiunt. « Ō vōs scelestī, exclāmat Rōbinson, cernite sociōs, arma abjicite ; pereat quī cūnctābitur. » Haec cum intonuisset, illī, gladiīs abjectīs, in genua sē prōsternere, supplicēsque dēlictī veniam ā praefectō petere. Atque hīs etiam manūs nōdīs implicantur. Tum Rōbinson jubet ūniversōs in spēluncam contrūdī ; ōstiōque validīs arborum rāmīs obstrūctō, mandat cūstōdī ut interficiātur sī quis claustrum tentat perrumpere. Deinde sociī factō agmine ad scapham sē cōnferunt, quam vectibus admōtīs in siccum prōtrahunt ; carīnā deinde perforātā.

Sub hōram post merīdiem tertiam, tormentum ē nāvī explōditur, ad revocandōs ex īnsulā nautās. Quō signō ter repetītō cum nēmō rediisset, alia scapha ē nāvī profecta est ad īnsulam. Tunc Rōbinson cum sociīs in collem sē recipit. Scaphā appulsā, nautae ad priōrem currunt, quam vident in siccō, et perforātam. Jam circumspicere, sociōsque nōmine vocāre. Nēmō autem fuit quī respondēret. Illī decem numerō erant, armātī omnēs. Rōbinson, quī ex praefectō accēperat inter captīvōs trēs esse quī nōn nisi metū coāctī vēnerant in sceleris societātem, Vendredi gubernātōremque ad eōs mittit ; cumque illī veniam ōrāssent impetrāssentque, tum armīs redditīs eōs, quae ipse praecēperit, sēdulō exsequī jubet.

Interim quī posteriōrī scaphā advectī fuerant, sustulēre clāmōrem. Redditur et major ā Rōbinsōnis commīlitōnibus ; hoc enim ille jusserat, ut advenae in nemora allicerentur. Illī scīlicet, vōce respondentium vix audītā, sparsī hinc inde per silvās vagantur. Sed nēmine repertō, cum jam advesperāsceret, noctem veritī, ad scapham redeunt, cursū et vānō errōre fessī. Atque, ut quisque occurrit, excipitur ab īnsidiantibus, quōrum in manūs sex ita incidērunt. Cum quattuor aliī reverterentur, mittitur ad hōs ūnus nautārum in grātiam receptōrum, interrogātūrus, an sponte armīs abjectīs sē submittere velint ; nī faciant, īnsulae prōcūrātōrem, trīgintā abhinc passibus, quīnquāgintā mīlitēs ex arce ēdūxisse, quī ipsōs caederent. Tum Rōbinson armōrum strepitum ūnā omnēs ēdere jussit, ad verba lēgātī cōnfirmanda. Priusque illī terrōre quam bellō vincuntur. « An vērō dēlictī veniam impetrātūrī sumus ? » quīdam ex iīs tandem rogat. Cui praefectus in virgultīs latēns sīc acclāmāvit : « Vōcem meam agnōscis, Thōmā Smith ! Sī īlicō arma ē manibus ceciderint, vītam habēbitis, Atkins exceptō. » Scīlicet ille sēditiōnis concitor fuerat. Tum ūniversī statim arma abjicere. Atkins autem exclāmāns, praefectum obtestātur ut sibi parcat ignōscatque commūne esse omnium scelus. Praefectus respondet, sē, quod ūnum posset, prōcūrātōris eum clēmentiae commendātūrum ; quod illī placuerit, exspectet.

Quō factō, Vendredi cum tribus nautīs ad illōs vinciendōs mittitur. Jam Rōbinson, quī prōcūrātōris persōnam agēbat, accessit cum praefectō. Hic autem dē captīvīs eōs ēlēgit, quibus eam nātūrae bonitātem nōverat ut ipsōs sceleris commissī vērē paenitēret : hī ad arcem, cēterī ad spēluncam dūcuntur. Ex iīs quī in antrum anteā conjectī erant, duōs etiam addūcī jussit, dē quibus bene quoque spērābat. Quōmodo autem cum illīs ēgerit, et quae posteā acciderint, restat ut nārrētur.

