The Project Gutenberg EBook of The Oxford Book of Latin Verse, by Various

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: The Oxford Book of Latin Verse
       From the earliest fragments to the end of the Vth Century A.D.

Author: Various

Editor: Heathcote William Garrod

Release Date: January 6, 2012 [EBook #38503]

Language: English

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK THE OXFORD BOOK OF LATIN VERSE ***




Produced by Charlene Taylor, Ted Garvin, Rory OConor and
the Online Distributed Proofreading Team at
https://www.pgdp.net









   The Oxford Book Of Latin Verse


   From the earliest fragments to the end of the Vth Century A.D.

   Chosen by

   H.W. Garrod

   Fellow of Merton College.

   Oxford

   At the Clarendon Press

   FIRST PUBLISHED 1912

   REPRINTED 1921, 1926, 1934, 1940 1943, 1947, 1952, 1964, 1968

   PRINTED IN GREAT BRITAIN




PREFACE


The plan of this book excludes epic and the drama, and in general so
much of Roman poetry as could be included only by a licence of excerpt
mostly dangerous and in poetry of any architectonic pretensions
intolerable. If any one remarks as inconsistent with this plan the
inclusion of the more considerable fragments of Ennius and the early
tragedians, I will only say that I have not thought it worth while to be
wiser here than Time and Fate, which have of their own act given us
these poets in lamentable excerpt. A more real inconsistency may be
found in my treatment of the didactic poets. It seemed a pity that
Didactic Poetry--in some ways the most characteristic product of the
Roman genius--should, in such a Collection as this, be wholly
unrepresented. It seemed a pity: and it seemed also on the whole
unnecessary. It seemed unnecessary, for the reason that many of the
great passages of Lucretius, Vergil, and Manilius hang so loosely to
their contexts that the poets themselves seem to invite the gentle
violence of the excerptor. These passages are 'golden branches' set in
an alien stock--_non sua seminat arbos_. The hand that would pluck them
must be at once courageous and circumspect. But they attend the fated
despoiler:

    Ergo alte uestiga oculis et rite repertum
    carpe manu, namque ipse uolens facilisque sequetur
    si te fata uocant.

Even outside Didactic Poetry I have allowed myself an occasional
disloyalty to my own rule against excerpts. I have, for example,
detached one or two lyrics from the Tragedies of Seneca. And, again,
from the long and sometimes tedious _Itinerarium_ of Rutilius I have
detached the splendid apostrophe to Rome which stands in the forefront
of that poem. These are pieces without which no anthology of Latin
poetry would be anything but grotesquely incomplete. And after all we
should be the masters and not the slaves of our own rules.

Satire finds no place in this book. Horace is represented only by his
lyrics. Juvenal and Persius are not represented at all. The _Satires_
and _Epistles_ of Horace are books of deep and wide influence. They have
taught lessons in school which have been remembered in the world. They
have made an appeal to natures which teaching more profound and
spiritual leaves untouched. By their large temper and by their complete
freedom from cant they have achieved a place in the regard of men from
which they are not likely to be dislodged by any changes of literary
fashion or any fury of the enemies of humane studies. I am content to
leave them in this secure position, and not to intrude them into a
Collection where Horace himself would have known them to be out of
place. Indeed, he has himself said upon this subject all that needs to
be said.[1] Persius similarly, in the Prologue to his _Satires_,
excludes himself from the company of the great poets. Nor can I believe
that Juvenal has any place among them. In the rhetoric of rancour he is
a distinguished practitioner. But he wants two qualities essential to
great poetry--truth and humanity. I say this because there are critics
who speak of Juvenal as though he were Isaiah.

My Selection begins with fragments of the Saliar hymns, and ends with
the invocation of Phocas to 'Clio, reverend wardress of Antiquity.' If I
am challenged to justify these _termini_, I will say of the first of
them that I could not begin earlier, and that it is commonly better to
take the beginnings offered to us than to make beginnings for ourselves.
The lower _terminus_ is not so simple a matter. I set myself here two
rules. First, I resolved to include no verse which, tried by what we
call 'classical' standards, was metrically faulty. Secondly, I judged it
wiser to exclude any poetry definitely Christian in character--a rule
which, as will be seen, does not necessarily exclude all the work of
Christian poets. Within these limits, I was content to go on so long as
I could find verse instinct with any genuine poetic feeling. The author
whose exclusion I most regret is Prudentius. If any one asks me, Where
is Merobaudes? where Sedulius? where Dracontius? I answer that they are
where they have always been--out of account. Interesting, no doubt, in
other ways, for the student of poetry they do not count. Prudentius
counts. He has his place. But it is not in this Collection. It is among
other memories, traditions, and aspirations, by the threshold of a world
where Vergil takes solemn and fated leave of those whom he has guided
and inspired:

    Non aspettar mio dir più nè mio cenno.

I have spent a good deal of labour on the revision of texts: and I hope
that of some poems, particularly the less known poems, this book may be
found to offer a purer recension than is available elsewhere. I owe it
to myself, however, to say that I have sometimes preferred the
convenience of the reader to the dictates of a rigorous criticism. I
have thought it, for example, not humane to variegate the text of an
Anthology with despairing _obeli_: and occasionally I have covered up an
indubitable lacuna by artifices which I trust may pass undetected by the
general reader and unreproved by the charitable critic.

  H.W.G.

  _Oxford, Sept. 2, 1912._




INTRODUCTION


I

Latin poetry begins where almost all poetry begins--in the rude
ceremonial of a primitive people placating an unknown and dreaded
spiritual world. The earliest fragments are priestly incantations. In
one of these fragments the Salii placate Leucesius, the god of
lightning. In another the Arval Brethren placate Mars or Marmar, the god
of pestilence and blight (_lues rues_). The gods are most dreaded at the
seasons most important to a primitive people, seed-time, for example,
and harvest. The Salii celebrated Mars at seed-time--in the month which
bears his name, _mensis Martius_. The name of the Arval Brethren betrays
their relation to the gods who watch the sown fields. The aim of this
primitive priestly poetry is to get a particular deity into the power of
the worshipper. To do this it is necessary to know his name and to use
it. In the Arval hymn the name of the god is reiterated--it is a spell.
Even so Jacob wished to know--and to use--the name of the god with whom
he wrestled. These priestly litanies are accompanied by wild dances--the
Salii are, etymologically, 'the Dancing men'--and by the clashing of
shields. They are cast in a metre not unsuited to the dance by which
they are accompanied. This is the famous Saturnian metre, which remained
the metre of all Latin poetry until the coming of the Greeks. Each verse
falls into two halves corresponding to the forward swing and the recoil
of the dance. Each half-verse exhibits three rhythmical beats answering
to the beat of a three-step dance. The verse is in the main accentual.
But the accent is hieratic. The hieratic accent is discovered chiefly in
the first half of the verse: where the natural accent of a disyllabic
word is neglected and the stress falls constantly on the final
syllable.[2] This hieratic accent in primitive Latin poetry is
important, since it was their familiar use of it which made it easy for
the Romans to adapt the metres of Greece.

The first poets, then, are the priests. But behind the priests are the
people--moved by the same religious beliefs and fears, but inclined, as
happens everywhere, to make of their 'holy day' a 'holiday'. And hence a
different species of poetry, known to us chiefly in connexion with the
harvest-home and with marriage ceremonial--the so-called Fescennine
poetry. This poetry is dictated by much the same needs as that of the
priests. It is a charm against _fascinum_, 'the evil eye': and hence the
name Fescennine. The principal constituent element in this Fescennine
poetry was obscene mockery. This obscenity was magical. But just as it
takes two to make a quarrel, so the obscene mockery of the Fescennine
verses required two principals. And here, in the improvisations of the
harvest-home, we must seek the origins of two important species of Latin
poetry--drama and satire.

There was magic in the house as well as in the fields. Disease and Death
demanded, in every household, incantations. We still possess fragments
of Saturnian verse which were employed as charms against disease. Magic
dirges (_neniae_) were chanted before the house where a dead man lay.
They were chanted by a _praefica_, a professional 'wise woman', who
placated the dead man by reiterated praise of him. These chants probably
mingled traditional formulae with improvisation appropriate to
particular circumstances. The office of the _praefica_ survived into a
late period. But with the growth of Rationalism it very early came into
disrepute and contempt. Shorter lived but more in honour was an
institution known to us only from casually preserved references to it in
Cato and Varro. This was the _Song in Praise of Famous Men_ which was
sung at banquets. Originally it was sung by a choir of carefully
selected boys (_pueri modesti_), and no doubt its purpose was to
propitiate the shades of the dead. At a later period the boy choristers
disappear, and the _Song_ is sung by individual banqueters. The ceremony
becomes less religious in character, and exists to minister to the
vanity of great families and to foster patriotism. In Cato's time the
tradition of it survived only as a memory from a very distant past. Its
early extinction must be explained by the wider use among the Romans of
written memorials. Of these literary records nothing has survived to us:
even of epitaphs preserved to us in inscriptions none is earlier than
the age of Cato. So far as our knowledge of Latin literature extends we
pass at a leap from what may be called the poetry of primitive magic[3]
to Livius Andronicus' translation of the _Odyssey_. Yet between the
work of Livius and this magical poetry there must lie a considerable
literary development of which we know nothing. Two circumstances may
serve to bring this home to us. The first is that stage plays are known
to have been performed in Rome as early as the middle of the fourth
century. The second is that there existed in Rome in the time of Livius
a school of poets and actors who were sufficiently numerous and
important to be permitted to form a Guild or College.

The position of Livius is not always clearly understood. We can be sure
that he was not the first Roman poet. Nor is it credible that he was the
first Greek teacher to find his way to Rome from Southern Italy. To what
does he owe his pre-eminence? He owes it, in the first place, to what
may be called a mere accident. He was a schoolmaster: and in his
_Odyssey_ he had the good fortune to produce for the schools precisely
the kind of text-book which they needed: a text-book which was still
used in the time of Horace. Secondly, Livius Andronicus saved Roman
literature from being destroyed by Greek literature. We commonly regard
him as the pioneer of Hellenism. This view needs correcting. We shall
probably be nearer the truth if we suppose that Livius represents the
reaction against an already dominant Hellenism. The real peril was that
the Romans might become not too little but too much Hellenized, that
they might lose their nationality as completely as the Macedonians had
done, that they might employ the Greek language rather than their own
for both poetry and history. From this peril Livius--and the patriotic
nobles whose ideals he represented--saved Rome. It is significant that
in his translation of the _Odyssey_ he employs the old Saturnian
measure. Naevius, a little later, retained the same metre for his epic
upon the Punic Wars. In the epitaph which he composed for himself
Naevius says that 'the Camenae', the native Italian muses, might well
mourn his death, 'for at Rome men have forgotten to speak in Latin
phrase'. He is thinking of Ennius, or the school which Ennius
represents. Ennius' answer has been preserved to us in the lines in
which he alludes scornfully to the _Punica_ of Naevius as written 'in
verses such as the Fauns and Bards chanted of old', the verses, that is,
of the old poetry of magic. Ennius abandons the Saturnian for the
hexameter. Livius and Naevius had used in drama some of the simpler
Greek metres. It is possible that some of these had been long since
naturalized in Rome--perhaps under Etrurian influence. But the
abandonment of the Saturnian was the abandonment of a tradition five
centuries old. The aims of Ennius were not essentially different from
those of Livius and Naevius. But the peril of a Roman literature in the
Greek language was past; and Ennius could afford to go further in his
concessions to Hellenism. It had been made clear that both the Latin
language and the Latin temper could hold their own. And when this was
made clear the anti-Hellenic reaction collapsed. Cato was almost exactly
contemporary with Ennius: and he had been the foremost representative of
the reaction. But in his old age he cried 'Peccavi', and set himself to
learn Greek.

Ennius said that he had three hearts, for he spoke three tongues--the
Greek, the Oscan, and the Latin. And Roman poetry has, as it were, three
hearts. All through the Republican era we may distinguish in it three
elements. There is the Greek, or aesthetic, element: all that gives to
it form or technique. There is the primitive Italian element to which it
owes what it has of fire, sensibility, romance. And finally there is
Rome itself, sombre, puissant, and both in language and ideals
conquering by mass. The effort of Roman poetry is to adjust these three
elements. And this effort yields, under the Republic, three periods of
development. The first covers the second century and the latter half of
the third. In this the Hellenism is that of the classical era of Greece.
The Italian force is that of Southern and Central Italy. The Roman force
is the inspiration of the Punic Wars. The typical name in it is that of
Ennius. The Roman and Italian elements are not yet sufficiently subdued
to the Hellenic. And the result is a poetry of some moral power, not
wanting in fire and life, but in the main clumsy and disordered. The
second period covers the first half of the first century. The Hellenism
is Alexandrian. The Italian influence is from the North of Italy--the
period might, indeed, be called the Transpadane period of Roman poetry.
The Roman influence is that of the Rome of the Civil Wars. The typical
name in it is that of Catullus--for Lucretius is, as it were, a last
outpost of the period before: he stands with Ennius, and the Alexandrine
movement has touched him hardly at all. In this period the Italian
(perhaps largely Celtic) genius is allied with Alexandrianism in revolt
against Rome: and in it Latin poetry may be said to attain formal
perfection. The third period is the Augustan. In it we have the final
conciliation of the Greek, the Italian, and the Roman influences. The
typical name in it is that of Vergil, who was born outside the Roman
_ciuitas_, who looks back to Ennius through Catullus, to Homer through
Apollonius.

It is significant here that it is with the final unification of Italy
(which was accomplished by the enfranchisement of Transpadane Gaul) that
Roman poetry reaches its culmination--and at the same time begins to
decline. Of the makers of Roman poetry very few indeed are Roman. Livius
and Ennius were 'semi-Graeci' from Calabria, Naevius and Lucilius were
natives of Campania. Accius and Plautus--and, later, Propertius--were
Umbrian. Caecilius was an Insubrian Gaul. Catullus, Bibaculus, Ticidas,
Cinna, Vergil were Transpadanes. Asinius Gallus came from Gallia
Narbonensis, Horace from Apulia. So long as there was in the Italian
_municipia_ new blood upon which it could draw, Roman poetry grew in
strength. But as soon as the fresh Italian blood failed Roman poetry
failed--or at any rate it fell away from its own greatness, it ceased to
be a living and quickening force. It became for the first time what it
was not before--imitative; that is to say it now for the first time
reproduced without transmuting. Vergil, of course, 'imitates' Homer. But
observe the nature of this 'imitation'. If I may parody a famous saying,
there is nothing in Vergil which was not previously in Homer--_save
Vergil himself_. But the post-Vergilian poetry is, taken in the mass,
without individuality. There is, of course, after Vergil much in Roman
poetry that is interesting or striking, much that is brilliant,
graceful, or noble. But even so it is notable that much of the best work
seems due to the infusion of a foreign strain. Of the considerable poets
of the Empire, Lucan, Seneca, Martial are of Spanish birth: and a
Spanish origin has been--perhaps hastily--conjectured for Silius.
Claudian is an Alexandrian, Ausonius a Gaul.[4] Rome's rôle in the world
is the absorption of outlying genius. In poetry as in everything else
_urbem fecit quod prius orbis erat_.

If we are to understand the character, then, of Roman poetry in its best
period, in the period, that is, which ends with the death of Augustus,
we must figure to ourselves a great and prosaic people, with a great and
prosaic language, directing and controlling to their own ends spiritual
forces deeper and more subtle than themselves. Of these forces one is
the Greek, the other may for convenience be called the Italian. In the
Italian we must allow for a considerable intermixture of races: and we
must remember that large tracts at least of Northern Italy, notably
Transpadane Gaul and Umbria, have been penetrated by Celtic influence.
No one can study Roman poetry at all deeply or sympathetically without
feeling how un-Roman much of it really is: and again--despite its
Hellenic forms and its constant study of Hellenism--how un-Greek. It is
not Greek and not Roman, and we may call it Italian for want of a better
name. The effects of this Italian quality in Roman poetry are both
profound and elusive; and it is not easy to specify them in words. But
it is important to seize them: for unless we do so we shall miss that
aspect of Roman poetry which gives it its most real title to be called
poetry at all. Apart from it it is in danger of passing at its best for
rhetoric, at its worst for prose.

Ennius is a poet in whom the Roman, as distinct from the Italian,
temperament has asserted itself strongly. It has asserted itself most
powerfully, of course, in the _Annals_. Even in the _Annals_, however,
there is a great deal that is neither Greek nor Roman. There is an
Italian vividness. The coloured phraseology is Italian. And a good deal
more. But it is in the tragedies--closely as they follow Greek
models--that the Italian element is most pronounced. Take this from the
_Alexander_:

    adest, adest fax obuoluta sanguine atque incendio:
    multos annos latuit, ciues, ferte opem et restinguite.
    iamque mari magno classis cita
    texitur, exitium examen rapit:
    adueniet, fera ueliuolantibus
    navibus complebit manus litora.

Mr. Sellar has called attention to the 'prophetic fury' of these lines,
their 'wild agitated tones'. They seem, indeed, wrought in fire. Nor do
they stand alone in Ennius. Nor is their fire and swiftness Roman. They
are preserved to us in a passage of Cicero's treatise _De Diuinatione_:
and in the same passage Cicero applies to another fragment of Ennius
notable epithets. He speaks of it as _poema tenerum et moratum et
molle_. The element of _moratum_, the deep moral earnestness, is Roman.
The other two epithets carry us outside the typically Roman
temperament. Everybody remembers Horace's characterization of Vergil:

                        molle atque facetum
    Vergilio annuerunt gaudentes rure Camenae.

Horace is speaking there of the Vergil of the Transpadane period: the
reference is to the _Eclogues_. The Romans had _hard_ minds. And in the
_Eclogues_ they marvelled primarily at the revelation of temperament
which Horace denotes by the word _molle_. Propertius, in whose Umbrian
blood there was, it has been conjectured, probably some admixture of the
Celtic, speaks of himself as _mollis in omnes_. The _ingenium molle_,
whether in passion, as with Propertius, or, as with Vergil, in
reflection, is that deep and tender sensibility which is the least Roman
thing in the world, and which, in its subtlest manifestations, is
perhaps the peculiar possession of the Celt. The subtle and moving
effects, in the _Eclogues_, of this _molle ingenium_, are well
characterized by Mr. Mackail, when he speaks of the 'note of brooding
pity' which pierces the 'immature and tremulous cadences' of Vergil's
earliest period. This _molle ingenium_, that here quivers beneath the
half-divined 'pain-of-the-world', is the same temperament as that which
in Catullus gives to the pain of the individual immortally poignant
expression. It is the same temperament, again, which created Dido.
Macrobius tells us that Vergil's Dido is just the Medea of Apollonius
over again. And some debt Vergil no doubt has to Apollonius. To the
Attic drama his debt is far deeper; and he no doubt intended to invest
the story of Dido with the same kind of interest as that which attaches
to, say, the Phaedra of Euripides. Yet observe. Vergil has not
_hardness_ enough. He has not the unbending righteousness of the tragic
manner. The rather hard moral grandeur of the great Attic dramatists,
their fine spiritual steel, has submitted to a strange softening
process. Something melting and subduing, something neither Greek nor
Roman, has come in. We are passed out of classicism: we are moving into
what we call romanticism. Aeneas was a brute. There is nobody who does
not feel that. Yet nobody was meant to feel that. We were meant to feel
that Aeneas was what Vergil so often calls him, _pius_. But the Celtic
spirit--for that is what it is--is over-mastering. It is its
characteristic that it constantly girds a man--or a poet--and carries
him whither he would not. The fourth _Aeneid_ is the triumph of an
unconscionable Celticism over the whole moral plan of Vergil's epic.

I will not mention Lesbia by the side of Dido. The Celtic spirit too
often descends into hell. But I will take from Catullus in a different
mood two other examples of the Italic romanticism. Consider these three
lines:

    usque dum tremulum mouens
    cana tempus anilitas
    omnia omnibus annuit,

--'till that day when gray old age shaking its palsied head nods in all
things to all assent.' That is not Greek nor Roman. It is the
unelaborate magic of the Celtic temperament. Keats, I have often
thought, would have 'owed his eyes' to be able to write those three
lines. He hits sometimes a like matchless felicity:

    She dwells with Beauty, Beauty that must die,
    And Joy, whose hand is ever at his lips
    Bidding adieu.

But into the effects which Catullus just happens upon by a luck of
temperament Keats puts more of his life-blood than a man can well spare.

Take, again, this from the _Letter to Hortalus_. Think not, says
Catullus, that your words have passed from my heart,

    ut missum sponsi furtiuo munere malum
      procurrit casto uirginis e gremio,
    quod miserae oblitae molli sub ueste locatum,
      dum aduentu matris prosilit, excutitur;
    atque illud prono praeceps agitur decursu,
      huic manat tristi conscius ore rubor,

--'as an apple, sent by some lover, a secret gift, falls from a maid's
chaste bosom. She placed it, poor lass, in the soft folds of her robe
and forgot it. And when her mother came towards her out it fell; fell
and rolled in headlong course. And vexed and red and wet with tears are
her guilty cheeks!'

That owes something, no doubt, to Alexandria. But in its exquisite
sensibility, its supreme delicacy and tenderness, it belongs rather to
the romantic than to the classical literatures.

_Molle atque facetum_: the deep and keen fire of mind, the quick glow of
sensibility--that is what redeems literature and life alike from
dullness. The Roman, the typical Roman, was what we call a 'dull man'.
But the Italian has this fire. And it is this that so often redeems
Roman literature from itself. We are accustomed to associate the word
_facetus_ with the idea of 'wit'. It is to be connected, it would seem,
etymologically with _fax_, 'a torch'. Its primitive meaning is
'brightness', 'brilliance': and if we wish to understand what Horace
means when he speaks of the element of '_facetum_' in Vergil, perhaps
'glow' or 'fire' will serve us better than 'wit'. _Facetus_, _facetiae_,
_infacetus_, _infacetiae_ are favourite words with Catullus. With
_lepidus_, _illepidus_, _uenustus_, _inuenustus_ they are his usual
terms of literary praise and dispraise. These words hit, of course,
often very superficial effects. Yet with Catullus and his friends they
stand for a literary ideal deeper than the contexts in which they occur:
and an ideal which, while it no doubt derives from the enthusiasm of
Alexandrian study, yet assumes a distinctively Italian character. Poetry
must be _facetus_: it must glow and dance. It must have _lepor_: it must
be clean and bright. There must be nothing slipshod, no tarnish. 'Bright
is the ring of words when the right man rings them.' It must have
_uenustas_, 'charm', a certain melting quality. This ideal Roman poetry
never realizes perhaps in its fullness save in Catullus himself. In the
lighter poets it passes too easily into an ideal of mere cleverness:
until with Ovid (and in a less degree Martial) _lepor_ is the whole man.
In the deeper poets it is oppressed by more Roman ideals.

The _facetum ingenium_, as it manifests itself in satire and invective,
does not properly here concern us: it belongs to another order of
poetry. Yet I may be allowed to illustrate from this species of
composition the manner in which the Italian spirit in Roman poetry
asserts for itself a dominating and individual place. _Satura quidem
tota nostra est_, says Quintilian. We know now that this is not so: that
Quintilian was wrong, or perhaps rather that he has expressed himself in
a misleading fashion. Roman Satire, like the rest of Roman literature,
looks back to the Greek world. It stands in close relation to
Alexandrian Satire--a literature of which we have hitherto been hardly
aware. Horace, when he asserted the dependence of Lucilius on the old
Attic Comedy, was nearer the truth than Quintilian. But the influence of
Attic Comedy comes to Lucilius (and to Horace and to Juvenal and to
Persius) by way of the Alexandrian satirists. From the Alexandrians come
many of the stock themes of Roman Satire, many of its stock characters,
much of its moral sentiment. The _captator_, the {mempsimoiros},
the _auarus_ are not the creation of Horace and Juvenal. The seventh
satire of Juvenal is not the first 'Plaint of the Impoverished
Schoolmaster' in literature. Nor is Horace _Sat._ II. viii the earliest
'Dinner with a Nouveau-Riche'. In all this, and in much else in Roman
Satire, we must recognize Alexandrian influence. Yet even so we can
distinguish clearly--much more clearly, indeed, than in other
departments of Latin poetry--the Roman and the primitive Italian
elements. 'Ecquid is homo habet aceti in pectore?' asks Pseudolus in
Plautus. And Horace, in a well-known phrase, speaks of _Italum acetum_,
which the scholiast renders by 'Romana mordacitas'. This 'vinegar' is
the coarse and biting wit of the Italian countryside. It has its origin
in the casual ribaldry of the _uindemiatores_: in the rudely improvized
dramatic contests of the harvest-home. Transported to the city it
becomes a permanent part of Roman Satire. Roman Satire has always one
hero--the average _paterfamilias_. Often he is wise and mild and
friendly. But as often as not he is merely the _uindemiator_, thinly
disguised, pert and ready and unscrupulous, 'slinging vinegar' not only
at what is morally wrong but at anything which he happens either to
dislike or not to understand. The vices of his--often
imaginary--antagonist are recounted with evident relish and with parade
of detail.

It is not only in Satire that we meet this _Italum acetum_. We meet it
also in the poetry of personal invective. This department of Roman
poetry would hardly perhaps reward study--and it might very well revolt
the student--if it were not that Catullus has here achieved some of his
most memorable effects. In no writer is the _Italum acetum_ found in so
undiluted a sort. And he stands in this perhaps not so much for himself
as for a Transpadane school. The lampoons of his compatriot Furius
Bibaculus were as famous as his own. Vergil himself--if, as seems
likely, the _Catalepton_ be a genuine work of Vergil--did not escape the
Transpadane fashion. In fact the Italian aptitude for invective seems in
North Italy, allied with the study of Archilochus, to have created a new
type in Latin literature--a type which Horace essays not very
successfully in the _Epodes_ and some of the _Odes_. The invective of
Catullus has no humbug of moral purpose. It has its motive in mere hate.
Yet Catullus knew better than any one how subtle and complex an emotion
is hate. Two poems will illustrate better than anything I could say his
power here: and will at the same time make clear what I mean when I
distinguish the Italian from the Roman temperament in Latin poetry.

Let any one take up the eleventh poem of Catullus:

    cum suis uiuat ualeatque moechis,
    quos simul complexa tenet trecentos,
    nullam amans uere sed identidem omnium
      ilia rumpens.

There is invective. There is the lash with a vengeance. Yet the very
stanza that follows ends in a sob:

    nec meum respectet, ut ante, amorem,
    qui illius culpa cecidit uelut prati
    ultimi flos, praetereunte postquam
      tactus aratrost.

Turn now for an inverse effect to the fifty-eighth poem:

    Caeli, Lesbia nostra, Lesbia illa,
    illa Lesbia, quam Catullus unam
    plus quam se atque suos amauit omnes ...

Note the dragging cadences, the pathetic iteration, the scarce-concealed
agony of longing. Yet this five-line poem ends in a couplet of
intolerable obscenity.

There once more you have the unpredictable Celtic temperament--obscenity
of wrath dissolving in the tenderness of unbidden tears, fond regret
stung suddenly to a rage foul and unscrupulous.

But let me here guard against a misapprehension. The more closely we
study Roman poetry the more clearly do we become aware of the presence
in it of a non-Roman element: and the more does it seem as though this
non-Roman element were the originative force, as though it were to this
that Roman poetry owes most of that in it which we regard as essentially
poetical. The quickening force in the best Roman poetry is the Italian
blood. Yet we speak of this poetry as Roman: and it is not without
reason that we do so. If it was to a great extent made by Italians, it
was made by Italians who were already Romanized. Indeed the Italian and
the Roman elements are never so separate or so disparate in actuality as
they appear in literary analysis. The Italian spirit worked always under
the spell of Rome, and not under any merely external compulsion. And the
spell of Rome is over the whole of Roman poetry. The Italians were only
a nation _through Rome_: and a great poetry must have behind it a great
life: it must express a great people, their deeds and their ideals.
Roman poetry does, beyond almost any other poetry, bear the impress of a
great nation. And after all the _language_ of this poetry is the
language of the Romans. It is said of it, of course, that it is an
unpoetical language. And it is true that it has not the dance and
brightness of Greek: that it is wanting in fineness and subtlety: that
it is defective in vocabulary. All this is true. Yet the final test of
the poetical character of a language is the poetry that is written in
it. The mere sound of Roman poetry is the sound of a great nation. And
here let us remember what we ought never to forget in reading Roman
poetry. It was not made to be read. It was made to be spoken. The Roman
for the most part did not read. He was read to. The difference is plain
enough. Indeed it is common to hear the remark about this or that book,
that 'It is the kind of book that ought to be read aloud'. Latin books
_were_ read aloud. And this practice must have reacted, however
obscurely, upon the writing of them. Some tinge of rhetoric was
inevitable. And here I am led to a new theme.


II

Perhaps no poetry of equal power and range is so deeply infected with
rhetoric as the Roman. A principal cause of this is, no doubt, the
language. But there are other causes, and we shall most easily penetrate
these if we consider what I may call the environment of Roman poetry.

Two conditions in Rome helped to foster literary creation among a people
by temperament unimaginative. Of these the first is an educational
system deliberately and steadily directed towards the development of
poetical talent. No nation ever believed in poetry so deeply as the
Romans. They were not a people of whom we can say, as we can of the
Greeks, that they were _born to_ art and literature. Those of them who
attained to eminence in art and literature knew this perfectly well.
They knew by how laborious a process they had themselves arrived at such
talent as they achieved. The characteristic Roman triumphs are the
triumphs of material civilization. But the Romans were well aware that a
material civilization cannot be either organized or sustained without
the aid of spiritual forces, and that among the most important of the
spiritual forces that hold together the fabric of nationality are art
and literature. With that large common sense of theirs which, as they
grew in historical experience, became more and more spiritual, they
perceived early, and they gauged profoundly, the importance of
accomplishments not native to their genius. They knew what had happened
to the 'valiant kings' who 'lived before Agamemnon'--and why. The same
could easily happen to a great empire. That is partially, of course, a
utilitarian consideration. But the Romans believed also, and deeply, in
the power of literature--and particularly of poetry--to humanize, to
moralize, to mould character, to inspire action. It was this faith
which, as Cicero tells us, lay behind the great literary movement
associated with the circle of Scipio Africanus. It was this faith which
informed the Augustan literature. Horace was a man of the world--or he
liked to think himself one. He was no dreamer. Yet when he speaks of the
influence of high poetry upon the formation of character he speaks with
a grave Puritanism worthy of Plato. These practical Romans had a
practicality deeper than ours. The average Englishman, when he is told
that 'the battle of Waterloo was won by the sonnets of Wordsworth', is
puzzled and even offended. Nothing of Eton and its playing-fields?
Nothing of Wellington and his Guards? What have sonnets in common with
soldiering? But the Roman knew of himself that sonnets are a kind of
soldiering. And much as he admired deeds, he knew that there is no deed
greater than 'the song that nerves a nation's heart.'

These are not mere words: and this was not, in the Roman, an idle faith.
It was a practical faith; that is to say, he acted upon it. Upon this
faith was based, at any rate in the early period of Roman history, the
whole of the Roman system of education. The principal business of the
Roman schoolmaster was to take the great poets and interpret them 'by
reading and comment'. Education was practically synonymous with the
study of the poets. The poets made a man brave, the poets made a man
eloquent, the poets made him--if anything could make him--poetical. It
is hardly possible to over-estimate the obscure benefit to the national
life of a discipline in which the thought and language of the best
poetry were the earliest formative influences.

The second of the two conditions which favoured literary creation in
Rome was a social system which afforded to a great and influential class
the leisure for literary studies and the power to forward them. These
two conditions are, roughly, synchronous in their development. Both take
rise in the period of the Punic Wars. The Punic Wars not only quickened
but they deepened and purified Roman patriotism. They put the history of
the world in a new light to the educated Roman. The antagonism of Greek
and Roman dropped away. The wars with Pyrrhus were forgotten. The issue
was now no longer as between Greece and Rome, but as between East and
West. The Roman saw in himself the last guardian of the ideals of
Western civilization. He must hand on the torch of Hellenic culture.
Hence, while in other countries Literature _happens_, as the sun and the
air happen--as a part of the working of obscure natural forces--in Rome
it is from the beginning a premeditated self-conscious organization.
This organization has two instruments--the school of the _grammaticus_
and the house of the great noble. Here stands Philocomus, here Scipio.

In the period of the Punic Wars this organization is only rudimentary.
By no means casual, it is none the less as yet uninfected by
officialism. The transition from the age of Scipio to the age of
Augustus introduced two almost insensible modifications:

(1) In the earlier period the functions of the _grammaticus_ and the
_rhetor_ were undifferentiated. The _grammaticus_, as he was known
later, was called then _litteratus_ or _litterator_. He taught both
poetry and rhetoric. But Suetonius tells us that the name denoted
properly an 'interpres poetarum': and we may infer that in the early
period instruction in rhetoric was only a very casual adjunct of the
functions of the _litterator_. At what precise date the office of the
_litterator_ became bifurcated into the two distinct professions of
_grammaticus_ and _rhetor_ we cannot say. It seems likely that the
undivided office was retained in the smaller Italian towns after it had
disappeared from the educational system of Rome. The author of
_Catelepton V_, who may very well be Vergil, appears to have frequented
a school where poetry and rhetoric were taught in conjunction. Valerius
Cato and Sulla, the former certainly, the latter probably, a
Transpadane, were known as _litteratores_. But the _litterator_
gradually everywhere gave place to the _grammaticus_: and behind the
_grammaticus_, like Care behind the horseman, sits spectrally the
_rhetor_.

(2) The introduction of the _rhetor_ synchronizes with the transition
from the private patron to the patron-as-government-official. And by an
odd accident both changes worked in one and the same direction. That the
system of literary patronage was in many of its effects injurious to the
Augustan literature is a thesis which was once generally allowed. But it
was a thesis which could easily take exaggerated expression. And against
the view which it presents there has recently been a not unnatural
reaction. A moderate representative of this reaction is the late
Professor Nettleship. 'The intimacy', says Nettleship[5], 'which grew
up between Octavianus and some of the great writers of his time did not
imply more than the relation which ... often existed between a poor poet
and his powerful friend. For as the men of nobler character among the
Roman aristocracy were mostly ambitious of achieving literary success
themselves, and were sometimes really successful in achieving it: as
they had formed a high ideal of individual culture ... aiming at
excellence in literature and philosophy as well as in politics and the
art of war, so they looked with a kindly eye on the men of talent and
genius who with less wealth and social resources than their own were
engaged in the great work of improving the national literature.'

There is much here which is truly and tellingly said. We ought never to
forget that the system of patronage sprang from a very lofty notion of
patriotism and of the national welfare. It implies a clear and fine
recognition among the great men of affairs of the principle that a
nation's greatness is not to be measured, and cannot be sustained, by
purely material achievements. It is true, again, that the system of
patronage did not originate with Augustus or the Augustans. Augustus was
a patron of letters just as Scipio had been--because he possessed power
and taste and a wide sense of patriotic obligation. So much is true, or
fairly true. But if it is meant, as I think it is, that the literary
patronage of the Princeps was the same in kind as, and different only in
degree from, that exercised by the great men of the Republican
period--if that is meant, then we have gone beyond what is either true
or plausible.

I am not concerned here, let me say, with the _moral_ effects of
literary patronage. I am concerned only with its literary effects. Nor
will I charge these to Augustus alone. He was but one patron--however
powerful--among many. He did not create the literature which carries his
name. Nevertheless it seems impossible to doubt that it was largely
moulded under his personal influence, and that he has left upon it the
impress of his own masterful and imperial temper. Suetonius in a few
casual paragraphs gives us some insight into his literary tastes and
methods. He represents him as from his youth up a genuine enthusiast for
literature: 'Eloquentiam studiaque liberalia (i.e. _grammatice_ and
rhetoric) ab aetate prima et cupide et laboriosissime exercuit.' Even
upon active military service he made a point of reading, composing, and
declaiming daily. He wrote a variety of prose works, and 'poetica
summatim attigit', he dabbled in poetry. There were still extant in
Suetonius' time two volumes of his poetry, the one a collection of
_Epigrammata_, the other--more interesting and significant--a hexameter
poem upon _Sicily_.[6] Moreover Augustus 'nursed in all ways the
literary talent of his time'. He listened 'with charity and
long-suffering' to endless recitations 'not only of poetry and of
history but of orations and of dialogues'. We are somewhat apt, I fancy,
to associate the practice of recitation too exclusively with the
literary circles of the time of Nero, Domitian, and Trajan. Yet it is
quite clear that already in the Augustan age this practice had attained
system and elaboration. From the silence of Cicero in his Letters (the
Epistles of Pliny furnish a notable contrast) we may reasonably infer
that the custom was not known to him. It is no doubt natural in all ages
that poets and orators should inflict their compositions upon their more
intimate friends. No one of us in a literary society is safe even to-day
from this midnight peril. But even of these informal recitations we hear
little until the Augustan age. Catullus' friend Sestius perhaps recited
his orations in this fashion: but the poem[7] admits a different
interpretation. And it is significant that we are nowhere told that
Cicero declaimed to his friends the speeches of the second action
against Verres. Those speeches were not delivered in court. They were
published after the flight of Verres. If custom had tolerated it we may
be sure that Cicero would not have been slow to turn his friends into a
jury.

The formal recitation, recitation as a 'function', would seem to be the
creation of the Principate. It was the product in part, no doubt, of the
Hellenizing movement which dominated all departments of literary
fashion. But we may plausibly place its origin not so much in the vanity
of authors seeking applause, or in that absence of literary vanity which
courts a frank criticism, as in the relations of the wealthy patron and
his poor but ambitious client. The patron, in fact, did not subscribe
for what he had not read--or heard. The endless recitations to which
Augustus listened were hardly those merely of his personal friends. He
listened, as Suetonius says, 'benigne et patienter'. But it was the
'benignity and patience' not of a personal friend but of a government
official--of a government official dispensing patronage. Suetonius
allows us to divine something of the tastes of this all-powerful
official. He was the particular enemy of 'that style which is easier
admired than understood'--_quae mirentur potius homines quam
intellegant_. It looks as though the clearness and good sense which mark
so distinctively the best Augustan literature were developed to some
extent under the direct influence of the Princeps.

The Princeps and his coadjutors may perhaps be not unprofitably regarded
as the heads of a great Educational Department. Beneath them are
numberless _grammatici_ and _rhetores_. The work of these is directed
towards the ideals of the supreme heads of the Department. How far this
direction is due to accident and how far to some not very defined
control it would be impossible to say. But obviously among the conscious
aims of the schools of many of these _grammatici_ and _rhetores_ was the
ambition of achieving some of the great prizes of the literary world.
The goal of the pupil was government preferment, as we should call it.
And we may perhaps be allowed, if we guard ourselves against the peril
of mistaking a distant analogy for a real similarity of conditions, to
see in the recitations before the Emperor and his ministers, an
inspection, as it were, of schools and universities, an examination for
literary honours and emoluments. And this being so, it is not to no
purpose that the _rhetor_ in this age stands behind the _grammaticus_.
For the final examination, the inspection-by-recitation, is bound to be,
whatever the wishes of any of the parties concerned, an examination in
rhetoric. The theme appointed may be history, it may be philosophy, it
may be poetry. But the performance will be, and must be, rhetoric. The
_Aeneid_ of Vergil may be read and re-read by posterity, and pondered
word by word, line upon line. But it is going to be judged at a single
recitation. For Vergil, it is true, there may be special terms. But this
will be the lot of the many; and the many will develop, to suit it, a
fashion of poetry the influence of which even Vergil himself will hardly
altogether escape. Moreover, there will be, of course, other patrons
than the Princeps, at once less patient and less intelligent.

These effects of recitation we recognize, of course, easily enough in
the case of such a poet as Lucan. But we must go back further. Vergil
is, no doubt, as little like Lucan as he well could be. Yet he did not
sit at the feet of Epidius for nothing: and he did not forget when he
wrote the fourth book of the _Aeneid_ that he would one day read it to
Augustus. We know that there are several kinds of oratory. But we are
inclined, I think, to suppose that there is only one kind of
rhetoric--that rhetoric is always the same thing. Yet there are at least
two kinds of rhetoric. In the practical world there are two conquering
forces--the iron hand and the velvet glove. Just so in rhetoric--which
in the spiritual world is one of the greatest, and very often one of the
noblest, of conquering forces--there is the iron manner and the velvet
manner. Lucan goes home like a dagger thrust. His is the rhetoric that
cuts and beats. The rhetoric of Vergil is soft and devious. He makes no
attempt to astonish, to perplex, to horrify. He aims to move us in a
wholly different manner. And yet, like Lucan, he aims to move us _once
and for all_. He aims to be understood upon a first hearing. I know that
this sounds like a paradox. I shall be told that Vergil is of all poets
the most indirect. That is perfectly true. But _why_ is Vergil of all
poets the most indirect? Just because he is always trying at all costs
to make himself clear. Lucan says a thing once and is done with it.
Vergil cannot. He begins all over again. He touches and retouches. He
has no 'theme' not succeeded by a 'variation'.[8] In Lucan everything
depends upon concentration, in Vergil upon amplification. Both are
trying painfully to be understood on a first hearing--or, rather, to
make, on a first hearing, the emotional or ethical effect at which they
aim. Any page of Vergil will illustrate at once what I mean. I select at
random the opening lines of the third _Aeneid_:

    postquam res Asiae Priamique euertere gentem
    immeritam uisum superis, ceciditque superbum
    Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troia;
    diuersa exsilia et desertas quaerere terras
    auguriis agimur diuum, classemque sub ipsa
    Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae,
    incerti quo fata ferant, ubi sistere detur.

The first three lines might have been expressed by an ablative absolute
in two words--_Troia euersa_. But observe. To _res Asiae_ in 1 Vergil
adds the explanatory _Priami gentem_, amplifying in 2 with the new
detail _immeritam_. _Euertere uisum_ (1-2) is caught up by _ceciditque
Ilium_ (2-3), with the new detail _superbum_ added, and again echoed
(3) by _humo fumat_--_fumat_ giving a fresh touch to the picture. In 4
_diuersa exsilia_ is reinforced by _desertas terras_, _sub ipsa
Antandro_ (5-6) by _montibus Idae_ (6). In 7 _ubi sistere detur_ echoes
_quo fata ferant_. One has only to contrast the rapidity of Homer, in
whom every line marks decisive advance. But Vergil diffuses himself. And
this diffusion is in its origin and aim rhetorical.

Yet he did not write, and I do not mean to suggest that he wrote, for an
_auditorium_ and {es to parachrêma}, and not for the scrupulous
consideration of after ages. He wrote to be read and pondered. But he is
haunted nevertheless by the thought of the _auditorium_. It distracts,
and even divides, his literary consciousness. He writes, perhaps without
knowing it, for two classes--for the members of his patron's salon and
for the scholar in his study. We shall not judge his style truly if we
allow ourselves wholly to forget the _auditorium_. And here let me add
that we shall equally fail to understand the style of Lucan or that of
Statius if we remember, as we are apt to do, only the _auditorium_. The
_auditorium_ is a much more dominating force in their consciousness than
it is in that of Vergil. But even they rarely allow themselves to forget
the judgement of the scholar and of posterity. They did not choose and
place their words with so meticulous a care merely for the audience of
an afternoon. If we sometimes are offended by their evident subservience
to the theatre, yet on the whole we have greater reason to admire the
courage and conscience with which they strove nevertheless to keep
before them the thought of a wider and more distant and true-judging
audience.

I have intentionally selected for notice that rhetorical feature in
Vergil's style which is, I think, the least obvious. How much of the
_Aeneid_ was written ultimately by Epidius I hardly like to inquire.
Nowhere does Vergil completely succeed in concealing his rhetorical
schooling. Even in his greatest moments he is still to a large extent a
rhetorician. Indeed I am not sure that he ever writes pure
poetry--poetry which is as purely poetry as that of Catullus. Take the
fourth book of the _Aeneid_, which has so much passionate Italian
quality. Even there Vergil does not forget the mere formal rules of
rhetoric. Analyse any speech of Dido. Dido knows all the rules. You can
christen out of Quintilian almost all the figures of rhetoric which she
employs. Here is a theme which I have not leisure to develop. But it is
interesting to remember in this connexion the immense and direct
influence which Vergil has had upon British oratory. Burke went nowhere
without a copy of Vergil in his pocket. Nor is it for nothing that the
fashion of Vergilian quotation so long dominated our parliamentary
eloquence. These quotations had a perfect appropriateness in a
rhetorical context: for they are the language of a mind by nature and by
education rhetorical.


III

Roman poetry continued for no less than five centuries after the death
of Vergil--and by Roman poetry I mean a Latin poetry classical in form
and sentiment. But of these five centuries only two count. The second
and third centuries A.D. are a Dark Age dividing the silver twilight of
the century succeeding the age of Horace from the brief but brilliant
Renaissance of the fourth century: and in the fifth century we pass into
a new darkness. The infection of the Augustan tradition is sufficiently
powerful in the first century to give the impulse to poetic work of high
and noble quality. And six considerable names adorn the period from Nero
to Domitian. Of these the greatest are perhaps those of Seneca, Lucan,
and Martial. All three are of Spanish origin: and it is perhaps to their
foreign blood that they owe the genius which redeems their work from its
very obvious faults. It is the fashion to decry Seneca and Lucan as mere
rhetoricians. Yet in both there is something greater and deeper than
mere rhetoric. They move by habit grandly among large ideas. Life is
still deep and tremendous and sonorous. Their work has a certain Titanic
quality. We judge their poetry too much by their biography, and their
biography too little in relation to the terrible character of their
times. Martial is a poet of a very different order. Yet in an inferior
_genre_ he is supreme. No other poet in any language has the same
never-failing grace and charm and brilliance, the same arresting
ingenuity, an equal facility and finish. We speak of his faults, yet, if
the truth must be told, his poetry is faultless--save for one fault: its
utter want of moral character. The three other great names of the period
are Statius, Silius, and Valerius. Poets of great talent but no genius,
they 'adore the footsteps' of an unapproachable master. Religiously
careful artists, they see the world through the eyes of others. Sensible
to the effects of Greatness, they have never touched and handled it.
They know it only from the poets whom they imitate. The four winds of
life have never beat upon their decorous faces. We would gladly give the
best that they offer us--and it is often of fine quality--for something
much inferior in art but superior in the indefinable qualities of
freshness and gusto. The exhaustion of the period is well seen in
Juvenal--in the jaded relish of his descriptions of vice, in the
complete unreality of his moral code, in a rhetoric which for ever just
misses the fine effects which it laboriously calculates.

The second century is barren. Yet we are dimly aware in the reign of
Hadrian of an abortive Revival. We hear of a school of _neoterici_: and
these _neoterici_ aimed at just what was needed--greater freshness and
life. They experimented in metre, and they experimented in language.
They tried to use in poetry the language of common speech, the language
of Italy rather than that of Rome, and to bring into literature once
again colour and motion. The most eminent of these _neoterici_ is Annius
Florus, of whom we possess some notable fragments. But the movement
failed; and Florus is the only name that arrests the attention of the
student of Roman poetry between Martial and Nemesianus. Nemesianus is
African, and his poems were not written in Rome. But his graceful genius
perhaps owes something to the impulsion given to literary studies by
Numerian--one of the few emperors of the period who exhibit any interest
in the progress of literature. The fourth century is the period of
Renaissance. We may see in Tiberianus the herald of this Renaissance.
The four poems which can be certainly assigned to him are distinguished
by great power and charm. It is a plausible view that he is also the
author of the remarkable _Peruigilium Veneris_--that poem proceeds at
any rate from the school to which Tiberianus belongs. The style of
Tiberianus is formed in the academies of Africa, and so also perhaps his
philosophy. The Platonic hymn to the Nameless God is a noble monument of
the dying Paganism of the era. Tiberianus' political activities took him
to Gaul: and Gaul is the true home of this fourth-century Renaissance.
In Gaul around Ausonius there grew up at Bordeaux a numerous and
accomplished and enthusiastic school of poets. To find a parallel to the
brilliance and enthusiasm of this school we must go back to the school
of poets which grew up around Valerius Cato in Transpadane Gaul in the
first century B.C. The Bordeaux school is particularly interesting from
its attitude to Christianity. Among Ausonius' friends was the austere
Paulinus of Nola, and Ausonius himself was a convert to the Christian
faith. But his Christianity is only skin-deep. His Bible is Vergil, his
books of devotion are Horace and Ovid and Statius. The symbols of the
Greek mythology are nearer and dearer to him than the symbolism of the
Cross. The last enemy which Christianity had to overcome was, in fact,
Literature. And strangely enough the conquest was to be achieved
finally, not by the superior ethical quality of the new religion, but by
the havoc wrought in Latin speech by the invasion of the Barbarians, by
the decay of language and of linguistic study. To the period of
Ausonius--and probably to Gaul--belong the rather obscure Asmenidae--the
'sons', or pupils, of Asmenius. At least two of them, Palladius and
Asclepiadius, exhibit genuine poetical accomplishment. But the schools
both of Ausonius and of Asmenius show at least in one particular how
relaxed had become the hold even upon its enthusiasts of the true
classical tradition. All these poets have a passion for triviality, for
every kind of _tour de force_, for conceits and mannerisms. At times they
are not so much poets as the acrobats of poetry.

The end of the century gives us Claudian, and a reaction against this
triviality. 'Paganus peruicacissimus,' as Orosius calls him, Claudian
presents the problem of a poet whose poetry treats with real power the
circumstances of an age from which the poet himself is as detached as
can be. Claudian's real world is a world which was never to be again, a
world of great princes and exalted virtues, a world animated by a
religion in which Rome herself, strong and serene, is the principal
deity. Accident has thrown him into the midst of a political nightmare
dominated by intriguing viziers and delivered to a superstition which
made men at once weak and cruel. Yet this world, so unreal to him, he
presents in a rhetorical colouring extraordinarily effective. Had he
possessed a truer instinct for things as they are he might have been the
greatest of the Roman satirists. He has a real mastery of the art of
invective. But, while he is great where he condemns, where he blesses he
is mostly contemptible. He has too many of the arts of the cringing
Alexandrian. And they availed him nothing. Over every page may be heard
the steady tramp of the feet of the barbarian invader.

After Claudian we pass into the final darkness. The gloom is illuminated
for a brief moment by the Gaul Rutilius. But Rutilius has really
outlived Roman poetry and Rome itself. Nothing that he admires is any
longer real save in his admiration of it. The things that he condemns
most bitterly are the things which were destined to dominate the world
for ten centuries. Christianity is 'a worse poison than witchcraft'. The
monastic spirit is the 'fool-fury of a brain unhinged'. The monasteries
are 'slave-dungeons'.

It was these 'slave-dungeons' which were to keep safe through the long
night of the Middle Ages all that Rutilius held dear. It was these
'slave-dungeons' which were to afford a last miserable refuge to the
works of that long line of poets of whom Rutilius is the late and
forlorn descendant. Much indeed was to perish even within the fastnesses
of these 'slave-dungeons': for the monasteries were not always secure
from the shock of war, nor the precious memorials which they housed from
the fury of fanaticism. Yet much was to survive and to emerge one day
from the darkness and to renew the face of the world. Rutilius wrote his
poem in 416 A.D. If he could have looked forward exactly a thousand
years he would have beheld Poggio and the great Discoverers of the
Italian Renaissance ransacking the 'slave-dungeons' of Italy, France,
and Germany, and rejoicing over each recovered fragment of antiquity
with a pure joy not unlike that which heavenly minds are said to feel
over the salvation of souls. These men were, indeed, kindling into life
again the soul of Europe. They were assisting at a New Birth. In this
process of regeneration the deepest force was a Latin force, and of this
Latin force the most impelling part was Latin poetry. We are apt
to-day, perhaps, in our zeal of Hellenism, to forget, or to disparage,
the part which Latin poetry has sustained in moulding the literatures of
modern Europe. But if the test of great poetry is the length and breadth
of its influence in the world, then Roman poetry has nothing to fear
from the vagaries of modern fashion. For no other poetry has so deeply
and so continuously influenced the thought and feeling of mankind. Its
sway has been wider than that of Rome itself: and the Genius that broods
over the Capitoline Hill might with some show of justice still claim, as
his gaze sweeps over the immense field of modern poetry, that he beholds
nothing which does not owe allegiance to Rome:

    Iupiter arce sua totum cum spectat in orbem,
      nil nisi Romanum quod tueatur habet.




NVMA POMPILIVS (?)

  715-673 B.C.


_1. Fragments of the Saliar Hymns_

_i_

    DIVOM templa cante,
    diuom deo supplicate.

_ii_

    QVOME tonas, Leucesie,
    prae tet tremonti.
    quor libet, Curis,
    decstumum tonare?

_iii_

    CONSE, ulod oriese:
    omnia tuere,
    adi, Patulci, coi isse:
    Sancus Ianes Cerus es.
    Duonus Ianus ueuet
    po melios, eu, recum.




THE ARVAL BROTHERHOOD


_2. Against Plague upon the Harvest_

  _Incertae Aetatis._

      ENOS, Lases, iuuate,
      enos, Lases, iuuate,
      enos, Lases, iuuate.
    neue lue rue, Marmar, sins incurrere in pleoris,
    neue lue rue, Marmar, sins incurrere in pleoris,
    neue lue rue, Marmar, sers incurrere in pleoris.
    satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber,
    satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber,
    satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber,
          semunis alternei aduocapit conctos,
          semunis alternei aduocapit conctos,
          semunis alternei aduocapit conctos.
              enos, Marmor, iuuato,
              enos, Marmor, iuuato,
              enos, Marmor, iuuato.
                  triumpe, triumpe, triumpe, triumpe, triumpe.




ANONYMOUS


_3. Charms_

_i. Against the Gout_

  _Incertae Aetatis._

    EGO tui memini,
    medere meis pedibus:
    terra pestem teneto,
    salus hic maneto
    in meis pedibus.

_ii. At the Meditrinalia_

    NOVOM uetus uinum bibo,
    nouo ueteri morbo medeor.


_4. An Ancient Lullaby_

  _Incertae Aetatis._

    LALLA, lalla, lalla:
    i, aut dormi aut lacta.


_5. Epitaphs of the Scipios_

  284-176 B.C.

_i_

    CORNELIVS Lucius Scipio Barbatus,
    Gnaiuod patre prognatus fortis uir sapiensque,
    quoius forma uirtutei parisuma fuit,
    consol, censor, aidilis quei fuit apud nos,
    Taurasia, Cisauna, Samnio cepit,
    subigit omne Loucanam opsidesque abdoucsit.

_ii_

    HONC oino ploirime cosentiont Romai
    duonoro optumo fuise uiro
    Lucium Scipione. filios Barbati
    consol, censor, aidilis hic fuet apud nos:
    hic cepit Corsica Aleriaque urbe,
    dedet Tempestatebus aide meretod.

_iii_

    QVEI apice insigne Dialis flaminis gesistei,
    mors perfecit tua ut essent omnia breuia,
    honos fama uirtusque, gloria atque ingenium.
    quibus sei in longa licuiset utier tibi uita,
    facile facteis superases gloriam maiorum.
    qua re lubens te in gremiu Scipio, recipit
    terra, Publi, prognatum Publio, Corneli.

_iv_

    MAGNA sapientia multasque uirtutes
    aeuitate quam parua posidet hoc saxsum.
    quoiei uita defecit, non honos, honore,
    is hic situs, quei nunquam uictus est uirtutei,
    annos gnatus uiginti is Diteist mandatus,
    ne quairatis honore quei minus sit mactus.




L. LIVIVS ANDRONICVS

  284-204 B.C. (?)


_6. Fragments of the Odyssey_

_i_

    VIRVM mihi, Camena, insece uersutum.

_ii_

    Mea puera quid uerbi ex tuo ore supera fugit?

_iii_

    Mea puer quid uerbi ex tuo ore audio?
    neque enim te oblitus sum, Laertie noster.

_iv_

    Simul ac dacrimas de ore noegeo detersit.

_v_

    Namque nullum peius macerat hemonem
    quamde mare saeuom: uires quoi sunt magnae,
    topper eas confringunt importunae undae.

_vi_

    Topper citi ad aedis uenimus Circai.
    simul duona eorum portant ad naues:
    milia alia in isdem inserinuntur.

_vii_

    In Pylum deuenies aut ibi ommentans.

_viii_

    Inferus an superus tibi fert deus funera, Vlixes?

_ix_

    Cum socios nostros mandisset impius Cyclops.

_x_

    At celer hasta uolans perrumpit pectora ferro.


_7. Dramatic Fragments_

_i_

    TVM autem lasciuum Nerei simum pecus
    ludens ad cantum classem lustratur choro.

_ii_

    Ipsus se in terram saucius fligit cadens.

_iii_

    Quin quod parere uos maiestas mea procat,
    toleratis templo, letoque hanc deducitis?

_iv_

    Nam praestatur uirtuti laus, sed gelu multo ocius
    uento tabescit.

_v_

    Confluges ubi conuentu campum totum inumigant.

_vi_

    Florem anculabant Liberi ex carchesiis.

_vii_

    Quo Castalia per struices saxeas lapsu accidit.

_viii_

    Quem ego nefrendem alui lacteam inmulgens opem.

_ix_

    Puerarum manibus confectum pulcerrime.

_x_

    Iamne oculos specie laetauisti optabili?




CN. NAEVIVS

  270-199 B.C. (?)


_8. Fragments of the Bellum Poenicum_

_i_

    NOVEM Iouis concordes filiae sorores.

_ii_

    Postquam auem aspexit in templo Anchisa,
    sacra in mensa penatium ordine ponuntur,
    immolabat auream uictimam pulcram.

_iii_

                              Amborum uxores
    noctu Troiad exibant capitibus opertis,
    flentes ambae, abeuntes lacrimis cum multis.

_iv_

    Blande et docte percontat, Aenea quo pacto
    Troiam urbem liquisset.

_v_

    Deinde pollens sagittis inclutus Arquitenens
    sanctus Ioue prognatus Pythius Apollo.

_vi_

                                Transit Melitam
    Romanus exercitus, insulam integram urit,
    populatur, uastat, rem hostium concinnat.

_vii_

    Sin illos deserant fortissimos uiros,
    magnum stuprum populo fieri per gentis.

_viii_

    Seseque ei perire mauolunt ibidem
    quam cum stupro redire ad suos populares.

_ix_

    Fato Metelli Romae fiunt consules.


_9. Dramatic Fragments_

_i_

    LAETVS sum laudari me abs te, pater, a laudato uiro.

_ii_

    Vos qui regalis corporis custodias
    agitatis, ite actutum in frondiferos locos,
    ingenio arbusta ubi nata sunt, non obsita.

_iii_

    Cedo, qui rem uestram publicam tantam amisistis tam cito?
    proueniebant oratores nouei, stulti adulescentuli.

_iv_

                                    Ego semper pluris feci
    potioremque habui libertatem multo quam pecuniam.

_v_

                                    Si quidem loqui uis,
    non perdocere multa longe promicando oratiost.

_vi_

    Quasi in choro ludens datatim dat se et communem facit:
    alii adnutat, alii adnictat, alium amat, alium tenet,
    alibi manus est occupata, alii pede percellit pedem,
    anulum dat alii spectandum, a labris alium inuocat,
    cum alio cantat, at tamen alii suo dat digito litteras.


_10. His Own Epitaph_

    IMMORTALES mortales si foret fas flere,
    flerent diuae Camenae Naeuium poetam.
    itaque, postquam est Orchi traditus thesauro,
    obliti sunt Romai loquier lingua Latina.




T. MACCIVS PLAVTVS

  254-184 B.C.


_11. His Own Epitaph_

    POSTQVAM est mortem aptus Plautus, Comoedia luget,
    scaena est deserta, dein Risus Ludus Iocusque
    et Numeri innumeri simul omnes conlacrumarunt.




MARCIVS VATES

  250-200 B.C. (?)


_12. Precepts_

_i_

    POSTREMVS dicas, primus taceas.

_ii_

    Quamuis nouentium duonum negumate.


_13. Vaticinium_

  250-200 B.C. (?)

    AQVAM Albanam, Romane, caue lacu teneri,
    caue in mare manare flumine sinas suo.
    emissam agris rigabis, dissipatam riuis
    exstingues: tum tu insiste muris hostium audax,
    memor, quam per tot annos obsides urbem,
    ex ea tibi his quae iam nunc panduntur fatis
    uictoriam oblatam. bello perfecto
    donum peramplum uictor ad mea templa
    portato: patria sacra, quorum cura dudum est
    omissa, endostaurata, ut adsolet, facito.




Q. ENNIVS

  239-169 B.C.


FROM THE ANNALS


_14. The Vision of Ilia_

    ET cita cum tremulis anus attulit artubus lumen.
    talia tum memorat lacrimans exterrita somno:
    'Eurydica prognata, pater quam noster amauit,
    uires uitaque corpus meum nunc deserit omne.
    nam me uisus homo pulcher per amoena salicta
    et ripas raptare locosque nouos: ita sola
    postilla, germana soror, errare uidebar
    tardaque uestigare et quaerere te neque posse
    corde capessere: semita nulla pedem stabilibat.
    exim compellare pater me noce uidetur
    his uerbis: "O gnata, tibi sunt ante gerendae
    aerumnae, post ex fluuio fortuna resistet."
    haec effatus pater, germana, repente recessit
    nec sese dedit in conspectum corde cupitus,
    quamquam multa manus ad caeli caerula templa
    tendebam lacrumans et blanda uoce uocabam.
    uix aegro cum corde meo me somnus reliquit.'


_15. Romulus and Remus_

    CVRANTES magna cum cura tum cupientes
    regni dant operam simul auspicio augurioque.
    ... Remus auspicio se deuouet atque secundam
    solus auem seruat. at Romulus pulcher in alto
    quaerit Auentino, seruat genus altiuolantum.
    certabant urbem Romam Remoramne uocarent.
    omnibus cura uiris uter esset induperator.
    expectant, ueluti consul cum mittere signum
    uolt omnes auidi spectant ad carceris oras,
    quam mox emittat pictis e faucibus currus:
    sic expectabat populus atque ore timebat
    rebus, utri magni uictoria sit data regni.
    interea sol albus recessit in infera noctis.
    exin candida se radiis dedit icta foras lux
    et simul ex alto longe pulcherruma praepes
    laeua uolauit auis. simul aureus exoritur sol,
    cedunt de caelo ter quattuor corpora sancta
    auium, praepetibus sese pulchrisque locis dant.
    conspicit inde sibi data Romulus esse priora,
    auspicio regni stabilita scamna solumque.


_16. The Speech of Pyrrhus_

    NEC mi aurum posco nec mi pretium dederitis:
    non cauponantes bellum sed belligerantes,
    ferro, non auro, uitam cernamus utrique,
    uosne uelit an me regnare era quidue ferat Fors
    uirtute experiamur. et hoc simul accipe dictum:
    quorum uirtuti belli fortuna pepercit,
    eorundem libertati me parcere certum est.
    dono, ducite, doque uolentibus cum magnis dis.


_17. Character of a Friend of Servilius_[9]

    HAECCE locutus uocat, quocum bene saepe libenter
    mensam sermonesque suos rerumque suarum
    omne iter impertit magnam cum lassus diei
    partem fuisset de summis rebus regundis
    consilio indu foro lato sanctoque senatu,
    cui res audacter magnas paruasque iocumque
    eloqueretur et incaute malaque et bona dictu
    euomeret si qui uellet tutoque locaret,
    quocum multa uolup sibi fecit clamque palamque,
    ingenium cui nulla malum sententia suaset
    ut faceret facinus leuis aut malus, doctus, fidelis,
    suauis homo, facundus, suo contentus, beatus,
    scitus, secunda loquens in tempore, commodus, uerbum
    paucum, multa tenens antiqua, sepulta uetustas
    quae facit; et mores ueteresque nouosque tenentem,
    multorum ueterum leges diuumque hominumque,
    prudentem, qui dicta loquiue tacereue posset,
    hunc inter pugnas conpellat Seruilius sic.


_18. M. Cornelius Cethegus_

    ADDITVR orator Cornelius suauiloquenti
    ore Cethegus Marcus Tuditano collega
    Marci filius ...
    ... is dictust ollis popularibus olim
    qui tum uiuebant homines atque aeuum agitabant
    flos delibatus populi suadaeque medulla.


_19. Caelius resists the Onset of the Istri_

    VNDIQVE conueniunt uelut imber tela tribuno:
    configunt parmam, tinnit hastilibus umbo,
    aerato sonitu galeae, sed nec pote quisquam
    undique nitendo corpus discerpere ferro:
    semper abundantes hastas frangitque quatitque.
    totum sudor habet corpus multumque laborat,
    nec respirandi fit copia: praepete ferro
    Histri tela manu iacientes sollicitabant.


_20. Toga Cedit Armis_

      POSTQVAM Discordia taetra
    belli ferratos postes portasque refregit,
    pellitur e medio sapientia, ui geritur res,
    spernitur orator bonus, horridus miles amatur.
    haut doctis dictis certantes nec maledictis
    miscent inter sese inimicitiam agitantes,
    non ex iure manum consertum, sed magis ferro
    rem repetunt regnumque petunt, uadunt solida ui.


_21. Lesser Fragments of the Annals_

_i_

    MVSAE, quae pedibus magnum pulsatis Olympum.

_ii_

    Te, sale nata, precor, Venus, et genitrix patris nostri,
    ut me de caelo uisas cognata parumper.

_iii_

    Pectora fida tenet desiderium, simul inter
    sese sic memorant: O Romule, Romule die,
    qualem te patriae custodem di genuerunt!
    O pater, O genitor, O sanguen dis oriundum,
    tu produxisti nos intra luminis oras.

_iv_

    Omnes mortales uictores, cordibus uiuis
    laetantes, uino curatos, somnus repente
    in campo passim mollissimus perculit acris.

_v_

    At tuba terribili sonitu taratantara dixit.
    incedunt arbusta per alta, securibus caedunt,
    percellunt magnas quercus, exciditur ilex,
    fraxinus frangitur atque abies consternitur alta,
    pinus proceras peruortunt: omne sonabat
    arbustum fremitu siluai frondosai.

_vi_

                        Multa dies in bello conficit unus:
    et rursus multae fortunae forte recumbunt:
    haudquaquam quemquam semper fortuna secuta est.

_vii_

    Vnus homo nobis cunctando restituit rem,
    non enim rumores ponebat ante salutem.
    ergo postque magisque uiri nunc gloria claret.

_viii_

    Concurrunt ueluti uenti cum spiritus Austri
    imbricitor Aquiloque suo cum flamine contra
    indu mari magno fluctus extollere certant.

_ix_

    Iuppiter hic risit tempestatesque serenae
    riserunt omnes risu Iouis omnipotentis.

_x_

    Et tum sicut equus qui de praesepibus fartus
    uincla suis magnis animis abrupit et inde
    fert sese campi per caerula laetaque prata,
    celso pectore saepe iubam quassat simul altam,
    spiritus ex anima calida spumas agit altas.


_Dramatic Fragments_


_22. Alcmaeon_

    VNDE haec, unde haec flamma exoritur?
    incede, adsunt, me expetit agmen.
    fer mi auxilium, pestem abige a me,
    flammiferam hanc uim quae me excruciat.
    caerulea incinctae angui incedunt,
    circumstant cum ardentibus taedis.
        eccum intendit crinitus Apollo
    arcum auratum luna innixus:
    Diana facem iacit a laeua.


_23. Andromache_

    QVID petam praesidi aut exequar, quoue nunc
    auxilio exili aut fugae freta sim?
    arce et urbe orba sum: quo accedam, quo applicem,
    cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae iacent,
        fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes
    deformati atque abiete crispa ...
    o pater, o patria: o Priami domus,
    saeptum altisono cardine templum,
    uidi ego te adstantem ope barbarica
    tectis caelatis laqueatis
    auro ebore instructam regifice ...
    haec omnia uidi inflammari,
    Priamo ui uitam euitari,
    Iouis aram sanguine turpari.


_24. Cassandra_

_i_

    MATER optuma, tu multo mulier melior mulierum,
    missa sum superstitiosis hariolationibus,
    meque Apollo fatis fandis dementem inuitam ciet.
    uirgines uereor aequalis, patris mei meum factum pudet,
    optumi uiri. mea mater, tui me miseret, mei piget:
    optumam progeniem Priamo peperisti extra me; hoc dolet;
    men obesse, illos prodesse, me obstare, illos obsequi.
    adest, adest fax obuoluta sanguine atque incendio,
    multos annos latuit, ciues, ferte opem et restinguite.
        iamque mari magno classis cita
        texitur, exitium examen rapit:
        adueniet, fera ueliuolantibus
        nauibus complebit manus litora ...
            eheu uidete:
        iudicauit inclitum iudicium inter deas tris aliquis:
        quo iudicio Lacedaemona mulier Furiarum una adueniet.


_25. ii_

    MEA mater grauida parere se ardentem facem
    uisa est in somnis Hecuba; quo facto pater
    rex ipse Priamus somnio mentis metu
    perculsus curis sumptus suspirantibus
    exsacrificabat hostiis balantibus.
    tum coniecturam postulat pacem petens
    ut se edoceret obsecrans Apollinem
    quo sese uertant tantae sortes somnium.
    ibi ex oraclo uoce diuina edidit
    Apollo puerum primus Priamo qui foret
    postilla natus temperaret tollere:
    eum esse exitium Troiae, pestem Pergamo.


_26. Telamon_

    EGO deum genus esse semper dixi et dicam caelitum,
    sed eos non curare opinor quid agat humanum genus:
    nam si curent, bene bonis sit, male malis, quod nunc abest ...
    sed superstitiosi uates inpudentesque harioli,
    aut inertes aut insani aut quibus egestas imperat,
    qui sibi semitam non sapiunt, alteri monstrant uiam,
    quibus diuitias pollicentur, ab iis drachumam ipsi petunt.
    de his diuitiis sibi deducant drachumam, reddant cetera.


_27. Telamon_

    EGO cum genui tum morituros sciui et ei rei sustuli;
    praeterea ad Troiam cum misi ob defendendam Graeciam,
    scibam me in mortiferum bellum, non in epulas mittere.


_28. Molestum Otium_

                          OTIO qui nescit utier
    plus negoti habet quam cum est negotium in negotio;
    nam cui quod agat institutumst (is) in illo negotio
    id agit, (id) studet, ibi mentem atque animum delectat suum.
    otioso in otio homini animus nescit quid uelit.
    hoc idem est: em neque domi nunc nos nec militiae sumus:
    imus huc, hinc illuc, cum illuc uentum est, ire illuc lubet.
    incerte errat animus, praeter propter uitam uiuitur.


_29. Medeae Nutrix_

    VTINAM ne in nemore Pelio securibus
    caesa accedisset abiegna ad terram trabes,
    neue inde nauis inchoandi exordium
    coepisset, quae nunc nominatur nomine
    Argo, quia Argiui in ea delecti uiri
    uecti petebant pellem inauratam arietis
    Colchis imperio regis Peliae per dolum.
    nam numquam era errans mea domo efferret pedem
    Medea animo aegro amore saeuo saucia.


_30. From the Iphigenia_

AGAM.

    QVID noctis uidetur in altisono
    caeli clipeo?

SENEX.

                    Temo superat
    stellas sublimen agens etiam atque
    etiam noctis iter.


_31. Epitaph for Scipio Africanus_

    HIC est ille situs cui nemo ciuis neque hostis
    quibit pro factis reddere opis pretium.


_32. The Same_

    A SOLE exoriente supra Maeotis paludes
      nemo est qui factis aequiperare potest.
    si fas endo plagas caelestum ascendere cuiquam est,
      mi soli caeli maxima porta patet.


_33. Scipio to Ennius_

    ENNI poeta, salue, qui mortalibus
    uersus propinas flammeos medullitus.


_34. His own Epitaph_

    ASPICITE, o ciues, senis Enni imaginis formam.
      hic uestrum panxit maxima facta patrum.
    nemo me lacrimis decoret nec funera fletu
      faxit. cur? uolito uiuos per ora uirum.




M. PACVVIVS

  220-130 B.C.


_35. Fortune_

    FORTVNAM insanam esse et caecam et brutam perhibent philosophi,
    saxoque instare in globoso praedicant uolubili:
    id quo saxum impulerit fors, eo cadere Fortunam autumant.
    insanam autem esse aiunt, quia atrox incerta instabilis siet:
    caecam ob eam rem esse iterant, quia nil cernat quo sese adplicet:
    brutam, quia dignum atque indignum nequeat internoscere.
    sunt autem alii philosophi, qui contra Fortuna negant
    ullam miseriam esse, temeritatem esse omnia autumant.
    id magis ueri simile esse usus reapse experiundo edocet:
    uelut Orestes modo fuit rex, factust mendicus modo.


_36. The Greeks set sail from Troy_

    SIC profectione laeti piscium lasciuiam
    intuemur, nec tuendi satietas capier potest.
    interea prope iam occidente sole inhorrescit mare,
    tenebrae conduplicantur noctisque et nimbum obcaecat nigror,
    flamma inter nubes coruscat, caelum tonitru contremit,
    grando mixta imbri largifico subita praecipitans cadit,
    undique omnes uenti erumpunt, saeui existunt turbines,
    feruit aestu pelagus.


_37. Genitabile Caelum_

    HOC uide circum supraque quod complexu continet terram
    solisque exortu capessit candorem, occasu nigret,
    id quod nostri caelum memorant, Grai perhibent aethera:
    quidquid est hoc, omnia animat format alit auget creat
    sepelit recipitque in sese omnia, omniumque idem est pater,
    indidemque eadem aeque oriuntur de integro atque eodem occidunt.


_38. Speech_

    O FLEXANIMA atque omnium regina rerum Oratio.


_39. Womanish Tears_

    CONQVERI fortunam aduersam, non lamentari decet:
    id uiri est officium, fletus muliebri ingenio additus.


_40. His Own Epitaph_

    ADVLESCENS tam etsi properas, hoc te saxulum
    rogat ut se aspicias, deinde, quod scriptum est, legas.
    hic sunt poetae Pacuui Marci sita
    ossa. hoc uolebam, nescius ne esses. uale.




L. ACCIVS

  170-86 B.C.


_41. Tarquin's Dream_

TARQVINIVS

    QVONIAM quieti corpus nocturno impetu
    dedi sopore placans artus languidos:
    uisust in somnis pastor ad me adpellere
    pecus lanigerum eximia pulchritudine,
    duos consanguineos arietes inde eligi
    praeclarioremque alterum immolare me:
    deinde eius germanum cornibus conitier,
    in me arietare, eoque ictu me ad casum dari:
    exin prostratum terra, grauiter saucium,
    resupinum in caelo contueri maxime
    mirificum facinus: dextrorsum orbem flammeum
    radiatum solis linquier cursu nouo.

HARIOLVS

    Rex, quae in uita ursurpant homines, cogitant curant uident,
    quaeque agunt uigilantes agitantque, ea si cui in somno accidunt,
    minus mirandum est, di rem tantam haut temere improuiso offerunt.
    proin uide ne, quem tu esse hebetem deputas aeque ac pecus,
    is sapientia munitum pectus egregie gerat
    teque regno expellat: nam id quod de sole ostentum est tibi,
    populo commutationem rerum portendit fore
    perproquinquam. haec bene uerruncent populo! nam quod dexterum
    cepit cursum ab laeua signum praepotens, pulcherrume
    auguratum est rem Romanam publicam summam fore.


_42. The Argo seen by a Shepherd who has never seen a Ship_

                                TANTA moles labitur
    fremibunda ex alto ingenti sonitu et spiritu.
    prae se undas uoluit, uertices ui suscitat:
    ruit prolapsa, pelagus respargit reflat.
    ita dum interruptum credas nimbum uoluier,
    dum quod sublime uentis expulsum rapi
    saxum aut procellis, uel globosos turbines
    existere ictos undis concursantibus:
    nisi quas terrestris pontus strages conciet,
    aut forte Triton fuscina euertens specus
    supter radices penitus undante in freto
    molem ex profundo saxeam ad caelum euehit.


_43. Shorter Fragments_

_i_

    VIRTVTI sis par, dispar fortunis patris.

_ii_

    Probae etsi in segetem sunt deteriorem datae
    fruges, tamen ipsae suapte natura enitent.

_iii_

    Probis probatus potius quam multis forem.

_iv_

    Nam is demum miser est, cuius nobilitas miserias nobilitat.

_v_

    Multi iniqui et infideles regno, pauci beniuoli.

_vi_

    Oderint dum metuant.




ANONYMOUS

  150 B.C. (?)


_44. Epitaph of Claudia_

    HOSPES, quod deico paullum est, asta ac pellege.
    heic est sepulcrum hau pulcrum pulcrai feminae:
    nomen parentes nominarunt Claudiam.
    suom mareitum corde deilexit souo:
    gnatos duos creauit: horunc alterum
    in terra linquit, alium sub terra locat.
    sermone lepido, tum autem incessu commodo.
    domum seruauit. lanam fecit. dixi. abei.




POMPILIVS

  fl. 100 B.C.


_45. His Poetical Lineage_

    PACVI discipulus dicor, porro is fuit Enni,
    Ennius Musarum: Pompilius clueor.




VALERIVS AEDITVVS

  fl. 100 B.C.


_46. The Lamp of Love_

    QVID faculam praefers, Phileros, quae nil opus nobis?
      ibimus sic: lucet pectoris flamma satis:
    istam nam potis est uis saeua extinguere uenti,
      aut imber caelo candidus praecipitans:
    at contra hunc ignem Veneris, nisi si Venus ipsa,
      nullast quae possit uis alia opprimere.




Q. LVTATIVS CATVLVS

  Cons. 102 B.C.


_47. Lost: A Heart_

    AVFVGIT mi animus; credo, ut solet, ad Theotimum
      deuenit. sic est: perfugium illud habet.
    quid? quasi non interdixem ne illunc fugitiuom
      mitteret ad se intro, sed magis eiceret!
    ibimus quaesitum. uerum ne ipsei teneamur
      formido. quid ago? da, Venus, consilium.


_48. The Rising Sun of Roscius_

    CONSTITERAM exorientem Auroram forte salutans,
      cum subito a laeua Roscius exoritur.
    pace mihi liceat, caelestes, dicere uestra:
      mortalis uisust pulcrior esse deo.




PORCIVS LICINVS

  fl. 100 B.C.


_49. Ignis Homo Est_

    CVSTODES ouium tenerae propaginis, agnum,
      quaeritis ignem? ite huc. quaeritis? ignis homost.
    si digito attigero, incendam siluam simul omnem,
      omne pecus flammast, omnia qua uideo.


_50. Terence corrupted by his Patrons_

    DVM lasciuiam nobilium et laudes fucosas petit,
    dum Africani uocem diuinam haurit auidis auribus,
    dum ad Philum se cenitare et Laelium pulchrum putat,
    dum se amari ab his concredit, crebro in Albanum uenit,
    suis postlatis rebus ad summam inopiam redactus est.
    itaque ex conspectu omnium abit ut Graeciae in terram ultumam,
    mortuost Stymphali, Arcadiae in oppido: nil Publius
    Scipio profuit, nihil illei Laelius, nil Furius,
    tres per id tempus qui agitabant facile nobilissumei:
    eorum ille opera ne domum quidem habuit conducticiam,
    saltem ut esset quo referret obitum domini seruolus.




LAEVIVS

  fl. 100 B.C.


_51. From the Erotopaegnia_

_i_

    TV, Andromacha, per ludum manu
    lasciuola ac tenellula
    capiti meo, trepidans libens,
    insolita plexti munera.

_ii_

    CORPORE tenuato pectoreque
    undique obeso ac mente exsensa
    tardigeniclo senio obpressum.

_iii_

    VENVS amoris altrix genetrix cuppiditatis, mihi
    quae diem serenum hilarula praepandere cresti
    opseculae tuae ac ministrae,
    etsi ne utiquam, quid foret expauita grauis dura
    fera asperaque famultas, potui domnio in accipere superbo.




M. FVRIVS BIBACVLVS

  fl. 70 B.C.


_52. The Garden of Valerius Cato_

    SI quis forte mei domum Catonis,
    depictas minio assulas, et illos
    custodis uidet hortulos Priapi,
    miratur quibus ille disciplinis
    tantam sit sapientiam assecutus,
    quem tres cauliculi, selibra farris,
    racemi duo tegula sub una
    ad summam prope nutriant senectam.


_53. The Reward of the Scholar_

    CATONIS modo, Galle, Tusculanum
    tota creditor urbe uenditabat
    mirati sumus unicum magistrum,
    summum grammaticum, optumum poetam
    omnes soluere posse quaestiones,
    unum deficere expedire nomen:
    en cor Zenodoti, en iecur Cratetis!




ORACVLVM

MARCIO VATI ATTRIBVTVM

  76 B.C. (?)


_54._

    AMNEM, Troiugena, Cannam fuge, defuge Cannam:
    neue alienigenae cogant te conserere unquam
    in campo Diomedis manus. sed tu neque credes
    ante mihi donec compleris sanguine campum
    multaque milia caesorum tibi deferat amnis
    in pontum ex gremio terrai frugiferai:
    quaeque colunt terras pisces uolucresque feraeque
    his fuat esca caro tua. Iuppiter haec mihi fatust.




M. TVLLIVS CICERO

  106-43 B.C.


_55. De Consulatu Suo_

    PRINCIPIO aetherio flammatus Iuppiter igni
    uertitur et totum conlustrat lumine mundum
    menteque diuina caelum terrasque petessit,
    quae penitus sensus hominum uitasque retentat,
    aetheris aeterni saepta atque inclusa cauernis.
    et si stellarum motus cursusque uagantis
    nosse uelis, qua et sint signorum in sede locatae,
    quae uerbo ex falsis Graiorum uocibus errant,
    re uera certo lapsu spatioque feruntur,
    omnia iam cernes diuina mente notata.
    nam primum astrorum uolucris te consule motus
    concursusque graui stellarum ardore micantis
    tu quoque, cum tumulos Albano in monte niualis
    lustrasti et laeto mactasti lacte Latinas,
    uidisti et claro tremulos ardore cometas;
    multaque misceri nocturna strage putasti,
    quod ferme dirum in tempus cecidere Latinae,
    cum claram speciem concreto lumine luna
    abdidit et subito stellanti nocte perempta est.
    quid uero, ut Phoebi fax, tristis nuntia belli,
    quae magnum ad columen flammato ardore uolabat,
    praecipitis caeli partis obitusque petessit?
    aut cum terribili perculsus fulmine ciuis
    luce serenanti uitalia lumina liquit?
    aut cum se grauido tremefecit corpore tellus?
    iam uero uariae nocturno tempore uisae
    terribilis formae bellum motusque monebant,
    multaque per terras uates oracla furenti
    pectore fundebant tristis minitantia casus:
    quidue ea quae lapsu ceciderunt aera uetusto?
    haec, fora perpetuis signis clarisque frequentans,
    ipse deum genitor caelo terrisque canebat.
    aut ea Torquato quae quondam et consule Cotta
    Lydius ediderat Tyrrhenae gentis haruspex?
    omnia fixa tuus glomerans determinat annus.
    nam pater altitonans stellanti nixus Olympo
    ipse suos quondam tumulos ac templa petiuit
    et Capitolinis iniecit sedibus ignis.
    tum species ex aere uetus uenerataque Nattae
    concidit elapsaeque uetusto numine leges,
    et diuom simulacra peremit fulminis ardor.
    hic siluestris erat Romani nominis altrix,
    Martia, quae paruos Mauortis semine natos
    uberibus grauidis uitali rore rigabat:
    quae tum cum pueris flammato fulminis ictu
    concidit atque auolsa pedum uestigia liquit.
    tum quis non artis scripta ac monumenta uolutans
    uoces tristificas chartis promebat Etruscis?
    Lucmones, genus Etrusca de stirpe profectum,
    uoluier ingentem cladem pestemque monebant,
    tum legum exitium constanti uoce ferebant,
    templa deumque adeo flammis urbemque iubebant
    eripere et stragem horribilem caedemque uereri;
    atque haec fixa graui fato ac fundata teneri,
    nei posta excelsum ad columen formata decore
    sancta Iouis species claros spectaret in ortus:
    tum fore ut occultos populus sanctusque senatus
    cernere conatus posset, si solis ad ortum
    conuorsa inde patrum sedes populique uideret.
    haec tardata diu species multumque morata
    consule te tandem celsa est in sede locata;
    atque una fixi ac signati temporis hora
    Iuppiter excelsa clarabat sceptra columna
    et clades patriae flamma ferroque parata
    uocibus Allobrogum patribus populoque patebat.
    rite igitur ueteres, quorum monumenta tenetis,
    qui populos urbisque modo ac uirtute regebant,
    rite etiam uostri, quorum pietasque fidesque
    praestitit ac longe uicit sapientia cunctos,
    praecipue coluere uigenti numine diuos.
    haec adeo penitus cura uidere sagaci,
    otia qui stadiis laeti tenuere decoris
    inque Academia umbrifera nitidoque Lyceo
    sudarunt claras fecundi pectoris artis.
    e quibus ereptum, primo iam a flore iuuentae,
    te patria in media uirtutum mole locauit.
    tu tamen anxiferas curas requiete relaxans,
    quod patriae uacat, his studiis nobisque sacrasti.


_56. Marius_

    HIC Iouis altisoni subito pinnata satelles
    arboris e trunco serpentis saucia morsu
    subrigit, ipsa feris transfigens unguibus, anguem
    semianimum et uaria grauiter ceruice micantem;
    quem se intorquentem lanians rostroque cruentans,
    iam satiata animo, iam duros ulta dolores,
    abicit ecflantem et laceratum adfligit in undas,
    seque obitu a solis nitidos conuertit ad ortus.
    hanc ubi praepetibus pinnis lapsuque uolantem
    conspexit Marius, diuini numinis augur,
    faustaque signa suae laudis reditusque notauit,
    partibus intonuit caeli pater ipse sinistris:
    sic aquilae clarum firmauit Iuppiter omen.


_Translations from the Greek_


_57. From the Odyssey_

    O DECVS Argolicum, quin puppim flectis, Vlixes,
    auribus ut nostros possis agnoscere cantus?
    nam nemo haec umquam est transuectus caerula cursu,
    quin prius adstiterit uocum dulcedine captus,
    post, uariis auido satiatus pectore Musis,
    doctior ad patrias lapsus peruenerit oras.
    nos graue certamen belli clademque tenemus
    Graecia quam Troiae diuino numine uexit,
    omneque quod celat frugum uix indiga tellus.


_58. From Sophocles_

    O MVLTA dictu grauia, perpessu aspera,
    quae corpore exanclata atque animo pertuli!
    nec mihi Iunonis terror inplacabilis
    nec tantum inuexit tristis Eurystheus mali,
    quantum una uaecors Oenei partu edita.
    haec me inretiuit ueste furiali inscium,
    quae laterei inhaerens morsu lacerat uiscera,
    urgensque grauiter pulmonum haurit spiritus:
    iam decolorem sanguinem omnem exsorbuit.
    sic corpus clade horribili absumptum extabuit:
    ipse inligatus peste interemor textili.
    hos non hostilis dextra, non Terra edita
    moles Gigantum, non biformato impetu
    Centaurus ictus corpori inflixit meo,
    non Graia uis, non barbara ulla inmanitas,
    non saeua terris gens relegata ultimis,
    quas peragrans undique omnem ecferitatem expuli,
    sed feminae uir feminea interemor manu.
    o nate, uere hoc nomen usurpa patri,
    neu me occidentem matris superet caritas.
    huc adripe ad me manibus abstractam piis:
    iam cernam mene an illam potiorem putes.
    perge, aude, nate! inlacrima patris pestibus,
    miserere: gentes nostras flebunt miserias.
    heu, uirginalem me ore ploratum edere,
    quem uidit nemo ulli ingemescentem malo!
    ecfeminata uirtus adflicta occidit.
    accede, nate, adsiste, miserandum aspice
    euiscerati corpus laceratum patris!
    uidete, cuncti, tuque, caelestum sator,
    iace, obsecro, in me uim coruscam fulminis!
    nunc nunc dolorum anxiferi torquent uertices,
    nunc serpit ardor. o ante uictrices manus,
    o pectora, o terga, o lacertorum tori,
    uestrone pressu quondam Nemeaeus leo
    frendens efflauit grauiter extremum halitum?
    haec dextra Lernam taetra mactata excetra
    pacauit, haec bicorporem adflixit manum,
    Erymanthiam haec uastificam abiecit beluam,
    haec e Tartarea tenebrica abstractum plaga
    tricipitem adduxit Hydra generatum canem,
    haec interemit tortu multiplicabili
    draconem, auriferam optutu adseruantem arborem.
    multa alia uictrix nostra lustrauit manus,
    nec quisquam e nostris spolia cepit laudibus.


_59. From Euripides_

    MORTALIS nemo est quem non attingit dolor
    morbique multi: sunt humandi liberi,
    rursum creandi, morsque est finita omnibus.
    quae generei humano angorem nequicquam adferunt:
    reddenda terrae est terra, tum uita omnibus
    metenda, ut fruges: sic iubet necessitas.




C. HELVIVS CINNA

  fl. 50 B.C.


_60. An Astronomical Poem written upon Mallow Leaves_

    HAEC tibi Arateis multum uigilata lucernis
      carmina, quis ignis nouimus aetherios,
    leuis in aridulo maluae descripta libello
      Prusiaca uexi munera nauicula.




M. TVLLIVS LAVREA

  fl. 40 B.C.


_61. Magic Waters in the Garden of Cicero's Villa_

    QVO tua, Romanae uindex clarissime linguae,
      silua loco melius surgere iussa uiret
    atque Academiae celebratam nomine uillam
      nunc reparat cultu sub potiore Vetus,
    hoc etiam apparent lymphae non ante repertae,
      languida quae infuso lumina rore leuant.
    nimirum locus ipse sui Ciceronis honori
      hoc dedit, hac fontes cum patefecit ope,
    ut, quoniam totum legitur sine fine per orbem,
      sint plures oculis quae medeantur aquae.




Q. TVLLIVS CICERO

  102-43 B.C.


_62. Astronomical Fragment_

    FLVMINA uerna cient obscuro lumine Pisces
    curriculumque Aries aequat noctisque diique,
    cornua quem condunt florum praenuntia Tauri;
    aridaque aestatis Gemini primordia pandunt,
    longaque iam minuit praeclarus lumina Cancer,
    languificosque Leo proflat ferus ore calores.
    post modium quatiens Virgo fugat orta uaporem:
    autumni reserat portas aequatque diurna
    tempora nocturnis dispenso sidere Libra:
    effetos ramos denudat flamma Nepai:
    pigra Sagittipotens iaculatur frigora terris:
    bruma gelu glaciat iubarem spirans Capricorni,
    quem sequitur nebulas rorans liquor altus Aquari.
    tanta supra circaque uigescunt lumina mundi;
    at dextra laeuaque ciet rota fulgida Solis
    mobile curriculum et Lunae simulacra feruntur.




C. IVLIVS CAESAR

  100-44 B.C.


_63. Terence_

    TV quoque tu in summis, o dimidiate Menander,
    poneris, et merito, puri sermonis amator.
    lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret uis
    comica, ut aequato uirtus polleret honore
    cum Graecis, neue hac despectus pane iaceres!
    unum hoc maceror aureolo tibi desse, Terenti.




C. LICINIVS MACER CALVVS

  82-47 B.C.


_64. Fragments of Epithalamia_

_i_

    _LILIVM_ uaga candido
    nympha quod secet ungui.

_ii_

    Vesper it ante iubar quatiens.

_iii_

    Et leges sanctas docuit et cara iugauit
    corpora conubiis et magnas condidit urbes.


_65. The Death of Quintilia_

    FORSITAN hoc etiam gaudeat ipsa cinis.




T. LVCRETIVS CARVS

  95-54 B.C.