Quibus culpa remissa fuerat, hī, ante arcem collēctī, decem numerō erant. Rōbinson, prōcūrātōris nōmine, quālem eum esse dūcēbant, dēclārat, eā lēge ipsōs sēditiōnis veniam impetrātūrōs ut praefectum lēgitimum in recuperandā nāve adjuvent. Quae sententia etiam captīvīs dēnūntiātur. Tum utrīsque captīvīs simul et līberīs ūnā conversandī cōpia data est, ut sēsē mūtuō in fide servandā cōnfirmārent, cum haec sōla sontibus patēret salūtis via.

Interim fabrō lignāriō mandātur ut alterīus scaphae perforātae carīnam reficiat. Tum altera praefectō, altera gubernātōrī trāditur, nautīs inter utrumque dīvīsīs, cūnctīque apparātō bellicō īnstrūctī vēla faciunt.

Rōbinson, cujus fortūna ex ēventū hujus incoeptī pendēbat, tantā animī perturbātiōne sollicitūdineque agitābātur, ut stāre locō nescīret : nunc in spēluncā sedēre, nunc in collem adscendere ; et quia noctū oculōrum cessābat ūsus, auribus captāre sī forte aliquid ē nāve audīret. Augēbātur sollicitūdō exspectātiōne signī dē quō inter eōs convēnerat. Triplex scīlicet explōsiō nōndum audīta erat, etsī mediā nocte ingruente.

Et jam spēs omnis abierat, cum subitō fit sonitus ē longinquō. Rōbinson, quasi ē somnō repente excitātus, aurēs ērigit. Sequitur altera explōsiō, et deinde tertia. Nunc cōnstat nāvem esse expugnātam ; nunc certō in Eurōpam profectūrus est. Tum āmēns laetitiā dēvolāre, socium in grāmine recubantem excitāre, amplectī, deinde ad arcem currere, sarcināsque raptim colligere.

Diē nōndum exortō, ad collem rūrsus properat ; eōque ubi nāvis in ancorīs stābat, oculōs intendit, lūcem diēī plēnam exspectāns : ac brevī cōnspicit praefectum nāvis, collem, nōnnūllīs ipsum comitantibus, cōnscendentem. Rōbinson ūnō impetū ejus in amplexūs prōvolat. Tum praefectus nārrat sē nāve fēlīciter admodum potītum esse, nēmine occīsō, nec vulnerātō quidem ; scīlicet obscūrā nocte ita ēvēnisse, ut nec agnōscerētur ipse, nec comitēs ā nāve prohibērentur. Turbulentissimōs sēditiōnis auctōrēs sibi quidem obstitisse, captōs vērō in vincula fuisse conjectōs. Hīs dictīs, cibōs quōsdam dēlicātiōrēs ē nāve afferrī jubet, laetīque omnēs lautissimō convīviō recreātī sunt.

Deinde praefectus Rōbinsōnem rogāvit, quidnam nunc sibi faciendum mandāret, quō ipsī grātiam persolveret. Huic Rōbinson : « Praeter hesterna prōmissa, haec tria tē rogābō : prīmum quidem ut hīc commorēris, dōnec pater sociī meī redierit ; tum ut mē meōsque in nāve excipiās ; dēnique ut sēditiōnis auctōribus veniam condōnēs. Haec sōla dēlictī poena sit in hāc īnsulā dēserī. »

Praefectus, haec pacta conventaque quam religiōsissimē servātūrum sē pollicitus, captīvōs addūcī jubet, pessimīsque eōrum dēsignātīs poenam irrogātam dēnūntiat ; neque illī sine laetitiā hoc audiērunt, cōnsciī quippe capitālis admissī facinoris. Rōbinson eōs benignē docuit quōmodo vīctum quaererent, illīsque rēs suās omnēs relictūrum sē prōmīsit.