_66. Exordium_

    AENEADVM genetrix, hominum diuumque uoluptas,
    alma Venus, caeli subter labentia signa
    quae mare nauigerum, quae terras frugiferentis
    concelebras, per te quoniam genus omne animantum
    concipitur uisitque exortum lumina solis:
    te, dea, te fugiunt uenti, te nubila caeli
    aduentumque tuum, tibi suauis daedala tellus
    summittit flores, tibi rident aequora ponti
    placatumque nitet diffuso lumine caelum.
    nam simul ac species patefactast uerna diei
    et reserata uiget genitabilis aura fauoni,
    aeriae primum uolucres te, diua, tuumque
    significant initum perculsae corda tua ui.
    inde ferae pecudes persultant pabula laeta
    et rapidos tranant amnis: ita capta lepore
    te sequitur cupide quo quamque inducere pergis.
    denique per maria ac montis fluuiosque rapaces
    frondiferasque domos auium camposque uirentis
    omnibus incutiens blandum per pectora amorem
    efficis ut cupide generatim saecla propagent.
    quae quoniam rerum naturam sola gubernas
    nec sine te quicquam dias in luminis oras
    exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam,
    te sociam studeo scribendis uersibus esse
    quos ego de rerum natura pangere conor
    Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni
    omnibus ornatum uoluisti excellere rebus.
    quo magis aeternum da dictis, diua, leporem.
    effice ut interea fera moenera militiai
    per maria ac terras omnis sopita quiescant.
    nam tu sola potes tranquilla pace iuuare
    mortalis, quoniam belli fera moenera Mauors
    armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se
    reicit aeterno deuictus uulnere amoris,
    atque ita suspiciens tereti ceruice reposta
    pascit amore auidos inhians in te, dea, uisus,
    eque tuo pendet resupini spiritus ore.
    hunc tu, diua, tuo recubantem corpore sancto
    circumfusa super, suauis ex ore loquelas
    funde petens placidam Romanis, incluta, pacem.
    nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo
    possumus aequo animo nec Memmi clara propago
    talibus in rebus communi desse saluti.
    quod superest, uacuas auris animumque sagacem
    semotum a curis adhibe ueram ad rationem,
    ne mea dona tibi studio disposta fideli,
    intellecta prius quam sint, contempta relinquas.
    nam tibi de summa caeli ratione deumque
    disserere incipiam et rerum primordia pandam,
    unde omnis natura creet res auctet alatque,
    quoue eadem rursum natura perempta resoluat,
    quae nos materiem et genitalia corpora rebus
    reddunda in ratione uocare et semina rerum
    appellare suemus et haec eadem usurpare
    corpora prima, quod ex illis sunt omnia primis.
      Humana ante oculos foede cum uita iaceret
    in terris oppressa graui sub religione,
    quae caput a caeli regionibus ostendebat
    horribili super aspectu mortalibus instans,
    primum Graius homo mortalis tollere contra
    est oculos ausus primusque obsistere contra:
    quem neque fama deum nec fulmina nec minitanti
    murmure compressit caelum, sed eo magis acrem
    irritat animi uirtutem, effringere ut arta
    naturae primus portarum claustra cupiret.
    ergo uiuida uis animi peruicit, et extra
    processit longe flammantia moenia mundi
    atque omne immensum peragrauit mente animoque:
    unde refert nobis uictor quid possit oriri,
    quid nequeat, finita potestas denique cuique
    quanam sit ratione atque alte terminus haerens.
    quare religio pedibus subiecta uicissim
    obteritur, nos exaequat uictoria caelo.
      Illud in his rebus uereor, ne forte rearis
    impia te rationis inire elementa uiamque
    indugredi sceleris. quod contra saepius illa
    religio peperit scelerosa atque impia facta:
    Aulide quo pacto Triuiai uirginis aram
    Iphianassai turparunt sanguine foede
    ductores Danaum delecti, prima uirorum.
    cui simul infula uirgineos circumdata comptus
    ex utraque pari malarum parte profusast,
    et maestum simul ante aras adstare parentem
    sensit et hunc propter ferrum celare ministros
    aspectuque suo lacrimas effundere ciuis,
    muta metu terram genibus summissa petebat:
    nec miserae prodesse in tali tempore quibat
    quod patrio princeps donarat nomine regem;
    nam sublata uirum manibus tremebundaque ad aras
    deductast, non ut sollemni more sacrorum
    perfecto posset claro comitari Hymenaeo,
    sed casta inceste nubendi tempore in ipso
    hostia concideret mactatu maesta parentis,
    exitus ut classi felix faustusque daretur--
    tantum religio potuit suadere malorum.
      Tutemet a nobis iam quouis tempore uatum
    terriloquis uictus dictis desciscere quaeres.
    quippe etenim quam multa tibi iam fingere possunt
    somnia quae uitae rationes uertere possint
    fortunasque tuas omnis turbare timore!
    et merito. nam si certam finem esse uiderent
    aerumnarum homines, aliqua ratione ualerent
    religionibus atque minis obsistere uatum.
    nunc ratio nulla est restandi, nulla facultas,
    aeternas quoniam poenas in morte timendumst.
    ignoratur enim quae sit natura animai,
    nata sit an contra nascentibus insinuetur,
    et simul intereat nobiscum morte dirempta,
    an tenebras Orci uisat uastasque lacunas,
    an pecudes alias diuinitus insinuet se:
    Ennius ut noster cecinit qui primus amoeno
    detulit ex Helicone perenni fronde coronam,
    per gentis Italas hominum quae clara clueret:
    etsi praeterea tamen esse Acherusia templa
    Ennius aeternis exponit uersibus edens,
    quo neque permanent animae neque corpora nostra,
    sed quaedam simulacra modis pallentia miris;
    unde sibi exortam semper florentis Homeri
    commemorat speciem lacrimas effundere salsas
    coepisse et rerum naturam expandere dictis.
    quapropter bene cum superis de rebus habenda
    nobis est ratio, solis lunaeque meatus
    qua fiant ratione, et qua ui quaeque gerantur
    in terris, tum cum primis ratione sagaci
    unde anima atque animi constet natura uidendum.
    et quae res nobis uigilantibus obuia mentis
    terrificet morbo adfectis somnoque sepultis,
    cernere uti uideamur eos audireque coram,
    morte obita quorum tellus amplectitur ossa.
      Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta
    difficile inlustrare Latinis uersibus esse,
    multa nouis uerbis praesertim cum sit agendum
    propter egestatem linguae et rerum nouitatem;
    sed tua me uirtus tamen et sperata uoluptas
    suauis amicitiae quemuis sufferre laborem
    suadet et inducit noctes uigilare serenas
    quaerentem dictis quibus et quo carmine demum
    clara tuae possim praepandere lumina menti,
    res quibus occultas penitus conuisere possis.
      Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
    non radii solis neque lucida tela diei
    discutiant, sed naturae species ratioque.


_67. The Rule of Reason_

    SVAVE, mari magno turbantibus aequora uentis,
    e terra magnum alterius spectare laborem;
    non quia uexari quemquamst iucunda uoluptas,
    sed quibus ipse malis careas quia cernere suaue est:
    suaue etiam belli certamina magna tueri
    per campos instructa tua sine parte pericli.
    sed nil dulcius est, bene quam munita tenere
    edita doctrina sapientum templa serena,
    despicere unde queas alios passimque uidere
    errare atque uiam palantis quaerere uitae,
    certare ingenio, contendere nobilitate,
    noctes atque dies niti praestante labore
    ad summas emergere opes rerumque potiri.
    o miseras hominum mentis, o pectora caeca!
    qualibus in tenebris uitae quantisque periclis
    degitur hoc aeui quodcumquest! nonne uidere
    nil aliud sibi naturam latrare, nisi utqui
    corpore seiunctus dolor absit, menti' fruatur
    iucundo sensu cura semota metuque?
    ergo corpoream ad naturam pauca uidemus
    esse opus omnino, quae demant cumque dolorem.
    delicias quoque uti multas substernere possint
    gratius interdum, neque natura ipsa requirit,
    si non aurea sunt iuuenum simulacra per aedes
    lampadas igniferas manibus retinentia dextris,
    lumina nocturnis epulis ut suppeditentur,
    nec domus argento fulget auroque renidet
    nec citharae reboant laqueata aurataque tecta.
    cum tamen inter se prostrati in gramine molli
    propter aquae riuum sub ramis arboris altae
    non magnis opibus iucunde corpora curant,
    praesertim cum tempestas arridet et anni
    tempora conspergunt uiridantis floribus herbas.
    nec calidae citius decedunt corpore febres,
    textilibus si in picturis ostroque rubenti
    iacteris, quam si in plebeia ueste cubandum est.
    quapropter quoniam nil nostro in corpore gazae
    proficiunt neque nobilitas nec gloria regni,
    quod superest, animo quoque nil prodesse putandum;
    si non forte tuas legiones per loca campi
    feruere cum uideas belli simulacra cientis,
    subsidiis magnis Epidauri constabilitas,
    feruere cum uideas classem lateque uagari
    ornatas armis stlattas pariterque animatas,
    his tibi tum rebus timefactae religiones
    effugiunt animo pauidae; mortisque timores
    tum uacuum pectus linquunt curaque solutum.
    quod si ridicula haec ludibriaque esse uidemus,
    re ueraque metus hominum curaeque sequaces
    nec metuunt sonitus armorum nec fera tela
    audacterque inter reges rerumque potentis
    uersantur neque fulgorem reuerentur ab auro
    nec clarum uestis splendorem purpureai,
    quid dubitas quin omni' sit haec rationi' potestas,
    omnis cum in tenebris praesertim uita laboret?
    nam ueluti pueri trepidant atque omnia caecis
    in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus
    interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam
    quae pueri in tenebris pauitant finguntque futura.


_68. Magna Mater_

            IN curru biiugos agitare leones
    hanc ueteres Graium docti cecinere poetae,
    aeris in spatio magnam pendere docentes
    tellurem neque posse in terra sistere terram:
    adiunxere feras, quia quamuis effera proles
    officiis debet molliri uicta parentum:
    muralique caput summum cinxere corona,
    eximiis munita locis quia sustinet urbis;
    quo nunc insigni per magnas praedita terras
    horrifice fertur diuinae matris imago.
    hanc uariae gentes antiquo more sacrorum
    Idaeam uocitant matrem Phrygiasque cateruas
    dant comites, quia primum ex illis finibus edunt
    per terrarum orbem fruges coepisse creari.
    gallos attribuunt, quia, numen qui uiolarint
    matris et ingrati genitoribus inuenti sint,
    significare uolunt indignos esse putandos,
    uiuam progeniem qui in oras luminis edant.
    tympana tenta tonant palmis et cymbala circum
    concaua, raucisonoque minantur cornua cantu,
    et Phrygio stimulat numero caua tibia mentis,
    telaque praeportant uiolenti signa furoris,
    ingratos animos atque impia pectora uulgi
    conterrere metu quae possint numini' diuae.
    ergo cum primum magnas inuecta per urbis
    munificat tacita mortalis muta salute,
    aere atque argento sternunt iter omne uiarum
    largifica stipe ditantes ninguntque rosarum
    floribus umbrantes matrem comitumque caterua.
    hic armata manus, Curetas nomine Grai
    quos memorant Phrygios, inter se forte quod armis
    ludunt in numerumque exsultant sanguine laeti
    terrificas capitum quatientes numine cristas,
    Dictaeos referunt Curetas qui Iouis illum
    uagitum in Creta quondam occultasse feruntur,
    cum pueri circum puerum pernice chorea
    armati in numerum pulsarent aeribus aera,
    ne Saturnus eum malis mandaret adeptus
    aeternumque daret matri sub pectore uulnus.
    propterea magnam armati matrem comitantur,
    aut quia significant diuam praedicere ut armis
    ac uirtute uelint patriam defendere terram
    praesidioque parent decorique parentibus esse.
    quae bene et eximie quamuis disposta ferantur,
    longe sunt tamen a uera ratione repulsa.
    omnis enim per se diuum natura necessest
    immortali aeuo summa cum pace fruatur
    semota ab nostris rebus seiunctaque longe.
    nam priuata dolore omni, priuata periclis,
    ipsa suis pollens opibus, nil indiga nostri,
    nec bene promeritis capitur neque tangitur ira.
    hic siquis mare Neptunum Cereremque uocare
    constituit fruges et Bacchi nomine abuti
    mauult quam laticis proprium proferre uocamen,
    concedamus ut hic terrarum dictitet orbem
    esse deum matrem, dum uera re tamen ipse
    religione animum turpi contingere parcat.


_69. Epicurus and the Fear of Death_

    E TENEBRIS tantis tam clarum extollere lumen
    qui primus potuisti inlustrans commoda uitae,
    te sequor, o Graiae gentis decus, inque tuis nunc
    ficta pedum pono pressis uestigia signis,
    non ita certandi cupidus quam propter amorem
    quod te imitari aueo; quid enim contendat hirundo
    cycnis, aut quidnam tremulis facere artubus haedi
    consimile in cursu possint et fortis equi uis?
    tu, pater, es rerum inuentor, tu patria nobis
    suppeditas praecepta, tuisque ex, inclute, chartis,
    floriferis ut apes in saltibus omnia libant,
    omnia nos itidem depascimur aurea dicta,
    aurea, perpetua semper dignissima uita.
    nam simul ac ratio tua coepit uociferari
    naturam rerum, diuina mente coorta,
    diffugiunt animi terrores, moenia mundi
    discedunt, totum uideo per inane geri res.
    apparet diuum numen sedesque quietae
    quas neque concutiunt uenti nec nubila nimbis
    aspergunt neque nix acri concreta pruina
    cana cadens uiolat semperque innubilus aether
    integit, et large diffuso lumine rident.
    omnia suppeditat porro natura neque ulla
    res animi pacem delibat tempore in ullo.
    at contra nusquam apparent Acherusia templa
    nec tellus obstat quin omnia dispiciantur,
    sub pedibus quaecumque infra per inane geruntur.
    his ibi me rebus quaedam diuina uoluptas
    percipit atque horror, quod sic natura tua ui
    tam manifesta patens ex omni parte retecta est.
      Et quoniam docui cunctarum exordia rerum
    qualia sint et quam uariis distantia formis
    sponte sua uolitent aeterno percita motu,
    quoue modo possint res ex his quaeque creari,
    hasce secundum res animi natura uidetur
    atque animae claranda meis iam uersibus esse
    et metus ille foras praeceps Acheruntis agendus,
    funditus humanam qui uitam turbat ab imo
    omnia suffundens mortis nigrore neque ullam
    esse uoluptatem liquidam puramque relinquit.
    nam quod saepe homines morbos magis esse timendos
    infamemque ferunt uitam quam Tartara leti
    et se scire animae naturam sanguinis esse
    aut etiam uenti, si fert ita forte uoluntas,
    nec prorsum quicquam nostrae rationis egere,
    hinc licet aduertas animum magis omnia laudis
    iactari causa quam quod res ipsa probetur.
    extorres idem patria longeque fugati
    conspectu ex hominum, foedati crimine turpi,
    omnibus aerumnis adfecti denique uiuunt,
    et quocumque tamen miseri uenere parentant
    et nigras mactant pecudes et manibu' diuis
    inferias mittunt multoque in rebus acerbis
    acrius aduertunt animos ad religionem.
    quo magis in dubiis hominem spectare periclis
    conuenit aduersisque in rebus noscere qui sit;
    nam uerae uoces tum demum pectore ab imo
    eliciuntur et eripitur persona mala re.
    denique auarities et honorum caeca cupido,
    quae miseros homines cogunt transcendere finis
    iuris et interdum socios scelerum atque ministros
    noctes atque dies niti praestante labore
    ad summas emergere opes, haec uulnera uitae
    non minimam partem mortis formidine aluntur.
    turpis enim ferme contemptus et acris egestas
    semota ab dulci uita stabilique uidetur
    et quasi iam leti portas cunctarier ante;
    unde homines dum se falso terrore coacti
    effugisse uolunt longe longeque remosse,
    sanguine ciuili rem conflant diuitiasque
    conduplicant auidi, caedem caede accumulantes;
    crudeles gaudent in tristi funere fratris
    et consanguineum mensas odere timentque.
    consimili ratione ab eodem saepe timore
    macerat inuidia: ante oculos illum esse potentem,
    illum aspectari, claro qui incedit honore,
    ipsi se in tenebris uolui caenoque queruntur.
    intereunt partim statuarum et nominis ergo;
    et saepe usque adeo, mortis formidine, uitae
    percipit humanos odium lucisque uidendae,
    ut sibi consciscant maerenti pectore letum
    obliti fontem curarum hunc esse timorem,
    hunc uexare pudorem, hunc uincula amicitiai
    rumpere et in summa pietatem euertere fraude.
    nam iam saepe homines patriam carosque parentis
    prodiderunt, uitare Acherusia templa petentes.
    nam ueluti pueri trepidant atque omnia caecis
    in tenebris metuunt, sic nos in luce timemus
    interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam
    quae pueri in tenebris pauitant finguntque futura.
    hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
    non radii solis neque lucida tela diei
    discutiant, sed naturae species ratioque.


_70. The Powers of Hell_

    DENIQVE si uocem rerum natura repente
    mittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa:
    'quid tibi tanto operest, mortalis, quod nimis aegris
    luctibus indulges? quid mortem congemis ac fles?
    nam si grata fuit tibi uita anteacta priorque
    et non omnia pertusum congesta quasi in uas
    commoda perfluxere atque ingrata interiere:
    cur non ut plenus uitae conuiua recedis
    aequo animoque capis securam, stulte, quietem?
    sin ea quae fructus cumque es periere profusa
    uitaque in offensast, cur amplius addere quaeris,
    rursum quod pereat male et ingratum occidat omne,
    non potius uitae finem facis atque laboris?
    nam tibi praeterea quod machiner inueniamque,
    quod placeat, nil est: eadem sunt omnia semper.
    si tibi non annis corpus iam marcet et artus
    confecti languent, eadem tamen omnia restant,
    omnia si pergas uiuendo uincere saecla,
    atque etiam potius, si numquam sis moriturus,'
    quid respondemus, nisi iustam intendere litem
    naturam et ueram uerbis exponere causam?
    grandior hic uero si iam seniorque queratur
    atque obitum lamentetur miser amplius aequo,
    non merito inclamet magis et uoce increpet acri?
    'aufer abhinc lacrimas, balatro, et compesce querelas:
    omnia perfunctus uitai praemia marces,
    sed quia semper aues quod abest, praesentia temnis,
    imperfecta tibi elapsast ingrataque uita
    et nec opinanti mors ad caput adstitit ante
    quam satur ac plenus possis discedere rerum.
    nunc aliena tua tamen aetate omnia mitte
    aequo animoque, agedum, iam aliis concede: necessest.'
    iure, ut opinor, agat, iure increpet inciletque.
    cedit enim rerum nouitate extrusa uetustas
    semper, et ex aliis aliud reparare necessest:
    nec quisquam in barathrum nec Tartara deditur atra.
    materies opus est ut crescant postera saecla;
    quae tamen omnia te uita perfuncta sequentur;
    nec minus ergo ante haec quam tu cecidere, cadentque.
    sic alid ex alio numquam desistet oriri,
    uitaque mancipio nulli datur, omnibus usu.
    respice item quam nil ad nos anteacta uetustas
    temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante.
    hoc igitur speculum nobis natura futuri
    temporis exponit post mortem denique nostram.
    numquid ibi horribile apparet, num triste uidetur
    quicquam, non omni somno securius exstat?
      Atque ea nimirum quaecumque Acherunte profundo
    prodita sunt esse, in uita sunt omnia nobis.
    nec miser impendens magnum timet aere saxum
    Tantalus, ut famast, cassa formidine torpens;
    sed magis in uita diuum metus urget inanis
    mortalis casumque timent quem cuique ferat fors;
    nec Tityon uolucres ineunt Acherunte iacentem
    nec quod sub magno scrutentur pectore quicquam
    perpetuam aetatem possunt reperire profecto;
    quamlibet immani proiectu corporis exstet,
    qui non sola nouem dispessis iugera membris
    obtineat, sed qui terrai totius orbem,
    non tamen aeternum poterit perferre dolorem
    nec praebere cibum proprio de corpore semper;
    sed Tityos nobis non est in amore iacentem
    quem uolucres lacerant: at quem exest anxius angor
    aut alia quauis scindunt cuppedine curae.
    Sisyphus in uita quoque nobis ante oculos est
    qui petere a populo fascis saeuasque securis
    imbibit et semper uictus tristisque recedit.
    nam petere imperium quod inanest nec datur umquam,
    atque in eo semper durum sufferre laborem,
    hoc est aduerso nixantem trudere monte
    saxum quod tamen e summo iam uertice rursum
    uoluitur et plani raptim petit aequora campi.
    deinde animi ingratam naturam pascere semper
    atque explere bonis rebus satiareque numquam,
    quod faciunt nobis annorum tempora, circum
    cum redeunt fetusque ferunt uariosque lepores,
    nec tamen explemur uitai fructibus umquam,
    hoc, ut opinor, id est, aeuo florente puellas
    quod memorant laticem pertusum congerere in uas,
    quod tamen expleri nulla ratione potestur.
    Cerberus et furiae iam uero et lucis egestas
    Tartarus horriferos eructans faucibus aestus,
    quid? neque sunt usquam nec possunt esse profecto.
    sed metus in uita poenarum pro male factis
    est insignibus insignis, scelerisque luella,
    carcer et horribilis de saxo iactu' deorsum,
    uerbera, carnifices, robur, pix, lammina, taedae;
    quae tamen etsi absunt, at mens sibi conscia factis
    praemetuens adhibet stimulos terretque flagellis,
    nec uidet interea qui terminus esse malorum
    possit nec quae sit poenarum denique finis,
    atque eadem metuit magis haec ne in morte grauescant.
    hic Acherusia fit stultorum denique uita.
      Hoc etiam tibi tute interdum dicere possis
    'lumina sis oculis etiam bonus Ancu' reliquit
    qui melior multis quam tu fuit, improbe, rebus:
    inde alii multi reges rerumque potentes
    occiderunt, magnis qui gentibus imperitarunt:
    ille quoque ipse, uiam qui quondam per mare magnum
    strauit iterque dedit legionibus ire per altum
    ac pedibus salsas docuit super ire lacunas
    et contempsit equis insultans murmura ponti,
    lumine adempto animam moribundo corpore fudit:
    Scipiadas, belli fulmen, Carthaginis horror,
    ossa dedit terrae proinde ac famul infimus esset:
    adde repertores doctrinarum atque leporum,
    adde Heliconiadum comites; quorum unus Homerus
    sceptra potitus eadem aliis sopitu' quietest:
    denique Democritum postquam matura uetustas
    admonuit memores motus languescere mentis,
    sponte sua leto caput obuius obtulit ipse:
    ipse Epicurus obit decurso lumine uitae,
    qui genus humanum ingenio superauit et omnis
    restinxit stellas exortus ut aetherius sol.
    tu uero dubitabis et indignabere obire?
    mortua cui uita est prope iam uiuo atque uidenti,
    qui somno partem maiorem conteris aeui
    et uigilans stertis nec somnia cernere cessas
    sollicitamque geris cassa formidine mentem
    nec reperire potes tibi quid sit saepe mali, cum
    ebrius urgeris multis miser undique curis
    atque animi incerto fluitans errore uagaris.'


_71. The World's Conquerors_

    QVIS potis est dignum pollenti pectore carmen
    condere pro rerum maiestate hisque repertis?
    quisue ualet uerbis tantum qui fingere laudes
    pro meritis eius possit qui talia nobis
    pectore parta suo quaesitaque praemia liquit?
    nemo, ut opinor, erit mortali corpore cretus.
    nam si, ut ipsa petit maiestas cognita rerum,
    dicendum est, deus ille fuit, deus, inclute Memmi,
    qui princeps uitae rationem inuenit eam quae
    nunc appellatur sapientia, quique per artem
    fluctibus e tantis uitam tantisque tenebris
    in tam tranquillo et tam clara luce locauit.
    confer enim diuina aliorum antiqua reperta.
    namque Ceres fertur fruges Liberque liquoris
    uitigeni laticem mortalibus instituisse;
    cum tamen his posset sine rebus uita manere,
    ut fama est aliquas etiam nunc uiuere gentis.
    at bene non poterat sine puro pectore uiui;
    quo magis hic merito nobis deus esse uidetur,
    ex quo nunc etiam per magnas didita gentis
    dulcia permulcent animos solacia uitae.
    Herculis antistare autem si facta putabis,
    longius a uera multo ratione ferere.
    quid Nemeaeus enim nobis nunc magnus hiatus
    ille leonis obesset et horrens Arcadius sus?
    denique quid Cretae taurus Lernaeaque pestis
    hydra uenenatis posset uallata colubris?
    quidue tripectora tergemini uis Geryonai?
    tanto opere officerent quid aues Stymphala colentes,
    et Diomedis equi spirantes naribus ignem
    Thracis Bistoniasque plagas atque Ismara propter?
    aureaque Hesperidum seruans fulgentia mala,
    asper, acerba tuens, immani corpore serpens
    arboris amplexus stirpem quid denique obesset
    propter Atlanteum litus pelageque sonora,
    quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet?
    cetera de genere hoc quae sunt portenta perempta,
    si non uicta forent, quid tandem uiua nocerent?
    nil, ut opinor: ita ad satiatem terra ferarum
    nunc etiam scatit et trepido terrore repleta est
    per nemora ac montis magnos siluasque profundas;
    quae loca uitandi plerumque est nostra potestas.
    at nisi purgatumst pectus, quae proelia nobis
    atque pericula sunt ingratis insinuanda?
    quantae tum scindunt hominem cuppedinis acres
    sollicitum curae quantique perinde timores?
    quidue superbia spurcitia ac petulantia? quantas
    efficiunt clades? quid luxus desidiaeque?
    haec igitur qui cuncta subegerit ex animoque
    expulerit dictis, non armis, nonne decebit
    hunc hominem numero diuum dignarier esse?
    cum bene praesertim multa ac diuinitus ipsis
    immortalibu' de diuis dare dicta suerit
    atque omnem rerum naturam pandere dictis.


_72. Primitive Man_

    AT genus humanum multo fuit illud in aruis
    durius, ut decuit, tellus quod dura creasset,
    et maioribus et solidis magis ossibus intus
    fundatum, ualidis aptum per uiscera neruis,
    nec facile ex aestu nec frigore quod caperetur
    nec nouitate cibi nec labi corporis ulla:
    multaque per caelum solis uoluentia lustra
    uulgiuago uitam tractabant more ferarum,
    nec robustus erat curui moderator aratri
    quisquam, nec scibat ferro molirier arua
    nec noua defodere in terram uirgulta neque altis
    arboribus ueteres decidere falcibu' ramos:
    quod sol atque imbres dederant, quod terra crearat
    sponte sua, satis id placabat pectora donum;
    glandiferas inter curabant corpora quercus
    plerumque; et quae nunc hiberno tempore cernis
    arbuta puniceo fieri matura colore,
    plurima tum tellus etiam maiora ferebat:
    multaque praeterea nouitas tum florida mundi
    pabula dura tulit, miseris mortalibus ampla:
    at sedare sitim fluuii fontesque uocabant,
    ut nunc montibus e magnis decursus aquai
    claru' citat late sitientia saecla ferarum:
    denique nota uagi siluestria templa tenebant
    nympharum, quibus e scibant umori' fluenta
    lubrica proluuie larga lauere umida saxa,
    umida saxa, super uiridi stillantia musco,
    et partim plano scatere atque erumpere campo:
    necdum res igni scibant tractare neque uti
    pellibus et spoliis corpus uestire ferarum,
    sed nemora atque cauos montis siluasque colebant
    et frutices inter condebant squalida membra,
    uerbera uentorum uitare imbrisque coacti:
    nec commune bonum poterant spectare neque ullis
    moribus inter se scibant nec legibus uti:
    quod cuique obtulerat praedae fortuna, ferebat
    sponte sua sibi quisque ualere et uiuere doctus:
    et Venus in siluis iungebat corpora amantum,
    conciliabat enim uel mutua quamque cupido
    uel uiolenta uiri uis atque impensa libido
    uel pretium, glandes atque arbuta uel pira lecta:
    et manuum mira freti uirtute pedumque
    consectabantur siluestria saecla ferarum
    missilibus saxis et magno pondere clauae,
    multaque uincebant, uitabant pauca latebris;
    saetigerisque subus pariles siluestria membra
    nuda dabant terrae nocturno tempore capti,
    circum se foliis ac frondibus inuoluentes:
    nec plangore diem magno solemque per agros
    quaerebant pauidi palantes noctis in umbris,
    sed taciti respectabant somnoque sepulti,
    dum rosea face sol inferret lumina caelo:
    a paruis quod enim consuerant cernere semper
    alterno tenebras et lucem tempore gigni,
    non erat ut fieri posset mirarier umquam
    nec diffidere ne terras aeterna teneret
    nox in perpetuum detracto lumine solis;
    sed magis illud erat curae, quod saecla ferarum
    infestam miseris faciebant saepe quietem:
    eiectique domo fugiebant saxea tecta
    spumigeri suis aduentu ualidique leonis
    atque intempesta cedebant nocte pauentes
    hospitibus saeuis instrata cubilia fronde.
      Nec nimio tum plus quam nunc mortalia saecla
    dulcia linquebant languentis lumina uitae.
    unus enim tum quisque magis deprensus eorum
    pabula uiua feris praebebat, dentibus haustus,
    et nemora ac montis gemitu siluasque replebat
    uiua uidens uiuo sepeliri uiscera busto.
    et quos effugium seruarat corpore adeso,
    posterius tremulas super ulcera taetra tenentes
    palmas horriferis accibant uocibus Orcum,
    donec eos uita priuarant uermina saeua
    expertis opis, ignaros quid uulnera uellent.
    at non multa uirum sub signis milia ducta
    una dies dabat exitio nec turbida ponti
    aequora lidebant nauis ad saxa uirosque.
    hic temere incassum frustra mare saepe coortum
    saeuibat leuiterque minas ponebat inanis,
    nec poterat quemquam placidi pellacia ponti
    subdola pellicere in fraudem ridentibus undis,
    improba nauigiis ratio cum caeca iacebat.
    tum penuria deinde cibi languentia leto
    membra dabat, contra nunc rerum copia mersat.
    illi imprudentes ipsi sibi saepe uenenum
    uergebant, uinum damni sollertia sumpsit.


_73. Origin of Belief in God_

    NVNC quae causa deum per magnas numina gentis
    peruulgarit et ararum compleuerit urbis
    suscipiendaque curarit sollemnia sacra,
    quae nunc in magnis florent sacra rebu' locisque,
    unde etiam nunc est mortalibus insitus horror
    qui delubra deum noua toto suscitat orbi
    terrarum et festis cogit celebrare diebus,
    non ita difficilest rationem reddere uerbis.
    quippe etenim iam tum diuum mortalia saecla
    egregias animo facies uigilante uidebant
    et magis in somnis mirando corporis auctu.
    his igitur sensum tribuebant propterea quod
    membra mouere uidebantur uocesque superbas
    mittere pro facie praeclara et uiribus amplis;
    aeternamque dabant uitam, quia semper eorum
    suppeditabatur facies et forma manebat,
    et tamen omnino quod tantis uiribus auctos;
    non temere ulla ui conuinci posse putabant;
    fortunisque ideo longe praestare putabant,
    quod mortis timor haud quemquam uexaret eorum,
    et simul in somnis quia multa et mira uidebant
    efficere et nullum capere ipsos inde laborem.
    praeterea caeli rationes ordine certo
    et uaria annorum cernebant tempora uerti,
    nec poterant quibus id fieret cognoscere causis.
    ergo perfugium sibi habebant omnia diuis
    tradere et illorum nutu facere omnia flecti;
    in caeloque deum sedis et templa locarunt,
    per caelum uolui quia sol et luna uidetur,
    luna dies et nox et noctis signa seuera
    noctiuagaeque faces caeli flammaeque uolantes,
    nubila sol imbres nix uenti fulmina grando
    et rapidi fremitus et murmura magna minarum.
      O genus infelix humanum, talia diuis
    cum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas!
    quantos tum gemitus ipsi sibi, quantaque nobis
    uulnera, quas lacrimas peperere minoribu' nostris!
    nec pietas ullast uelatum saepe uideri
    uertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras
    nec procumbere humi prostratum et pandere palmas
    ante deum delubra nec aras sanguine multo
    spargere quadrupedum nec uotis nectere uota,
    sed mage pacata posse omnia mente tueri.
    nam cum suspicimus magni caelestia mundi
    templa super stellisque micantibus aethera fixum,
    et uenit in mentem solis lunaeque uiarum,
    tunc aliis oppressa malis in pectora cura
    illa quoque expergefactum caput erigere infit,
    nequae forte deum nobis immensa potestas
    sit, uario motu quae candida sidera uerset.
    temptat enim dubiam mentem rationis egestas,
    ecquaenam fuerit mundi genitalis origo,
    et simul ecquae sit finis, quoad moenia mundi
    solliciti motus hunc possint ferre laborem,
    an diuinitus aeterna donata salute
    perpetuo possint aeui labentia tractu
    immensi ualidas aeui contemnere uiris.
    praeterea cui non animus formidine diuum
    contrahitur, cui non correpunt membra pauore,
    fulminis horribili cum plaga torrida tellus
    contremit et magnum percurrunt murmura caelum?
    non populi gentesque tremunt, regesque superbi
    corripiunt diuum percussi membra timore,
    nequid ob admissum foede dictumue superbe
    poenarum graue sit soluendi tempus adultum?
    summa etiam cum uis uiolenti per mare uenti
    induperatorem classis super aequora uerrit
    cum ualidis pariter legionibus atque elephantis,
    non diuum pacem uotis adit ac prece quaesit
    uentorum pauidus paces animasque secundas,
    nequiquam, quoniam uiolento turbine saepe
    correptus nilo fertur minus ad uada leti?
    usque adeo res humanas uis abdita quaedam
    obterit et pulchros fascis saeuasque securis
    proculcare ac ludibrio sibi habere uidetur.
    denique sub pedibus tellus cum tota uacillat
    concussaeque cadunt urbes dubiaeque minantur,
    quid mirum si se temnunt mortalia saecla
    atque potestates magnas mirasque relinquunt
    in rebus uiris diuum, quae cuncta gubernent?




C. VALERIVS CATVLLVS

  84-54 B.C.


_74. A Hymn to Diana_

    DIANAE sumus in fide
      puellae et pueri integri:
      Dianam pueri integri
      puellaeque canamus.
    o Latonia, maximi
      magna progenies Iouis,
      quam mater prope Deliam
      deposiuit oliuam,
    montium domina ut fores
      siluarumque uirentium
      saltuumque reconditorum
      amniumque sonantum:
    tu Lucina dolentibus
      Iuno dicta puerperis,
      tu potens Triuia et notho's
      dicta lumine Luna.
    tu cursu, dea, menstruo
      metiens iter annuum,
      rustica agricolae bonis
      tecta frugibus exples.
    sis quocumque tibi placet
      sancta nomine, Romulique
      antique ut solita's bona
      sospites ope gentem.


_75. Hymen, O Hymenaee_

IVVENES

    VESPER adest, iuuenes, consurgite: Vesper Olympo
    exspectata diu uix tandem lumina tollit.
    surgere iam tempus, iam pinguis linquere mensas,
    iam ueniet uirgo, iam dicetur hymenaeus.
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

VIRGINES

    Cernitis, innuptae, iuuenes? consurgite contra;
    nimirum Oetaeos ostendit noctifer ignes.
    sic certest; uiden ut perniciter exsiluere?
    non temere exsiluere, canent quod uisere par est.
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

IVVENES

    Non facilis nobis, aequales, palma parata est,
    aspicite, innuptae secum ut meditata requirunt.
    non frustra meditantur, habent memorabile quod sit,
    nec mirum, penitus quae tota mente laborant.
    nos alio mentes, alio diuisimus aures,
    iure igitur uincemur, amat uictoria curam.
    quare nunc animos saltem committite uestros,
    dicere iam incipient, iam respondere decebit.
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

VIRGINES

    Hespere, qui caelo fertur crudelior ignis?
    qui natam possis complexu auellere matris,
    complexu matris retinentem auellere natam,
    et iuueni ardenti castam donare puellam.
    quid faciunt hostes capta crudelius urbe?
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

IVVENES

    Hespere, qui caelo lucet iucundior ignis?
    qui desponsa tua firmes conubia flamma,
    quae pepigere uiri, pepigerunt ante parentes,
    nec iunxere prius quam se tuus extulit ardor.
    quid datur a diuis felici optatius hora?
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

VIRGINES

    Hesperus e nobis, aequales, abstulit unam.
    .    .    .    .    .    .    .    .
    Namque tuo aduentu uigilat custodia semper,
    nocte latent fures, quos idem saepe reuertens,
    Hespere, mutato comprendis nomine Eous.
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

IVVENES

    .    .    .    .    .    .    .    .
    .    .    .    .    .    .    .    .
    at libet innuptis ficto te carpere questu.
    quid tum, si carpunt, tacita quem mente requirunt?
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

VIRGINES

    Vt flos in saeptis secretus nascitur hortis,
    ignotus pecori, nullo contusus aratro,
    quem mulcent aurae, firmat sol, educat imber;
    multi illum pueri, multae optauere puellae:
    idem cum tenui carptus defloruit ungui,
    nulli illum pueri, nullae optauere puellae:
    sic uirgo, dum intacta manet, dum cara suis est;
    cum castum amisit polluto corpore florem,
    nec pueris iucunda manet, nec cara puellis.
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!

IVVENES

    Vt uidua in nudo uitis quae nascitur aruo,
    numquam se extollit, numquam mitem educat uuam,
    sed tenerum prono deflectens pondere corpus,
    iam iam contingit summum radice flagellum,
    hanc nulli agricolae, nulli coluere iuuenci:
    at si forte eadem est ulmo coniuncta marito,
    multi illam agricolae, multi coluere iuuenci:
    sic uirgo dum intacta manet, dum inculta senescit;
    cum par conubium maturo tempore adepta est,
    cara uiro magis et minus est inuisa parenti.
    et tu ne pugna cum tali coniuge uirgo,
    non aequom est pugnare, pater cui tradidit ipse,
    ipse pater cum matre, quibus parere necesse est.
    uirginitas non tota tua est, ex parte parentum est,
    tertia pars patrist, pars est data tertia matri,
    tertia sola tua est: noli pugnare duobus,
    qui genero sua iura simul cum dote dederunt.
    Hymen O Hymenaee, Hymen ades O Hymenaee!


_76. Attis_

    SVPER alta uectus Attis celeri rate maria,
    Phrygium ut nemus citato cupide pede tetigit,
    adiitque opaca siluis redimita loca deae,
    stimulatus ibi furenti rabie, uagus animis,
    deuolsit ilei acuto sibi pondera silice.
    itaque ut relicta sensit sibi membra sine uiro,
    etiam recente terrae sola sanguine maculans,
    niueis citata cepit manibus leue typanum,
    typanum tuom, Cybelle, tua, mater, initia,
    quatiensque terga taurei teneris caua digitis,
    canere haec suis adorta est tremebunda comitibus:
    agite ite ad alta, Gallae, Cybeles nemora simul,
    simul ite, Dindimenae dominae uaga pecora,
    aliena quae petentes uelut exules loca,
    sectam meam exsecutae duce me mihi comites,
    rapidum salum tulistis truculentaque pelagi,
    et corpus euirastis Veneris nimio odio;
    hilarate Erae citatis erroribus animum.
    mora tarda mente cedat: simul ite, sequimini
    Phrygiam ad domum Cybelles, Phrygia ad nemora deae,
    ubi cymbalum sonat uox, ubi tympana reboant,
    tibicen ubi canit Phryx curuo graue calamo,
    ubi capita Maenades ui iaciunt hederigerae,
    ubi sacra sancta acutis ululatibus agitant,
    ubi sueuit illa diuae uolitare uaga cohors,
    quo nos decet citatis celerare tripudiis.
    simul haec comitibus Attis cecinit notha mulier,
    thiasus repente linguis trepidantibus ululat,
    leue tympanum remugit, caua cymbala recrepant,
    uiridem citus adit Idam properante pede chorus.
    furibunda simul anhelans uaga uadit animam agens
    comitata tympano Attis per opaca nemora dux,
    ueluti iuuenca uitans onus indomita iugi:
    rapidae ducem secuntur Gallae properipedem.
    itaque, ut domum Cybelles tetigere lassulae,
    nimio e labore somnum capiunt sine Cerere.
    piger his labante languore oculos sopor operit:
    abit in quiete molli rabidus furor animi.
    sed ubi oris aurei Sol radiantibus oculis
    lustrauit aethera album, sola dura, mare ferum,
    pepulitque noctis umbras uegetis sonipedibus,
    ibi Somnus excitum Attin fugiens citus abiit:
    trepidante eum recepit dea Pasithea sinu.
    ita de quiete molli rapida sine rabie
    simul ipse pectore Attis sua facta recoluit,
    liquidaque mente uidit sine queis ubique foret,
    animo aestuante rusum reditum ad uada tetulit.
    ibi maria uasta uisens lacrimantibus oculis,
    patriam allocuta maestast ita uoce miseriter:
    'patria o mei creatrix, patria o mea genetrix,
    ego quam miser relinquens, dominos ut herifugae
    famuli solent, ad Idae tetuli nemora pedem,
    ut aput niuem et ferarum gelida stabula forem,
    et aprum uias adirem, furibunda latibula,
    ubinam aut quibus locis te positam, patria, reor?
    cupit ipsa pupula ad te sibi dirigere aciem,
    rabie fera carens dum breue tempus animus est.
    egone a mea remota haec ferar in nemora domo?
    patria, bonis amicis, genitoribus abero?
    abero foro, palaestra, stadio et gymnasiis?
    miser a miser, querendum est etiam atque etiam, anime.
    quod enim genus figuraest, ego non quod obierim?
    ego enim uir, ego adolescens, ego ephebus, ego puer,
    ego guminasei fui flos, ego eram decus olei:
    mihi ianuae frequentes, mihi limina tepida,
    mihi floridis corollis redimita domus erat,
    linquendum ubi esset orto mihi sole cubiculum.
    ego nunc deum ministra et Cybeles famula ferar?
    ego Maenas, ego mei pars, ego uir sterilis ero?
    ego uiridis algida Idae niue amicta loca colam?
    ego uitam agam sub altis Phrygiae columinibus,
    ubi cerua siluicultrix, ubi aper nemoriuagus?
    iam iam dolet quod egi, iam iamque paenitet.'
    roseis ut huic labellis sonitus citus abiit,
    geminas deorum ad auris noua nuntia referens,
    ibi iuncta iuga resoluens Cybele leonibus
    laeuumque pecoris hostem stimulans ita loquitur:
    'agedum' inquit 'age ferox i, face ut hunc furor agitet,
    face uti furoris ictu reditum in nemora ferat,
    mea libere nimis qui fugere imperia cupit.
    age caede terga cauda, tua uerbera patere,
    face cuncta mugienti fremitu loca retonent,
    rutilam ferox torosa ceruice quate iubam.'
    ait haec minax Cybelle religatque iuga manu.
    ferus ipse sese adhortans rapidum incitat animo,
    uadit, fremit, refringit uirgulta pede uago.
    at ubi umida albicantis loca litoris adiit,
    tenerumque uidit Attin prope marmora pelagei,
    facit impetum: ille demens fugit in nemora fera:
    ibi semper omne uitae spatium famula fuit.
    dea, magna dea, Cybelle, dea, domina Dindimei,
    procul a mea tuos sit furor omnis, hera, domo:
    alios age incitatos, alios age rabidos.


_77. Iunia weds with Manlius_

    COLLIS o Heliconiei
      cultor, Vraniae genus,
      qui rapis teneram ad uirum
    Virginem, O Hymenaee Hymen,
      Hymen O Hymenaee;

    Cinge tempora floribus
      suaue olentis amaraci,
      flammeum cape laetus, huc
    Huc ueni, niueo gerens
      luteum pede soccum.

    Excitusque hilari die,
      nuptialia concinens
      uoce carmina tinnula,
    Pelle humum pedibus, manu
      pineam quate taedam.

    Namque Iunia Manlio,
      qualis Idalium colens
      uenit ad Phrygium Venus
    Iudicem, bona cum bona
      nubet alite uirgo,

    Floridis uelut enitens
      myrtus Asia ramulis
      quos Amadryades deae
    Ludicrum sibi rosido
      nutriuntur honore.

    Quare age, huc aditum ferens,
      perge linquere Thespiae
      rupis Aonios specus;
    Nympha quos super irrigat
      frigerans Aganippe.

    Ac domum dominam uoca
      coniugis cupidam noui,
      mentem amore reuinciens
    Vt tenax hedera huc et huc
      arborem implicat errans.

    Vosque item simul integrae
      uirgines, quibus aduenit
      par dies, agite in modum
    Dicite, O Hymenaee Hymen,
      Hymen O Hymenaee.

    Vt lubentius, audiens
      se citarier ad suum
      munus, huc aditum ferat
    Dux bonae Veneris, boni
      coniugator amoris.

    Quis deus magis est amat-
      is petendus amantibus?
      quem colent homines magis
    Caelitum, O Hymenaee Hymen,
      Hymen O Hymenaee?

    Te suis tremulus parens
      inuocat, tibi uirgines
      zonula soluunt sinus.
    Te timens cupida nouos
      captat aure maritus.

    Tu fero iuueni in manus
      floridam ipse puellulam
      dedis a gremio suae
    Matris, O Hymenaee Hymen,
      Hymen O Hymenaee.

    Nil potest sine te Venus,
      fama quod bona comprobet,
      commodi capere, at potest
    Te uolente. quis huic deo
      compararier ausit?

    Quae tuis careat sacris,
      non queat dare praesides
      terra finibus: at queat
    Te uolente. quis huic deo
      compararier ausit?

    Claustra pandite ianuae:
      uirgo adest. uiden ut faces
      splendidas quatiunt comas?
    .    .    .    .    .    .
      .    .    .    .    .    .

    .    .    .    .    .    .
      .    .    .    .    .    .
      tardet ingenuus pudor:
    Quem tamen magis audiens,
      flet quod ire necesse est.

    Flere desine. non tibi, Au-
      runculeia, periculum est,
      ne qua femina pulcrior
    Clarum ab Oceano diem
      uiderit uenientem.

    Talis in uario solet
      diuitis domini hortulo
      stare flos hyacinthinus.
    Sed moraris, abit dies,
      prodeas noua nupta.

    Prodeas noua nupta, si
      iam uidetur, et audias
      nostra uerba. uiden? faces
    Aureas quatiunt comas:
      prodeas noua nupta.

    Non tuus leuis in mala
      deditus uir adultera,
      probra turpia persequens,
    A tuis teneris uolet
      secubare papillis.

    Lenta qui uelut adsitas
      uitis implicat arbores,
      implicabitur in tuum
    Complexum. sed abit dies:
      prodeas noua nupta.

    Quae tuo ueniunt hero,
      quanta gaudia, quae uaga
      nocte, quae medio die
    Gaudeat. sed abit dies:
      prodeas noua nupta.

    Tollite, O pueri, faces:
      flammeum uideo uenire.
      ite concinite in modum
    'Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee.'

    Nupta, tu quoque quae tuus
      uir petet caue ne neges,
      ni petitum aliunde eat.
    Io Hymen Hymenaee io
      io Hymen Hymenaee.

    En tibi domus ut potens
      et beata uiri tui.
      quae tibi sine seruiat
    (Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee)

    Vsque dum tremulum mouens
      cana tempus anilitas
      omnia omnibus annuit.
    Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee.

    Transfer omine cum bono
      limen aureolos pedes,
      rasilemque subi forem.
    Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee.

    Aspice unus ut accubans
      uir tuus Tyrio in toro,
      totus immineat tibi.
    Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee.

    Illi non minus ac tibi
      pectore uritur intimo
      flamma, sed penite magis
    Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee.

    Mitte brachiolum teres,
      praetextate, puellulae.
      iam cubile adeat uiri.
    Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee.

    Vos bonae senibus uiris
      cognitae bene feminae,
      collocate puellulam.
    Io Hymen Hymenaee io,
      io Hymen Hymenaee.

    Iam licet uenias, marite.
      uxor in thalamo tibi est,
      ore floridulo nitens
    Alba parthenice uelut
      luteumue papauer.

    At, marite, ita me iuuent
      caelites, nihilo minus
      pulcer es, neque te Venus
    Neglegit. sed abit dies
      perge, ne remorare.

    Non diu remoratus es.
      iam uenis. bona te Venus
      iuuerit, quoniam palam
    Quae cupis capis et bonum
      non abscondis amorem.

    Ille pulueris Africei
      siderumque micantium
      subducat numerum prius,
    Qui uostri numerare uolt
      multa milia ludei.

    Ludite ut lubet et breui
      liberos date. non decet
      tam uetus sine liberis
    Nomen esse, sed indidem
      semper ingenerari.

    Torquatus uolo paruulus
      matris e gremio suae
      porrigens teneras manus,
    Dulce rideat ad patrem
      semihiante labello.

    Sit suo similis patri
      Manlio et facile inscieis
      noscitetur ab omnibus:
    Sic pudicitiam suo
      matris indicet ore.

    Talis illius a bona
      matre laus genus approbet,
      qualis unica ab optima
    Matre Telemacho manet
      fama Penelopeo.

    Claudite ostia uirgines.
      lusimus satis. at bonei
      coniuges, bene uiuite et
    Munere assidue ualentem
      exercete iuuentam.


_78. To Cornelius Nepos: A Dedication_

    QVOI dono lepidum nouum libellum
    arido modo pumice expolitum?
    Corneli, tibi: namque tu solebas
    meas esse aliquid putare nugas;
    iam tum cum ausus es unus Italorum
    omne aeuum tribus explicare cartis
    doctis, Iuppiter, et laboriosis.
    quare habe tibi quidquid hoc libelli
    qualecumque; quod, o patrona uirgo,
    plus uno maneat perenne saeclo.


_79. To Veranius: A Welcome Home_

    VERANI, omnibus e meis amicis
    antistans mihi milibus trecentis,
    uenistine domum ad tuos Penates
    fratresque unanimos anumque matrem?
    uenisti. o mihi nuntii beati!
    uisam te incolumem audiamque Hiberum
    narrantem loca, facta, nationes,
    ut mos est tuus, applicansque collum
    iucundum os oculosque suauiabor.
    o quantum est hominum beatiorum,
    quid me laetius est beatiusue?


_80. A Letter to Caecilius_

    POETAE tenero, meo sodali,
    uelim Caecilio, papyre, dicas
    Veronam ueniat, Noui relinquens
    Comi moenia Lariumque litus.
    nam quasdam uolo cogitationes
    amici accipiat sui meique,
    quare si sapiet uiam uorabit,
    quamuis candida milies puella
    euntem reuocet, manusque collo
    ambas iniciens roget morari.
    quae nunc, si mihi uera nuntiantur,
    illum deperit impotente amore.
    nam quo tempore legit incohatam
    Dindymi dominam, ex eo misellae
    ignes interiorem edunt medullam.
    ignosco tibi, Sapphica puella
    musa doctior; est enim uenuste
    magna Caecilio incohata mater.


_81. Farewell to Bithynia_

    IAM uer egelidos refert tepores,
    iam caeli furor aequinoctialis
    iucundis Zephyri silescit aureis.
    linquantur Phrygii, Catulle, campi
    Nicaeaeque ager uber aestuosae:
    ad claras Asiae uolemus urbes.
    iam mens praetrepidans auet uagari,
    iam laeti studio pedes uigescunt.
    o dulces comitum ualete coetus,
    longe quos simul a domo profectos
    diuersae uariae uiae reportant.


_82. Home-coming to Sirmio_

    PAENE insularum, Sirmio, insularumque
    ocelle, quascumque in liquentibus stagnis
    marique uasto fert uterque Neptunus;
    quam te libenter quamque laetus inuiso,
    uix mi ipse credens Thuniam atque Bithunos
    liquisse campos et uidere te in tuto.
    o quid solutis est beatius curis,
    cum mens onus reponit, ac peregrino
    labore fessi uenimus larem ad nostrum,
    desideratoque acquiescimus lecto?
    hoc est quod unum est pro laboribus tantis.
    salue, o uenusta Sirmio, atque hero gaude;
    gaudete uosque, o Lydiae lacus undae;
    ridete quidquid est domi cachinnorum.


_83. The tender Love of Acme and Septimius_

    ACMEN Septimios suos amores
    tenens in gremio 'mea,' inquit, 'Acme,
    ni te perdite amo atque amare porro
    omnes sum assidue paratus annos
    quantum qui pote plurimum perire,
    solus in Libya Indiaque tosta
    caesio ueniam obuius leoni.'
    hoc ut dixit, Amor, sinistra ut ante,
    dextram sternuit approbationem.
    at Acme leuiter caput reflectens,
    et dulcis pueri ebrios ocellos
    illo purpureo ore suauiata,
    'sic,' inquit, 'mea uita Septimille,
    huic uni domino usque seruiamus,
    ut multo mihi maior acriorque
    ignis mollibus ardet in medullis.'
    hoc ut dixit, Amor, sinistra ut ante,
    dextram sternuit approbationem.
    nunc ab auspicio bono profecti
    mutuis animis amant amantur.
    unam Septimios misellus Acmen
    mauult quam Syrias Britanniasque:
    uno in Septimio fidelis Acme
    facit delicias libidinesque.
    quis ullos homines beatiores
    uidit, quis Venerem auspicatiorem?


_84. '{Phainetai moi kênos isos theoisin}'_

    ILLE mi par esse deo uidetur,
    ille, si fas est, superare diuos,
    qui sedens aduersus identidem te
      spectat et audit
    dulce ridentem, misero quod omnis
    eripit sensus mihi: nam simul te,
    Lesbia, aspexi, nihil est super mi,
      Lesbia, uocis.
    lingua sed torpet, tenuis sub artus
    flamma demanat, sonitu suopte
    tintinant aures, gemina teguntur
      lumina nocte.


_85. Lesbia's Sparrow_

_a_

    PASSER, deliciae meae puellae,
    quicum ludere, quem in sinu tenere,
    quoi primum digitum dare adpetenti
    et acris solet incitare morsus,
    cum desiderio meo nitenti
    carum nescio quid libet iocari,
    et solaciolum sui doloris,
    credo, et cum grauis acquiescit ardor:
    tecum ludere, sicut ipsa, possem,
    et tristis animi leuare curas.

_b_

    Lugete, o Veneres Cupidinesque,
    et quantum est hominum uenustiorum.
    passer mortuus est meae puellae,
    passer, deliciae meae puellae,
    quem plus illa oculis suis amabat:
    nam mellitus erat suamque norat
    ipsam tam bene quam puella matrem.
    nec sese a gremio illius mouebat,
    sed circumsiliens modo huc modo illuc
    ad solam dominam usque pipiabat.
    qui nunc it per iter tenebricosum
    illuc, unde negant redire quenquam.
    at uobis male sit, malae tenebrae
    Orci, quae omnia bella deuoratis:
    tam bellum mihi passerem abstulistis.
    uae factum male! uae miselle passer,
    tua nunc opera meae puellae.
    flendo turgiduli rubent ocelli.


_86. To Lesbia, not to count Kisses_

_a_

    VIVAMVS, mea Lesbia, atque amemus,
    rumoresque senum seueriorum
    omnes unius aestimemus assis.
    soles occidere et redire possunt:
    nobis cum semel occidit breuis lux,
    nox est perpetua una dormienda.
    da mi basia mille, deinde centum,
    dein mille altera, dein secunda centum,
    deinde usque altera mille, deinde centum;
    dein, cum milia multa fecerimus,
    conturbabimus illa, ne sciamus,
    aut ne quis malus inuidere possit,
    cum tantum sciat esse basiorum.

_b_

    Quaeris, quot mihi basiationes
    tuae, Lesbia, sint satis superque?
    quam magnus numerus Libyssae harenae
    lasarpiciferis iacet Cyrenis,
    oraclum Iouis inter aestuosi
    et Batti ueteris sacrum sepulcrum;
    aut quam sidera multa, cum tacet nox
    furtiuos hominum uident amores;
    tam te basia multa basiare
    uesano satis et super Catullo est,
    quae nec pernumerare curiosi
    possint nec mala fascinare lingua.


_87. Everlasting Love_

_a_

    IVCVNDVM, mea uita, mihi proponis amorem
      hunc nostrum inter nos perpetuumque fore.
    di magni, facite ut uere promittere possit,
      atque id sincere dicat et ex animo,
    ut liceat nobis tota perducere uita
      aeternum hoc sanctae foedus amicitiae.

_b_

    Nulla potest mulier tantum se dicere amatam
      uere, quantum a me Lesbia amata mea es.
    nulla fides ullo fuit umquam in foedere tanta,
      quanta in amore tuo ex parte reperta mea est.


_88. Woman's Words_

    NVLLI se dicit mulier mea nubere malle
      quam mihi, non si se Iuppiter ipse petat.
    dicit: sed mulier cupido quod dicit amanti,
      in uento et rapida scribere oportet aqua.


_89. Man's Ingratitude_

    DESINE de quoquam quisquam bene uelle mereri,
      aut aliquem fieri posse putare pium.
    omnia sunt ingrata, nihil fecisse benigne
      prodest, immo etiam taedet obestque magis;
    ut mihi, quem nemo grauius nec acerbius urget,
      quam modo qui me unum atque unicum amicum habuit.


_90. To Quintius: A Supplication_

    QVINTI, si tibi uis oculos debere Catullum
      aut aliud si quid carius est oculis,
    eripere ei noli, multo quod carius illi
      est oculis seu quid carius est oculis.


_91. Loving and Liking_

_a_

    DICEBAS quondam solum te nosse Catullum,
      Lesbia, nec prae me uelle tenere Iouem.
    dilexi tum te non tantum ut uulgus amicam,
      sed pater ut natos diligit et generos.
    nunc te cognoui: quare etsi impensius uror,
      multo mei tamen es uilior et leuior.
    qui potis est? inquis. Quod amantem iniuria talis
      cogit amare magis, sed bene uelle minus.

_b_

    Huc est mens deducta tua, mea Lesbia, culpa,
      atque ita se officio perdidit ipsa suo,
    ut iam nec bene uelle queat tibi, si optima fias,
      nec desistere amare, omnia si facias.


_92. Miser Catulle_

    MISER Catulle, desinas ineptire,
    et quod uides perisse perditum ducas.
    fulsere quondam candidi tibi soles,
    cum uentitabas quo puella ducebat
    amata nobis quantum amabitur nulla.
    ibi illa multa tum iocosa fiebant,
    quae tu uolebas nec puella nolebat.
    fulsere uere candidi tibi soles.
    nunc iam illa non uolt: tu quoque inpotens noli,
    nec quae fugit sectare, nec miser uiue,
    sed obstinata mente perfer, obdura.
    uale, puella. iam Catullus obdurat,
    nec te requiret nec rogabit inuitam.
    at tu dolebis, cum rogaberis nulla.
    scelesta, uae te, quae tibi manet uita!
    quis nunc te adibit? cui uideberis bella?
    quem nunc amabis? cuius esse diceris?
    quem basiabis? cui labella mordebis?
    at tu, Catulle, destinatus obdura.


_93. Odi et Amo_

    ODI et amo: quare id faciam, fortasse requiris.
    nescio, sed fieri sentio et excrucior.


_94. Num te leaena...?_

    NVM te leaena montibus Libystinis
    aut Scylla latrans infima inguinum parte
    tam mente dura procreauit ac taetra,
    ut supplicis uocem in nouissimo casu
    contemptam haberes, a nimis fero corde?


_95. Nuntium Remittit Cynthiae_

    FVRI et Aureli, comites Catulli,
    siue in extremos penetrabit Indos,
    litus ut longe resonante Eoa
      tunditur unda,
    siue in Hyrcanos Arabesque molles,
    seu Sagas sagittiferosue Parthos,
    siue quae septemgeminus colorat
      aequora Nilus,
    siue trans altas gradietur Alpes,
    Caesaris uisens monimenta magni,
    Gallicum Rhenum, horrida tescua, ulti-
      mosque Britannos,
    omnia haec, quocunque feret uoluntas
    caelitum, temptare simul parati:--
    pauca nuntiate meae puellae
      non bona dicta.
    cum suis uiuat ualeatque moechis,
    quos simul complexa tenet trecentos,
    nullum amans uere, sed identidem omnium
      ilia rumpens:
    nec meum respectet, ut ante, amorem,
    qui illius culpa cecidit uelut prati
    ultimi flos, praetereunte postquam
      tactus aratro est.


_96. To Alfenus, who betrayed him_

    ALFENE immemor atque unanimis false sodalibus
    iam te nil miseret, dure, tui dulcis amiculi?
    iam me prodere, iam non dubitas fallere, perfide?
    nec facta impia fallacum hominum caelicolis placent.
    quae tu neglegis ac me miserum deseris in malis.
    eheu quid faciant, dice, homines cuiue habeant fidem?
    certe tute iubebas animam tradere, inique, me
    inducens in amorem, quasi tuta omnia mi forent.
    idem nunc retrahis te ac tua dicta omnia factaque
    uentos irrita ferre ac nebulas aereas sinis.
    si tu oblitus es, at di meminerunt, meminit Fides,
    quae te ut paeniteat postmodo facti faciet tui.


_97. Vitam puriter egi_

    SIQVA recordanti benefacta priora uoluptas
      est homini, cum se cogitat esse pium,
    nec sanctam uiolasse fidem, nec foedere in ullo
      diuum ad fallendos numine abusum homines,
    multa parata manent in longa aetate, Catulle,
      ex hoc ingrato gaudia amore tibi.
    nam quaecumque homines bene cuiquam aut dicere possunt
      aut facere, haec a te dictaque factaque sunt:
    omnia quae ingratae perierunt credita menti.
      quare cur curis te amplius excrucies?
    quin tu animo offirmas atque istinc te ipse reducis,
      et dis inuitis desinis esse miser?
    difficile est longum subito deponere amorem?
      difficile est, uerum hoc qua lubet efficias:
    una salus haec est, hoc est tibi peruincendum,
      hoc facias, siue id non pote siue pote.
    o di, si uestrum est misereri, aut si quibus umquam
      extremam iam ipsa in morte tulistis opem,
    me miserum aspicite et, si uitam puriter egi,
      eripite hanc pestem perniciemque mihi:
    sic mihi surrepens imos ut torpor in artus
      expulit ex omni pectore laetitias.
    non iam illud quaero, contra ut me diligat illa,
      aut, quod non potis est, esse pudica uelit:
    ipse ualere opto et taetrum hunc deponere morbum.
      o di, reddite mi hoc pro pietate mea.


_98. To Manlius: written in affliction_

    QVOD mihi fortuna casuque oppressus acerbo
      conscriptum hoc lacrimis mittis epistolium,
    naufragum ut eiectum spumantibus aequoris undis
      subleuem et a mortis limine restituam,
    quem neque sancta Venus molli requiescere somno
      desertum in lecto caelibe perpetitur,
    nec ueterum dulci scriptorum carmine Musae
      oblectant, cum mens anxia peruigilat:
    id gratum est mihi, me quoniam tibi dicis amicum,
      muneraque et Musarum hinc petis et Veneris:
    sed tibi ne mea sint ignota incommoda, Manli,
      neu me odisse putes hospitis officium,
    accipe, quis merser fortunae fluctibus ipse,
      ne amplius a misero dona beata petas.
    tempore quo primum uestis mihi tradita pura est,
      iucundum cum aetas florida uer ageret,
    multa satis lusi: non est dea nescia nostri,
      quae dulcem curis miscet amaritiem:
    sed totum hoc studium luctu fraterna mihi mors
      abstulit. o misero frater adempte mihi,
    tu mea tu moriens fregisti commoda, frater,
      tecum una tota est nostra sepulta domus,
    omnia tecum una perierunt gaudia nostra,
      quae tuus in uita dulcis alebat amor.
    cuius ego interitu tota de mente fugaui
      haec studia atque omnis delicias animi.
    quare, quod scribis Veronae turpe Catullo
      esse, quod hic quisquis de meliore nota
    frigida deserto tepefacsit membra cubili,
      id, Manli, non est turpe, magis miserum est.
    ignosces igitur, si, quae mihi luctus ademit,
      haec tibi non tribuo munera, cum nequeo.
    nam, quod scriptorum non magna est copia apud me,
      hoc fit, quod Romae uiuimus: illa domus,
    illa mihi sedes, illic mea carpitur aetas:
      huc una ex multis capsula me sequitur.
    quod cum ita sit, nolim statuas nos mente maligna
      id facere aut animo non satis ingenuo,
    quod tibi non utriusque petenti copia praesto est:
      ultro ego deferrem, copia siqua foret.


_99. The Friendship of Allius_

    NON possum reticere, deae, qua me Allius in re
      iuuerit aut quantis iuuerit officiis,
    ne fugiens saeclis obliuiscentibus aetas
      illius hoc caeca nocte tegat studium:
    sed dicam uobis, uos porro dicite multis
      milibus et facite haec carta loquatur anus,
    nec tenuem texens sublimis aranea telam
      in deserto Alli nomine opus faciat.
    nam, mihi quam dederit duplex Amathusia curam,
      scitis, et in quo me torruerit genere,
    cum tantum arderem quantum Trinacria rupes
      lymphaque in Oetaeis Malia Thermopylis,
    maesta neque assiduo tabescere pupula fletu
      cessaret tristique imbre madere genae.
    qualis in aerei perlucens uertice montis
      riuus muscoso prosilit e lapide,
    qui cum de prona praeceps est ualle uolutus,
      per medium densi transit iter populi,
    dulce uiatori lasso in sudore leuamen,
      cum grauis exustos aestus hiulcat agros:
    hic, uelut in nigro iactatis turbine nautis
      lenius aspirans aura secunda uenit,
    iam prece Pollucis, iam Castoris imploratu,
      tale fuit nobis Allius auxilium.
    is clausum lato patefecit limite campum,
      isque domum nobis isque dedit dominam,
    ad quam communes exerceremus amores,
      quo mea se molli candida diua pede
    intulit et trito fulgentem in limine plantam
      innixsa arguta constituit solea.
    coniugis ut quondam flagrans aduenit amore
      Protesilaeam Laudamia domum
    inceptam frustra, nondum cum sanguine sacro
      hostia caelestis pacificasset heros.
    nil mihi tam ualde placeat, Ramnusia uirgo,
      quod temere inuitis suscipiatur heris.
    quam ieiuna pium desideret ara cruorem,
      docta est amisso Laudamia uiro,
    coniugis ante coacta noui dimittere collum,
      quam ueniens una atque altera rursus hiems
    noctibus in longis auidum saturasset amorem,
      posset ut abrupto uiuere coniugio,
    quod scibant Parcae non longo tempore abisse,
      si miles muros isset ad Iliacos.
    nam tum Helenae raptu primores Argiuorum
      coeperat ad sese Troia ciere uiros,
    Troia (nefas) commune sepulcrum Asiae Europaeque,
      Troia uirum et uirtutum omnium acerba cinis
    quaene etiam nostro letum miserabile fratri
      attulit. ei misero frater adempte mihi,
    ei misero fratri iucundum lumen ademptum,
      tecum una tota est nostra sepulta domus,
    omnia tecum una perierunt gaudia nostra,
      quae tuus in uita dulcis alebat amor.
    quem nunc tam longe non inter nota sepulcra
      nec prope cognatos compositum cineris,
    sed Troia obscena, Troia infelice sepultum
      detinet extremo terra aliena solo:
    ad quam tum properans fertur simul undique pubes
      Graeca penetralis deseruisse focos,
    ne Paris abducta gauisus libera moecha
      otia pacato degeret in thalamo.
    quo tibi tum casu, pulcerrima Laudamia,
      ereptum est uita dulcius atque anima
    coniugium: tanto te absorbens uertice amoris
      aestus in abruptum detulerat barathrum,
    quale ferunt Grai Pheneum prope Cylleneum
      siccare emulsa pingue palude solum,
    quod quondam caesis montis fodisse medullis
      audit falsiparens Amphitryoniades,
    tempore quo certa Stymphalia monstra sagitta
      perculit imperio deterioris heri,
    pluribus ut caeli tereretur ianua diuis,
      Hebe nec longa uirginitate foret.
    sed tuus altus amor barathro fuit altior illo,
      qui tamen indomitam ferre iugum docuit.
    nam neque tam carum confecto aetate parenti
      una caput seri nata nepotis alit,
    qui cum diuitiis uix tandem inuentus auitis
      nomen testatas intulit in tabulas,
    impia derisi gentilis gaudia tollens,
      suscitat a cano uolturium capiti:
    nec tantum niueo gauisa est ulla columbo
      compar, quae multo dicitur improbius
    oscula mordenti semper decerpere rostro,
      quam cum praecipue multiuola est mulier.
    sed tu horum magnos uicisti sola furores,
      ut semel es flauo conciliata uiro.
    aut nihil aut paulo cui tum concedere digna
      lux mea se nostrum contulit in gremium,
    quam circumcursans hinc illinc saepe Cupido
      fulgebat crocina candidus in tunica.
    quae tamen etsi uno non est contenta Catullo,
      rara uerecundae furta feremus herae.
    ne nimium simus stultorum more molesti,
      saepe etiam Iuno, maxima caelicolum,
    coniugis in culpa flagrantem contudit iram,
      noscens omniuoli plurima facta Iouis.
    nec tamen illa mihi dexstra depacta paterna
      fraglantem Assyrio uenit odore domum,
    sed furtiua dedit mira munuscula nocte,
      ipsius ex ipso dempta uiri gremio.
    quare illud satis est, si nobis is datur unis
      quem lapide illa diem candidiore notat.
    hoc tibi, quod potui, confectum carmine munus
      pro multis, Alli, redditur officiis,
    ne uestrum scabra tangat rubigine nomen
      haec atque illa dies atque alia atque alia.
    huc addent diui quam plurima, quae Themis olim
      antiquis solita est munera ferre piis.
    seitis felices et tu simul et tua uita,
      et domus in qua olim lusimus et domina,
    et qui principio nobis te tradidit Afer,
      a quo sunt primo mi omnia nata bona,
    et longe ante omnes mihi quae me carior ipso est,
      lux mea, qua uiua uiuere dulce mihi est.


_100. At the Tomb of his Brother_

    MVLTAS per gentis et multa per aequora uectus
      aduenio has miseras, frater, ad inferias:
    ut te postremo donarem munere mortis
      et mutam nequiquam alloquerer cinerem.
    quandoquidem fortuna mihi tete abstulit ipsum,
      heu miser indigne frater adempte mihi,
    nunc tamen interea haec prisco quae more parentum
      tradita sunt tristi munere ad inferias,
    accipe fraterno multum manantia fletu,
      atque in perpetuum, frater, aue atque uale.


_101. To Calvus: on the Death of Quintilia_

    SI quicquam mutis gratum acceptumue sepulcris
      accidere a nostro, Calue, dolore potest,
    quom desiderio ueteres renouamus amores
      atque olim amissas flemus amicitias,
    certe non tanto mors immatura dolorei'st
      Quintiliae, quantum gaudet amore tuo.


_102. Nothing to do_

    OTIVM, Catulle, tibi molestum est:
      otio exsultas nimiumque gestis:
    otium et reges prius et beatas
      perdidit urbes.


_103. He craves Cornificius' Pity_

    MALEST, Cornifici, tuo Catullo,
    malest, me hercule, et est laboriose,
    et magis magis in dies et horas.
    quem tu, quod minimum facillimumque est,
    qua solatus es allocutione?
    irascor tibi. sic meos amores?
    paulum quid lubet allocutionis,
    maestius lacrimis Simonideis.


_104. To any Readers he may have_

    SI qui forte mearum ineptiarum
    lectores eritis manusque uestras
    non horrebitis admouere nobis....




ANONYMOUS


_105. The Tombs of the Great_

    MARMOREO Licinus tumulo iacet, at Cato nullo,
    Pompeius paruo: credimus esse deos?




L. VARIVS

  74-14 B.C.


_106. Fragments of the De Morte_

_i_

    VENDIDIT hic Latium populis agrosque Quiritum
    eripuit: fixit leges pretio atque refixit.

_ii_

    Ceu canis umbrosam lustrans Gortynia uallem,
    si celeris potuit ceruae comprendere lustra,
    saeuit in absentem et circum uestigia latrans
    aethera per nitidum tenues sectatur odores:
    non amnes illam medii, non ardua tardant,
    perdita nec serae meminit decedere nocti.


_107. Epilogue to the Vergilian Catalepton_

    VATE Syracosio qui dulcior Hesiodoque
      maior, Homereo non minor ore fuit,
    illius haec quoque sunt diuini elementa poetae
      et rudis in uario carmine Calliope.




C. CILNIVS MAECENAS

  74-8 B.C.


_108._

_i_

_To Horace_

    LVCENTES, mea uita, nec smaragdos,
    beryllos neque, Flacce mi, nitentes
    nec percandida margarita quaero
    nec quos thunica lima perpoliuit
    anulos neque iaspios lapillos.

_ii_

_Any Life is better than no life_

    DEBILEM facito manu, debilem pede, coxa,
    tuber adstrue gibberum, lubricos quate dentis:
    vita dum superest, bene est.




P. VERGILIVS MARO

  70-19 B.C.


_109. 'Is this the Man that made the Earth to tremble'_

    ASPICE quem ualido subnixum Gloria regno
      altius et caeli sedibus extulerat.
    terrarum hic bello magnum concusserat orbem,
      hic reges Asiae fregerat, hic populos,
    hic graue seruitium tibi iam, tibi, Roma ferebat
      (cetera namque uiri cuspide conciderant),
    cum subito in medio rerum certamine praeceps
      corruit, ex patria pulsus in exilium.
    tale deae numen, tali mortalia nutu
      fallax momento temporis hora dedit.


_110. 'Hence, all ye vain Delights'_

    ITE hinc, inanes, ite rhetorum ampullae,
    inflata rore non Achaico uerba,
    et uos, Selique Tarquitique Varroque,
    scholasticorum natio madens pingui,
    ite hinc, inane cymbalon iuuentutis;
    tuque, o mearum cura, Sexte, curarum,
    uale, Sabine; iam ualete, formosi.
    nos ad beatos uela mittimus portus
    magni petentes docta dicta Sironis
    uitamque ab omni uindicabimus cura.
    ite hinc, Camenae; uos quoque, ite iam sane,
    dulces Camenae (nam fatebimur uerum,
    dulces fuistis): et tamen meas chartas
    reuisitote, sed pudenter et raro.


_111. 'Unto you a child is born'_

    SICELIDES Musae, paulo maiora canamus!
    non omnis arbusta iuuant humilesque myricae;
    si canimus siluas, siluae sint consule dignae.
      Vltima Cumaei uenit iam carminis aetas;
    magnus ab integro saeclorum nascitur ordo.
    iam redit et uirgo, redeunt Saturnia regna,
    iam noua progenies caelo demittitur alto.
    tu modo nascenti puero, quo ferrea primum
    desinet ac toto surget gens aurea mundo,
    casta faue Lucina: tuus iam regnat Apollo.
    teque adeo decus hoc aeui, te consule, inibit,
    Pollio, et incipient magni procedere menses;
    te duce, si qua manent sceleris uestigia nostri,
    inrita perpetua soluent formidine terras.
    ille deum uitam accipiet diuisque uidebit
    permixtos heroas et ipse uidebitur illis,
    pacatumque reget patriis uirtutibus orbem.
      At tibi prima, puer, nullo munuscula cultu
    errantis hederas passim cum baccare tellus
    mixtaque ridenti colocasia fundet acantho.
    ipsae lacte domum referent distenta capellae
    ubera, nec magnos metuent armenta leones;
    ipsa tibi blandos fundent cunabula flores.
    occidet et serpens, et fallax herba ueneni
    occidet; Assyrium uulgo nascetur amomum.
    at simul heroum laudes et facta parentis
    iam legere et quae sit poteris cognoscere uirtus,
    molli paulatim flauescet campus arista,
    incultisque rubens pendebit sentibus uua
    et durae quercus sudabunt roscida mella.
    pauca tamen suberunt priscae uestigia fraudis,
    quae temptare Thetin ratibus, quae cingere muris
    oppida, quae iubeant telluri infindere sulcos.
    alter erit tum Tiphys, et altera quae uehat Argo
    delectos heroas; erunt etiam altera bella,
    atque iterum ad Troiam magnus mittetur Achilles.
    hinc, ubi iam firmata uirum te fecerit aetas,
    cedet et ipse mari uector, nec nautica pinus
    mutabit merces: omnis feret omnia tellus.
    non rastros patietur humus, non uinea falcem;
    robustus quoque iam tauris iuga soluet arator;
    nec uarios discet mentiri lana colores,
    ipse sed in pratis aries iam suaue rubenti
    murice, iam croceo mutabit uellera luto;
    sponte sua sandyx pascentis uestiet agnos.
      Talia saecla, suis dixerunt, currite, fusis
    concordes stabili fatorum numine Parcae.
    adgredere o magnos (aderit iam tempus) honores,
    cara deum suboles, magnum Iouis incrementum!
    aspice conuexo nutantem pondere mundum,
    terrasque tractusque maris caelumque profundum:
    aspice uenturo laetentur ut omnia saeclo!
    o mihi tum longae maneat pars ultima uitae,
    spiritus et quantum sat erit tua dicere facta:
    non me carminibus uincet nec Thracius Orpheus,
    nec Linus, huic mater quamuis atque huic pater adsit,
    Orphei Calliopea, Lino formosus Apollo.
    Pan etiam, Arcadia mecum si iudice certet,
    Pan etiam Arcadia dicat se iudice uictum.
    incipe, parue puer, risu cognoscere matrem
    (matri longa decem tulerunt fastidia menses)
    incipe, parue puer: qui non risere parenti,
    nec deus hunc mensa, dea nec dignata cubili est.


_112. Pharmaceutria_

    PASTORVM Musam Damonis et Alphesiboei,
    immemor herbarum quos est mirata iuuenca
    certantis, quorum stupefactae carmine lynces,
    et mutata suos requierunt flumina cursus,
    Damonis Musam dicemus et Alphesiboei.
      Tu mihi seu magni superas iam saxa Timaui,
    siue oram Illyrici legis aequoris,--en erit umquam
    ille dies, mihi cum liceat tua dicere facta?
    en erit ut liceat totum mihi ferre per orbem
    sola Sophocleo tua carmina digna coturno?
    a te principium, tibi desinam: accipe iussis
    carmina coepta tuis, atque hanc sine tempora circum
    inter uictricis hederam tibi serpere lauros.
      Frigida uix caelo noctis decesserat umbra,
    cum ros in tenera pecori gratissimus herba:
    incumbens tereti Damon sic coepit oliuae.
      Nascere praeque diem ueniens age, Lucifer, almum,
    coniugis indigno Nysae deceptus amore
    dum queror et diuos, quamquam nil testibus illis
    profeci, extrema moriens tamen adloquor hora.
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus.
    Maenalus argutumque nemus pinusque loquentis
    semper habet, semper pastorum ille audit amores
    Panaque, qui primus calamos non passus inertis.
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus.
    Mopso Nysa datur: quid non speremus amantes?
    iungentur iam grypes equis, aeuoque sequenti
    cum canibus timidi uenient ad pocula dammae.
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus.
    Mopse, nouas incide faces: tibi ducitur uxor.
    sparge, marite, nuces: tibi deserit Hesperus Oetam.
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus.
    o digno coniuncta uiro, dum despicis omnis,
    dumque tibi est odio mea fistula, dumque capellae
    hirsutumque supercilium promissaque barba,
    nec curare deum credis mortalia quemquam--
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus--
    saepibus in nostris paruam te roscida mala
    (dux ego uester eram) uidi cum matre legentem.
    alter ab undecimo tum me iam acceperat annus,
    iam fragilis poteram a terra contingere ramos:
    ut uidi, ut perii, ut me malus abstulit error!
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus.
    nunc scio quid sit Amor: duris in cotibus illum
    aut Tmaros aut Rhodope aut extremi Garamantes
    nec generis nostri puerum nec sanguinis edunt.
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus.
    saeuus Amor docuit natorum sanguine matrem
    commaculare manus; crudelis tu quoque, mater:
    crudelis mater magis, an puer improbus ille?
    improbus ille puer; crudelis tu quoque, mater.
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus.
    nunc et ouis ultro fugiat lupus, aurea durae
    mala ferant quercus, narcisso floreat alnus,
    pinguia corticibus sudent electra myricae,
    certent et cycnis ululae, sit Tityrus Orpheus,
    Orpheus in siluis, inter delphinas Arion--
      incipe Maenalios mecum, mea tibia, uersus--
    omnia uel medium fiat mare. uiuite siluae:
    praeceps aërii specula de montis in undas
    deferar; extremum hoc munus morientis habeto.
      desine Maenalios, iam desine, tibia, uersus.
      Haec Damon: uos, quae responderit Alphesiboeus,
    dicite, Pierides; non omnia possumus omnes.
      Effer aquam et molli cinge haec altaria uitta,
    uerbenasque adole pinguis et mascula tura,
    coniugis ut magicis sanos auertere sacris
    experiar sensus; nihil hic nisi carmina desunt.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    carmina uel caelo possunt deducere Lunam,
    carminibus Circe socios mutauit Vlixi,
    frigidus in pratis cantando rumpitur anguis.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    terna tibi haec primum triplici diuersa colore
    licia circumdo, terque haec altaria circum
    effigiem duco; numero deus impare gaudet.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    necte tribus nodis ternos, Amarylli, colores;
    necte, Amarylli, modo et 'Veneris', dic, 'uincula necto.'
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    limus ut hic durescit, et haec ut cera liquescit
    uno eodemque igni, sic nostro Daphnis amore.
    sparge molam et fragilis incende bitumine lauros.
    Daphnis me malus urit, ego hanc in Daphnide laurum.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    talis amor Daphnin qualis cum fessa iuuencum
    per nemora atque altos quaerendo bucula lucos
    propter aquae riuum uiridi procumbit in ulua
    perdita, nec serae meminit decedere nocti,
    talis amor teneat, nec sit mihi cura mederi.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    has olim exuuias mihi perfidus ille reliquit,
    pignora cara sui: quae nunc ego limine in ipso,
    terra, tibi mando; debent haec pignora Daphnin.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    has herbas atque haec Ponto mihi lecta uenena
    ipse dedit Moeris (nascuntur plurima Ponto);
    his ego saepe lupum fieri et se condere siluis
    Moerin, saepe animas imis excire sepulcris,
    atque satas alio uidi traducere messis.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    fer cineres, Amarylli, foras riuoque fluenti
    transque caput iace, nec respexeris. his ego Daphnin
    adgrediar; nihil ille deos, nil carmina curat.
      ducite ab urbe domum, mea carmina, ducite Daphnin.
    aspice: corripuit tremulis altaria flammis
    sponte sua, dum ferre moror, cinis ipse. bonum sit!
    nescio quid certe est, et Hylax in limine latrat.
    credimus? an, qui amant, ipsi sibi somnia fingunt?
      parcite, ab urbe uenit, iam parcite carmina, Daphnis.


_113. 'In the sweat of thy face shalt thou eat bread'_

                                PATER ipse colendi
    haud facilem esse uiam uoluit, primusque per artem
    mouit agros curis acuens mortalia corda,
    nec torpere graui passus sua regna ueterno.
    ante Iouem nulli subigebant arua coloni;
    ne signare quidem aut partiri limite campum
    fas erat: in medium quaerebant, ipsaque tellus
    omnia liberius nullo poscente ferebat.
    ille malum uirus serpentibus addidit atris,
    praedarique lupos iussit pontumque moueri,
    mellaque decussit foliis ignemque remouit,
    et passim riuis currentia uina repressit,
    ut uarias usus meditando extunderet artis
    paulatim, et sulcis frumenti quaereret herbam,
    ut silicis uenis abstrusum excuderet ignem.
    tunc alnos primum fluuii sensere cauatas;
    nauita tum stellis numeros et nomina fecit
    Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton;
    tum laqueis captare feras et fallere uisco
    inuentum et magnos canibus circumdare saltus;
    atque alius latum funda iam uerberat amnem
    alta petens, pelagoque alius trahit umida lina;
    tum ferri rigor atque argutae lammina serrae
    (nam primi cuneis scindebant fissile lignum),
    tum uariae uenere artes. labor omnia uicit
    improbus et duris urgens in rebus egestas.
    prima Ceres ferro mortalis uertere terram
    instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae
    deficerent siluae et uictum Dodona negaret.
    mox et frumentis labor additus, ut mala culmos
    esset robigo segnisque horreret in aruis
    carduus; intereunt segetes, subit aspera silua,
    lappaeque tribolique, interque nitentia culta
    infelix lolium et steriles dominantur auenae.
    quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris
    et sonitu terrebis auis et ruris opaci
    falce premes umbras uotisque uocaueris imbrem,
    heu magnum alterius frustra spectabis aceruum,
    concussaque famem in siluis solabere quercu.


_114. Solem quis dicere falsum audeat?_

    SI uero solem ad rapidum lunasque sequentis
    ordine respicies, numquam te crastina fallet
    hora, neque insidiis noctis capiere serenae.
    luna reuertentis cum primum colligit ignis,
    si nigrum obscuro comprenderit aëra cornu,
    maximus agricolis pelagoque parabitur imber;
    at si uirgineum suffuderit ore ruborem,
    uentus erit; uento semper rubet aurea Phoebe.
    sin ortu quarto (namque is certissimus auctor)
    pura neque obtunsis per caelum cornibus ibit,
    totus et ille dies et qui nascentur ab illo
    exactum ad mensem pluuia uentisque carebunt,
    uotaque seruati soluent in litore nautae
    Glauco et Panopeae et Inoo Melicertae.
    sol quoque et exoriens et cum se condet in undas
    signa dabit; solem certissima signa sequuntur,
    et quae mane refert et quae surgentibus astris.
    ille ubi nascentem maculis uariauerit ortum
    conditus in nubem medioque refugerit orbe,
    suspecti tibi sint imbres: namque urget ab alto
    arboribusque satisque Notus pecorique sinister.
    aut ubi sub lucem densa inter nubila sese
    diuersi rumpent radii, aut ubi pallida surget
    Tithoni croceum linquens Aurora cubile,
    heu, male tum mitis defendet pampinus uuas;
    tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.
    hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo,
    profuerit meminisse magis; nam saepe uidemus
    ipsius in uultu uarios errare colores:
    caeruleus pluuiam denuntiat, igneus Euros;
    sin maculae incipient rutilo immiscerier igni,
    omnia tum pariter uento nimbisque uidebis
    feruere. non illa quisquam me nocte per altum
    ire neque ab terra moneat conuellere funem.
    at si, cum referetque diem condetque relatum,
    lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis
    et claro siluas cernes Aquilone moueri.
    denique, quid uesper serus uehat, unde serenas
    uentus agat nubes, quid cogitet umidus Auster,
    sol tibi signa dabit. solem quis dicere falsum
    audeat? ille etiam caecos instare tumultus
    saepe monet fraudemque et operta tumescere bella.
    ille etiam exstincto miseratus Caesare Romam,
    cum caput obscura nitidum ferrugine texit
    impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.
    tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti,
    obscenaeque canes importunaeque uolucres
    signa dabant. quotiens Cyclopum efferuere in agros
    uidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam,
    flammarumque globos liquefactaque uoluere saxa!
    armorum sonitum toto Germania caelo
    audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes.
    uox quoque per lucos uulgo exaudita silentis
    ingens, et simulacra modis pallentia miris
    uisa sub obscurum noctis, pecudesque locutae
    (infandum!); sistunt amnes terraeque dehiscunt,
    et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant.
    proluit insano contorquens uertice siluas
    fluuiorum rex Eridanus camposque per omnis
    cum stabulis armenta tulit. nec tempore eodem
    tristibus aut extis fibrae apparere minaces
    aut puteis manare cruor cessauit, et altae
    per noctem resonare lupis ululantibus urbes.
    non alias caelo ceciderunt plura sereno
    fulgura nec diri totiens arsere cometae.
    ergo inter sese paribus concurrere telis
    Romanas acies iterum uidere Philippi;
    nec fuit indignum superis bis sanguine nostro
    Emathiam et latos Haemi pinguescere campos.
    scilicet et tempus ueniet cum finibus illis
    agricola incuruo terram molitus aratro
    exesa inueniet scabra robigine pila,
    aut grauibus rastris galeas pulsabit inanis,
    grandiaque effossis mirabitur ossa sepulcris.
    di patrii, Indigetes, et Romule Vestaque mater,
    quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia seruas,
    hunc saltem euerso iuuenem succurrere saeclo
    ne prohibete. satis iam pridem sanguine nostro
    Laomedonteae luimus periuria Troiae.
    iam pridem nobis caeli te regia, Caesar,
    inuidet atque hominum queritur curare triumphos,
    quippe ubi fas uersum atque nefas; tot bella per orbem,
    tam multae scelerum facies, non ullus aratro
    dignus honos, squalent abductis arua colonis,
    et curuae rigidum falces conflantur in ensem.
    hinc mouet Euphrates, illinc Germania bellum;
    uicinae ruptis inter se legibus urbes
    arma ferunt; saeuit toto Mars impius orbe;
    ut cum carceribus sese effudere quadrigae,
    addunt in spatio, et frustra retinacula tendens
    fertur equis auriga neque audit currus habenas.


_115. Italia, io te saluto_

    SED neque Medorum siluae, ditissima terra,
    nec pulcher Ganges atque auro turbidus Hermus
    laudibus Italiae certent, non Bactra neque Indi
    totaque turiferis Panchaia pinguis harenis.
    haec loca non tauri spirantes naribus ignem
    inuertere satis immanis dentibus hydri,
    nec galeis densisque uirum seges horruit hastis;
    sed grauidae fruges et Bacchi Massicus umor
    impleuere; tenent oleae armentaque laeta.
    hinc bellator equus campo sese arduus infert,
    hinc albi, Clitumne, greges et maxima taurus
    uictima, saepe tuo perfusi flumine sacro,
    Romanos ad templa deum duxere triumphos.
    hic uer adsiduum atque alienis mensibus aestas:
    bis grauidae pecudes, bis pomis utilis arbos.
    at rabidae tigres absunt et saeua leonum
    semina, nec miseros fallunt aconita legentis,
    nec rapit immensos orbis per humum neque tanto
    squameus in spiram tractu se colligit anguis.
    adde tot egregias urbes operumque laborem,
    tot congesta manu praeruptis oppida saxis
    fluminaque antiquos subterlabentia muros.
    an mare quod supra memorem, quodque adluit infra?
    anne lacus tantos? te, Lari maxime, teque,
    fluctibus et fremitu adsurgens, Benace, marino?
    an memorem portus Lucrinoque addita claustra
    atque indignatum magnis stridoribus aequor,
    Iulia qua ponto longe sonat unda refuso
    Tyrrhenusque fretis immittitur aestus Auernis?
    haec eadem argenti riuos aerisque metalla
    ostendit uenis atque auro plurima fluxit.
    haec genus acre uirum, Marsos pubemque Sabellam
    adsuetumque malo Ligurem Volscosque uerutos
    extulit, haec Decios Fabios magnosque Camillos,
    Scipiadas duros bello et te, maxime Caesar,
    qui nunc extremis Asiae iam uictor in oris
    imbellem auertis Romanis arcibus Indum.
    salue, magna parens frugum, Saturnia tellus,
    magna uirum: tibi res antiquae laudis et artis
    ingredior sanctos ausus recludere fontis,
    Ascraeumque cano Romana per oppida carmen.