Dum noster haec loquitur, Vendredi magnō cursū anhēlāns nūntiat patrem cum Hispānīs advēnisse. Cūnctī igitur illīs obviam properant. Vendredi, cēterōs praevertēns, in amplexūs patris praecurrerat. Rōbinson nōn sine admīrātiōne duās mulierēs inter advenās cōnspexit ; Dominicusque interrogātus docet uxōrēs esse duōrum Hispānōrum, quās illī in ipsā regiōne suscēperant. Hī vērō ubi audiērunt Rōbinsōnem mox profectūrum, nōnnūllōsque rēmigēs in īnsulā relictūrum esse, rogāvērunt ut sibi quoque licēret in eā remanēre ; sē enim, omnibus audītīs quae aliī memorāverant, jūcundiōrem illa sibi sēdem nōn optāre. Quibus precibus Rōbinson annuit libentissimē ; gaudēbat inprīmīs duōs hīc spectātā probitāte virōs relinquere. Spērābat enim fore ut eōrum operā et exemplō cēterī ad meliōrem frūgem redūcerentur. Hāc mente aliōs omnēs eōrum auctōritātī subjicere cōnstituit.

Itaque ūniversōs arcessī jubet : sex Anglī erant, et duo Hispānī cum uxōribus. Quibus convocātīs, suam Rōbinson dēclārāvit voluntātem, hīs verbīs : « Nēminem fore spērō, quī mihi jūs dēneget dē rēbus meīs, id est, hāc īnsulā, cum omnibus quae in eā sunt, arbitriō meō statuendī. Optō autem ut omnium cujusque vestrum, quī hīc remānsūrī estis, condiciō sit beātissima ; atque ad id assequendum, certās lēgēs nōn habentibus meum est īnstituere, vestrum autem sequī.

« Haec igitur accipite.

« Hōs ambō Hispānōs ego meōs in īnsulā vicāriōs cōnstituō. Hī praecipient ; vōs pārēbitis. Hīs committō apparātum omnem bellicum, variaque īnstrūmenta, eā tamen lēge ut illī vōbīs necessāria praebeant ; vōs autem cum iīs honestē in pāce vīvātis.

« Ac prīncipiō Deum colite ; nūlla enim cīvitās firma, nisi fundāmentum sit pietās.

« Proxima pietātī sit jūstitia. Jūs suum cuique tribuātur, ac nē cui quis noceat.

« Dē cēterīs ambō Hispānī vīderint. Illī fīnēs agrīs assignābunt, jūraque, prout rēs postulābit, prīvāta pūblicaque statuent.

« Forsan et ōlim dabitur dē vōbīs audīre, aut mē aliquandō juvābit extrēmum in hāc īnsulā mihi cārissimā vītae, tempus agere. Vae illī quī intereā īnstitūta mea trānsgressus fuerit ! Ego hominem in cymbā impositum flūctibus saevissimā tempestāte agitātīs trādam hauriendum. »

Hīs audītīs, assēnsēre omnēs, oboedientiamque pollicitī sunt.

Tum noster ea notāvit quae sēcum āveheret : scīlicet 1º. vestem ē pellibus ā sē ipsō cōnfectam, cum umbellā ; 2º. hastam propriā quoque arte perfectam, arcum, secūrimque siliceam ; 3º. psittacum, canem villōsum, lamāsque duōs ; 4º. varia īnstrūmenta, quae, cum esset sōlitārius, fabricāverat. Hīs cūnctīs in nāvem trānsportātīs, secundōque spīrante ventō, proximō diē proficīscī cōnstituunt. Jamque tempus adest. Tum Rōbinson lacrimāns eōs quī remānsūrī erant ad concordiam pietātemque sequendam dēnuō hortātus, ultimum valē acclāmat, et comitibus Vendredi Dominicōque nāvem cōnscendit. Hic inter trānseundum morbō assūmptus est.