_116. 'God made the country but man made the town'_

    O FORTVNATOS nimium, sua si bona norint,
    agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis
    fundit humo facilem uictum iustissima tellus;
    si non ingentem foribus domus alta superbis
    mane salutantum totis uomit aedibus undam,
    nec uarios inhiant pulchra testudine postis
    inlusasque auro uestis Ephyreiaque aera,
    alba neque Assyrio fucatur lana ueneno,
    nec casia liquidi corrumpitur usus oliui;
    at secura quies et nescia fallere uita,
    diues opum uariarum, at latis otia fundis
    speluncae uiuique lacus, at frigida Tempe
    mugitusque boum mollesque sub arbore somni
    non absunt; illic saltus ac lustra ferarum,
    et patiens operum exiguoque adsueta iuuentus,
    sacra deum, sanctique patres; extrema per illos
    Iustitia excedens terris uestigia fecit.
      Me uero primum dulces ante omnia Musae,
    quarum sacra fero ingenti percussus amore,
    accipiant caelique uias et sidera monstrent,
    defectus solis uarios lunaeque labores;
    unde tremor terris, qua ui maria alta tumescant
    obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant,
    quid tantum Oceano properent se tingere soles
    hiberni, uel quae tardis mora noctibus obstet.
    sin, has ne possim naturae accedere partis,
    frigidus obstiterit circum praecordia sanguis,
    rura mihi et rigui placeant in uallibus amnes,
    flumina amem siluasque inglorius. o ubi campi
    Spercheusque et uirginibus bacchata Lacaenis
    Taygeta! o qui me gelidis conuallibus Haemi
    sistat, et ingenti ramorum protegat umbra!
    felix qui potuit rerum cognoscere causas,
    atque metus omnis et inexorabile fatum
    subiecit pedibus strepitumque Acherontis auari.
    fortunatus et ille deos qui nouit agrestis
    Panaque Siluanumque senem Nymphasque sorores.
    illum non populi fasces, non purpura regum
    flexit et infidos agitans discordia fratres,
    aut coniurato descendens Dacus ab Histro,
    non res Romanae perituraque regna; neque ille
    aut doluit miserans inopem aut inuidit habenti.
    quos rami fructus, quos ipsa uolentia rura
    sponte tulere sua, carpsit, nec ferrea iura
    insanumque forum aut populi tabularia uidit.
    sollicitant alii remis freta caeca, ruuntque
    in ferrum, penetrant aulas et limina regum;
    hic petit excidiis urbem miserosque penatis,
    ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro;
    condit opes alius defossoque incubat auro;
    hic stupet attonitus rostris, hunc plausus hiantem
    per cuneos geminatus enim plebisque patrumque
    corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum,
    exsilioque domos et dulcia limina mutant
    atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem.
    agricola incuruo terram dimouit aratro:
    hinc anni labor, hinc patriam paruosque nepotes
    sustinet, hinc armenta boum meritosque iuuencos.
    nec requies, quin aut pomis exuberet annus
    aut fetu pecorum aut Cerealis mergite culmi,
    prouentuque oneret sulcos atque horrea uincat.
    uenit hiems: teritur Sicyonia baca trapetis,
    glande sues laeti redeunt, dant arbuta siluae;
    et uarios ponit fetus autumnus, et alte
    mitis in apricis coquitur uindemia saxis.
    interea dulces pendent circum oscula nati,
    casta pudicitiam seruat domus, ubera uaccae
    lactea demittunt, pinguesque in gramine laeto
    inter se aduersis luctantur cornibus haedi.
    ipse dies agitat festos fususque per herbam,
    ignis ubi in medio et socii cratera coronant,
    te libans, Lenaee, uocat pecorisque magistris
    uelocis iaculi certamina ponit in ulmo,
    corporaque agresti nudant praedura palaestra.
    hanc olim ueteres uitam coluere Sabini,
    hanc Remus et frater, sic fortis Etruria creuit
    scilicet et rerum facta est pulcherrima Roma,
    septemque una sibi muro circumdedit arces.
    ante etiam sceptrum Dictaei regis et ante
    impia quam caesis gens est epulata iuuencis,
    aureus hanc uitam in terris Saturnus agebat;
    necdum etiam audierant inflari classica, necdum
    impositos duris crepitare incudibus ensis.


_117. Exordium_

    TE quoque, magna Pales, et te memorande canemus
    pastor ab Amphryso, uos, siluae amnesque Lycaei.
    cetera, quae uacuas tenuissent carmine mentes,
    omnia iam uulgata: quis aut Eurysthea durum,
    aut inlaudati nescit Busiridis aras?
    cui non dictus Hylas puer et Latonia Delos
    Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno,
    acer equis? temptanda uia est, qua me quoque possim
    tollere humo uictorque uirum uolitare per ora.
    primus ego in patriam mecum, modo uita supersit,
    Aonio rediens deducam uertice Musas;
    primus Idumaeas referam tibi, Mantua, palmas,
    et uiridi in campo templum de marmore ponam
    propter aquam, tardis ingens ubi flexibus errat
    Mincius et tenera praetexit harundine ripas.
    in medio mihi Caesar erit templumque tenebit:
    illi uictor ego et Tyrio conspectus in ostro
    centum quadriiugos agitabo ad flumina currus.
    cuncta mihi Alpheum linquens lucosque Molorchi
    cursibus et crudo decernet Graecia caestu.
    ipse caput tonsae foliis ornatus oliuae
    dona feram. iam nunc sollemnis ducere pompas
    ad delubra iuuat caesosque uidere iuuencos,
    uel scaena ut uersis discedat frontibus utque
    purpurea intexti tollant aulaea Britanni.
    in foribus pugnam ex auro solidoque elephanto
    Gangaridum faciam uictorisque arma Quirini,
    atque hic undantem bello magnumque fluentem
    Nilum ac nauali surgentis aere columnas.
    addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphaten
    fidentemque fuga Parthum uersisque sagittis,
    et duo rapta manu diuerso ex hoste tropaea
    bisque triumphatas utroque ab litore gentis.
    stabunt et Parii lapides, spirantia signa,
    Assaraci proles demissaeque ab Ioue gentis
    nomina, Trosque parens et Troiae Cynthius auctor.
    Inuidia infelix furias amnemque seuerum
    Cocyti metuet tortosque Ixionis anguis
    immanemque rotam et non exsuperabile saxum.
    interea Dryadum siluas saltusque sequamur
    intactos, tua, Maecenas, haud mollia iussa.
    te sine nil altum mens incohat: en age segnis
    rumpe moras; uocat ingenti clamore Cithaeron,
    Taygetique canes domitrixque Epidaurus equorum,
    et uox adsensu nemorum ingeminata remugit.
    mox tamen ardentis accingar dicere pugnas
    Caesaris et nomen fama tot ferre per annos
    Tithoni prima quot abest ab origine Caesar.


_118. Orpheus and Eurydice_

    AT chorus aequalis Dryadum clamore supremos
    implerunt montis; flerunt Rhodopeiae arces
    altaque Pangaea et Rhesi Mauortia tellus
    atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia.
    ipse caua solans aegrum testudine amorem
    te, dulcis coniunx, te solo in litore secum,
    te ueniente die, te decedente canebat.
    Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis,
    et caligantem nigra formidine lucum
    ingressus, manisque adiit regemque tremendum
    nesciaque humanis precibus mansuescere corda.
    at cantu commotae Erebi de sedibus imis
    umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum,
    quam multa in foliis auium se milia condunt,
    uesper ubi aut hibernus agit de montibus imber,
    matres atque uiri defunctaque corpora uita
    magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
    impositique rogis iuuenes ante ora parentum,
    quos circum limus niger et deformis harundo
    Cocyti tardaque palus inamabilis unda
    alligat et nouies Styx interfusa coercet.
    quin ipsae stupuere domus atque intima Leti
    Tartara caeruleosque implexae crinibus anguis
    Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora,
    atque Ixionii uento rota constitit orbis.
    iamque pedem referens casus euaserat omnis,
    redditaque Eurydice superas ueniebat ad auras
    pone sequens (namque hanc dederat Proserpina legem),
    cum subita incautum dementia cepit amantem,
    ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes:
    restitit, Eurydicenque suam iam luce sub ipsa
    immemor heu! uictusque animi respexit. ibi omnis
    effusus labor atque immitis rupta tyranni
    foedera, terque fragor stagnis auditus Auerni.
    illa, 'quis et me,' inquit, 'miseram et te perdidit, Orpheu,
    quis tantus furor? en iterum crudelia retro
    fata uocant conditque natantia lumina somnus.
    iamque uale: feror ingenti circumdata nocte
    inualidasque tibi tendens, heu non tua, palmas.'
    dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras
    commixtus tenuis, fugit diuersa, neque illum
    prensantem nequiquam umbras et multa uolentem
    dicere praeterea uidit; nec portitor Orci
    amplius obiectam passus transire paludem.
    quid faceret? quo se rapta bis coniuge ferret?
    quo fletu manis, quae numina uoce moueret?
    illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba.
    septem illum totos perhibent ex ordine mensis
    rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam
    flesse sibi, et gelidis haec euoluisse sub astris,
    mulcentem tigris et agentem carmine quercus;
    qualis populea maerens philomela sub umbra
    amissos queritur fetus, quos durus arator
    obseruans nido implumis detraxit; at illa
    flet noctem, ramoque sedens miserabile carmen
    integrat, et maestis late loca questibus implet.
    nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei:
    solus Hyperboreas glacies Tanaimque niualem
    aruaque Riphaeis numquam uiduata pruinis
    lustrabat, raptam Eurydicen atque inrita Ditis
    dona querens: spretae Ciconum quo munere matres
    inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi
    discerptum latos iuuenem sparsere per agros.
    tum quoque marmorea caput a ceruice reuulsum
    gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus
    uolueret, Eurydicen uox ipsa et frigida lingua,
    a miseram Eurydicen! anima fugiente uocabat;
    Eurydicen toto referebant flumine ripae.'


_119. The Aeneid_

_a_

_To Venus, to prosper his Aeneid_

    SI mihi susceptum fuerit decurrere munus,
      O Paphon, o sedes quae colis Idalias,
    Troius Aeneas Romana per oppida digno
      iam tandem ut tecum carmine uectus eat:
    non ego ture modo aut picta tua templa tabella
      ornabo et puris serta feram manibus--
    corniger hos aries humilis et maxima taurus
      uictima sacrato sparget honore focos:
    marmoreusque tibi, tibi mille coloribus ales
      in morem picta stabit Amor pharetra.
    adsis o Cytherea: tuos te Caesar Olympo
      et Surrentini litoris ara uocat.

_b_

_A Cancelled Proem to the Aeneid_

    ILLE ego qui quondam gracili modulatus auena
    carmen, et egressus siluis uicina coegi
    ut quamuis auido parerent arua colono,
    gratum opus agricolis: at nunc horrentia Martis.




Q. HORATIVS FLACCVS

  65-8 B.C.


_120. Romanae fidicen lyrae_

    QVEM tu, Melpomene, semel
      nascentem placido lumine uideris,
    illum non labor Isthmius
      clarabit pugilem, non equos inpiger

    curru ducet Achaico
      uictorem, neque res bellica Deliis
    ornatum foliis ducem,
      quod regum tumidas contuderit minas,

    ostendet Capitolio:
      sed quae Tibur aquae fertile praefluunt,
    et spissae nemorum comae
      fingent Aeolio carmine nobilem.

    Romae principis urbium
      dignatur suboles inter amabilis
    uatum ponere me choros,
      et iam dente minus mordeor inuido.

    o testudinis aureae
      dulcem quae strepitum, Pieri, temperas,
    o mutis quoque piscibus
      donatura cycni, si libeat, sonum,

    totum muneris hoc tui est,
      quod monstror digito praterenuntium
    Romanae fidicen lyrae:
      quod spiro et placeo, si placeo, tuom est.


_121. Song Makes Immortal_

    NE forte credas interitura quae
    longe sonantem natus ad Aufidum
      non ante uolgatas per artis
        uerba loquor socianda chordis:

    non, si priores Maeonius tenet
    sedes Homerus, Pindaricae latent
      Ceaeque et Alcaei minaces
        Stesichoriue graues Camenae:

    nec siquid olim lusit Anacreon
    deleuit aetas; spirat adhuc amor
      uiuuntque conmissi calores
        Aeoliae fidibus puellae.

    non sola comptos arsit adulteri
    crinis et aurum uestibus illitum
      mirata regalisque cultus
        et comites Helene Lacaena,

    primusue Teucer tela Cydonio
    direxit arcu; non semel Ilios
      uexata; non pugnauit ingens
        Idomeneus Sthenelusue solus

    dicenda Musis proelia; non ferox
    Hector uel acer Deiphobus grauis
      excepit ictus pro pudicis
        coniugibus puerisque primus.

    uixere fortes ante Agamemnona
    multi; sed omnes inlacrimabiles
      urgentur ignotique longa
        nocte, carent quia uate sacro.

    paulum sepultae distat inertiae
    celata uirtus--non ego te meis
      chartis inornatum sileri
        totue tuos patiar labores

    impune, Lolli, carpere liuidas
    obliuiones. est animus tibi
      rerumque prudens et secundis
        temporibus dubiisque rectus,

    uindex auarae fraudis et abstinens
    ducentis ad se cuncta pecuniae,
      consulque non unius anni,
        sed quotiens bonus atque fidus

    iudex honestum praetulit utili,
    reiecit alto dona nocentium
      uoltu, per obstantis cateruas
        explicuit sua uictor arma.

    non possidentem multa uocaueris
    recte beatum: rectius occupat
      nomen beati qui deorum
        muneribus sapienter uti

    duramque callet pauperiem pati
    peiusque leto flagitium timet,
      non ille pro caris amicis
        aut patria timidus perire.


_122. Spring: An Invitation to Vergil_

    IAM ueris comites, quae mare temperant,
    inpellunt animae lintea Thraciae,
    iam nec prata rigent nec fluuii strepunt
      hiberna niue turgidi.

    nidum ponit, Ityn flebiliter gemens,
    infelix auis et Cecropiae domus
    aeternum opprobrium, quod male barbaras
      regum est ulta libidines.

    dicunt in tenero gramine pinguium
    custodes ouium carmina fistula,
    delectantque deum, cui pecus et nigri
      colles Arcadiae placent.

    adduxere sitim tempora, Vergili:
    sed pressum Calibus ducere Liberum
    si gestis, iuuenum nobilium cliens,
      nardo uina merebere.

    nardi paruos onyx eliciet cadum,
    qui nunc Sulpiciis adcubat horreis,
    spes donare nouas largus amaraque
      curarum eluere efficax.

    ad quae si properas gaudia, cum tua
    uelox merce ueni: non ego te meis
    inmunem meditor tinguere poculis,
      plena diues ut in domo.

    uerum pone moras et studium lucri,
    nigrorumque memor, dum licet, ignium
    misce stultitiam consiliis breuem:
      dulce est desipere in loco.


_123. Winter_

    VIDES ut alta stet niue candidum
    Soracte nec iam sustineant onus
      siluae laborantes geluque
        flumina constiterint acuto?

    dissolue frigus ligna super foco
    large reponens atque benignius
      deprome quadrimum Sabina,
        o Thaliarche, merum diota.

    permitte diuis cetera, qui simul
    strauere uentos aequore feruido
      deproeliantis, nec cupressi
        nec ueteres agitantur orni.

    quid sit futurum cras, fuge quaerere, et
    quem Fors dierum cumque dabit, lucro
      adpone nec dulcis amores
        sperne, puer, neque tu choreas,

    donec uirenti canities abest
    morosa. nunc et campus et areae
      lenesque sub noctem susurri
        conposita repetantur hora,

    nunc et latentis proditor intumo
    gratus puellae risus ab angulo
      pignusque dereptum lacertis
        aut digito male pertinaci.


_124. To Venus_

    O VENVS regina Cnidi Paphique,
    sperne dilectam Cypron et uocantis
    ture te multo Glycerae decoram
      transfer in aedem.

    feruidus tecum puer et solutis
    Gratiae zonis properentque Nymphae
    et parum comis sine te luuentas
      Mercuriusque.


_125. 'What slender youth...'_

    QVIS multa gracilis te puer in rosa
    perfusus liquidis urget odoribus
      grato, Pyrrha, sub antro?
        cui flauam religas comam

    simplex munditiis? heu quotiens fidem
    mutatosque deos flebit et aspera
      nigris aequora uentis
        emirabitur insolens,

    qui nunc te fruitur credulus aurea,
    qui semper uacuam, semper amabilem
      sperat, nescius aurae
        fallacis. miseri, quibus

    intemptata nites. me tabula sacer
    uotiua paries indicat uuida
      suspendisse potenti
        uestimenta maris deo.


_126. Amoris Integratio_

    'DONEC gratus eram tibi
      nec quisquam potior bracchia candidae
    ceruici iuuenis dabat,
      Persarum uigui rege beatior.'

    'donec non alia magis
      arsisti neque erat Lydia post Chloen,
    multi Lydia nominis,
      Romana uigui clarior Ilia.'

    'me nunc Thressa Chloe regit,
      dulcis docta modos et citharae sciens,
    pro qua non metuam mori,
      si parcent animae fata superstiti.'

    'me torret face mutua
      Thurini Calais filius Ornyti,
    pro quo bis patiar mori,
      si parcent puero fata superstiti.'

    'quid si prisca redit Venus
      diductosque iugo cogit aeneo?
    si flaua excutitur Chloe
      reiectaeque patet ianua Lydiae?'

    'quamquam sidere pulcrior
      ille est, tu leuior cortice et inprobo
    iracundior Hadria:
      tecum uiuere amem, tecum obeam lubens.'


_127. Si jeunesse savait, si vieillesse pouvait_

    O CRVDELIS adhuc et Veneris muneribus potens,
    insperata tuae cum ueniet pluma superbiae,
    et, quae nunc umeris inuolitant, deciderint comae,
    nunc et qui color est puniceae flore prior rosae,

    mutatus, Ligurine, in faciem uerterit hispidam,
    dices 'heu', quotiens te in speculo uideris alterum,
    'quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit
    uel cur his animis incolumes non redeunt genae?'


_128. The Latter End of Lyce_

    AVDIVERE, Lyce, di mea uota, di
    audiuere, Lyce: fis anus et tamen
      uis formosa uideri
        ludisque et bibis impudens

    et cantu tremulo pota Cupidinem
    lentum sollicitas. ille uirentis et
      doctae psallere Chiae
        pulcris excubat in genis.

    inportunus enim transuolat aridas
    quercus et refugit te quia luridi
      dentes, te quia rugae
        turpant et capitis niues.

    nec Coae referunt iam tibi purpurae
    nec cari lapides tempora, quae semel
      notis condita fastis
        inclusit uolucris dies.

    quo fugit uenus, heu, quoue color, decens
    quo motus? quid habes illius, illius,
      quae spirabat amores,
        quae me surpuerat mihi

    felix post Cinaram notaque et artium
    gratarum facies? sed Cinarae breuis
      annos fata dederunt,
        seruatura diu parem

    cornicis uetulae temporibus Lycen,
    possent ut iuuenes uisere feruidi
      multo non sine risu
        dilapsam in cineres facem.


_129. He Abandons the Lists of Love_

    VIXI puellis nuper idoneus
    et militaui non sine gloria;
      nunc arma defunctumque bello
        barbiton hic paries habebit,

    laeuom marinae qui Veneris latus
    custodit. hic, hic ponite lucida
      funalia et uectis et arcus
        oppositis foribus minacis.

    o quae beatam diua tenes Cyprum et
    Memphin carentem Sithonia niue,
      regina, sublimi flagello
        tange Chloen semel arrogantem.


_130. Rursus bella moues?_

    INTERMISSA, Venus, diu
      rursus bella moues? parce, precor, precor.
    non sum qualis eram bonae
      sub regno Cinarae. desine, dulcium

    mater saeua Cupidinum,
      circa lustra decem flectere mollibus
    iam durum imperiis: abi,
      quo blandae iuuenum te reuocant preces.

    tempestiuius in domum
      Pauli purpureis ales oloribus
    commissabere Maximi,
      si torrere iecur quaeris idoneum;

    namque et nobilis et decens
      et pro sollicitis non tacitus reis
    et centum puer artium
      late signa feret militiae tuae,

    et, quandoque potentior
      largi muneribus riserit aemuli,
    Albanos prope te lacus
      ponet marmoream sub trabe citrea.

    illic plurima naribus
      duces tura lyraeque et Berecyntiae
    delectabere tibiae
      mixtis carminibus non sine fistula;

    illic bis pueri die
      numen cum teneris uirginibus tuom
    laudantes pede candido
      in morem Salium ter quatient humum.

    me nec femina nec puer
      iam nec spes animi credula mutui
    nec certare iuuat mero
      nec uincire nouis tempora floribus.

    sed cur heu, Ligurine, cur
      manat rara meas lacrima per genas?
    cur facunda parum decoro
      inter uerba cadit lingua silentio?

    nocturnis ego somniis
      iam captum teneo, iam uolucrem sequor
    te per gramina Martii
      campi, te per aquas, dure, uolubilis.


_131. A Bachelor Festival_

    MARTIIS caelebs quid agam kalendis,
    quid uelint flores et acerra turis
    plena miraris positusque carbo in
      caespite uiuo.

    docte sermones utriusque linguae,
    uoueram dulcis epulas et album
    Libero caprum prope funeratus
      arboris ictu.

    hic dies anno redeunte festus
    corticem adstrictum pice dimouebit
    amphorae fumum bibere institutae
      consule Tullo.

    sume, Maecenas, cyathos amici
    sospitis centum et uigiles lucernas
    profer in lucem: procul omnis esto
      clamor et ira.

    mitte ciuilis super Vrbe curas:
    occidit Daci Cotisonis agmen,
    Medus infestus sibi luctuosis
      dissidet armis,

    seruit Hispanae uetus hostis orae
    Cantaber, sera domitus catena,
    iam Scythae laxo meditantur arcu
      cedere campis.

    neglegens, ne qua populus laboret,
    parce priuatus nimium cauere et
    dona praesentis cape laetus horae et
      linque seuera.


_132. A Retreat for Old Age_

    SEPTIMI, Gadis aditure mecum et
    Cantabrum indoctum iuga ferre nostra et
    barbaras Syrtis, ubi Maura semper
      aestuat unda:

    Tibur Argeo positum colono
    sit meae sedes utinam senectae,
    sit modus lasso maris et uiarum
      militiaeque:

    unde si Parcae prohibent iniquae,
    dulce pellitis ouibus Galaesi
    flumen et regnata petam Laconi
      rura Phalantho.

    ille terrarum mihi praeter omnis
    angulus ridet, ubi non Hymetto
    mella decedunt uiridique certat
      baca Venafro.

    uer ubi longum tepidasque praebet
    Iuppiter brumas et amicus Aulon
    fertili Baccho minimum Falernis
      inuidet uuis;

    ille te mecum locus et beatae
    postulant arces: ibi tu calentem
    debita sparges lacrima fauillam
      uatis amici.


_133. Welcome home to Pompeius_

    O SAEPE mecum tempus in ultimum
    deducte Bruto militiae duce,
      quis te redonauit Quiritem
        dis patriis Italoque caelo,

    Pompei, meorum prime sodalium?
    cum quo morantem saepe diem mero
      fregi, coronatus nitentis
        malobathro Syrio capillos.

    tecum Philippos et celerem fugam
    sensi relicta non bene parmula,
      cum fracta uirtus, et minaces
        turpe solum tetigere mento;

    sed me per hostis Mercurius celer
    denso pauentem sustulit aere,
      te rursus in bellum resorbens
        unda fretis tulit aestuosis.

    ergo obligatam redde Ioui dapem
    longaque fessum militia latus
      depone sub lauru mea nec
        parce cadis tibi destinatis.

    obliuioso leuia Massico
    ciboria exple, funde capacibus
      unguenta de conchis. quis udo
        deproperare apio coronas

    curatue myrto? quem Venus arbitrum
    dicet bibendi? non ego sanius
      bacchabor Edonis: recepto
        dulce mihi furere est amico.


_134. Eheu fugaces_

    EHEV fugaces, Postume, Postume,
    labuntur anni nec pietas moram
      rugis et instanti senectae
        adferet indomitaeque morti;

    non, si trecenis quotquot eunt dies,
    amice, places inlacrimabilem
      Plutona tauris, qui ter amplum
        Geryonen Tityonque tristi

    conpescit unda, scilicet omnibus
    quicumque terrae munere uescimur
      enauiganda, siue reges
        siue inopes erimus coloni.

    frustra cruento marte carebimus
    fractisque rauci fluctibus Hadriae,
      frustra per autumnos nocentem
        corporibus metuemus austrum:

    uisendus ater flumine languido
    Cocytos errans et Danai genus
      infame damnatusque longi
        Sisyphus Aeolides laboris:

    linquenda tellus et domus et placens
    uxor, neque harum quas colis arborum
      te praeter inuisas cupressos
        ulla breuem dominum sequetur.

    absumet heres Caecuba dignior
    seruata centum clauibus et mero
      tinguet pauimentum superbus
        pontificum potiore cenis.


_135. An Invitation to Maecenas_

    TYRRHENA regum progenies, tibi
    non ante uerso lene merum cado
      cum flore, Maecenas, rosarum et
        pressa tuis balanus capillis

    iamdudum apud me est: eripe te morae
    nec semper udum Tibur et Aefulae
      decliue contempleris aruom et
        Telegoni iuga parricidae.

    fastidiosam desere copiam et
    molem propinquam nubibus arduis,
      omitte mirari beatae
        fumum et opes strepitumque Romae.

    plerumque gratae diuitibus uices
    mundaeque paruo sub lare pauperum
      cenae sine aulaeis et ostro
        sollicitam explicuere frontem.

    iam clarus occultum Andromedae pater
    ostendit ignem, iam Procyon furit
      et stella uesani Leonis
        sole dies referente siccos;

    iam pastor umbras cum grege languido
    riuomque fessus quaerit et horridi
      dumeta Siluani, caretque
        ripa uagis taciturna uentis.

    tu ciuitatem quis deceat status
    curas et urbi sollicitus times,
      quid Seres et regnata Cyro
        Bactra parent Tanaisque discors.

    prudens futuri temporis exitum
    caliginosa nocte premit deus,
      ridetque si mortalis ultra
        fas trepidat. quod adest memento

    conponere aequos; cetera fluminis
    ritu feruntur, nunc medio alueo
      cum pace delabentis Etruscum
        in mare, nunc lapides adesos

    stirpisque raptas et pecus et domos
    uoluentis una, non sine montium
      clamore uicinaeque siluae,
        cum fera diluuies quietos

    irritat amnis. ille potens sui
    laetusque deget cui licet in diem
      dixisse 'uixi'. cras uel atra
        nube polum Pater occupato

    uel sole puro; non tamen irritum
    quodcumque retro est efficiet neque
      diffinget infectumque reddet
        quod fugiens semel hora uexit.

    Fortuna saeuo laeta negotio et
    ludum insolentem ludere pertinax
      transmutat incertos honores,
        nunc mihi nunc alii benigna.

    laudo manentem; si celeris quatit
    pennas, resigno quae dedit et mea
      uirtute me inuoluo probamque
        pauperiem sine dote quaero.

    non est meum, si mugiat Africis
    malus procellis, ad miseras preces
      decurrere et uotis pacisci
        ne Cypriae Tyriaeque merces

    addant auaro diuitias mari:
    tunc me biremis praesidio scaphae
      tutum per Aegaeos tumultus
        aura feret geminusque Pollux.


_136. Pia Testa_

    O NATA mecum consule Manlio,
    seu tu querelas siue geris iocos
      seu rixam et insanos amores
        seu facilem, pia testa, somnum,

    quocumque lectum nomine Massicum
    seruas, moueri digna bono die,
      descende Coruino iubente
        promere languidiora uina.

    non ille, quamquam Socraticis madet
    sermonibus, te negleget horridus:
      narratur et prisci Catonis
        saepe mero caluisse uirtus.

    tu lene tormentum ingenio admoues
    plerumque duro, tu sapientium
      curas et arcanum iocoso
        consilium retegis Lyaeo,

    tu spem reducis mentibus anxiis
    uirisque et addis cornua pauperi
      post te neque iratos trementi
        regum apices neque militum arma.

    te Liber et si laeta aderit Venus
    segnesque nodum soluere Gratiae
      uiuaeque producent lucernae,
        dum rediens fugat astra Phoebus.


_137. High and Low, Rich and Poor_

    ODI profanum uolgus et arceo.
    fauete linguis: carmina non prius
      audita Musarum sacerdos
        uirginibus puerisque canto.

    regum timendorum in proprios greges,
    reges in ipsos imperium est Iouis,
      clari Giganteo triumpho,
        cuncta supercilio mouentis.

    est ut uiro uir latius ordinet
    arbusta sulcis, hic generosior
      descendat in campum petitor,
        moribus hic meliorque fama

    contendat, illi turba clientium
    sit maior: aequa lege Necessitas
      sortitur insignis et imos,
        omne capax mouet urna nomen.

    destrictus ensis cui super inpia
    ceruice pendet, non Siculae dapes
      dulcem elaborabunt saporem,
        non auium citharaeque cantus

    somnum reducent: somnus agrestium
    lenis uirorum non humilis domos
      fastidit umbrosamque ripam,
        non Zephyris agitata Tempe.

    desiderantem quod satis est neque
    tumultuosum sollicitat mare
      nec saeuos Arcturi cadentis
        impetus aut orientis Haedi,

    non uerberatae grandine uineae
    fundusque mendax, arbore nunc aquas
      culpante, nunc torrentia agros
        sidera, nunc hiemes iniquas.

    contracta pisces aequora sentiunt
    iactis in altum molibus: huc frequens
      caementa demittit redemptor
        cum famulis dominusque terrae

    fastidiosus: sed Timor et Minae
    scandunt eodem quo dominus, neque
      decedit aerata triremi et
        post equitem sedet atra Cura.

    quodsi dolentem nec Phrygius lapis
    nec purpurarum sidere clarior
      delenit usus nec Falerna
        uitis Achaemeniumque costum,

    cur inuidendis postibus et nouo
    sublime ritu moliar atrium?
      cur ualle permutem Sabina
        diuitias operosiores?


_138. The Strenuous Life_

    ANGVSTAM amice pauperiem pati
    robustus acri militia puer
      condiscat et Parthos ferocis
        uexet eques metuendus hasta

    uitamque sub diuo et trepidis agat
    in rebus. illum ex moenibus hosticis
      matrona bellantis tyranni
        prospiciens et adulta uirgo

    suspiret, eheu, ne rudis agminum
    sponsus lacessat regius asperum
      tactu leonem, quem cruenta
        per medias rapit ira caedis.

    dulce et decorum est pro patria mori:
    mors et fugacem persequitur uirum,
      nec parcit inbellis iuuentae
        poplitibus timidoue tergo.

    Virtus, repulsae nescia sordidae,
    intaminatis fulget honoribus,
      nec sumit aut ponit securis
        arbitrio popularis aurae:

    Virtus, recludens inmeritis mori
    caelum, negata temptat iter uia
      coetusque uolgaris et udam
        spernit humum fugiente penna.

    est et fideli tuta silentio
    merces: uetabo, qui Cereris sacrum
      uolgarit arcanae, sub isdem
        sit trabibus fragilemue mecum

    soluat phaselon. saepe Diespiter
    neglectus incesto addidit integrum:
      raro antecedentem scelestum
        deseruit pede Poena claudo.


_139. The Path of the Just_

    IVSTVM et tenacem propositi uirum
    non ciuium ardor praua iubentium,
      non uoltus instantis tyranni
        mente quatit solida neque Auster,

    dux inquieti turbidus Hadriae,
    nec fulminantis magna manus Iouis:
      si fractus inlabatur orbis,
        inpauidum ferient ruinae.

    hac arte Pollux et uagus Hercules
    enisus arces attigit igneas
      quos inter Augustus recumbens
        purpureo bibit ore nectar;

    hac te merentem, Bacche pater, tuae
    uexere tigres indocili iugum
      collo trahentes, hac Quirinus
        Martis equis Acheronta fugit,

    gratum elocuta consiliantibus
    Iunone diuis: 'Ilion, Ilion
      fatalis incestusque iudex
        et mulier peregrina uertit

    in puluerem, ex quo destituit deos
    mercede pacta Laomedon, mihi
      castaeque damnatum Mineruae
        cum populo et duce fraudulento.

    iam nec Lacaenae splendet adulterae
    famosus hospes nec Priami domus
      periura pugnacis Achiuos
        Hectoreis opibus refringit,

    nostrisque ductum seditionibus
    bellum resedit; protinus et grauis
      iras et inuisum nepotem,
        Troica quem peperit sacerdos,

    Marti redonabo; illum ego lucidas
    inire sedes, discere nectaris
      sucos et adscribi quietis
        ordinibus patiar deorum.

    dum longus inter saeuiat Ilion
    Romamque pontus, qualibet exsules
      in parte regnanto beati,
        dum Priami Paridisque busto

    insultet armentum et catulos ferae
    celent inultae, stet Capitolium
      fulgens triumphatisque possit
        Roma ferox dare iura Medis.

    horrenda late nomen in ultimas
    extendat oras, qua medius liquor
      secernit Europen ab Afro,
        qua tumidus rigat arua Nilus,

    aurum inrepertum et sic melius situm,
    cum terra celat, spernere fortior
      quam cogere humanos in usus
        omne sacrum rapiente dextra.

    quicumque mundo terminus obstitit,
    hunc tanget armis, uisere gestiens
      qua parte debacchentur ignes,
        qua nebulae pluuiique rores.

    sed bellicosis fata Quiritibus
    hac lege dico, ne nimium pii
      rebusque fidentes auitae
        tecta uelint reparare Troiae.

    Troiae renascens alite lugubri
    fortuna tristi clade iterabitur
      ducente uictricis cateruas
        coniuge me Iouis et sorore.

    ter si resurgat murus aeneus
    auctore Phoebo, ter pereat meis
      excisus Argiuis, ter uxor
        capta uirum puerosque ploret.'

    non hoc iocosae conueniet lyrae--
    quo, Musa, tendis? desine peruicax
      referre sermones deorum et
        magna modis tenuare paruis.


_140. Pollio_

    MOTVM ex Metello consule ciuicum
    bellique causas et uitia et modos
      ludumque Fortunae grauisque
        principum amicitias et arma

    nondum expiatis uncta cruoribus,
    periculosae plenum opus aleae,
      tractas et incedis per ignis
        suppositos cineri doloso.

    paulum seuerae musa tragoediae
    desit theatris: mox ubi publicas
      res ordinaris, grande munus
        Cecropio repetes coturno,

    insigne maestis praesidium reis
    et consulenti, Pollio, curiae,
      cui laurus aeternos honores
        Delmatico peperit triumpho.

    iam nunc minaci murmure cornuum
    perstringis auris, iam litui strepunt,
      iam fulgor armorum fugacis
        terret equos equitumque uoltus.

    audire magnos iam uideor duces
    non indecoro puluere sordidos,
      et cuncta terrarum subacta
        praeter atrocem animum Catonis.

    Iuno et deorum quisquis amicior
    Afris inulta cesserat impotens
      tellure, uictorum nepotes
        rettulit inferias Iugurthae.

    quis non Latino sanguine pinguior
    campus sepulcris inpia proelia
      testatur auditumque Medis
        Hesperiae sonitum ruinae?

    qui gurges aut quae flumina lugubris
    ignara belli? quod mare Dauniae
      non decolorauere caedes?
        quae caret ora cruore nostro?

    sed ne relictis, Musa procax, iocis
    Ceae retractes munera neniae,
      mecum Dionaeo sub antro
        quaere modos leuiore plectro.


_141. Regulus_

    CAELO tonantem credidimus Iouem
    regnare; praesens diuos habebitur
      Augustus adiectis Britannis
        imperio grauibusque Persis.

    milesne Crassi coniuge barbara
    turpis maritus uixit et hostium
      (pro curia inuersique mores!)
        consenuit socerorum in armis

    sub rege Medo Marsus et Apulus,
    anciliorum et nominis et togae
      oblitus aeternaeque Vestae,
        incolumi Ioue et urbe Roma?

    hoc cauerat mens prouida Reguli
    dissentientis condicionibus
      foedis et exemplo trahenti
        perniciem ueniens in aeuom,

    si non perirent immiserabilis
    captiua pubes. 'signa ego Punicis
      adfixa delubris et arma
        militibus sine caede,' dixit,

    'derepta uidi, uidi ego ciuium
    retorta tergo bracchia libero
      portasque non clausas et arua
        Marte coli populata nostro.

    auro repensus scilicet acrior
    miles redibit. flagitio additis
      damnum; neque amissos colores
        lana refert medicata fuco,

    nec uera uirtus, cum semel excidit,
    curat reponi deterioribus.
      si pugnat extricata densis
        cerua plagis, erit ille fortis

    qui perfidis se credidit hostibus
    et Marte Poenos proteret altero,
      qui lora restrictis lacertis
        sensit iners timuitque mortem.

    hic, unde uitam sumeret inscius,
    pacem duello miscuit. o pudor,
      o magna Carthago, probrosis
        altior Italiae ruinis!'

    fertur pudicae coniugis osculum
    paruosque natos ut capitis minor
      ab se remouisse et uirilem
        toruos humi posuisse uoltum:

    donec labantis consilio patres
    firmaret auctor numquam alias dato
      interque maerentis amicos
        egregius properaret exsul.

    atqui sciebat quae sibi barbarus
    tortor pararet: non aliter tamen
      dimouit obstantis propinquos
        et populum reditus morantem

    quam si clientum longa negotia
    diiudicata lite relinqueret
      tendens Venafranos in agros
        aut Lacedaemonium Tarentum.


_142. Cleopatra_

    NVNC est bibendum, nunc pede libero
    pulsanda tellus; nunc Saliaribus
      ornare puluinar deorum
        tempus erat dapibus, sodales.

    antehac nefas depromere Caecubum
    cellis auitis, dum Capitolio
      regina dementis ruinas
        funus et imperio parabat

    contaminato cum grege turpium
    morbo uirorum, quidlibet inpotens
      sperare fortunaque dulci
        ebria. sed minuit furorem

    uix una sospes nauis ab ignibus,
    mentemque lymphatam Mareotico
      redegit in ueros timores
        Caesar ab Italia uolantem

    remis adurgens, accipiter uelut
    mollis columbas aut leporem citus
      uenator in campis niualis
        Haemoniae, daret ut catenis

    fatale monstrum. quae generosius
    perire quaerens nec muliebriter
      expauit ensem nec latentis
        classe cita reparauit oras;

    ausa et iacentem uisere regiam
    uoltu sereno, fortis et asperas
      tractare serpentis, ut atrum
        corpore conbiberet uenenum,

    deliberata morte ferocior,
    saeuis Liburnis scilicet inuidens
      priuata deduci superbo
        non humilis mulier triumpho.


_143. Augustus returns in triumph_

    HERCVLIS ritu modo dictus, o plebs,
    morte uenalem petiisse laurum
    Caesar Hispana repetit penatis
      uictor ab ora.

    unico gaudens mulier marito
    prodeat iustis operata sacris
    et soror clari ducis et decorae
      supplice uitta

    uirginum matres iuuenumque nuper
    sospitum; uos, o pueri et puellae
    iam uirum expertae, male inominatis
      parcite uerbis.

    hic dies uere mihi festus atras
    eximet curas: ego nec tumultum
    nec mori per uim metuam tenente
      Caesare terras.

    i, pete unguentum, puer, et coronas
    et cadum Marsi memorem duelli,
    Spartacum siqua potuit uagantem
      fallere testa.

    dic et argutae properet Neaerae
    murreum nodo cohibere crinem;
    si per inuisum mora ianitorem
      fiet, abito.

    lenit albescens animos capillus
    litium et rixae cupidos proteruae;
    non ego hoc ferrem calidus iuuenta
      consule Planco.


_144. Deliverance from Death_

    ILLE et nefasto te posuit die
    quicumque primum, et sacrilega manu
      produxit, arbos, in nepotum
        perniciem opprobriumque pagi;

    illum et parentis crediderim sui
    fregisse ceruicem et penetralia
      sparsisse nocturno cruore
        hospitis; ille uenena Colcha

    et quidquid usquam concipitur nefas
    tractauit, agro qui statuit meo
      te, triste lignum, te caducum
        in domini caput inmerentis.

    quid quisque uitet, numquam homini satis
    cautum est in horas: nauita Bosporum
      Poenus perhorrescit neque ultra
        caeca timet subeunda fata:

    miles sagittas et celerem fugam
    Parthi, catenas Parthus et Italum
      robur; sed inprouisa leti
        uis rapuit rapietque gentis.

    quam paene furuae regna Proserpinae
    et iudicantem uidimus Aeacum
      sedesque discriptas piorum et
        Aeoliis fidibus querentem

    Sappho puellis de popularibus
    et te sonantem plenius aureo,
      Alcaee, plectro dura nauis,
        dura fugae mala, dura belli!

    utrumque sacro digna silentio
    mirantur umbrae dicere, sed magis
      pugnas et exactos tyrannos
        densum umeris bibit aure uolgus.

    quid mirum, ubi illis carminibus stupens
    demittit atras belua centiceps
      auris et intorti capillis
        Eumenidum recreantur angues?

    quin et Prometheus et Pelopis parens
    dulci laborum decipitur sono
      nec curat Orion leones
        aut timidos agitare lyncas.


_145. Bandusia_

    O FONS Bandusiae splendidior uitro,
    dulci digne mero non sine floribus,
      cras donaberis haedo,
        cui frons turgida cornibus

    primis et uenerem et proelia destinat:
    frustra, nam gelidos inficiet tibi
      rubro sanguine riuos
        lasciui suboles gregis.

    te flagrantis atrox hora Caniculae
    nescit tangere, tu frigus amabile
      fessis uomere tauris
        praebes et pecori uago.

    fies nobilium tu quoque fontium,
    me dicente cauis inpositam ilicem
      saxis, unde loquaces
        lymphae desiliunt tuae.


_146. Mens Aequa_

    AEQVAM memento rebus in arduis
    seruare mentem, non secus in bonis
      ab insolenti temperatam
        laetitia, moriture Delli,

    seu maestus omni tempore uixeris
    seu te in remoto gramine per dies
      festos reclinatum bearis
        interiore nota Falerni.

    quo pinus ingens albaque populus
    umbram hospitalem consociare amant
      ramis? quid obliquo laborat
        lympha fugax trepidare riuo?

    huc uina et unguenta et nimium breuis
    flores amoenae ferre iube rosae,
      dum res et aetas et sororum
        fila trium patiuntur atra.

    cedes coemptis saltibus et domo
    uillaque flauos quam Tiberis lauit,
      cedes et exstructis in altum
        diuitiis potietur heres.

    diuesne prisco natus ab Inacho
    nil interest an pauper et infima
      de gente sub diuo moreris:
        uictima nil miserantis Orci.

    omnes eodem cogimur, omnium
    uersatur urna serius ocius
      sors exitura et nos in aeternum
        exsilium inpositura cumbae.


_147. Pindar_

    PINDARVM quisquis studet aemulari,
    Iulle, ceratis ope Daedalea
    nititur pennis uitreo daturus
      nomina ponto.

    monte decurrens uelut amnis, imbres
    quem super notas aluere ripas,
    feruet inmensusque ruit profundo
      Pindarus ore,

    laurea donandus Apollinari,
    seu per audacis noua dithyrambos
    uerba deuoluit numerisque fertur
      lege solutis,

    seu deos regesque canit deorum
    sanguen et per quos cecidere iusta
    morte Centauri, cecidit tremendae
      flamma Chimaerae,

    siue quos Elea domum reducit
    palma caelestis pugilemue equomue
    dicit et centum potiore signis
      munere donat,

    flebili sponsae iuuenemue raptum
    plorat et uiris animumque moresque
    aureos educit in astra nigroque
      inuidet Orco.

    multa Dircaeum leuat aura cycnum,
    tendit, Antoni, quotiens in altos
    nubium tractus: ego apis Matinae
      more modoque

    grata carpentis thyma per laborem
    plurimum circa nemus uuidique
    Tiburis ripas operosa paruos
      carmina fingo.

    concines maiore poeta plectro
    Caesarem, quandoque trahet ferocis
    per sacrum cliuom merita decorus
      fronde Sygambros;

    quo nihil maius meliusue terris
    fata donauere bonique diui
    nec dabunt, quamuis redeant in aurum
      tempora priscum.

    concines laetosque dies et Vrbis
    publicum ludum super inpetrato
    fortis Augusti reditu forumque
      litibus orbum.

    tum meae, siquid loquar audiendum,
    uocis accedet bona pars et 'o sol
    pulcer, o laudande!' canam recepto
      Caesare felix.

    terque, dum procedit, 'io triumphe,'
    non semel dicemus, 'io triumphe'
    ciuitas omnis dabimusque diuis
      tura benignis.

    te decem tauri totidemque uaccae,
    me tener soluet uitulus, relicta
    matre qui largis iuuenescit herbis
      in mea uota,

    fronte curuatos imitatus ignis
    tertium lunae referentis ortum,
    qua notam duxit, niueus uideri,
      cetera fuluos.


_148. The Daughters of Danaus_

    MERCVRI, nam te docilis magistro
    mouit Amphion lapides canendo,
    tuque, testudo, resonare septem
      callida neruis,

    nec loquax olim neque grata. nunc et
    diuitum mensis et amica templis,
    dic modos, Lyde quibus obstinatas
      adplicet auris,

    quae uelut latis equa trima campis
    ludit exsultim metuitque tangi
    nuptiarum expers et adhuc proteruo
      cruda marito.

    tu potes tigris comitesque siluas
    ducere et riuos celeris morari;
    cessit immanis tibi blandienti
      ianitor aulae

    Cerberus, quamuis furiale centum
    muniant angues caput eius atque
    spiritus taeter saniesque manet
      ore trilingui;

    quin et Ixion Tityosque uoltu
    risit inuito, stetit urna paulum
    sicca, dum grato Danai puellas
      carmine mulces.

    audiat Lyde scelus atque notas
    uirginum poenas et inane lymphae
    dolium fundo pereuntis imo
      seraque fata,

    quae manent culpas etiam sub Orco.
    inpiae nam (quid potuere maius?),
    inpiae sponsos potuere duro
        perdere ferro.

    una de multis face nuptiali
    digna periurum fuit in parentem
    splendide mendax et in omne uirgo
      nobilis aeuom,

    'surge,' quae dixit iuueni marito,
    'surge, ne longus tibi somnus unde
    non times detur; socerum et scelestas
      falle sorores;

    quae uelut nactae uitulos leaenae
    singulos, eheu, lacerant: ego illis
    mollior nec te feriam neque intra
      claustra tenebo.

    me pater saeuis oneret catenis,
    quod uiro clemens misero peperci,
    me uel extremos Numidarum in agros
      classe releget:

    i pedes quo te rapiunt et aurae,
    dum fauet nox et Venus, i secundo
    omine et nostri memorem sepulcro
      scalpe querelam.'


_149. To Vergil: on the Death of Quintilius_

    QVIS desiderio sit pudor aut modus
    tam cari capitis? praecipe lugubris
    cantus, Melpomene, cui liquidam pater
        uocem cum cithara dedit.

    ergo Quintilium perpetuos sopor
    urget? cui Pudor et Iustitiae soror,
    incorrupta Fides, nudaque Veritas
        quando ullum inueniet parem?

    multis ille bonis flebilis occidit,
    nulli flebilior quam tibi, Vergili.
    tu frustra pius heu non ita creditum
        poscis Quintilium deos.

    quid? si Threicio blandius Orpheo
    auditam moderere arboribus fidem,
    num uanae redeat sanguis imagini,
        quam uirga semel horrida

    non lenis precibus fata recludere
    nigro conpulerit Mercurius gregi?
    durum: sed leuius fit patientia
        quidquid corrigere est nefas.


_150. Beatus unicis Sabinis_

    NON ebur neque aureum
        mea renidet in domo lacunar,
    non trabes Hymettiae
        premunt columnas ultima recisas

    Africa, neque Attali
        ignotus heres regiam occupaui,
    nec Laconicas mihi
        trahunt honestae purpuras clientae.

    at fides et ingeni
        benigna uena est pauperemque diues
    me petit: nihil supra
        deos lacesso nec potentem amicum

    largiora flagito,
        satis beatus unicis Sabinis.
    truditur dies die
        nouaeque pergunt interire lunae:

    tu secanda marmora
        locas sub ipsum funus et sepulcri
    inmemor struis domos
        marisque Bais obstrepentis urges

    summouere litora,
        parum locuples continente ripa;
    quid quod usque proximos
        reuellis agri terminos et ultra

    limites clientium
        salis auarus? pellitur paternos
    in sinu ferens deos
        et uxor et uir sordidosque natos.

    nulla certior tamen
        rapacis Orci sede destinata
    aula diuitem manet
        erum. quid ultra tendis? aequa tellus

    pauperi recluditur
        regumque pueris, nec satelles Orci
    callidum Promethea
        reuexit auro captus: hic superbum

    Tantalum atque Tantali
        genus coercet, hic leuare functum
    pauperem laboribus
        uocatus atque non uocatus audit.


_151. A Hard Winter_

    HORRIDA tempestas caelum contraxit et imbres
      niuesque deducunt Iouem; nunc mare, nunc siluae
    Threicio Aquilone sonant. rapiamus, amici,
      occasionem de die: dumque uirent genua
    et decet, obducta soluatur fronte senectus.
      tu uina Torquato moue consule pressa meo.
    cetera mitte loqui: deus haec fortasse benigna
      reducet in sedem uice. nunc et Achaemenio
    perfundi nardo iuuat et fide Cyllenea
      leuare diris pectora sollicitudinibus,
    nobilis ut grandi cecinit Centaurus alumno:
      'inuicte, mortalis dea nate puer Thetide,
    te manet Assaraci tellus, quam frigida parui
      findunt Scamandri flumina lubricus et Simois,
    unde tibi reditum certo subtemine Parcae
      rupere, nec mater domum caerula te reuehet:
    illic omne malum uino cantuque leuato,
      deformis aegrimoniae dulcibus adloquiis.'


_152. Two Poems on the Return of Spring_

_i_

    SOLVITVR acris hiems grata uice ueris et Fauoni
        trahuntque siccas machinae carinas,
    ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni
        nec prata canis albicant pruinis.

    iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna
        iunctaeque Nymphis Gratiae decentes
    alterno terram quatiunt pede, dum grauis Cyclopum
        Volcanus ardens uisit officinas.

    nunc decet aut uiridi nitidum caput impedire myrto
        aut flore terrae quem ferunt solutae,
    nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis,
        seu poscat agna siue malit haedo.

    pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas
        regumque turris. o beate Sesti,
    uitae summa breuis spem nos uetat incohare longam;
        iam te premet nox fabulaeque Manes

    et domus exilis Plutonia; quo simul mearis,
        nec regna uini sortiere talis
    nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuuentus
        nunc omnis et mox uirgines tepebunt.

_ii_

    Diffugere niues, redeunt iam gramina campis
        arboribusque comae;
    mutat terra uices et decrescentia ripas
        flumina praetereunt;

    Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet
        ducere nuda choros:
    inmortalia ne speres, monet annus et almum
        quae rapit hora diem.

    frigora mitescunt Zephyris, uer proterit aestas
        interitura, simul
    pomifer autumnus fruges effuderit, et mox
        bruma recurrit iners.

    damna tamen celeres reparant caelestia lunae:
        nos ubi decidimus
    quo pius Aeneas, quo Tullus diues et Ancus,
        puluis et umbra sumus.

    quis scit an adiciant hodiernae crastina summae
        tempora di superi?
    cuncta manus auidas fugient heredis amico
        quae dederis animo.

    cum semel occideris et de te splendida Minos
        fecerit arbitria,
    non, Torquate, genus, non te facundia, non te
        restituet pietas;

    infernis neque enim tenebris Diana pudicum
        liberat Hippolytum
    nec Lethaea ualet Theseus abrumpere caro
        uincula Perithoo.


_153. Horace's Monument_

    EXEGI monumentum aere perennius
    regalique situ pyramidum altius,
    quod non imber edax, non Aquilo impotens
    possit diruere aut innumerabilis

    annorum series et fuga temporum:
    non omnis moriar multaque pars mei
    uitabit Libitinam; usque ego postera
    crescam laude recens, dum Capitolium

    scandet cum tacita uirgine pontifex;
    dicar, qua uiolens obstrepit Aufidus
    et qua pauper aquae Daunus agrestium
    regnauit populorum, ex humili potens,

    princeps Aeolium carmen ad Italos
    deduxisse modos. sume superbiam
    quaesitam meritis et mihi Delphica
    lauro cinge uolens, Melpomene, comam.




ALBIVS TIBVLLVS

  55-19 B.C.


_154. Love in the Valley_

    DIVITIAS alius fuluo sibi congerat auro
      et teneat culti iugera multa soli,
    quem labor adsiduus uicino terreat hoste,
      Martia cui somnos classica pulsa fugent:
    me mea paupertas uita traducat inerti,
      dum meus adsiduo luceat igne focus.
    ipse seram teneras maturo tempore uites
      rusticus et facili grandia poma manu:
    nec Spes destituat sed frugum semper aceruos
      praebeat et pleno pinguia musta lacu.
    nam ueneror, seu stipes habet desertus in agris
      seu uetus in triuio florida serta lapis:
    et quodcumque mihi pomum nouus educat annus,
      libatum agricolae ponitur ante deo.
    flaua Ceres, tibi sit nostro de rure corona
      spicea, quae templi pendeat ante fores;
    pomosisque ruber custos ponatur in hortis
      terreat ut saeua falce Priapus auis.
    uos quoque, felicis quondam, nunc pauperis agri
      custodes, fertis munera uestra, Lares.
    tunc uitula innumeros lustrabat caesa iuuencos:
      nunc agna exigui est hostia parua soli.
    agna cadet uobis, quam circum rustica pubes
      clamet 'io messes et bona uina date.'
    iam mihi, iam possim contentus uiuere paruo
      nec semper longae deditus esse uiae,
    sed Canis aestiuos ortus uitare sub umbra
      arboris ad riuos praetereuntis aquae.
    nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem
      aut stimulo tardos increpuisse boues;
    non agnamue sinu pigeat fetumue capellae
      desertum oblita matre referre domum.
    at uos exiguo pecori, furesque lupique,
      parcite: de magno praeda petenda grege.
    hinc ego pastoremque meum lustrare quot annis
      et placidam soleo spargere lacte Palem.
    adsitis, diui, neu uos e paupere mensa
      dona nec e puris spernite fictilibus.--
    fictilia antiquus primum sibi fecit agrestis
      pocula, de facili composuitque luto.--
    non ego diuitias patrum fructusque requiro,
      quos tulit antiquo condita messis auo:
    parua seges satis est; satis est requiescere lecto
      si licet et solito membra leuare toro.
    quam iuuat immitis uentos audire cubantem
      et dominam tenero continuisse sinu:
    aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster,
      securum somnos imbre iuuante sequi!
    hoc mihi contingat: sit diues iure, furorem
      qui maris et tristis ferre potest pluuias.
    o quantum est auri pereat prius atque smaragdi,
      quam fleat ob nostras ulla puella uias.
    te bellare decet terra, Messalla, marique,
      ut domus hostilis praeferat exuuias:
    me retinent uinctum formosae uincla puellae,
      et sedeo duras ianitor ante fores.
    non ego laudari curo, mea Delia: tecum
      dum modo sim, quaeso segnis inersque uocer:
    te spectem, suprema mihi cum uenerit hora,
      te teneam moriens deficiente manu.
    flebis in arsuro positum me, Delia, lecto,
      tristibus et lacrimis oscula mixta dabis.
    flebis: non tua sunt duro praecordia ferro
      uincta, nec in tenero stat tibi corde silex.
    illo non iuuenis poterit de funere quisquam
      lumina, non uirgo sicca referre domum.
    tu manis ne laede meos, sed parce solutis
      crinibus et teneris, Delia, parce genis.
    interea, dum fata sinunt, iungamus amores:
      iam ueniet tenebris Mors adoperta caput;
    iam subrepet iners aetas, nec amare decebit
      dicere nec cano blanditias capite.
    nunc leuis est tractanda uenus, dum frangere postis
      non pudet et rixas inseruisse iuuat.
    hic ego dux milesque bonus: uos, signa tubaeque,
      ite procul, cupidis uulnera ferte uiris,
    ferte et opes: ego composito securus aceruo
      dites despiciam despiciamque famem.


_155. Lines Written in Sickness at Corcyra_

    IBITIS Aegaeas sine me, Messalla, per undas,
      o utinam memores ipse cohorsque mei!
    me tenet ignotis aegrum Phaeacia terris:
      abstineas auidas Mors modo nigra manus.
    abstineas, Mors atra, precor: non hic mihi mater
      quae legat in maestos ossa perusta sinus,
    non soror, Assyrios cineri quae dedat odores
      et fleat effusis ante sepulcra comis,
    Delia non usquam quae, me cum mitteret urbe,
      dicitur ante omnis consuluisse deos.
    illa sacras pueri sortis ter sustulit: illi
      rettulit e trinis omnia certa puer.
    cuncta dabant reditus: tamen est deterrita numquam
      quin fleret nostras respiceretque uias.
    ipse ego solator, cum iam mandata dedissem,
      quaerebam tardas anxius usque moras.
    aut ego sum causatus auis aut omina dira
      Saturniue sacram me tenuisse diem.
    o quotiens ingressus iter mihi tristia dixi
      offensum in porta signa dedisse pedem!
    audeat inuito ne quis discedere Amore,
      aut sciat egressum se prohibente deo.
    quid tua nunc Isis mihi, Delia, quid mihi prosunt
      illa tua totiens aera repulsa manu,
    quidue, pie dum sacra colis, pureque lauari
      te, memini, et puro secubuisse toro?
    nunc, dea, nunc succurre mihi (nam posse mederi
      picta docet templis multa tabella tuis),
    ut mea uotiuas persoluens Delia uoces
      ante sacras lino tecta fores sedeat,
    bisque die resoluta comas tibi dicere laudes
      insignis turba debeat in Pharia.
    at mihi contingat patrios celebrare Penatis
      reddereque antiquo menstrua tura Lari.
    quam bene Saturno uiuebant rege, priusquam
      tellus in longas est patefacta uias!
    nondum caeruleas pinus contempserat undas,
      effusum uentis praebueratque sinum,
    nec uagus ignotis repetens compendia terris
      presserat externa nauita merce ratem.
    illo non ualidus subiit iuga tempore taurus,
      non domito frenos ore momordit equus,
    non domus ulla fores habuit, non fixus in agris,
      qui regeret certis finibus arua, lapis.
    ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant
      obuia securis ubera lactis oues.
    non acies, non ira fuit, non tela nec ensem
      immiti saeuus duxerat arte faber.
    nunc Ioue sub domino caedes et uulnera semper,
      nunc mare, nunc leti mille repente uiae.
    parce, pater. timidum non me periuria terrent,
      non dicta in sanctos impia uerba deos.
    quod si fatalis iam nunc expleuimus annos,
      fac lapis inscriptis stet super ossa notis:
    HIC IACET IMMITI CONSVMPTVS MORTE TIBVLLVS,
      MESSALLAM TERRA DVM SEQVITVRQVE MARI.
    sed me, quod facilis tenero sum semper Amori,
      ipsa Venus campos ducet in Elysios.
    hic choreae cantusque uigent, passimque uagantes
      dulce sonant tenui gutture carmen aues;
    fert casiam non culta seges, totosque per agros
      floret odoratis terra benigna rosis;
    ac iuuenum series teneris immixta puellis
      ludit, et adsidue proelia miscet amor.
    illic est, cuicumque rapax Mors uenit amanti,
      et gerit insigni myrtea serta coma.
    at scelerata iacet sedes in nocte profunda
      abdita, quam circum flumina nigra sonant:
    Tisiphoneque impexa feros pro crinibus anguis
      saeuit et huc illuc impia turba fugit;
    tum niger in porta per centum Cerberus ora
      stridet et aeratas excubat ante fores.
    illic Iunonem temptare Ixionis ausi
      uersantur celeri noxia membra rota;
    porrectusque nouem Tityos per iugera terrae
      adsiduas atro uiscere pascit auis.
    Tantalus est illic, et circum stagna: sed acrem
      iam iam poturi deserit unda sitim;
    et Danai proles, Veneris quod numina laesit,
      in caua Lethaeas dolia portat aquas.
    illic sit quicumque meos uiolauit amores,
      optauit lentas et mihi militias.
    at tu casta precor maneas, sanctique pudoris
      adsideat custos sedula semper anus.
    haec tibi fabellas referat positaque lucerna
      deducat plena stamina longa colu;
    at circa grauibus pensis adfixa puella
      paulatim somno fessa remittat opus.
    tunc ueniam subito, nec quisquam nuntiet ante,
      sed uidear caelo missus adesse tibi.
    tunc mihi, qualis eris longos turbata capillos,
      obuia nudato, Delia, curre pede.
    hoc precor, hunc illum nobis Aurora nitentem
      Luciferum roseis candida portet equis.


_156. A Shattered Dream of Love_

    ASPER eram et bene discidium me ferre loquebar:
      at mihi nunc longe gloria fortis abest.
    namque agor ut per plana citus sola uerbere turben
      quem celer adsueta uersat ab arte puer.
    ure ferum et torque, libeat ne dicere quicquam
      magnificum post haec: horrida uerba doma.
    parce tamen, per te furtiui foedera lecti,
      per uenerem quaeso compositumque caput.
    ille ego cum tristi morbo defessa iaceres
      te dicor uotis eripuisse neci:
    ipseque te circum lustraui sulpure puro,
      carmine cum magico praecinuisset anus;
    ipse procuraui ne possent saeua nocere
      somnia, ter sancta deueneranda mola;
    ipse ego uelatus filo tunicisque solutis
      uota nouem Triuiae nocte silente dedi.
    omnia persolui: fruitur nunc alter amore,
      et precibus felix utitur ille meis.
    at mihi felicem uitam, si salua fuisses,
      fingebam demens et renuente deo:
    'rura colam, frugumque aderit mea Delia custos,
      area dum messis sole calente teret,
    aut mihi seruabit plenis in lintribus uuas
      pressaque ueloci candida musta pede.
    consuescet numerare pecus; consuescet amantis
      garrulus in dominae ludere uerna sinu.
    illa deo sciet agricolae pro uitibus uuam,
      pro segete spicas, pro grege ferre dapem.
    illa regat cunctos, illi sint omnia curae:
      at iuuet in tota me nihil esse domo.
    huc ueniet Messalla meus, cui dulcia poma
      Delia selectis detrahat arboribus:
    et, tantum uenerata uirum, bene edulia curet,
      huic paret atque epulas ipsa ministra gerat.'
    haec mihi fingebam, quae nunc Eurusque Notusque
      iactat odoratos uota per Armenios.
    saepe ego temptaui curas depellere uino:
      at dolor in lacrimas uerterat omne merum.
    saepe aliam tenui: sed iam cum gaudia adirem,
      admonuit dominae deseruitque Venus.
    tunc me discedens deuotum femina dixit,
      a pudet, et narrat scire nefanda meam.
    non facit hoc uerbis, facie tenerisque lacertis
      deuouet et flauis nostra puella comis.
    talis ad Haemonium Nereis Pelea quondam
      uecta est frenato caerula pisce Thetis.
    haec nocuere mihi. quod adest huic diues amator
      uenit in exitium callida lena meum.
    sanguineas edat illa dapes atque ore cruento
      tristia cum multo pocula felle bibat:
    hanc uolitent animae circum sua fata querentes
      semper, et e tectis strix uiolenta canat:
    ipsa fame stimulante furens herbasque sepulcris
      quaerat et a saeuis ossa relicta lupis;
    currat et inguinibus nudis ululetque per urbes,
      post agat e triuiis aspera turba canum.
    eueniet; dat signa deus: sunt numina amanti,
      saeuit et iniusta lege relicta Venus.
    at tu quam primum sagae praecepta rapacis
      desere: num donis uincitur omnis amor?
    pauper erit praesto tibi semper: pauper adibit
      primus et in tenero fixus erit latere;
    pauper in angusto fidus comes agmine turbae
      subicietque manus efficietque uiam:
    pauper ad occultos furtim deducet amicos
      uinclaque de niueo detrahet ipse pede.
    heu canimus frustra nec uerbis uicta patescit
      ianua sed plena est percutienda manu.
    at tu, qui potior nunc es, mea furta timeto:
      uersatur celeri Fors leuis orbe rotae.
    non frustra quidam iam nunc in limine perstat
      sedulus ac crebro prospicit ac refugit
    et simulat transire domum, mox deinde recurrit
      solus et ante ipsas exscreat usque fores.
    nescio quid furtiuus amor parat. utere quaeso,
      dum licet: in liquida nat tibi linter aqua.


_157. The Blessings of Peace_

    QVIS fuit horrendos primus qui protulit ensis?
      quam ferus et uere ferreus ille fuit!
    tum caedes hominum generi, tum proelia nata,
      tum breuior dirae mortis aperta uia est.
    an nihil ille miser meruit, nos ad mala nostra
      uertimus, in saeuas quod dedit ille feras?
    diuitis hoc uitium est auri, nec bella fuerunt,
      faginus astabat cum scyphus ante dapes.
    non arces, non uallus erat, somnumque petebat
      securus uarias dux gregis inter ouis.
    tunc mihi uita foret uulgi nec tristia nossem
      arma nec audissem corde micante tubam.
    nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis
      haesura in nostro tela gerit latere.
    sed patrii seruate Lares: aluistis et idem,
      cursarem uestros cum tener ante pedes.
    neu pudeat prisco uos esse e stipite factos:
      sic ueteris sedis incoluistis aui.
    tunc melius tenuere fidem, cum paupere cultu
      stabat in exigua ligneus aede deus.
    hic placatus erat, seu quis libauerat uuam
      seu dederat sanctae spicea serta comae:
    atque aliquis uoti compos liba ipse ferebat
      postque comes purum filia parua fauum.
    stat uobis (aerata, Lares, depellite tela)
      hostia de plena rustica porcus hara.
    hanc pura cum ueste sequar myrtoque canistra
      uincta geram, myrto uinctus et ipse caput.
    sic placeam uobis: alius sit fortis in armis,
      sternat et aduersos Marte fauente duces,
    ut mihi potanti possit sua dicere facta
      miles et in mensa pingere castra mero.
    quis furor est atram bellis accersere Mortem?
      imminet et tacito clam uenit illa pede.
    non seges est infra, non uinea culta, sed audax
      Cerberus et Stygiae nauita turpis aquae:
    illic percussisque genis ustoque capillo
      errat ad obscuros pallida turba lacus.
    quin potius laudandus hic est quem prole parata
      occupat in parua pigra senecta casa!
    ipse suas sectatur ouis, at filius agnos,
      et calidam fesso comparat uxor aquam.
    sic ego sim, liceatque caput candescere canis
      temporis et prisci facta referre senem.
    interea pax arua colat. pax candida primum
      duxit araturos sub iuga curua boues:
    pax aluit uitis et sucos condidit uuae,
      funderet ut nato testa paterna merum:
    pace bidens uomerque nitent, at tristia duri
      militis in tenebris occupat arma situs.
    rusticus e luco reuehit, male sobrius ipse,
      uxorem plaustro progeniemque domum.
    sed ueneris tunc bella calent, scissosque capillos
      femina, perfractas conqueriturque fores;
    flet teneras subtusa genas: sed uictor et ipse
      flet sibi dementes tam ualuisse manus.
    at lasciuus Amor rixae mala uerba ministrat,
      inter et iratum lentus utrumque sedet.
    a lapis est ferrumque, suam quicumque puellam
      uerberat: e caelo deripit ille deos.
    sit satis e membris tenuem rescindere uestem,
      sit satis ornatus dissoluisse comae,
    sit lacrimas mouisse satis: quater ille beatus
      quo tenera irato flere puella potest.
    sed manibus qui saeuus erit, scutumque sudemque
      is gerat et miti sit procul a Venere.
    at nobis, Pax alma, ueni spicamque teneto,
      profluat et pomis candidus ante sinus.


_158. A Rural Festival_

    QVISQVIS adest, faueat: fruges lustramus et agros,
      ritus ut a prisco traditus exstat auo.
    Bacche, ueni, dulcisque tuis e cornibus uua
      pendeat; et spicis tempora cinge, Ceres.
    luce sacra requiescat humus, requiescat arator,
      et graue suspenso uomere cesset opus.
    soluite uincla iugis: nunc ad praesepia debent
      plena coronato stare boues capite.
    omnia sint operata deo: non audeat ulla
      lanificam pensis imposuisse manum.
    uos quoque abesse procul iubeo, discedat ab aris.
      cui tulit hesterna gaudia nocte Venus.
    casta placent superis: pura cum ueste uenite
      et manibus puris sumite fontis aquam.
    cernite fulgentis ut eat sacer agnus ad aras,
      uinctaque post olea candida turba comas.
    di patrii, purgamus agros, purgamus agrestis:
      uos mala de nostris pellite limitibus,
    neu seges eludat messem fallacibus herbis,
      neu timeat celeris tardior agna lupos.
    tunc nitidus plenis confisus rusticus agris
      ingeret ardenti grandia ligna foco,
    turbaque uernarum, saturi bona signa coloni,
      ludet et ex uirgis exstruet ante casas.
    euentura precor: uiden ut felicibus extis
      significet placidos nuntia fibra deos?
    nunc mihi fumosos ueteris proferte Falernos
      consulis et Chio soluite uincla cado.
    uina diem celebrent: non festa luce madere
      est rubor, errantis et male ferre pedes.
    sed 'bene Messallam' sua quisque ad pocula dicat,
      nomen et absentis singula uerba sonent.
    gentis Aquitanae celeber, Messalla, triumphis
      et magna intonsis gloria uictor auis,
    huc ades aspiraque mihi, dum carmine nostro
      redditur agricolis gratia caelitibus.
    rura cano rurisque deos: his uita magistris
      desueuit querna pellere glande famem:
    illi compositis primum docuere tigillis
      exiguam uiridi fronde operire domum:
    illi etiam tauros primi docuisse feruntur
      seruitium et plaustro supposuisse rotam.
    tum uictus abiere feri, tum consita pomus,
      tum bibit inriguas fertilis hortus aquas,
    aurea tum pressos pedibus dedit uua liquores
      mixtaque securo est sobria lympha mero.
    rure terunt messis, calidi cum sideris aestu
      deponit flauas annua terra comas.
    rure leuis uerno flores apis ingerit alueo,
      compleat ut dulci sedula melle fauos.
    agricola adsiduo primum satiatus aratro
      cantauit certo rustica uerba pede,
    et satur arenti primum est modulatus auena
      carmen ut ornatos diceret ante deos;
    agricola et minio suffusus, Bacche, rubenti
      primus inexperta duxit ab arte choros.
    huic datus a pleno memorabile munus ouili
      dux pecoris curtas auxerat hircus opes.
    rure puer uerno primum de flore coronam
      fecit et antiquis imposuit Laribus.
    rure etiam teneris curam exhibitura puellis
      molle gerit tergo lucida uellus ouis.
    hinc et femineus labor est, hinc pensa colusque,
      fusus et adposito pollice uersat opus:
    atque aliqua adsiduae textrix operata Mineruae
      cantat, et applauso tela sonat latere.
    ipse interque agnos interque armenta Cupido
      natus et indomitas dicitur inter equas.
    illic indocto primum se exercuit arcu:
      ei mihi, quam doctas nunc habet ille manus!
    nec pecudes, uelut ante, petit: fixisse puellas
      gestit et audacis perdomuisse uiros.
    hic iuueni detraxit opes, hic dicere iussit
      limen ad iratae uerba pudenda senem:
    hoc duce custodes furtim transgressa iacentis
      ad iuuenem tenebris sola puella uenit,
    et pedibus praetemptat iter suspensa timore,
      explorat caecas cui manus ante uias.
    a miseri, quos hic grauiter deus urget! at ille
      felix, cui placidus leniter adflat Amor.
    sancte, ueni dapibus festis, sed pone sagittas
      et procul ardentis hinc precor abde faces.
    uos celebrem cantate deum pecorique uocate
      uoce: palam pecori, clam sibi quisque uocet.
    aut etiam sibi quisque palam: nam turba iocosa
      obstrepit et Phrygio tibia curua sono.
    ludite: iam Nox iungit equos, currumque sequuntur
      matris lasciuo sidera fulua choro,
    postque uenit tacitus furuis circumdatus alis
      Somnus et incerto Somnia nigra pede.


_159. In Honour of Messalinus, elected Guardian of the Sibylline
Oracles_

    PHOEBE, faue: nouus ingreditur tua templa sacerdos:
      huc, age, cum cithara carminibusque ueni.
    nunc te uocalis impellere pollice chordas,
      nunc precor ad laudes flectere uerba nouas.
    ipse triumphali deuinctus tempora lauro,
      dum cumulant aras, ad tua sacra ueni.
    sed nitidus pulcerque ueni: nunc indue uestem
      sepositam, longas nunc bene pecte comas,
    qualem te memorant Saturno rege fugato
      uictori laudes concinuisse Ioui.
    tu procul euentura uides, tibi deditus augur
      scit bene quid fati prouida cantet auis;
    tuque regis sortis, per te praesentit haruspex,
      lubrica signauit cum deus exta notis;
    te duce Romanos numquam frustrata Sibylla,
      abdita quae senis fata canit pedibus.
    Phoebe, sacrae Messalinum sine tangere chartas
      uatis, et ipse precor quid canat illa doce.
    haec dedit Aeneae sortis, postquam ille parentem
      dicitur et raptos sustinuisse deos,
    nec fore credebat Romam, cum maestus ab alto
      Ilion ardentis respiceretque Lares.
    Romulus aeternae nondum formauerat urbis
      moenia, consorti non habitanda Remo;
    sed tunc pascebant herbosa Palatia uaccae
      et stabant humiles in Iouis arce casae.
    lacte madens illic suberat Pan ilicis umbrae
      et facta agresti lignea falce Pales,
    pendebatque uagi pastoris in arbore uotum,
      garrula siluestri fistula sacra deo,
    fistula cui semper decrescit harundinis ordo:
      nam calamus cera iungitur usque minor.
    at qua Velabri regio patet, ire solebat
      exiguus pulsa per uada linter aqua.
    illa saepe gregis diti placitura magistro
      ad iuuenem festa est uecta puella die,
    cum qua fecundi redierunt munera ruris,
      caseus et niueae candidus agnus ouis.
    'Impiger Aenea, uolitantis frater Amoris,
      Troica qui profugis sacra uehis ratibus,
    iam tibi Laurentis adsignat Iuppiter agros,
      iam uocat errantis hospita terra Lares.
    illic sanctus eris cum te ueneranda Numici
      unda deum caelo miserit indigitem.
    ecce super fessas uolitat Victoria puppis;
      tandem ad Troianos diua superba uenit.
    ecce mihi lucent Rutulis incendia castris:
      iam tibi praedico, barbare Turne, necem.
    ante oculos Laurens castrum murusque Lauini est
      Albaque ab Ascanio condita Longa duce.
    te quoque iam uideo, Marti placitura sacerdos
      Ilia, Vestalis deseruisse focos,
    concubitusque tuos furtim uittasque iacentis
      et cupidi ad ripas arma relicta dei.
    carpite nunc, tauri, de septem montibus herbas
      dum licet: hic magnae iam locus urbis erit.
    Roma, tuum nomen terris fatale regendis,
      qua sata de caelo prospicit arua Ceres,
    quaque patent ortus et qua fluitantibus undis
      Solis anhelantis abluit amnis equos.
    Troia quidem tunc se mirabitur et sibi dicet
      uos bene tam longa consuluisse uia.
    uera cano: sic usque sacras innoxia laurus
      uescar, et aeternum sit mihi uirginitas.'
    haec cecinit uates et te sibi, Phoebe, uocauit,
      iactauit fusas et caput ante comas.
    quidquid Amalthea, quidquid Marpesia dixit
      Herophile, Phyto Graia quod admonuit,
    quaeque Aniena sacras Tiburs per flumina sortis
      portarat sicco pertuleratque sinu--
    haec fore dixerunt belli mala signa cometen,
      multus ut in terras deplueretque lapis:
    atque tubas atque arma ferunt strepitantia caelo
      audita et lucos praecinuisse fugam:
    ipsum etiam Solem defectum lumine uidit
      iungere pallentis nubilus annus equos,
    et simulacra deum lacrimas fudisse tepentis
      fataque uocalis praemonuisse boues.
    haec fuerant olim: sed tu iam mitis, Apollo,
      prodigia indomitis merge sub aequoribus,
    et succensa sacris crepitet bene laurea flammis,
      omine quo felix et sacer annus erit.
    laurus ubi bona signa dedit, gaudete coloni;
      distendet spicis horrea plena Ceres,
    oblitus et musto feriet pede rusticus uuas,
      dolia dum magni deficiantque lacus:
    ac madidus baccho sua festa Palilia pastor
      concinet: a stabulis tunc procul este lupi.
    ille leuis stipulae sollemnis potus aceruos
      accendet, flammas transilietque sacras.
    et fetus matrona dabit, natusque parenti
      oscula comprensis auribus eripiet,
    nec taedebit auum paruo aduigilare nepoti
      balbaque cum puero dicere uerba senem.
    tunc operata deo pubes discumbet in herba,
      arboris antiquae qua leuis umbra cadit;
    aut e ueste sua tendent umbracula sertis
      uincta, coronatus stabit et ipse calix.
    at sibi quisque dapes et festas exstruet alte
      caespitibus mensas caespitibusque torum.
    ingeret hic potus iuuenis maledicta puellae,
      postmodo quae uotis inrita facta uelit:
    nam ferus ille suae plorabit sobrius idem
      et se iurabit mente fuisse mala.
    pace tua pereant arcus pereantque sagittae,
      Phoebe, modo in terris erret inermis Amor.
    ars bona: sed postquam sumpsit sibi tela Cupido,
      heu, heu, quam multis ars dedit ista malum!
    et mihi praecipue, iaceo cum saucius annum
      et (faueo morbo cum iuuat ipse dolor)
    usque cano Nemesin, sine qua uersus mihi nullus
      uerba potest iustos aut reperire pedes.
    at tu, nam diuum seruat tutela poetas,
      praemoneo, uati parce, puella, sacro,
    ut Messalinum celebrem, cum, praemia belli,
      ante suos currus oppida uicta feret,
    ipse gerens laurus: lauro deuinctus agresti
      miles 'io' magna uoce 'triumphe' canet.
    tunc Messalla meus pia det spectacula turbae
      et plaudat curru praetereunte pater.
    adnue: sic tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
      sic tua perpetuo sit tibi casta soror.


_160. He appeals to Nemesis by the Memory of her dead Sister_

    CASTRA Macer sequitur: tenero quid fiet Amori?
      sit comes et collo fortiter arma gerat?
    et seu longa uirum terrae uia seu uaga ducent
      aequora, cum telis ad latus ire uolet?
    ure, puer, quaeso, tua qui ferus otia liquit,
      atque iterum erronem sub tua signa uoca.
    quod si militibus parces, erit hic quoque miles.
      ipse leuem galea qui sibi portet aquam.
    castra peto, ualeatque Venus ualeantque puellae:
      et mihi sunt uires et mihi laeta tuba est.
    magna loquor, sed magnifice mihi magna locuto
      excutiunt clausae fortia uerba fores.
    iuraui quotiens rediturum ad limina numquam!
      cum bene iuraui, pes tamen ipse redit.
    acer Amor, fractas utinam tua tela sagittas,
      si licet, exstinctas aspiciamque faces!
    tu miserum torques, tu me mihi dira precari
      cogis et insana mente nefanda loqui.
    iam mala finissem leto, sed credula uitam
      spes fouet et fore cras semper ait melius.
    spes alit agricolas, spes sulcis credit aratis
      semina quae magno faenore reddat ager:
    haec laqueo uolucres, haec captat harundine piscis,
      cum tenuis hamos abdidit ante cibus:
    spes etiam ualida solatur compede uinctum:
      crura sonant ferro, sed canit inter opus:
    spes facilem Nemesim spondet mihi, sed negat illa.
      ei mihi, ne uincas, dura puella, deam.
    parce, per immatura tuae precor ossa sororis:
      sic bene sub tenera parua quiescat humo.
    illa mihi sancta est, illius dona sepulcro
      et madefacta meis serta feram lacrimis,
    illius ad tumulum fugiam supplexque sedebo
      et mea cum muto fata querar cinere.
    non feret usque suum te propter flere clientem:
      illius uerbis, sis mihi lenta ueto:
    ne tibi neglecti mittant mala somnia manes,
      maestaque sopitae stet soror ante torum,
    qualis ab excelsa praeceps delapsa fenestra
      uenit ad infernos sanguinolenta lacus.
    desino, ne dominae luctus renouentur acerbi:
      non ego sum tanti, ploret ut illa semel.
    nec lacrimis oculos digna est foedare facetos:
      lena nocet nobis, ipsa puella bona est.
    lena necat miserum Phryne furtimque tabellas
      occulto portans itque reditque sinu:
    saepe, ego cum dominae dulcis a limine duro
      agnosco uoces, haec negat esse domi:
    saepe, ubi nox mihi promissa est, languere puellam
      nuntiat aut aliquas extimuisse minas.
    tunc morior curis, tunc mens mihi perdita fingit,
      quisue meam teneat, quot teneatue modis:
    tunc tibi, lena, precor diras: satis anxia uiuas,
      mouerit e uotis pars quotacumque deos.




DOMITIVS MARSVS

  circa 19 B.C.


_161. On the Death, in the same year, of Vergil and Tibullus_

    TE quoque Vergilio comitem non aequa, Tibulle,
      Mors iuuenem campos misit ad Elysios,
    ne foret aut elegis mollis qui fleret amores
      aut caneret forti regia bella pede.




SEXTVS PROPERTIVS

  47-15 B.C.


_162. His Birthplace_

    QVALIS et unde genus, qui sint mihi, Tulle, Penates
      quaeris pro nostra semper amicitia.
    si, Perusine, tibi patriae sunt nota sepulcra,
      Italiae duris funera temporibus,
    cum Romana suos egit discordia ciuis;
      (sic, mihi praecipue, puluis Etrusca, dolor,
    tu proiecta mei perpessa es membra propinqui,
      tu nullo miseri contegis ossa solo)
    proxima supposito contingens Vmbria campo
      me genuit terris fertilis uberibus.


_163. His Place in Poetry_

    CALLIMACHI Manes et Coi sacra Philetae,
      in uestrum quaeso me sinite ire nemus.
    primus ego ingredior puro de fonte sacerdos
      Itala per Graios orgia ferre choros.
    dicite, quo pariter carmen tenuastis in antro?
      quoue pede ingressi? quamue bibistis aquam?
    a ualeat, Phoebum quicumque moratur in armis!
      exactus tenui pumice uersus eat,--
    quo me Fama leuat terra sublimis, et a me
      nata coronatis Musa triumphat equis,
    et mecum in curru parui uectantur Amores,
      scriptorumque meas turba secuta rotas.
    quid frustra missis in me certatis habenis?
      non datur ad Musas currere lata uia.
    multi, Roma, tuas laudes annalibus addent,
      qui finem imperii Bactra futura canent.
    sed, quod pace legas, opus hoc de monte Sororum
      detulit intacta pagina nostra uia.
    mollia, Pegasides, date uestro serta poetae:
      non faciet capiti dura corona meo.
    at mihi quod uiuo detraxerit inuida turba,
      post obitum duplici faenore reddet Honos;
    omnia post obitum fingit maiora uetustas:
      maius ab exsequiis nomen in ora uenit.
    nam quis equo pulsas abiegno nosceret arces,
      fluminaque Haemonio comminus isse uiro,
    Idaeum Simoenta, Iouis cum prole Scamandro,
      Hectora per campos ter maculasse rotas?
    Deiphobumque Helenumque et Polydamanta et in armis
      qualemcumque Parin uix sua nosset humus.
    exiguo sermone fores nunc, Ilion, et tu
      Troia bis Oetaei numine capta dei.
    nec non ille tui casus memorator Homerus
      posteritate suum crescere sensit opus.
    meque inter seros laudabit Roma nepotes:
      illum post cineres auguror ipse diem.
    ne mea contempto lapis indicet ossa sepulcro
      prouisum est Lycio uota probante deo.


_164. The Power of Song_

    ORPHEA delenisse feras et concita dicunt
      flumina Threiciae succinuisse lyrae:
    saxa Cithaeronis Thebas agitata per artem
      sponte sua in muri membra coisse ferunt;
    quin etiam, Polypheme, fera Galatea sub Aetna
      ad tua rorantis carmina flexit equos:
    miremur, nobis et Baccho et Apolline dextro,
      turba puellarum si mea uerba colit?
    quod non Taenariis domus est mihi fulta columnis,
      nec camera auratas inter eburna trabes,
    nec mea Phaeacas aequant pomaria siluas,
      non operosa rigat Marcius antra liquor;
    at Musae comites, et carmina cara legenti,
      et defessa choris Calliopea meis.
    fortunata, meo si qua est celebrata libello!
      carmina erunt formae tot monumenta tuae.
    nam neque Pyramidum sumptus ad sidera ducti,
      nec Iouis Elei caelum imitata domus,
    nec Mausolei diues fortuna sepulcri
      mortis ab extrema condicione uacant:
    aut illis flamma aut imber subducit honores,
      annorum aut ictus pondere uicta ruent.
    at non ingenio quaesitum nomen ab aeuo
      excidet: ingenio stat sine morte decus.


_165. The first Onset of Love_

    CYNTHIA prima suis miserum me cepit ocellis,
      contactum nullis ante cupidinibus.
    tum mihi constantis deiecit lumina fastus
      et caput impositis pressit Amor pedibus,
    donec me docuit castas odisse puellas
      improbus, et nullo uiuere consilio.
    et mihi iam toto furor hic non deficit anno,
      cum tamen aduersos cogor habere deos.
    Milanion nullos fugiendo, Tulle, labores
      saeuitiam durae contudit Iasidos.
    nam modo Partheniis amens errabat in antris,
      ibat et hirsutas ille uidere feras;
    ille etiam Hylaei percussus uerbere rami
      saucius Arcadiis rupibus ingemuit.
    ergo uelocem potuit domuisse puellam:
      tantum in amore preces et benefacta ualent.
    in me tardus Amor non ullas cogitat artis,
      nec meminit notas, ut prius, ire uias.
    at uos, deductae quibus est fallacia lunae
      et labor in magicis sacra piare focis,
    en agedum dominae mentem conuertite nostrae,
      et facite illa meo palleat ore magis!
    tunc ego crediderim uobis et sidera et amnis
      posse Cytaeinis ducere carminibus.
    et uos, qui sero lapsum reuocatis, amici,
      quaerite non sani pectoris auxilia.
    fortiter et ferrum saeuos patiemur et ignis,
      sit modo libertas quae uelit ira loqui.
    ferte per extremas gentis et ferte per undas,
      qua non ulla meum femina norit iter:
    uos remanete, quibus facili deus annuit aure,
      sitis et in tuto semper amore pares.
    in me nostra Venus noctis exercet amaras,
      et nullo uacuus tempore defit Amor.
    hoc, moneo, uitate malum: sua quemque moretur
      cura, neque assueto mutet amore locum.
    quod si quis monitis tardas aduerterit auris,
      heu referet quanto uerba dolore mea!


_166. Portrait of the Love God_

    QVICVMQVE ille fuit, puerum qui pinxit Amorem,
      nonne putas miras hunc habuisse manus?
    is primum uidit sine sensu uiuere amantis,
      et leuibus curis magna perire bona.
    idem non frustra uentosas addidit alas,
      fecit et humano corde uolare deum:
    scilicet alterna quoniam iactamur in unda,
      nostraque non ullis permanet aura locis.
    et merito hamatis manus est armata sagittis,
      et pharetra ex umero Gnosia utroque iacet:
    ante ferit quoniam, tuti quam cernimus hostem,
      nec quisquam ex illo uulnere sanus abit.
    in me tela manent, manet et puerilis imago:
      sed certe pennas perdidit ille suas;
    euolat ei nostro quoniam de pectore nusquam,
      assiduusque meo sanguine bella gerit.
    quid tibi iucundum est siccis habitare medullis?
      si pudor est, alio traice duella tua!
    intactos isto satius temptare ueneno:
      non ego, sed tenuis uapulat umbra mea.
    quam si perdideris, quis erit qui talia cantet
      (haec mea Musa leuis gloria magna tua est),
    qui caput, et digitos, et lumina nigra puellae,
      et canat ut soleant molliter ire pedes?


_167. To one who despised Love, and is now enslaved_

    DICEBAM tibi uenturos, irrisor, amores,
      nec tibi perpetuo libera uerba fore:
    ecce iaces supplexque uenis ad iura puellae,
      et tibi nunc quaeuis imperat empta modo.
    non me Chaoniae uincant in amore columbae
      dicere, quos iuuenes quaeque puella domet.
    me dolor et lacrimae merito fecere peritum:
      atque utinam posito dicar amore rudis!
    quid tibi nunc misero prodest graue dicere carmen
      aut Amphioniae moenia flere lyrae?
    plus in amore ualet Mimnermi uersus Homero:
      carmina mansuetus lenia quaerit Amor.
    i, quaeso, et tristis istos combure libellos,
      et cane quod quaeuis nosse puella uelit!
    quid si non esset facilis tibi copia? nunc tu
      insanus medio flumine quaeris aquam.
    necdum etiam palles, uero nec tangeris igni:
      haec est uenturi prima fauilla mali.
    tum magis Armenias cupies accedere tigris
      et magis infernae uincula nosse rotae,
    quam pueri totiens arcum sentire medullis
      et nihil iratae posse negare tuae.
    nullus Amor cuiquam facilis ita praebuit alas,
      ut non alterna presserit ille manu.
    nec te decipiat, quod sit satis illa parata:
      acrius illa subit, Pontice, si qua tua est.
    quippe ubi non liceat uacuos seducere ocellos,
      nec uigilare alio nomine, cedat Amor?
    qui non ante patet, donec manus attigit ossa:
      quisquis es, assiduas a fuge blanditias!
    illis et silices et possint cedere quercus,
      nedum tu par sis, spiritus iste leuis.
    quare, si pudor est, quam primum errata fatere:
      dicere quo pereas saepe in amore leuat.


_168. To the same: Poets of Epic and Poets of Love_

    DVM tibi Cadmeae dicuntur, Pontice, Thebae
      armaque fraternae tristia militiae,
    atque, ita sim felix, primo contendis Homero
      (sint modo fata tuis mollia carminibus),
    nos, ut consuemus, nostros agitamus amores,
      atque aliquid duram quaerimus in dominam;
    nec tantum ingenio quantum seruire dolori
      cogor et aetatis tempora dura queri.
    hic mihi conteritur uitae modus, haec mea fama est,
      hinc cupio nomen carminis ire mei.
    me laudent doctae solum placuisse puellae,
      Pontice, et iniustas saepe tulisse minas;
    me legat assidue post haec neglectus amator,
      et prosint illi cognita nostra mala.
    te quoque si certo puer hic concusserit arcu,
      quam nolis nostros te uiolasse deos!
    longe castra tibi, longe miser agmina septem
      flebis in aeterno surda iacere situ;
    et frustra cupies mollem componere uersum,
      nec tibi subiciet carmina serus Amor.
    tum me non humilem mirabere saepe poetam,
      tunc ego Romanis praeferar ingeniis;
    nec poterunt iuuenes nostro reticere sepulcro
      'Ardoris nostri magne poeta, iaces.'
    tu caue nostra tuo contemnas carmina fastu:
      saepe uenit magno faenore tardus Amor.