Fēlīcissimus ad Portsmuthiam cursus fuit. Cum nāvem Rōbinson opportūnē hīc invēnisset Hamburgum tendentem, ab Anglicae nāvis praefectō discessit, atque alteram cōnscendere properāvit : haec brevī solvit ancorās.

Dulcissima jam Rōbinsōnis patria ē longinquō cernitur ; jam in ōstium Albis advēnēre, cum subitō saeva tempestās exoritur, nāvemque vī magnā in ōram conjicit. Tum quidquid valet dīligentia, quidquid perītia, adhibētur ; sed frūstrā : ventī vehementia, omnī cōnātū major, nāvem abreptam in harēnās agit tantā vī, ut carīna disrumperētur. Irruit extemplō in eam ingēns aquae vīs, adeō ut dē eā cōnservandā omnēs dēspērārent. Nāvigantibus vix datur cōpia in scaphās dēsiliendī, ut mortī, sī fierī possit, sē ēripiant.

Sīc igitur Rōbinson cum dēnuō naufragium fēcisset, miser in portum proximum advēnit, neque quidquam servāvit praeter canem, quī vectum in scaphā dominum natandō secūtus est, et psittacum in umerō ejus sedentem. Multīs post diēbus, accēpit inter variās rēs servātās umbellam vestemque pelliceam fuisse repertās.

Portus ad quem scapha appulerat, octo mīlia passuum ab Hamburgō aberat. Audiit patrem suum senem bonā valētūdine gaudēre, mātrem vērō optimam vīxisse ; quod quidem gravissimō eum dolōre affēcit. Jam nāvī Hamburgum prōfectus, quattuor hōrārum spatiō eō advēnit. Cum sequente cane et psittacō umerō īnsidente in terram dēscendisset, per circumfūsam spectantium turbam in hospitium proximum sē contulit. Inde nūntiō ad patrem missō, cūrāvit ut bonus senex ad fīlium revīsendum cautē praeparārētur, quod pater tantae nōn capāx laetitiae occubuisset.

Jam fīlius ipse per platēās satis sibi cognitās ad patriōs penātēs prōvolat, domumque assecūtus in patris gaudiō trepidantis amplexūs ruit. « Ō pater ! — Ō fīlī ! » Haec tantum ambō ēloquī potuērunt. Mūtī, trepidī, spīritūque interclūsō, alter alterīus ē collō pendent, dōnec vīs benigna lacrimārum animum utriusque oppressum levāvit.

Intereā Vendredi mīrātur frequentem tēctīs urbem, stupetque inhiāns innumera rērum mīrācula, quae nunc undique oculīs obversantur. Quōrum adspectū satiārī nōn potuit. Ac prīmō diē nūllam rem ab aliā distinguēbat, tantā animī perturbātiōne, ut esset quasi hebēs oculīs et animō.

Pater Rōbinsōnis īnstitor erat. Proptereā optāvit ut fīlius in mercātūrā exercērētur, sēque praestāret eum quī sibi dēfūnctō succēderet. Rōbinson vērō, labōrī cōnsuētūdine indūrātus, patrem rogāvit, ut sibi licēret scrīniāriōrum artem discere. Itaque cum sociō scrīniāriī cujusdam disciplīnae sē trādidit, atque, intrā ūnīus annī curriculum, uterque in eā arte tantum prōfēcerat, ut ipsī magistrōrum dignitātem assequerentur. Quō factō, officīnā commūnī īnstitūtā, amīcitiam inter sē, summō studiōrum voluntātumque cōnsēnsū, ad extrēmum vītae diem coluērunt.

Et sīc perpetuā tranquillitāte, sānitāte industriāque fortūnātī ambō vīxēre ad summam senectūtem ; posterīque libenter retinēbunt duōrum memoriam hominum, quī cēterīs documentō erunt, quōmodo suae quisque fēlīcitātis artifex esse possit.