_169. Cynthia's Birthday_

    MIRABAR quidnam misissent mane Camenae,
      ante meum stantes sole rubente torum.
    natalis nostrae signum misere puellae
      et manibus faustos ter crepuere sonos.
    transeat hic sine nube dies, stent aere uenti,
      ponat et in sicco molliter unda minas.
    aspiciam nullos hodierna luce dolentis:
      et Niobae lacrimas supprimat ipse lapis:
    alcyonum positis requiescant ora querelis,
      increpet absumptum nec sua mater Ityn.
    tuque, o cara mihi, felicibus edita pennis,
      surge et praesentis iusta precare deos.
    ac primum pura somnum tibi discute lympha,
      et nitidas presso pollice finge comas:
    dein qua primum oculos cepisti ueste Properti
      indue, nec uacuum flore relinque caput;
    et pete, qua polles, ut sit tibi forma perennis,
      inque meum semper stent tua regna caput.
    inde coronatas ubi ture piaueris aras,
      luxerit et tota flamma secunda domo,
    sit mensae ratio, noxque inter pocula currat,
      et crocino naris murrea pungat onyx.
    tibia nocturnis succumbat rauca choreis,
      et sint nequitiae libera uerba tuae,
    dulciaque ingratos adimant conuicia somnos,
      publica uicinae perstrepat aura uiae:
    sit sors et nobis talorum interprete iactu,
      quem grauius pennis uerberet ille puer.
    cum fuerit multis exacta trientibus hora,
      noctis et instituet sacra ministra Venus,
    annua soluamus thalamo sollemnia nostro,
      natalisque tui sic peragamus iter.


_170. Cynthia's Sickness_

    DEFICIVNT magico torti sub carmine rhombi,
      et iacet exstincto laurus adusta foco;
    et iam Luna negat totiens descendere caelo,
      nigraque funestum concinit omen auis.
    una ratis fati nostros portabit amores
      caerula ad infernos uelificata lacus.
    si non unius, quaeso, miserere duorum!
      uiuam, si uiuet; si cadet illa, cadam.
    pro quibus optatis sacro me carmine damno:
      scribam ego 'Per magnum est salua puella Iouem';
    ante tuosque pedes illa ipsa operata sedebit,
      narrabitque sedens longa pericla sua.
    haec tua, Persephone, maneat clementia, nec tu,
      Persephonae coniunx, saeuior esse uelis.
    sunt apud infernos tot milia formosarum;
      pulcra sit in superis, si licet, una locis!
    uobiscum est Iope, uobiscum candida Tyro,
      uobiscum Europe nec proba Pasiphae,
    et quot Creta tulit uetus et quot Achaia formas,
      et Thebae et Priami diruta regna senis:
    et quaecumque erat in numero Romana puella,
      occidit: has omnis ignis auarus habet.
    nec forma aeternum aut cuiquam est fortuna perennis:
      longius aut propius mors sua quemque manet.
    tu quoniam es, mea lux, magno dimissa periclo,
      munera Dianae debita redde choros.


_171. A Dream about Cynthia_

    VIDI te in somnis fracta, mea uita, carina
      Ionio lassas ducere rore manus,
    et quaecumque in me fueras mentita fateri,
      nec iam umore grauis tollere posse comas,
    qualem purpureis agitatam fluctibus Hellen,
      aurea quam molli tergore uexit ouis.
    quam timui ne forte tuum mare nomen haberet,
      teque tua labens nauita fleret aqua!
    quae tum ego Neptuno, quae tum cum Castore fratri,
      quaeque tibi excepi tum, dea Leucothoe!
    at tu uix primas extollens gurgite palmas
      saepe meum nomen iam peritura uocas.
    quod si forte tuos uidisset Glaucus ocellos,
      esses Ionii facta puella maris,
    et tibi ob inuidiam Nereides increpitarent,
      candida Nesaee, caerula Cymothoe.
    sed tibi subsidio delphinum currere uidi,
      qui, puto, Arioniam uexerat ante lyram.
    iamque ego conabar summo me mittere saxo,
      cum mihi discussit talia uisa metus.


_172. Warning to a Rival_

    INVIDE, tu tandem uoces compesce molestas
      et sine nos cursu, quo sumus, ire pares!
    quid tibi uis, insane? meos sentire furores?
      infelix, properas ultima nosse mala,
    et miser ignotos uestigia ferre per ignis,
      et bibere e tota toxica Thessalia.
    non est illa uagis similis collata puellis:
      molliter irasci non sciet illa tibi.
    quod si forte tuis non est contraria uotis,
      at tibi curarum milia quanta dabit!
    non tibi iam somnos, non illa relinquet ocellos:
      illa feros animis alligat una uiros.
    a, mea contemptus quotiens ad limina curres.
      quo tibi singultu fortia uerba cadent!
    et tremulus maestis orietur fletibus horror,
      et timor informem ducet in ore notam,
    et quaecumque uoles fugient tibi uerba querenti,
      nec poteris, qui sis aut ubi, nosse miser!
    tum graue seruitium durae cogere puellae
      discere et exclusum quid sit abire domum;
    nec iam pallorem totiens mirabere nostrum,
      aut cur sim toto corpore nullus ego.
    nec tibi nobilitas poterit succurrere amanti:
      nescit Amor priscis cedere imaginibus.
    quod si parua tuae dederis uestigia culpae,
      quam cito de tanto nomine rumor eris!
    non ego tum potero solacia ferre roganti,
      cum mihi nulla mei sit medicina mali;
    sed pariter miseri socio cogemur amore
      alter in alterius mutua flere sinu.
    quare, quid possit mea Cynthia, desine, Galle,
      quaerere: non impune illa rogata uenit.


_173. To Cynthia on her Kindness to his Rival_

    ISTE quod est, ego saepe fui: sed fors et in hora
      hoc ipso electo carior alter erit.
    Penelope poterat bis denos salua per annos
      uiuere, tam multis femina digna procis;
    coniugium falsa poterat differre Minerua,
      nocturno soluens texta diurna dolo;
    uisura et quamuis numquam speraret Vlixen,
      illum exspectando facta remansit anus.
    nec non exanimem amplectens Briseis Achillen
      candida uesana uerberat ora manu;
    et dominum lauit macrens captiua cruentum,
      appositum flauis in Simoente uadis,
    foedauitque comas, et tanti corpus Achilli
      maximaque in parua sustulit ossa manu;
    cui tum nec Peleus aderat nec caerula mater,
      Scyria nec uiduo Deidamia toro.
    tunc igitur ueris gaudebat Graecia natis,
      otia tunc felix inter et arma pudor.
    at tu non una potuisti nocte uacare,
      impia, non unum sola manere diem!
    quin etiam multo duxistis pocula risu:
      forsitan et de me uerba fuere mala.
    hic etiam petitur, qui te prius ante reliquit:
      di faciant, isto capta fruare uiro!
    haec mihi uota tuam propter suscepta salutem,
      cum capite Stygiae iam poterentur aquae?
    cum lectum flentes circum staremus amici,
      hic ubi tum, pro di, perfida, quisue fuit?
    quid si longinquos retinerer miles ad Indos,
      aut mea si staret nauis in Oceano?
    sed uobis facile est uerba et componere fraudes:
      hoc unum didicit femina semper opus.
    non sic incerto mutantur flamine Syrtes,
      nec folia hiberno tam tremefacta Noto,
    quam cito feminea non constat foedus in ira,
      siue ea causa grauis siue ea causa leuis.
    nunc, quoniam ista tibi placuit sententia, cedam:
      tela, precor, pueri, promite acuta magis,
    figite certantes atque hanc mihi soluite uitam!
      sanguis erit uobis maxima palma meus.
    sidera sunt testes et matutina pruina
      et furtim misero ianua aperta mihi,
    te nihil in uita nobis acceptius umquam:
      nunc quoque erit, quamuis sis inimica, nihil.
    nec domina ulla meo ponet uestigia lecto:
      solus ero, quoniam non licet esse tuum.
    atque utinam, si forte pios eduximus annos,
      ille uir in medio fiat amore lapis!
    non ob regna magis diris cecidere sub armis
      Thebani media non sine matre duces,
    quam, mihi si media liceat pugnare puella,
      mortem ego non fugiam morte subire tua.


_174. Cynthia is stolen from him_

    ERIPITVR nobis iam pridem cara puella:
      et tu me lacrimas fundere, amice, uetas?
    nullae sunt inimicitiae nisi amoris acerbae:
      ipsum me iugula, lenior hostis ero.
    possum ego in alterius positam spectare lacerto?
      nec mea dicetur, quae modo dicta mea est?
    omnia uertuntur: certe uertuntur amores:
      uinceris aut uincis, haec in amore rota est.
    magni saepe duces, magni cecidere tyranni,
      et Thebae steterant altaque Troia fuit.
    munera quanta dedi uel qualia carmina feci!
      illa tamen numquam ferrea dixit 'Amo'.
    ergo iam multos nimium temerarius annos,
      improba, qui tulerim teque tuamque domum?
    ecquandone tibi liber sum uisus? an usque
      in nostrum iacies uerba superba caput?
    sic igitur prima moriere aetate, Properti?
      sed morere; interitu gaudeat illa tuo!
    exagitet nostros manis, sectetur et umbras,
      insultetque rogis, calcet et ossa mea!
    quid? non Antigonae tumulo Boeotius Haemon
      corruit ipse suo saucius ense latus,
    et sua cum miserae permiscuit ossa puellae,
      qua sine Thebanam noluit ire domum?
    sed non effugies: mecum moriaris oportet;
      hoc eodem ferro stillet uterque cruor.
    quamuis ista mihi mors est inhonesta futura:
      mors inhonesta quidem, tu moriere tamen.
    ille etiam abrepta desertus coniuge Achilles
      cessare in tectis pertulit arma sua.
    uiderat ille fuga stratos in litore Achiuos
      feruere et Hectorea Dorica castra face;
    uiderat informem multa Patroclon harena
      porrectum et sparsas caede iacere comas,
    omnia formosam propter Briseida passus:
      tantus in erepto saeuit amore dolor.
    at postquam sera captiua est reddita poena,
      fortem ille Haemoniis Hectora traxit equis.
    inferior multo cum sim uel marte uel armis,
      mirum si de me iure triumphat Amor?


_175. Athens shall cure him of his Love_

    MAGNVM iter ad doctas proficisci cogor Athenas,
      ut me longa graui soluat amore uia.
    crescit enim assidue spectando cura puellae:
      ipse alimenta sibi maxima praebet amor.
    omnia sunt temptata mihi, quacumque fugari
      possit: at ex omni me premit ipse deus.
    bis tamen aut semel admittit, cum saepe negauit;
      seu uenit, extremo dormit amicta toro.
    unum erit auxilium: mutatis Cynthia terris
      quantum oculis, animo tam procul ibit amor.
    nunc agite, o socii, propellite in aequora nauem,
      remorumque pares ducite sorte uices,
    iungiteque extremo felicia lintea malo:
      iam liquidum nautis aura secundat iter.
    Romanae turres et uos ualeatis, amici,
      tuque mihi qualiscumque, puella, uale!
    ergo ego nunc rudis Hadriaci uehar aequoris hospes,
      cogar et undisonos nunc prece adire deos.
    deinde per Ionium uectus cum fessa Lechaeo
      sedarit placida uela phaselus aqua,
    quod superest, sufferre, pedes, properate laborem,
      Isthmos qua terris arcet utrumque mare.
    inde ubi Piraei capient me litora portus,
      scandam ego Theseae bracchia longa uiae.
    illic aut stadiis animum emendare Platonis
      incipiam aut hortis, docte Epicure, tuis;
    persequar aut studio linguae Demosthenis artem,
      librorumque tuos, docte Menandre, sales;
    aut certe tabulae capient mea lumina pictae,
      siue ebore exactae, seu magis aere, manus.
    aut spatia annorum aut longa interualla profundi
      lenierint tacito uulnera nostra sinu:
    seu moriar, fato, non turpi fractus amore;
      atque erit illa mihi mortis honesta dies.


_176. Cynthia will one day be but Dust and Ashes_

    SCRIBANT de te alii uel sis ignota licebit:
      laudet, qui sterili semina ponit humo.
    omnia, crede mihi, tecum uno munera lecto
      auferet extremi funeris atra dies;
    et tua transibit contemnens ossa uiator
      nec dicet 'Cinis hic docta puella fuit'.


_177. Cynthia Dead_

    SVNT aliquid Manes: letum non omnia finit,
      luridaque euictos effugit umbra rogos.
    Cynthia namque meo uisa est incumbere fulcro,
      murmur ad extremae nuper humata uiae,
    cum mihi somnus ab exsequiis penderet amoris,
      et quererer lecti frigida regna mei.
    eosdem habuit secum quibus est elata capillis,
      eosdem oculos: lateri uestis adusta fuit,
    et solitum digito beryllon adederat ignis,
      summaque Lethaeus triuerat ora liquor.
    spirantisque animos et uocem misit: at illi
      pollicibus fragiles increpuere manus:
    'Perfide nec cuiquam melior sperande puellae,
      in te iam uiris somnus habere potest?
    iamne tibi exciderant uigilacis furta Suburae
      et mea nocturnis trita fenestra dolis?
    per quam demisso quotiens tibi fune pependi,
      alterna ueniens in tua colla manu!
    saepe Venus triuio commissa est, pectore mixto
      fecerunt tepidas pallia nostra uias.
    foederis heu taciti, cuius fallacia uerba
      non audituri diripuere Noti.
    at mihi non oculos quisquam inclamauit euntis:
      unum impetrassem te reuocante diem:
    nec crepuit fissa me propter harundine custos,
      laesit et obiectum tegula curta caput.
    denique quis nostro curuum te funere uidit,
      atram quis lacrimis incaluisse togam?
    si piguit portas ultra procedere, at illuc
      iussisses lectum lentius ire meum.
    cur uentos non ipse rogis, ingrate, petisti?
      cur nardo flammae non oluere meae?
    hoc etiam graue erat, nulla mercede hyacinthos
      inicere et fracto busta piare cado.
    Lygdamus uratur, candescat lammina uernae:
      sensi ego, cum insidiis pallida uina bibi.
    aut Nomas arcanas tollat uersuta saliuas:
      dicet damnatas ignea testa manus.
    quae modo per uilis inspecta est publica noctes,
      haec nunc aurata cyclade signat humum,
    et grauiora rependit iniquis pensa quasillis,
      garrula de facie si qua locuta mea est;
    nostraque quod Petale tulit ad monumenta coronas,
      codicis immundi uincula sentit anus;
    caeditur et Lalage tortis suspensa capillis,
      per nomen quoniam est ausa rogare meum.
    te patiente meae conflauit imaginis aurum,
      ardente e nostro dotem habitura rogo.
    non tamen insector, quamuis mereare, Properti:
      longa mea in libris regna fuere tuis.
    iuro ego fatorum nulli reuolubile carmen,
      tergeminusque canis sic mihi molle sonet,
    me seruasse fidem. si fallo, uipera nostris
      sibilet in tumulis et super ossa cubet.
    nam gemina est sedes turpem sortita per amnem,
      turbaque diuersa remigat omnis aqua.
    una Clytaemestrae stuprum uehit, altera Cressae
      portat mentitae lignea monstra bouis.
    ecce coronato pars altera rapta phaselo,
      mulcet ubi Elysias aura beata rosas,
    qua numerosa fides, quaque aera rotunda Cybelles
      mitratisque sonant Lydia plectra choris.
    Andromedeque et Hypermestre sine fraude maritae
      narrant historiae pectora nota suae:
    haec sua maternis queritur liuere catenis
      bracchia nec meritas frigida saxa manus;
    narrat Hypermestre magnum ausas esse sorores,
      in scelus hoc animum non ualuisse suum.
    sic mortis lacrimis uitae sanamus amores:
      celo ego perfidiae crimina multa tuae.
    sed tibi nunc mandata damus, si forte moueris
      si te non totum Chloridos herba tenet:
    nutrix in tremulis ne quid desideret annis
      Parthenie: potuit, nec tibi auara fuit.
    deliciaeque meae Latris, cui nomen ab usu est,
      ne speculum dominae porrigat illa nouae.
    et quoscumque meo fecisti nomine uersus,
      ure mihi: laudes desine habere meas.
    pelle hederam tumulo, mihi quae pugnante corymbo
      molli contortis alligat ossa comis.
    ramosis Anio qua pomifer incubat aruis,
      et numquam Herculeo numine pallet ebur,
    hic carmen media dignum me scribe columna,
      sed breue, quod currens uector ab urbe legat:
    "HIC TIBVRTINA IACET AVREA CYNTHIA TERRA:
      ACCESSIT RIPAE LAVS, ANIENE, TVAE."
    nec tu sperne piis uenientia somnia portis:
      cum pia uenerunt somnia, pondus habent.
    nocte uagae ferimur, nox clausas liberat umbras,
      errat et abiecta Cerberus ipse sera.
    luce iubent leges Lethaea ad stagna reuerti:
      nos uehimur, uectum nauta recenset onus.
    nunc te possideant aliae: mox sola tenebo:
      mecum eris et mixtis ossibus ossa teram.'
    haec postquam querula mecum sub lite peregit,
      inter complexus excidit umbra meos.


_178. Hylas_

    HOC pro continuo te, Galle, monemus amore,
      (id tibi ne uacuo defluat ex animo)
    saepe imprudenti fortuna occurrit amanti:
      crudelis Minyis dixerit Ascanius.
    est tibi non infra speciem, non nomine dispar,
      Theiodamanteo proximus ardor Hylae:
    hunc tu, siue leges Vmbrae sacra flumina siluae,
      siue Aniena tuos tinxerit unda pedes,
    siue Gigantea spatiabere litoris ora,
      siue ubicumque uago fluminis hospitio,
    Nympharum semper cupidis defende rapinis
      (non minor Ausoniis est amor Adryasin);
    nec tibi sit curae fontes et frigida saxa,
      Galle, neque expertos semper adire lacus.
    namque ferunt olim Pagasae naualibus Argon
      egressam longe Phasidos isse uiam,
    et iam praeteritis labentem Athamantidos undis
      Mysorum scopulis applicuisse ratem.
    hic manus heroum, placidis ut constitit oris,
      mollia composita litora fronde tegit.
    at comes inuicti iuuenis processerat ultra,
      raram sepositi quaerere fontis aquam.
    hunc duo sectati fratres, Aquilonia proles,
      hunc super et Zetes, hunc super et Calais,
    oscula suspensis instabant carpere plumis,
      oscula et alterna ferre supina fuga.
    ille sub extrema pendens secluditur ala
      et uolucres ramo summouet insidias.
    iam Pandioniae cessat genus Orithyiae:
      a dolor! ibat Hylas, ibat Hamadryasin.
    hic erat Arganthi Pege sub uertice montis
      grata domus Nymphis umida Thyniasin,
    quam supra nullae pendebant debita curae
      roscida desertis poma sub arboribus,
    et circum irriguo surgebant lilia prato
      candida purpureis mixta papaueribus.
    quae modo decerpens tenero pueriliter ungui
      proposito florem praetulit officio,
    et modo formosis incumbens nescius undis
      errorem blandis tardat imaginibus.
    tandem haurire parat demissis flumina palmis
      innixus dextro plena trahens umero.
    cuius ut accensae Dryades candore puellae
      miratae solitos destituere choros,
    prolapsum leuiter facili traxere liquore:
      tum sonitum rapto corpore fecit Hylas.
    cui procul Alcides iterat responsa, sed illi
      nomen ab extremis fontibus aura refert.
    quae miser ignotis error perpessus in oris
      Herculis indomito fleuerat Ascanio,
    his, o Galle, tuos monitus seruabis amores;
      formosum Nymphis credere cautus Hylan.


_179. Cornelia's Plea_

    DESINE, Paulle, meum lacrimis urgere sepulcrum:
      panditur ad nullas ianua nigra preces;
    cum semel infernas intrarunt funera leges,
      non exorato stant adamante uiae.
    te licet orantem fuscae deus audiat aulae;
      nempe tuas lacrimas litora surda bibent.
    uota mouent superos: ubi portitor aera recepit,
      obserat herbosos lurida porta rogos.
    sic maestae cecinere tubae, cum subdita nostrum
      detraheret lecto fax inimica caput.
    quid mihi coniugium Paulli, quid currus auorum
      profuit aut famae pignora tanta meae?
    num minus immitis habuit Cornelia Parcas?
      en sum, quod digitis quinque legatur, onus.
    damnatae noctes et uos uada lenta paludes,
      et quaecumque meos implicat unda pedes,
    immatura licet, tamen huc non noxia ueni:
      deprecor hic umbrae mollia iura meae:
    aut si quis posita iudex sedet Aeacus urna,
      is mea sortita uindicet ossa pila:
    assideant fratres iuxta Minoida sellam et
      Eumenidum intento turba seuera foro.
    Sisyphe, mole uaces; taceant Ixionis orbes;
      fallax Tantaleo corripere ore liquor;
    Cerberus et nullas hodie petat improbus umbras;
      et iaceat tacita laxa catena sera.
    ipsa loquor pro me: si fallo, poena sororum
      infelix umeros urgeat urna meos.
    si cui fama fuit per auita tropaea decori,
      Afra Numantinos regna loquuntur auos:
    altera maternos exaequat turba Libones,
      et domus est titulis utraque fulta suis.
    mox, ubi iam facibus cessit praetexta maritis,
      uinxit et acceptas altera uitta comas,
    iungor, Paulle, tuo sic discessura cubili
      ut lapide hoc uni nupta fuisse legar.
    testor maiorum cineres tibi, Roma, uerendos,
      sub quorum titulis, Africa, tunsa iaces,
    testor qui Persen stimulantem pectus Achille,
      quique ortas proauo fregit Achille domos,
    me neque censurae legem mollisse neque ulla
      labe mea nostros erubuisse focos.
    non fuit exuuiis tantis Cornelia damnum:
      quin et erat magnae pars imitanda domus.
    nec mea mutata est aetas, sine crimine tota est:
      uiximus insignes inter utramque facem.
    mi natura dedit leges a sanguine ductas,
      ne possem melior iudicis esse metu.
    quaelibet austeras de me ferat urna tabellas:
      turpior assessu non erit ulla meo,
    uel tu, quae tardam mouisti fune Cybellen,
      Claudia, turritae rara ministra deae,
    uel cui, ius rapto cum Vesta reposceret igni,
      exhibuit uiuos carbasus alba focos.
    nec te, dulce caput, mater Scribonia, laesi:
      in me mutatum quid nisi fata uelis?
    maternis laudor lacrimis urbisque querelis,
      defensa et gemitu Caesaris ossa mea.
    ille sua nata dignam uixisse sororem
      increpat, et lacrimas uidimus ire deo.
    et tamen emerui generosos uestis honores,
      nec mea de sterili facta rapina domo.
    tu, Lepide, et tu, Paulle, meum post fata leuamen,
      condita sunt uestro lumina nostra sinu.
    uidimus et fratrem sellam geminasse curulem,
      consul quo factus tempore rapta soror.
    filia, tu specimen censurae nata paternae,
      fac teneas unum nos imitata uirum.
    et serie fulcite genus: mihi cumba uolenti
      soluitur aucturis tot mea fata meis.
    haec est feminei merces extrema triumphi,
      laudat ubi emeritum libera fama torum.
    nunc tibi commendo communia pignora natos:
      haec cura et cineri spirat inusta meo.
    fungere maternis uicibus, pater; illa meorum
      omnis erit collo turba ferenda tuo.
    oscula cum dederis tua flentibus, adice matris:
      tota domus coepit nunc onus esse tuum.
    et si quid doliturus eris, sine testibus illis!
      cum uenient, siccis oscula falle genis!
    sat tibi sint noctes quas de me, Paulle, fatiges,
      somniaque in faciem credita saepe meam:
    atque ubi secreto nostra ad simulacra loqueris,
      ut responsurae singula uerba iace.
    seu tamen aduersum mutarit ianua lectum
      sederit et nostro casta nouerca toro,
    coniugium, pueri, laudate et ferte paternum:
      capta dabit uestris moribus illa manus.
    nec matrem laudate nimis: collata priori
      uertet in offensas libera uerba suas.
    seu memor ille mea contentus manserit umbra
      et tanti cineres duxerit esse meos,
    discite uenturam iam nunc sentire senectam,
      caelibis ad curas nec uacet ulla uia.
    quod mihi detractum est, uestros accedat ad annos:
      prole mea Paullum sic iuuet esse senem.
    et bene habet: numquam mater lugubria sumpsi;
      uenit in exsequias tota caterua meas.
    causa perorata est. flentes me surgite, testes,
      dum pretium uitae grata rependit humus.
    moribus et caelum patuit; sim digna merendo
      cuius honoratis ossa uehantur auis.


_180. The Triumphs of Augustus in the East_

    SED tempus lustrare aliis Helicona choreis,
      et campum Haemonio iam dare tempus equo.
    iam libet et fortis memorare ad proelia turmas
      et Romana mei dicere castra ducis.
    quod si deficiant uires, audacia certe
      laus erit: in magnis et uoluisse sat est.
    aetas prima canat Veneres, extrema tumultus:
      bella canam, quando scripta puella mea est.
    nunc uolo subducto grauior procedere uoltu,
      nunc aliam citharam me, mea Musa, doce.
    surge, anima; ex humili iam carmine sumite uiris,
      Pierides: magni nunc erit oris opus.
    iam negat Euphrates equitem post terga tueri
      Parthorum et Crassos se tenuisse dolet:
    India quin, Auguste, tuo dat colla triumpho,
      et domus intactae te tremit Arabiae;
    et si qua extremis tellus se subtrahit oris,
      sentiat illa tuas, post modo capta manus.
    haec ego castra sequar; uates tua castra canendo
      magnus ero: seruent hunc mihi fata diem!
    ut caput in magnis ubi non est tangere signis,
      ponitur hac imos ante corona pedes,
    sic nos nunc, inopes par laudi condere carmen,
      pauperibus sacris uilia tura damus.
    nondum etiam Ascraeos norunt mea carmine fontis,
      sed modo Permessi flumine lauit Amor.


_181. Elegy on the Death of Marcellus_

    CLAVSVS ab umbroso qua tundit pontus Auerno
      umida Baiarum stagna tepentis aquae,
    qua iacet et Troiae tubicen Misenus harena,
      et sonat Herculeo structa labore uia;
    hic, ubi, mortalis dextra cum quaereret urbes,
      cymbala Thebano concrepuere deo:--
    at nunc inuisae magno cum crimine Baiae,
      quis deus in uestra constitit hostis aqua?--
    hic pressus Stygias uoltum demisit in undas,
      errat et in uestro spiritus ille lacu.
    quid genus aut uirtus aut optima profuit illi
      mater, et amplexum Caesaris esse focos?
    aut modo tam pleno fluitantia uela theatro,
      et per maternas omnia festa domus?
    occidit, et misero steterat uicesimus annus:
      tot bona tam paruo clausit in orbe dies.
    i nunc, tolle animos et tecum finge triumphos,
      stantiaque in plausum tota theatra iuuent,
    Attalicas supera uestis; laquearia magnis
      gemmea sint lugdis: ignibus ista dabis.
    sed tamen huc omnes, huc primus et ultimus ordo:
      est mala, sed cunctis ista terenda uia est.
    exoranda canis tria sunt latrantia colla,
      scandenda est torui publica cumba senis.
    ille licet ferro cautus se condat et aere,
      mors tamen inclusum protrahit inde caput.
    Nirea non facies, non uis exemit Achillem,
      Croesum aut Pactoli quas parit umor, opes.
    at tibi, nauta, pias hominum qui traicis umbras,
      hoc animae portent corpus inane suae:
    qua Siculae uictor telluris Claudius et qua
      Caesar, ab humana cessit in astra uia.


_182. The Lover alone knows in what Hour Death shall come to him_

    AT uos incertam, mortales, funeris horam
      quaeritis, et qua sit mors aditura uia;
    quaeritis et caelo, Phoenicum inuenta, sereno,
      quae sit stella homini commoda quaeque mala;
    seu pedibus Parthos sequimur seu classe Britannos,
      et maris et siccae caeca pericla uiae;
    rursus et obiectum fletis caput esse tumultu
      cum Mauors dubias miscet utrimque manus;
    praeterea domibus flammam domibusque ruinas,
      neu subeant labris pocula nigra tuis.
    solus amans nouit, quando periturus et a qua
      morte, neque hic Boreae flabra neque arma timet.
    iam licet et Stygia sedeat sub harundine remex,
      soluat et infernae tristia uela ratis:
    si modo clamantis reuocauerit aura puellae,
      concessum nulla lege redibit iter.


_183. 'When I die, Cynthia....'_

    QVANDOCVMQVE igitur nostros mors claudet ocellos,
      accipe quae serues funeris acta mei.
    nec mea tunc longa spatietur imagine pompa,
      nec tuba sit fati uana querela mei;
    nec mihi tunc fulcro sternatur lectus eburno,
      nec sit in Attalico mors mea nixa toro.
    desit odoriferis ordo mihi lancibus, adsint
      plebei paruae funeris exsequiae.
    sat mea sit magno, si tres sint pompa libelli,
      quos ego Persephonae maxima dona feram.
    tu uero nudum pectus lacerata sequeris,
      nec fueris nomen lassa uocare meum,
    osculaque in gelidis pones suprema labellis,
      cum dabitur Syrio munere plenus onyx.
    deinde, ubi suppositus cinerem me fecerit ardor,
      accipiat manis paruula testa meos,
    et sit in exiguo laurus super addita busto,
      quae tegat exstincti funeris umbra locum,
    et duo sint uersus: QVI NVNC IACET HORRIDA PVLVIS,
      VNIVS HIC QVONDAM SERVVS AMORIS ERAT.
    nec minus haec nostri notescet fama sepulcri
      funere quam Phthii busta cruenta uiri.
    tu quoque si quando uenies ad fata, memento,
      hoc iter ad lapides cana ueni memores.
    interea caue sis nos aspernata sepultos:
      non nihil ad uerum conscia terra sapit.
    atque utinam primis animam me ponere cunis
      iussisset quaeuis de tribus una soror!
    nam quo tam dubiae seruetur spiritus horae?
      Nestoris est uisus post tria saecla cinis:
    qui si longa suae minuisset fata senectae
      saucius Iliacis miles in aggeribus,
    non ante Antilochi uidisset corpus humari
      diceret aut 'O mors, cur mihi sera uenis?'
    tu tamen amisso non numquam flebis amico:
      fas est praeteritos semper amare uiros.
    testis cui niueum quondam percussit Adonem
      uenantem Idalio uertice durus aper.
    illis fama ipsum iacuisse paludibus; illuc
      diceris effusa tu, Venus, isse coma.
    sed frustra mutos reuocabis, Cynthia, manis:
      nam mea quid poterunt ossa minuta loqui?




LYGDAMVS

  43-2? B.C.


_184. He dreams that Neaera is false to him_

    DI meliora ferant, nec sint mihi somnia uera,
      quae tulit hesterna pessima nocte quies.
    ite procul, uani, falsumque auertite uisum:
      desinite in nobis quaerere uelle fidem.
    diui uera monent, uenturae nuntia sortis
      uera monent Tuscis exta probata uiris:
    somnia fallaci ludunt temeraria nocte
      et pauidas mentes falsa timere iubent:
    et natum in curas hominum genus omina noctis
      farre pio placant et saliente sale?
    et tamen, utcumque est, siue illi uera moneri
      mendaci somno credere siue solent,
    efficiat uanos noctis Lucina timores
      et frustra immeritum pertimuisse uelit,
    si mea nec turpi mens est obnoxia facto
      nec laesit magnos impia lingua deos.
    iam Nox aetherium nigris emensa quadrigis
      mundum caeruleo lauerat amne rotas,
    nec me sopierat menti deus utilis aegrae:
      Somnus sollicitas deficit ante domos.
    tandem, cum summo Phoebus prospexit ab ortu,
      pressit languentis lumina sera quies.
    hic iuuenis casta redimitus tempora lauro
      est uisus nostra ponere sede pedem.
    non illo quicquam formosius ulla priorum
      aetas, heroum nec uidet ulla domus.
    intonsi crines longa ceruice fluebant,
      stillabat Syrio myrtea rore coma.
    candor erat qualem praefert Latonia Luna,
      et color in niueo corpore purpureus,
    ut iuueni primum uirgo deducta marito
      inficitur teneras ore rubente genas,
    ut cum contexunt amarantis alba puellae
      lilia, ut autumno candida mala rubent.
    ima uidebatur talis inludere palla:
      namque haec in nitido corpore uestis erat.
    artis opus rarae, fulgens testudine et auro
      pendebat laeua garrula parte lyra.
    hanc primum ueniens plectro modulatus eburno
      felicis cantus ore sonante dedit:
    sed postquam fuerant digiti cum uoce locuti,
      edidit haec dulci tristia uerba modo:
    'salue, cura deum: casto nam rite poetae
      Phoebusque et Bacchus Pieridesque fauent:
    sed proles Semelae Bacchus doctaeque sorores
      dicere non norunt quid ferat hora sequens:
    at mihi fatorum leges aeuique futuri
      euentura pater posse uidere dedit.
    quare ego quae dico non fallax accipe uates
      quodque deus uero Cynthius ore feram.
    tantum cara tibi quantum nec filia matri,
      quantum nec cupido bella puella uiro,
    pro qua sollicitas caelestia numina uotis,
      quae tibi securos non sinit ire dies
    et, cum te fusco Somnus uelauit amictu,
      uanum nocturnis fallit imaginibus,
    carminibus celebrata tuis formosa Neaera
      alterius mauult esse puella uiri,
    diuersasque suas agitat mens impia curas,
      nec gaudet casta nupta Neaera domo.
    a crudele genus nec fidum femina nomen!
      a pereat, didicit fallere si qua uirum.
    sed flecti poterit: mens est mutabilis illis:
      tu modo cum multa bracchia tende prece.
    saeuus Amor docuit ualidos temptare labores,
      saeuus Amor docuit uerbera posse pati.
    me quondam Admeti niueas pauisse iuuencas
      non est in uanum fabula ficta iocum:
    tunc ego nec cithara poteram gaudere sonora
      nec similis chordis reddere uoce sonos;
    sed perlucenti cantum meditabar auena
      ille ego Latonae filius atque Iouis.
    nescis quid sit amor, iuuenis, si ferre recusas
      immitem dominam coniugiumque ferum.
    ergo ne dubita blandas adhibere querelas:
      uincuntur molli pectora dura prece.
    quod si uera canunt sacris oracula templis,
      haec illi nostro nomine dicta refer:
    hoc tibi coniugium promittit Delius ipse;
      felix hoc alium desine uelle uirum.'
    dixit, et ignauus defluxit corpore somnus.
      a ego ne possim tanta uidere mala.
    nec tibi crediderim uotis contraria uota
      nec tantum crimen pectore inesse tuo.
    nam te nec uasti genuerunt aequora ponti,
      nec flammam uoluens ore Chimaera fero,
    nec canis anguinea redimitus terga caterua,
      cui tres sunt linguae tergeminumque caput,
    Scyllaque uirgineam canibus succincta figuram,
      nec te conceptam saeua leaena tulit,
    barbara nec Scythiae tellus horrendaue Syrtis;
      sed culta et duris non habitanda domus
    et longe ante alias omnes mitissima mater
      isque pater quo non alter amabilior.
    haec deus in melius crudelia somnia uertat
      et iubeat tepidos inrita ferre Notos.


_185. From a Sickbed_

    VOS tenet, Etruscis manat quae fontibus unda,
      unda sub aestiuum non adeunda Canem,
    nunc autem sacris Baiarum proxima lymphis,
      cum se purpureo uere remittit humus.
    at mihi Persephone nigram denuntiat horam:
      immerito iuueni parce nocere, dea.
    non ego temptaui nulli temeranda uirorum
      audax laudandae sacra docere deae,
    nec mea mortiferis infecit pocula sucis
      dextera nec cuiquam trita uenena dedit,
    nec nos sacrilegos templis admouimus ignis,
      nec cor sollicitant facta nefanda meum,
    nec nos insanae meditantes iurgia mentis
      impia in aduersos soluimus ora deos;
    et nondum cani nigros laesere capillos,
      nec uenit tardo curua senecta pede:
    natalem primo nostrum uidere parentes,
      cum cecidit fato consul uterque pari.
    quid fraudare iuuat uitem crescentibus uuis
      et modo nata mala uellere poma manu?
    parcite, pallentis undas quicumque tenetis
      duraque sortiti tertia regna dei.
    Elysios olim liceat cognoscere campos
      Lethaeamque ratem Cimmeriosque lacus,
    cum mea rugosa pallebunt ora senecta
      et referam pueris tempora prisca senex.
    atque utinam uano nequiquam terrear aestu!
      languent ter quinos sed mea membra dies.
    at uobis Tuscae celebrantur numina lymphae
      et facilis lenta pellitur unda manu.
    uiuite felices, memores et uiuite nostri,
      siue erimus seu nos fata fuisse uelint
    interea nigras pecudes promittite Diti
      et niuei lactis pocula mixta mero.




SVLPICIA

  fl. 20 B.C.?


_186. Cerinthus' Birthday_

    QVI mihi te, Cerinthe, dies dedit, hic mihi sanctus
      atque inter festos semper habendus erit.
    te nascente nouum Parcae cecinere puellis
      seruitium et dederunt regna superba tibi.
    uror ego ante alias: iuuat hoc, Cerinthe, quod uror,
      si tibi de nobis mutuus ignis adest.
    mutuus adsit amor, per te dulcissima furta
      perque tuos oculos per Geniumque rogo.
    magne Geni, cape tura libens uotisque faueto,
      si modo, cum de me cogitat, ille calet.
    quod si forte alios iam nunc suspiret amores,
      tum precor infidos, sancte, relinque focos.
    nec tu sis iniusta, Venus: uel seruiat aeque
      uinctus uterque tibi uel mea uincla leua.
    sed potius ualida teneamur uterque catena,
      nulla queat posthac quam soluisse dies.
    optat idem iuuenis quod nos, sed tectius optat:
      nam pudet haec illum dicere uerba palam.
    at tu, Natalis, quoniam deus omnia sentis,
      adnue: quid refert, clamne palamne roget?


_187. To Phoebus: A Prayer in Sickness_

    HVC ades et tenerae morbos expelle puellae,
      huc ades, intonsa Phoebe superbe coma.
    crede mihi, propera: nec te iam, Phoebe, pigebit
      formosae medicas applicuisse manus.
    effice ne macies pallentis occupet artus,
      neu notet informis candida membra color,
    et quodcumque mali est et quidquid triste timemus,
      in pelagus rapidis euehat amnis aquis.
    sancte, ueni, tecumque feras quicumque sapores,
      quicumque et cantus corpora fessa leuant:
    neu iuuenem torque, metuit qui fata puellae
      uotaque pro domina uix numeranda facit.
    interdum uouet, interdum, quod langueat illa,
      dicit in aeternos aspera uerba deos.
    pone metum, Cerinthe; deus non laedit amantis.
      tu modo semper ama: salua puella tibi est.
    nil opus est fletu: lacrimis erit aptius uti,
      si quando fuerit tristior illa tibi.
    at nunc tota tua est, te solum candida secum
      cogitat, et frustra credula turba sedet.
    Phoebe, faue: laus magna tibi tribuetur in uno
      corpore seruato restituisse duos.
    iam celeber, iam laetus eris, cum debita reddet
      certatim sanctis laetus uterque focis.
    tunc te felicem dicet pia turba deorum,
      optabunt artes et sibi quisque tuas.


_188. In Sickness: to Cerinthus_

    ESTNE tibi, Cerinthe, tuae pia cura puellae,
      quod mea nunc uexat corpora fessa calor?
    a ego non aliter tristis euincere morbos
      optarim quam te si quoque uelle putem.
    at mihi quid prosit morbos euincere, si tu
      nostra potes lento pectore ferre mala?




ANONYMOUS

  circ. 20 B.C.


_189. Foul Rumour_

    RVMOR ait crebro nostram peccare puellam:
      nunc ego me surdis auribus esse uelim.
    crimina non haec sunt nostro sine facta dolore:
      quid miserum torques, rumor acerbe? tace.




PANEGYRISTAE MESSALLAE

  29 B.C.


_190. Mighty in Peace as Mighty in Arms_

_i_

    TE, Messalla, canam, quamquam tua cognita uirtus
    terret: ut infirmae nequeant subsistere uires,
    incipiam tamen, ac meritas si carmina laudes
    deficiant, humilis tantis sim conditor actis.
    nec tua praeter te chartis intexere quisquam
    facta queat, dictis ut non maiora supersint.
    est nobis uoluisse satis; nec munera parua
    respueris. etiam Phoebo gratissima dona
    Cres tulit, et cunctis Baccho iucundior hospes
    Icarus, ut puro testantur sidera caelo
    Erigoneque Canisque, neget ne longior aetas.
    quin etiam Alcides, deus ascensurus Olympum,
    laeta Molorcheis posuit uestigia tectis,
    paruaque caelestis placauit mica, nec illis
    semper inaurato taurus cadit hostia cornu.
    hic quoque sit gratus paruus labor, ut tibi possim
    inde alios aliosque memor componere uersus.
      alter dicat opus magni mirabile mundi,
    qualis in immenso desederit aere tellus,
    qualis et in curuum pontus confluxerit orbem,
    et uagus, e terris qua surgere nititur, aer,
    huic et contextus passim fluat igneus aether,
    pendentique super claudantur ut omnia caelo:
    at quodcumque meae poterunt audere camenae,
    seu tibi par poterunt seu, quod spes abnuit, ultra
    siue minus (certeque canent minus), omne uouemus
    hoc tibi, nec tanto careat mihi nomine charta.
    nam quamquam antiquae gentis superant tibi laudes,
    non tua maiorum contenta est gloria fama,
    nec quaeris quid quaque index sub imagine dicat,
    sed generis priscos contendis uincere honores,
    quam tibi maiores maius decus ipse futuris:
    at tua non titulus capiet sub nomine facta,
    aeterno sed erunt tibi magna uolumina uersu,
    conuenientque tuas cupidi componere laudes
    undique quique canent uincto pede quique soluto.
    quis potior, certamen erit: sim uictor in illis,
    ut nostrum tantis inscribam nomen in actis.
      nam quis te maiora gerit castrisue foroue?
    nec tamen hic aut hic tibi laus maiorue minorue,
    iusta pari premitur ueluti cum pondere libra,
    prona nec hac plus parte sedet nec surgit ab illa,
    qualis, inaequatum si quando onus urget utrimque,
    alterno instabilis nutat depressior orbe.
      nam seu diuersi fremat inconstantia uulgi,
    non alius sedare queat: seu iudicis ira
    sit placanda, tuis poterit mitescere uerbis.
    non Pylos aut Ithace tantos genuisse feruntur
    Nestora uel paruae magnum decus urbis Vlixen,
    uixerit ille senex quamuis, dum terna per orbem
    saecula fertilibus Titan decurreret horis,
    ille per ignotas audax errauerit urbes,
    qua maris extremis tellus includitur undis.
    nam Ciconumque manus aduersis reppulit armis,
    nec ualuit lotos coeptos auertere cursus,
    cessit et Aetnaeae Neptunius incola rupis
    uicta Maroneo foedatus lumina baccho:
    uexit et Aelios placidum per Nerea uentos:
    incultos adiit Laestrygonas Antiphatenque,
    nobilis Artacie gelida quos inrigat unda:
    solum nec doctae uerterunt pocula Circes,
    quamuis illa foret Solis genus, apta uel herbis
    aptaque uel cantu ueteres mutare figuras:
    Cimmerion etiam obscuras accessit ad arces,
    quis numquam candente dies apparuit ortu,
    seu supra terras Phoebus seu curreret infra:
    uidit ut inferno Plutonis subdita regno
    magna deum proles leuibus ius diceret umbris,
    praeteriitque cita Sirenum litora puppi.
    illum inter geminae nantem confinia mortis
    nec Scyllae saeuo conterruit impetus ore,
    cum canibus rabidas inter fera serperet undas,
    nec uiolenta suo consumpsit more Charybdis,
    uel si sublimis fluctu consurgeret imo,
    uel si interrupto nudaret gurgite pontum.
    non uiolata uagi sileantur pascua Solis,
    non amor et fecunda Atlantidos arua Calypsus,
    finis et erroris miseri Phaeacia tellus.
    atque haec seu nostras inter sunt cognita terras,
    fabula siue nouum dedit his erroribus orbem,
    sit labor illius, tua dum facundia, maior.

_ii_

    PAVCA mihi, niueo sed non incognita Phoebo,
      pauca mihi doctae dicite Pegasides.
    uictor adest, magni magnum decus ecce triumphi,
      uictor, qua terrae quaque patent maria,
    horrida barbaricae portans insignia pugnae,
      magnus ut Oenides utque superbus Eryx,
    nec minus idcirco uestros expromere cantus
      maximus et sanctos dignus inire choros.
    hoc itaque insuetis iactor magis, optime, curis,
      quid de te possim scribere quidue tibi.
    namque (fatebor enim) quae maxima deterrendi
      debuit, hortandi maxima causa fuit.
    pauca tua in nostras uenerunt carmina chartas,
      carmina cum lingua, tum sale Cecropio,
    carmina quae Scherium, saeclis accepta futuris,
      carmina, quae Pylium uincere digna senem.
    molliter hic uiridi patulae sub tegmine quercus
      Moeris pastores et Meliboeus erant,
    dulcia iactantes alterno carmina uersu,
      qualia Trinacriae doctus amat iuuenis.
    certatim ornabant omnes heroida diui,
      certatim diuae munere quoque suo.
    felicem ante alias o te scriptore puellam:
      altera non fama dixerit esse prior:
    non illa, Hesperidum ni munere capta fuisset,
      quae uolucrem cursu uicerat Hippomenen;
    candida cycneo non edita Tyndaris ouo;
      non supero fulgens Cassiopea polo;
    non defensa diu multum certamine equorum,
      obstabant grauidae quod sibi quaeque manus,
    saepe animam generi pro qua pater impius hausit,
      saepe rubro similis sanguine fluxit humus;
    regia non Semele, non Inachis Acrisione,
      immitti expertae fulmine et imbre Iouem;
    non cuius propter raptum liquere penatis
      Tarquinii patrios, filius atque pater,
    illo quo primum dominatus Roma superbos
      mutauit placidis tempore consulibus,
    multa neque immeritis donat quae praemia alumnis,
      praemia Messalis maxima Poplicolis.--
    nam quid ego immensi memorem studia ista laboris,
      horrida quid durae tempora militiae?
    castra foro, te castra Vrbi praeponere, castra
      tam procul hoc gnato, tam procul hac patria;
    immoderata pati iam frigora iamque calores,
      sternere uel dura posse super silice;
    saepe trucem aduerso perlabi sidere pontum,
      saepe mare audendo uincere, saepe hiemem,
    saepe etiam densos immittere corpus in hostis,
      communem belli nec meminisse deum;
    nunc celeris Afros, periurae milia gentis,
      aurea nunc rapidi flumina adire Tagi,
    nunc aliam ex alia bellando quaerere gentem,
      uincere et Oceani finibus ulterius--
    non nostrum est tantas, non, inquam, attingere laudes,
      quin ausim hoc etiam dicere, uix hominum est:
    ipsa haec, ipsa ferent rerum monumenta per orbem,
      ipsa sibi egregium facta decus parient.
    nos ea quae tecum finxerunt carmina diui,
      Cynthius et Musae, Bacchus et Aglaie,
    si laudem aspirare humilis, si adire Cyrenas,
      si patrio Graios carmine adire sales
    possumus, optatis plus iam procedimus ipsis.
      hoc satis est: pingui nil mihi cum populo.




ANONYMOUS

  40 B.C. (?)


_191. Epitaph of Heluia Prima_

    TV qui secura spatiaris mente uiator
      et nostri uoltus derigis inferieis,
    si quaeris quae sim, cinis en et tosta fauilla,
      ante obitus tristeis Heluia Prima fui.
    coniuge sum Catulo fructa, actore Isocrateio,
      concordesque pari uiximus ingenio.
    nunc data sum Diti longum mansura per aeuum
      deducta et fatali igne et aqua Stygia.




CORNELIVS SEVERVS

  fl. 38 B.C.


_192. The Death of Cicero_

    ORAQVE magnanimum spirantia paene uirorum
    in rostris iacuere suis; sed enim abstulit omnis,
    tamquam sola foret, rapti Ciceronis imago.
    tunc redeunt animis ingentia consulis acta
    iurataeque manus deprensaque foedera noxae
    patriciumque nefas extinctum: poena Cethegi
    deiectusque redit uotis Catilina nefandis.
    quid fauor adscitus, pleni quid honoribus anni
    profuerant, sacris et uota quid artibus aetas?
    abstulit una dies aeui decus, ictaque luctu
    conticuit Latiae tristis facundia linguae.
    unica sollicitis quondam tutela salusque,
    egregium semper patriae caput, ille senatus
    uindex, ille fori, legum iurisque togaeque
    publica uox, saeuis aeternum obmutuit armis!
    informis uoltus sparsamque cruore nefando
    canitiem sacrasque manus operumque ministras
    tantorum pedibus ciuis proiecta superbis
    proculcauit ouans nec lubrica fata deosque
    respexit! nullo luet hoc Antonius aeuo.
    hoc nec in Emathio mitis uictoria Perse,
    nec te, dire Syphax, non fecerat hoste Philippo;
    inque triumphato ludibria iuncta Iugurtha
    afuerunt, nostraeque cadens ferus Hannibal irae
    membra tamen Stygias tulit inuiolata sub umbras.




ANONYMOUS

  Aetatis Augusteae.


_193. Post Mortem Nulla Voluptas_

    COPA Syrisca, caput Graeca redimita mitella,
      crispum sub crotalo docta mouere latus,
    ebria fumosa saltat lasciua taberna,
      ad cubitum raucos excutiens calamos.
    'quid iuuat aestiuo defessum puluere abesse
      quam potius bibulo decubuisse toro?
    sunt topia et kalybae, cyathi, rosa, tibia, chordae,
      et triclia umbrosis frigida harundinibus.
    en et, Maenalio quae garrit dulce sub antro,
      rustica pastoris fistula in ore sonat.
    est et uappa, cado nuper defusa picato,
      et trepidans rauco murmure riuos aquae;
    sunt etiam croceo uiolae de flore corollae
      sertaque purpurea lutea mixta rosa,
    et quae uirgineo libata Achelois ab amne
      lilia uimineis attulit in calathis;
    sunt et caseoli, quos iuncea fiscina siccat,
      sunt autumnali cerea pruna die,
    castaneaeque nuces et suaue rubentia mala,
      est hic munda Ceres, est Amor, est Bromius;
    sunt et mora cruenta et lentis uua racemis
      et pendet iunco caeruleus cucumis.
    est tuguri custos, armatus falce saligna,
      sed non et uasto est inguine terribilis.
    huc kalybita ueni. lassus iam sudat asellus,
      parce illi: Vestae delicium est asinus.
    nunc cantu celebri rumpunt arbusta cicadae,
      nunc uaria in gelida sede lacerta latet:
    si sapis, aestiuo recubans nunc prolue uitro,
      seu uis cristalli ferre nouos calices.
    hic age pampinea fessus requiesce sub umbra
      et grauidum roseo necte caput strophio,
    oscula decerpens tenerae formosa puellae--
      a pereat cui sunt prisca supercilia.
    quid cineri ingrato seruas bene olentia serta?
      anne coronato uis lapide ista tegi?
    pone merum et talos. pereat qui crastina curat.
      Mors aurem uellens 'uiuite', ait, 'uenio.'


  9 B.C.


_194. Epicedion Drusi_

    SVPPRIME iam lacrimas: non est reuocabilis istis,
      quem semel umbrifera nauita lintre tulit.
    Hectora tot fratres, tot defleuere sorores
      et pater et coniux Astyanaxque puer
    et longaeua parens: nec et ille redemptus ab igne:
      nulla super Stygias umbra renauit aquas.
    contigit hoc etiam Thetidi: populator Achilles
      Iliaca ambustis ossibus arua premit.
    illi caeruleum Panope matertera crinem
      soluit et immensas fletibus auxit aquas,
    consortesque deae centum longaeuaque magni
      Oceani coniux Oceanusque pater,
    et Thetis ante omnis: sed nec Thetis ipsa neque omnes
      mutarunt auidi tristia iura dei.
    prisca quid huc repeto? Marcellum Octauia fleuit
      et fleuit populo Caesar utrumque palam.
    sed rigidum ius est et ineuitabile mortis,
      stant rata non ulla fila renenda manu.
    ipse tibi emissus nebulosi litore Auerni,
      si liceat, forti uerba tot ore sonet:
    'quid numeras annos? uixi maturior annis:
      acta senem faciunt: haec numeranda tibi,
    his aeuum fuit implendum, non segnibus annis:
      hostibus eueniat longa senecta meis.
    hoc ataui monuere mei proauique Nerones
      (fregerunt ambo Punica bella duces):
    hoc domus ista docet per te mea Caesaris alti:
      exitus hic, mater, debuit esse meus.
    nec meritis (quamquam ipsa iuuant magis) afuit illis,
      mater, honos: titulis nomina plena uides.
    consul et ignoti uictor Germanicus orbis,
      quoi fuerit mortis publica causa, legor.
    cingor Apollinea uictricia tempora lauro
      et sensi exsequias funeris ipse mei,
    decursusque uirum notos mihi donaque regum
      captaque per titulos oppida lecta suos,
    et quo me officio portauerit illa iuuentus,
      quae fuit ante meum tam generosa torum.
    denique laudari sacrato Caesaris ore
      emerui, lacrimas elicuique deo.
    et quoiquam miserandus ero? iam comprime fletus.
      hoc ego, qui flendi sum tibi causa, rogo.'
    haec sentit Drusus, si quid modo sentit in umbra,
      nec tu de tanto crede minora uiro.
    est tibi (sitque precor) multorum filius instar,
      parsque tui partus it tibi salua prior;
    est coniux, tutela hominum, quo sospite uestram,
      Liuia, funestam dedecet esse domum.




M. MANILIVS

  fl. 8 A.D.


_195. The Science of Nature_

    CARMINE diuinas artis et conscia fati
    sidera diuersos hominum uariantia casus,
    caelestis rationis opus, deducere mundo
    aggredior primusque nouis Helicona mouere
    cantibus et uiridi nutantis uertice siluas,
    hospita sacra ferens nulli memorata priorum.
    huc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque,
    qui regis augustis parentem legibus orbem
    concessumque patri mundum deus ipse mereris,
    daque animum uirisque satis da tanta canendo.
    iam propiusque fauet mundus scrutantibus ipsum
    et cupit aetherios per carmina pandere census.
    hoc sub pace uacat tantum. iuuat ire per ipsum
    aera et inmenso spatiantem uiuere caelo
    signaque et aduersos stellarum noscere cursus.
    quod solum nouisse parum est. impensius ipsa
    scire iuuat magni penitus praecordia mundi,
    quaque regat generetque suis animalia signis
    cernere et in numerum Phoebo modulante referre.
    bina mihi positis lucent altaria flammis,
    ad duo templa precor duplici circumdatus aestu
    carminis et rerum: certa cum lege canentem
    mundus et inmenso uatem circumstrepit orbe
    uixque soluta suis inmittit uerba figuris.
    quem primum interius licuit cognoscere stellas
    munere caelestum? quis enim condentibus illis
    clepisset furto mundum, quo cuncta reguntur?
    quis foret humano conatus pectore tantum,
    inuitis ut dis cuperet deus ipse uideri,
    sublimis aperire uias imumque sub orbem
    et per inane suis parentia finibus astra?
    tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti.
    per te iam caelum interius, iam sidera nota
    nominaque et cursus signorum, pondera, uires,
    maior uti facies mundi foret et ueneranda
    non species tantum sed et ipsa potentia rerum,
    sentirentque deum gentes qua maximus esset.
    quin natura dedit uires seque ipsa reclusit
    regalis animos primum dignata mouere
    proxima tangentis rerum fastigia caelo,
    qui domuere feras gentis oriente sub ipso,
    quas secat Euphrates, in quas et Nilus inundat,
    qua mundus redit et nigras super euolat urbis;
    tum qui templa sacris coluerunt omne per aeuum
    delectique sacerdotes in publica uota
    officio uinxere deum, quibus ipsa potentis
    numinis accendit castam praesentia mentem,
    inque deum deus ipse tulit patuitque ministris:
    hi tantum mouere decus primique per artem
    sideribus uidere uagis pendentia fata.
    singula nam proprio signarunt tempora casu
    longa per assiduas complexi saecula curas,
    nascendi quae cuique dies, quae uita fuisset,
    in quas fortunae leges quaeque hora ualeret,
    quantaque quam parui facerent discrimina motus.
    postquam omnis caeli species redeuntibus astris
    percepta in proprias sedis, et reddita certis
    fatorum ordinibus sua cuique potentia formae,
    per uarios usus artem experientia fecit
    exemplo monstrante uiam speculataque longe
    deprendit tacitis dominantia legibus astra
    et totum aeterna mundum ratione moueri
    fatorumque uices certis discernere signis.
    nam rudis ante illos nullo discrimine uita
    in speciem conuersa operum ratione carebat,
    et stupefacta nouo pendebat lumine mundi:
    tum uelut amissis maerens, tum laeta renatis
    sideribus, uariosque dies incertaque noctis
    tempora, nec similis umbras iam sole regresso,
    iam propiore, suis poterat qua discere causis?
    necdum etiam doctas sollertia fecerat artis,
    terraque sub rudibus cessabat uasta colonis;
    tumque in desertis habitabat montibus aurum,
    ignotusque nouos pontus subduxerat orbis;
    nec uitam pelago nec uentis credere uota
    audebant; se quisque satis nouisse putabant.
    sed cum longa dies acuit mortalia corda,
    et labor ingenium miseris dedit, et sua quemque
    aduigilare sibi iussit fortuna premendo,
    seducta in uarias certarunt pectora curas,
    et quodcumque sagax temptando repperit usus,
    in commune bonum laeti commenta dederunt.
    tunc et lingua suas accepit barbara leges,
    et fera diuersis exercita frugibus arua,
    et uagus in caecum penetrauit nauita pontum,
    fecit et ignotis linter commercia terris.
    tum belli pacisque artis commenta uetustas;
    semper enim ex aliis alias proseminat usus.
    ne uulgata canam: linguas didicere uolucrum,
    consultare fibras et rumpere uocibus anguis,
    sollicitare umbras imumque Acheronta mouere
    in noctemque dies, in lucem uertere noctis.
    omnia conando docilis sollertia uicit.
    nec prius imposuit rebus finemque modumque
    quam caelum ascendit ratio cepitque profundam
    naturam rerum et causas uiditque quod usquam est:
    nubila cur tanto quaterentur pulsa fragore,
    hiberna aestiua nix grandine mollior esset,
    arderent terrae solidusque tremesceret orbis,
    cur imbres ruerent, uentos quae causa moueret,
    peruidit soluitque animis miracula rerum
    eripuitque Ioui fulmen uirisque Tonanti
    et sonitum uentis concessit, nubibus ignem.


_196. The Milky Way_

    NAMQVE in caeruleo candens nitet orbita mundo
    ceu missura diem subito caelumque recludens.
    ac ueluti uiridis discernit semita campos,
    quam terit assiduo renouans iter orbita tractu;
    ut freta canescunt sulcum ducente carina
    accipiuntque uiam fluctus spumantibus undis,
    quam tortus uerso mouit de gurgite uertex,
    candidus in nigro lucet sic limes Olympo,
    caeruleum findens ingenti lumine mundum.
    utque suos arcus per nubila circinat Iris,
    sic superincumbit signato culmine limes
    candidus et resupina facit mortalibus ora,
    dum noua per caecam mirantur lumina noctem,
    inquiruntque sacras humano pectore causas,
    num se diductis conetur soluere moles
    segminibus, raraque labent compagine rimae
    admittantque nouum laxato tegmine lumen;
    (quid sibi non timeant, magni cum uulnera caeli
    conspiciant, feriatque oculos iniuria mundi?)
    an coeat mundus, duplicisque extrema cauernae
    conueniant caelique oras et segmina iungant,
    perque ipsos fiat nexus manifesta cicatrix
    fusuram faciens mundi, stipatus et orbis
    aeriam in nebulam clara compagine uersus
    in cuneos alto cogat fundamina caeli?
    an melius manet illa fides per saecula prisca
    illac solis equos diuersis cursibus isse
    atque aliam triuisse uiam, longumque per aeuum
    exustas sedis incoctaue sidera flammis
    caeruleam uerso speciem mutasse colore,
    infusumque loco cinerem mundumque sepultum?
    fama etiam antiquis ad nos descendit ab annis,
    Phaethontem patrio curru per signa uolantem,
    dum noua miratur propius spectacula mundi
    et puer in caelo ludit curruque superbus
    luxuriat mundo cupit et maiora parente,
    deflexum solito cursu curuisque quadrigis
    monstratas liquisse uias orbemque recentem
    imposuisse polo; nec signa insueta tulisse
    errantis nutu flammas cursumque solutum.
    quid querimur, flammas totum saeuisse per orbem,
    terrarumque rogum cunctas arsisse per urbis,
    cum uaga dispersi fluitarunt fragmina currus,
    et caelum exustum est? luit ipse incendia mundus,
    et noua uicinis flagrarunt sidera flammis
    nunc quoque praeteriti faciem referentia casus.
    nec mihi celanda est famae uulgata uetustas
    mollior, e niueo lactis fluxisse liquorem
    pectore reginae diuum caelumque colore
    infecisse suo. quapropter lacteus orbis
    dicitur, et nomen causa descendit ab ipsa.
    an maior densa stellarum turba corona
    contexit flammas et crasso lumine candet,
    et fulgore nitet collato clarior orbis?
    an fortes animae dignataque nomina caelo
    corporibus resoluta suis terraeque remissa
    huc migrant ex orbe suumque habitantia caelum
    aetherios uiuunt annos mundoque fruuntur?
    atque hic Aeacidas, hic et ueneramur Atridas
    Tydidenque ferum terraeque marisque triumphis
    naturae uictorem Ithacum Pyliumque senecta
    insignem triplici, Danaumque ad Pergama reges
    Auroraeque nigrum partum stirpemque Tonantis
    rectorem Lyciae; nec te, Mauortia uirgo,
    praeteream regesque alios, quos Thraecia misit
    atque Asiae gentes et Magno maxima Pella;
    quique animi uiris et strictae pondera mentis
    prudentes habuere uiri, quibus omnis in ipsis
    census erat, iustusque Solon fortisque Lycurgus,
    aetheriusque Platon et qui fabricauerat illum
    damnatusque suas melius damnauit Athenas,
    Persidis et uictor, strarat quae classibus aequor.
    Romanique uiri, quorum iam maxima turba est:
    Tarquinioque minus reges, et Horatia proles
    tota acies, parti nec non et Scaeuola trunca
    nobilior, maiorque uiris tu, Cloelia, uirgo,
    et Romana ferens, quae texit, moenia Cocles,
    et commilitio uolucris Coruinus adeptus
    et spolia et nomen, qui gestat in alite Phoebum,
    et Ioue qui meruit caelum Romamque Camillus
    seruando posuit, Brutusque a rege receptae
    conditor, et Pyrrhi per bella Papirius ultor,
    Fabricius Curiusque pares et tertia palma
    Marcellus, Cossusque prior de rege necato,
    certantesque Deci uotis similesque triumphis,
    inuictusque mora Fabius, uictorque ferocis
    Liuius Hasdrubalis socio per bella Nerone,
    uel duo Scipiadae, fatum Carthaginis unum,
    Pompeiusque orbis domitor per trisque triumphos
    ante diem princeps, et censu Tullius oris
    emeritus caelum, et tu, Claudi magna propago,
    Aemiliaeque domus proceres, clarique Metelli,
    et Cato fortunae uictor, matrisque sub armis
    miles Agrippa suae; Venerisque ab origine proles
    Iulia descendit caelo caelumque repleuit,
    quod regit Augustus socio per signa Tonante,
    cernit et in coetu diuum agnouitque Quirinum
    altius aetherii quam candet circulus orbis:
    illa deis sedes, haec illis, proxima diuum
    qui uirtute sua similes fastigia tangunt.


_197. Comets_

    SIVE igitur ratio praebentis semina terrae
    in uolucris ignis potuit generare cometas;
    siue illas natura facis ut cuncta creauit
    sidera per tenuis caelo lucentia flammas,
    sed trahit ad semet rapido Titanius aestu
    inuoluitque suo flammantis igne cometas,
    ac modo dimittit (sicut Cyllenius orbis
    et Venus, accenso cum ducit uespere noctem
    sera nitens, falluntque oculos rursusque reuisunt);
    seu deus instantis fati miseratus in orbem
    signa per affectus caelique incendia mittit;
    futtilibus non umquam excanduit ignibus aether:
    squalidaque elusi deplorant arua coloni,
    et sterilis inter sulcos defessus arator
    ad iuga maerentis cogit frustrata iuuencos.
    aut grauibus morbis et lenta corpora tabe
    corripit exustis letalis flamma medullis
    labentisque rapit populos, totasque per urbis
    publica succensis peraguntur iusta sepulcris:
    qualis Erechtheos pestis populata colonos
    extulit antiquas per funera pacis Athenas,
    alter in alterius labens cum fata ruebant.
    nec locus artis erat medicae nec uota ualebant;
    cesserat officium morbis, et funera deerant
    mortibus et lacrimae; lassus defecerat ignis,
    et coaceruatis ardebant corpora membris,
    ac tanto quondam populo uix contigit heres.
    talia significant lucentes saepe cometae:
    funera cum facibus ueniunt terrisque minantur
    ardentis sine fine rogos, cum mundus et ipsa
    aegrotet natura nouum sortita sepulcrum.
    quin et bella canunt ignes subitosque tumultus
    et clandestinis surgentia fraudibus arma;
    externas modo per gentis, ut foedere rupto
    cum fera ductorem rapuit Germania Varum
    infecitque trium legionum sanguine campos,
    arserunt toto passim minitantia mundo
    lumina, et ipsa tulit bellum natura per ignis
    opposuitque suas uiris finemque minata est.
    ne mirere grauis rerumque hominumque ruinas,
    saepe domi culpa est, nescimus credere caelo.
    ciuilis etiam motus cognataque bella
    significant. nec plura alias incendia mundus
    sustinuit, quam cum ducibus iurata cruentis
    arma Philippeos implerunt agmine campos,
    uixque etiam sicca miles Romanus harena
    ossa uirum lacerosque prius superastitit artus,
    imperiumque suis conflixit uiribus ipsum,
    perque patris pater Augustus uestigia uicit.
    necdum finis erat: restabant Actia bella
    dotali commissa acie, repetitaque rerum
    alea, et in ponto quaesitus rector Olympi,
    femineum sortita iugum cum Roma pependit,
    atque ipsa Isiaco certarunt fulmina sistro.
    restabant profugo seruilia milite bella,
    cum patrios armis imitatus filius hostis
    aequora Pompeius cepit defensa parenti.
    sed satis hoc fatis fuerit. iam bella quiescant,
    atque adamanteis Discordia uincta catenis
    aeternos habeat frenos in carcere clausa.
    sit pater inuictus patriae, sit Roma sub illo:
    cumque deum caelo dederit, non quaerat in orbe.


_198. The Theme of the Astrological Poet_

    MAXIMVS Iliacae gentis certamina uates
    et quinquaginta regum regemque patremque,
    castra decem aestatum uictamque sub Hectore Troiam
    erroremque ducis totidem quot uicerat annis
    instantem bello geminataque Pergama ponto
    ultimaque in patria captisque penatibus arma
    ore sacro cecinit; patriam quoi cura petentum
    dum dabat eripuit, cuiusque ex ore profusos
    omnis posteritas latices in carmina duxit
    amnemque in tenuis ausa est diducere riuos,
    unius fecunda bonis. sed proximus illi
    Hesiodus memorat diuos diuumque parentes
    et chaos enixum terras orbemque sub illo
    infantem et primos titubantia sidera cursus
    Titanasque senes Iouis et cunabula magni
    et sub fratre uiri nomen sine matre parentis
    atque iterum patrio nascentem corpore Bacchum
    omniaque inmenso uolitantia lumina mundo.
    quin etiam ruris cultus legesque notauit
    militiamque soli; quod collis Bacchus amaret,
    quod fecunda Ceres campos, quod Pallas utrumque,
    atque arbusta uagis essent quod adultera pomis,
    siluarumque deos sacrataque flumina nymphis,
    pacis opus magnos naturae condit in usus.
    astrorum quidam uarias dixere figuras
    signaque diffuso passim labentia caelo
    in proprium cuiusque genus causasque tulere:
    Persea et Andromedan poena matremque dolentem
    solantemque patrem raptuque Lycaone natam
    officioque Iouis Cynosuram, lacte Capellam
    et furto Cycnum, pietate ad sidera ductam
    Erigonen ictuque Nepam spolioque Leonem
    et morsu Cancrum, Pisces Cythereide uersa,
    Lanigerum uicto ducentem sidera ponto
    ceteraque ex uariis pendentia casibus astra
    aethera per summum uoluerunt fixa reuolui.
    quorum carminibus nihil est nisi fabula caelum,
    terraque composuit caelum, quae pendet ab illo.
    quin etiam pecorum ritus et Pana sonantem
    in calamos Sicula memorat tellure creatus;
    nec siluis siluestre canit perque horrida motus
    rura serit dulcis musamque inducit in arua.
    ecce alius pictas uolucris ac bella ferarum,
    ille uenenatos anguis aconitaque et herbas
    fata refert uitamque sua radice ferentis.
    quin etiam tenebris immersum Tartaron atra
    in lucem de nocte uocant orbemque reuoluunt
    interius uersum naturae foedere rupto.
    omne genus rerum doctae cecinere sorores,
    omnis ad accessus Heliconis semita trita est,
    et iam confusi manant de fontibus amnes
    nec capiunt haustum turbamque ad nota ruentem.
    integra quaeramus rorantis prata per herbas
    undamque occultis meditantem murmur in antris,
    quam neque durato gustarint ore uolucres,
    ipse nec aetherio Phoebus libauerit igni.
    nostra loquar; nulli uatum debebimus ora,
    nec furtum, sed opus ueniet, soloque uolamus
    in caelum curru, propria rate pellimus undas.
    namque canam tacita naturam mente potentem
    infusumque deum caelo terrisque fretoque
    ingentem aequali moderantem foedere molem,
    totumque alterno consensu uiuere mundum
    et rationis agi motu, cum spiritus unus
    per cunctas habitet partis atque irriget orbem
    omnia peruolitans corpusque animale figuret.
    quod nisi cognatis membris contexta maneret
    machina et imposito pareret tota magistro,
    ac tantum mundi regeret prudentia censum,
    non esset statio terris, non ambitus astris,
    haereretque uagus mundus standoque rigeret,
    nec sua dispositos seruarent sidera cursus,
    noxque alterna diem fugeret rursumque fugaret;
    non imbres alerent terras, non aethera uenti,
    nec pontus grauidas nubis, nec flumina pontum,
    nec pelagus fontis, nec staret summa per omnis
    par semper partis aequo digesta parente,
    ut neque deficerent undae nec sideret orbis,
    nec caelum iusto maiusue minusue uolaret.
    motus alit, non mutat opus; sic omnia toto
    dispensata manent mundo dominumque sequuntur.
    hic igitur deus et ratio, quae cuncta gubernat,
    ducit ab aetheriis terrena animalia signis:
    quae quamquam longo cogit summota recessu
    sentiri tamen, ut uitas ac fata ministrent
    gentibus ac proprios per singula corpora mores.
    nec nimis est quaerenda fides: sic temperat arua
    caelum, sic uarias fruges redditque rapitque,
    sic pontum mouet ac terris immittit et aufert:
    atque haec seditio pelagus nunc sidere lunae
    mota tenet nunc diuerso stimulata recessu,
    nunc anni spatio Phoebum comitata uolantem;
    sic submersa fretis concharum et carcere clausa
    ad lunae motum uariant animalia corpus
    et tua damna, tuas imitantur, Delia, uiris;
    tu quoque fraternis sic perdis in oribus ora
    atque iterum ex eisdem repetis, quantumque reliquit
    aut dedit ille, refers et sidus sidere constas.
    denique sic pecudes et muta animalia terris,
    cum maneant ignara sui legisque per aeuum,
    natura tamen ad mundum reuocante parentem
    attollunt animos caelumque et sidera seruant
    corporaque ad lunae nascentis cornua lustrant
    uenturasque uident hiemes, reditura serena:
    quis dubitet post haec hominem coniungere caelo?
    consilium natura dedit linguamque capaxque
    ingenium uolucremque animum, quem denique in unum
    descendit deus atque habitat seque ipse requirit.
    mitto alias artis, quarum est permissa facultas,
    infidas adeo nec nostri munera census,
    mitto, quod aequali nihil est sub lege tributum,
    quod patet auctores summi non pectoris esse,
    mitto quod et certum est et ineuitabile fatum,
    materiaeque datum est cogi, sed cogere mundo.
    quis caelum possit nisi caeli munere nosse
    et reperire deum nisi qui pars ipse deorum est?
    quisue hanc conuexi molem sine fine patentis
    signorumque choros ac mundi flammea templa
    aeternum et stellis aduersus sidera bellum
    cernere et angusto sub pectore claudere posset,
    ni tantos animis oculos natura dedisset
    cognatamque sui mentem uertisset ad ipsam
    et tantum dictasset opus, caeloque ueniret
    quod uocat in caelum sacra ad commercia rerum
    et primas quas dant leges nascentibus astra?
    quis neget esse nefas inuitum prendere mundum
    et uelut in semet captum deducere in orbem?
    sed ne circuitu longo manifesta probentur,
    ipsa fides operi faciet pondusque fidemque.
    nam neque decipitur ratio nec decipit umquam;
    rite sequenda uia est ueris accredita causis,
    euentusque datur qualis praedicitur ante.
    quod fortuna ratum faciat, quis dicere falsum
    audeat et tantae suffragia uincere sortis?
    haec ego diuino cupiam cum ad sidera flatu
    ferre, nec in turba nec turbae carmina condam,
    sed solus uacuo ueluti uectatus in orbe
    liber agam currus, non occursantibus ullis
    nec per iter socios commune gerentibus actus,
    sed caelo noscenda canam mirantibus astris
    et gaudente sui mundo per carmina uatis:
    uel quibus illa sacros non inuidere meatus
    notitiamque sui, minima est quae turba per orbem.
    illa fluit, quae diuitias, quae diligit aurum,
    imperia et fascis mollemque per otia luxum
    et blandis diuersa sonis dulcemque per auris
    affectum, ut modico noscenda ad fata labore.
    hoc quoque fatorum est, legem perdiscere fati.


_199. The Rarity of True Friendship_

    PER tot signorum species contraria surgunt
    corpora totque modis quotiens inimica creantur.
    idcirco nihil ex semet natura creauit
    pectore amicitiae maius nec rarius umquam.
    unus erat Pylades, unus qui mallet Orestes
    ipse mori; lis una fuit per saecula mortis:
    optauitque reum sponsor non posse reuerti,
    sponsoremque reus timuit, ne solueret ipsum.
    perque tot aetates hominum, tot tempora et annos,
    tot bella et uarios etiam sub pace labores,
    cum fortuna fidem quaerat, uix inuenit usquam.
    at quanta est scelerum moles per saecula cuncta,
    quamque onus inuidiae non excusabile terris!
    quid loquar infectos fraterno sanguine fratres,
    uenalis ad fata patres matrumque sepulcra?
    quid loquar ut subitam sceleratis gentibus olim
    imposuit Phoebus noctem terrasque reliquit?
    quid loquar euersas urbis et prodita templa
    et uarias pacis cladis et mixta uenena,
    insidiasque fori, caedis in moenibus ipsis
    et sub amicitiae grassantem nomine turbam?
    in populo scelus est, et abundant cuncta furoris,
    et fas atque nefas mixtum, legesque per ipsas
    saeuit nequities; poenas iam noxia uincit.
    scilicet in multis quoniam discordia signis
    corpora nascuntur, pax est sublata per orbem,
    et fidei rarum foedus paucisque tributum;
    utque sibi caelum, sic tellus dissidet ipsa,
    atque hominum gentes inimica sorte feruntur.


_200. Line upon Line_

    VT rudibus pueris monstratur littera primum
    per faciem nomenque suum, tum ponitur usus;
    tunc coniuncta suis formatur syllaba nodis;
    hinc uerbis structura uenit per membra ligandis,
    tunc rerum uires atque artis traditur usus,
    perque pedes proprios nascentia carmina surgunt;
    singulaque in summa prodest didicisse priora;
    quae nisi constiterint primis fundata elementis,
    effluat in uanum rerum praeposterus ordo,
    uersaque, quae propere dederint praecepta magistri:
    sic mihi per totum uolitanti carmine mundum
    erutaque abstrusa penitus caligine fata
    Pieridum numeris etiam modulata canenti,
    quoque deus regnat reuocanti numen in arte
    per partis ducenda fides, et singula rerum
    sunt gradibus tradenda suis, ut cum omnia certa
    notitia steterint, proprios reuocentur ad usus.
    ac uelut in nudis cum surgunt montibus urbes,
    conditor et uacuos muris circumdare collis
    destinat, ante manus quam temptet scindere fossas,
    quaerit opes: ruit ecce nemus, saltusque uetusti
    procumbunt solemque nouum, noua sidera cernunt;
    pellitur omne loco uolucrum genus atque ferarum,
    antiquasque domos et nota cubilia linquunt.
    ast alii silicem in muros et marmora templis
    rimantur, ferrique rigor per tempora nota
    quaeritur; hinc artes, hinc omnis conuenit usus.
    tunc demum consurgit opus, cum cuncta supersunt,
    ne medios rumpat cursus praepostera cura:
    sic mihi cunctanti tantae succedere moli
    materies primum rerum, ratione remota,
    tradenda est, ratio sit ne post irrita, neue
    argumenta nouis stupeant nascentia rebus.


_201. A New Poetry_

    IN noua surgentem maioraque uiribus ausum
    nec per inaccessos metuentem uadere saltus
    ducite, Pierides. uestios extendere finis
    conor et inriguos in carmina ducere fontis.
    non ego in excidium caeli nascentia bella
    fulminis et flammis partus in matre sepultos,
    non coniuratos reges Troiaque cadente
    Hectora uenalem cineri Priamumque ferentem,
    Colchida nec referam uendentem regna parentis
    et lacerum fratrem stupro segetesque uirorum
    taurorumque trucis flammas uigilemque draconem
    et reducis annos auroque incendia facta
    et male conceptos partus peiusque necatos;
    septenosque duces ereptaque fulmine flammis
    moenia Thebarum et uictam, quia uicerat, urbem
    germanosque patris referam matrisque nepotis
    natorumque epulas conuersaque sidera retro
    ereptumque diem; nec Persica bella profundo
    indicta et magna pontum sub classe latentem
    inuersumque fretum terris, iter aequoris undis.
    non annosa canam Messanae bella nocentis;
    non regis magni spatio maiore canenda,
    quam sunt acta, loquar; Romanae gentis origo
    totque duces urbis, tot bella atque otia, et omnis
    in populi unius leges ut cesserit orbis,
    differtur. facile est, uentis dare uela secundis
    fecundumque solum uarias agitare per artis
    auroque atque ebori decus addere, cum rudis ipsa
    materies niteat. speciosis condere rebus
    carmina uulgatum est opus et componere simplex.
    at mihi per numeros ignotaque nomina rerum
    temporaque et uarios casus momentaque mundi
    signorumque uices partisque in partibus ipsis
    luctandum est, quae nosse nimis, quid? dicere quantum est
    carmine quid proprio? pedibus quid iungere certis?
    huc ades, o quicumque meis aduertere coeptis
    aurem oculosque potes, ueras et percipe uoces.
    impendas animum; nec dulcia carmina quaeras.
    ornari res ipsa negat contenta doceri.


_202. The Rule of Fate_

    QVID tam sollicitis uitam consumimus annis
    torquemurque metu caecaque cupidine rerum
    aeternisque senes curis, dum quaerimus aeuum,
    perdimus et nullo uotorum fine beati
    uicturos agimus semper nec uiuimus umquam?
    pauperiorque bonis quisque est quo plura requirit,
    nec quod habet numerat, tantum quod non habet optat:
    cumque sui paruos usus natura reposcat,
    materiam struimus magnae per uota ruinae
    luxuriamque lucris emimus luxuque rapinas,
    et summum census pretium est effundere censum?
    soluite, mortales, animos curasque leuate
    totque superuacuis uitam deplete querelis.
    fata regunt orbem, certa stant omnia lege,
    longaque per certos signantur tempora casus.
    nascentes morimur, finisque ab origine pendet.
    hinc et opes et regna fluunt, et saepius orta
    paupertas, artesque datae moresque creatis
    et uitia et clades, damna et compendia rerum.
    nemo carere dato poterit nec habere negatum
    fortunamue suis inuitam prendere uotis
    aut fugere instantem. sors est sua cuique ferenda.
    an, nisi fata darent leges uitaeque necisque,
    fugissent ignes Aenean, Troia sub uno
    non euersa uiro fatis uicisset in ipsis?
    aut lupa proiectos nutrisset Martia fratres?
    Roma casis enata foret, pecudumque magistri
    in Capitolino sanxisset fulmina monte,
    includiue sua potuisset Iuppiter arce,
    captus et a captis orbis foret? igne sepulto
    uulneribus uictor repetisset Mucius urbem?
    solus et oppositis clausisset Horatius armis
    pontem urbemque simul? rupisset foedera uirgo?
    tresque sub unius fratres uirtute iacerent?
    nulla acies tantum uicit. pendebat ab uno
    Roma uiro regnumque orbis sortita iacebat.
    quid referam Cannas admotaque moenibus arma,
    postque tuos, Trasimene, lacus Fabiumque morantem
    Varronemque fuga magnum? quid dicere prosit
    accepisse iugum uictae Carthaginis arces,
    sperantem Hannibalem nostris cecidisse catenis
    consilium regni furtiua morte luisse?
    adde etiam uiris Italas Romamque suismet
    pugnantem membris, adice et ciuilia bella
    et Cinnam in Mario Mariumque in carcere uictum:
    quod consul totiens exsul, quod de exsule consul
    adiacuit Libycis compar iactura ruinis
    eque crepidinibus cepit Carthaginis urbem.
    hoc nisi fata darent, numquam fortuna tulisset.
    quis te Niliaco periturum litore, Magne,
    post uictas Mithridatis opes pelagusque receptum
    et tris emenso meritos ex orbe triumphos,
    crederet, ut corpus sepeliret naufragus ignis,
    eiectaeque rogum facerent fragmenta carinae?
    quis tantum mutare potest sine numine fati?
    ille etiam caelo genitus caeloque receptus,
    cum bene compositis uictor ciuilibus armis
    iura togae regeret, totiens praedicta cauere
    uulnera non potuit, toto spectante senatu
    indicium dextra retinens, monitumque cruore
    deleuit proprio, possent ut uincere fata.
    quid numerem euersas urbis regumque ruinas
    inque rogo Croesum Priamumque in litore truncum,
    cui nec Troia rogus? quid Xerxen maius et ipso
    naufragium pelago? quid capto sanguine regem
    Romanis positum? raptosque ex ignibus ignis
    cedentemque uiro flammam, qui templa ferebat?
    quot subitae ueniunt ualidorum in corpora mortes
    seque ipsae rursus fugiunt errantque per ignis?
    ex ipsis quidam elati rediere sepulcris;
    atque his uita duplex. illis uix contigit una.
    ecce leuis perimit morbus grauiorque remittit,
    succumbit sorti ratio, ui uincitur usus;
    cura nocet, cessare iuuat, mora saepe malorum
    dat pausas, laeduntque cibi, parcuntque uenena.
    degenerant nati patribus uincuntque parentes
    ingeniumque suum retinent; transitque per illum,
    ex illo fortuna uenit. furit alter amore
    et pontum transnare potest et uertere Troiam;
    alterius frons est scribendis legibus apta.
    ecce patrem nati perimunt, natosque parentes,
    mutuaque armati coeunt in uulnera fratres.
    non nostrum hoc bellum est; coguntur tanta moueri
    inque suas ferri poenas lacerandaque membra.
    quod Decios non omne tulit, non omne Camillos
    tempus et inuicta deuictum mente Catonem,
    materies in rem superat, sed lege repugnat.
    quin nec paupertas breuiores excipit annos,
    nec sunt inmensis opibus uenalia fata;
    sed rapit ex tecto funus fortuna superbo
    indicitque rogum summis statuitque sepulcrum.
    quantum est hoc regnum, quod regibus imperat ipsis!
    quin etiam infelix uirtus et noxia felix,
    et male consultis pretium est, prudentia fallit,
    nec fortuna probat causas sequiturque merentis,
    sed uaga per cunctos nullo discrimine fertur.
    scilicet est aliud, quod nos cogatque regatque,
    maius et in proprias ducat mortalia leges
    attribuatque suos ex se nascentibus annos
    fortunaeque uices; permiscet saepe ferarum
    corpora cum membris hominum; non seminis ille
    partus erit: quid enim nobis commune ferisque?
    quisue in portenti noxam peccarit adulter?
    astra nouant formas, caelumque interserit ora.
    denique si non est fati, cur traditur, ordo,
    cunctaque temporibus certis uentura canuntur?
    nec tamen haec ratio facinus defendere pergit
    uirtutemue suis fraudare in praemia donis.
    nam neque mortiferas quisquam magis oderit herbas,
    quod non arbitrio ueniunt, sed semine certo;
    gratia nec leuior tribuetur dulcibus escis
    quod natura dedit fruges, non ulla uoluntas.
    sic hominum meritis tanto fit gloria maior,
    quod caelo gaudente uenit; rursusque nocentis
    oderimus magis in culpam poenasque creatos.
    nec refert, scelus unde cadat; scelus esse fatendum.
    hoc quoque fatale est, sic ipsum expendere fatum.


_203. Macrocosm and Microcosm_

    SED quid iam tenui prodest ratione nitentem
    scrutari mundum, si mens sua cuique repugnat,
    spemque timor tollit prohibetque a limine caeli?
    condit enim quicquid uasto natura recessu
    mortalisque fugit uisus et pectora nostra;
    nec prodesse potest, quod fatis cuncta reguntur,
    cum fatum nulla possit ratione uideri.
    quid iuuat in semet sua per conuicia ferri
    et fraudare bonis, quae nec deus inuidet ipse,
    quosque dedit natura oculos deponere mentis?
    perspicimus caelum; cur non et munera caeli?
    inque ipsos penitus mundi descendere census
    seminibusque suis tantam componere molem
    et partum caeli sua per nutricia ferre
    extremumque sequi pontum terraeque subire
    pendentis tractus et toto uiuere in orbe,
    quanta et pars superest, rationem ducere nostis.
    iam nusquam natura latet; peruidimus omnem
    et capto potimur mundo nostrumque parentem
    pars sua perspicimus, genitique accedimus astris.
    an dubium est, habitare deum sub pectore nostro,
    in caelumque redire animas caeloque uenire?
    utque sit ex omni constructus corpore mundus,
    aëris atque ignis summi terraeque marisque,
    spiritus at totum ratioque infusa gubernet,
    sic esse in nobis terrenae corpora sortis
    sanguineis animis, animum, qui iuncta gubernat,
    dis pensatque hominem? quid mirum, noscere mundum
    si possunt homines, quibus est et mundus in ipsis,
    exemplumque dei quisque est in imagine parua?
    an cuiquam genitos, nisi caelo, credere fas est
    esse homines? proiecta iacent animalia cuncta
    in terra uel mersa uadis uel in aëre pendent;
    omnibus una quies, uenter censusque per artus,
    et quia consilium non est, et lingua remissa.
    unius inspectus rerum uiresque loquendi
    ingeniumque capax; uariasque educitur artis
    hic partus, qui cuncta regit: secessit in urbis,
    edomuit terram ad fruges, animalia cepit
    imposuitque uiam ponto, stetit unus in arcem
    erectus capitis uictorque ad sidera mittit
    sidereos oculos propiusque adspectat Olympum
    inquiritque Iouem; nec sola fronte deorum
    contentus manet, et caelum scrutatur in aluo
    cognatumque sequens corpus se quaerit in astris.
    huic in tanta fidem petimus, quam saepe uolucres
    accipiunt trepidaeque boum sub pectore fibrae.
    an minus est sacris rationem ducere signis,
    quam pecudum mortis auiumque attendere cantus?
    atque adeo faciem caeli non inuidet orbi
    ipse deus uultusque suos corpusque recludit
    uoluendo semper seque ipsum inculcat et offert,
    ut bene cognosci possit doceatque uidentis,
    qualis eat, cogatque suas attendere leges.
    ipse uocat nostros animos ad sidera mundus
    nec patitur, quia non condit, sua iura latere.
    quis putet esse nefas nosci, quod cernere fas est?
    nec contemne tuas quasi paruo in corpore uires;
    quod ualet, immensum est. sic auri pondera parui
    exsuperant pretio numerosos aeris aceruos.
    sic adamas, punctum lapidis, pretiosior auro est.
    paruula sic totum peruisit pupula caelum,
    sic animi sedes tenui sub corde locata
    per totum angusto regnat de limite corpus.
    materiae ne quaere modum, sed perspice uiris,
    quas ratio, non pondus habet. ratio omnia uincit.


_204. Andromeda_

    ANDROMEDAE sequitur sidus, quae piscibus ortis
    bis sex in partis caelo uenit aurea dextro.
    hanc quondam poenae dirorum culpa parentum
    prodidit, infestus totis cum finibus omnis
    incubuit pontus: timuit nauifraga tellus,
    et quod erat regnum, pelagus fuit; una malorum
    proposita est merces: uesano dedere ponto
    Andromedan, teneros ut belua manderet artus.
    hic Hymenaeus erat, solataque publica damna
    priuatis; lacrimans ornatur uictima poenae
    induiturque sinus non haec ad uota paratos,
    uirginis et uiuae rapitur sine funere funus.
    ac simul infesti uentum est ad litora ponti,
    mollia per duras panduntur bracchia cautis;
    adstrinxere pedes scopulis, iniectaque uincla,
    et cruce uirginea moritura puella pependit.
    seruatur tamen in poena uultusque pudorque;
    supplicia ipsa decent; niuea ceruice reclinis
    molliter ipsa suae custos est casta figurae.
    defluxere sinus umeris, fugitque lacertos
    uestis, et effusi scapulis haesere capilli.
    te circum Alcyones pennis planxere uolantes
    fleueruntque tuos miserando carmine casus
    et tibi contextas umbram fecere per alas.
    ad tua sustinuit fluctus spectacula pontus
    assuetasque sibi desiit perfundere ripas.
    extulit et liquido Nereis ab aequore uultum
    et casus miserata tuos plorauit et annos.
    ipsa leui flatu refouens pendentia membra
    Aura per extremas resonauit flebile rupis.
    tandem Gorgonei uictorem Persea monstri
    felix illa dies redeuntem ad litora duxit.
    isque ubi pendentem uidit de rupe puellam,
    deriguit facie, quam non stupefecerat hostis,
    uixque manu spolium tenuit, uictorque Medusae
    uictus in Andromedast. iam cautibus inuidet ipsis
    felicisque uocat teneant quae membra catenas.
    et postquam poenae causam cognouit ab ipsa,
    destinat in thalamos per bellum uadere ponti,
    altera si Gorgo ueniat, non territus ille.
    concitat aërios cursus flentisque parentis
    promissu uitae recreat pactusque maritam
    ad litus remeat. grauidus iam surgere pontus
    coeperat, ac longo fugiebant agmine fluctus
    impellentis onus monstri. caput eminet undas
    scindentis, pelagusque uomit (circumsonat aequor
    dentibus), inque ipso rapidum mare nauigat ore.
    hinc uasti surgunt immensis torquibus orbes,
    tergaque consumunt pelagus; sonat undique Phorcys,
    atque ipsi metuunt montes scopulique ruentem.
    infelix uirgo, quamuis sub uindice tanto,
    quae tua tunc fuerat facies? quas fugit in auras
    spiritus? ut toto caruerunt sanguine membra,
    cum tua fata cauis e rupibus ipsa uideres
    adnantemque tibi poenam pelagusque ferentem,
    quantula praeda maris quanti! sed subuolat alis
    Perseus et caelo pendens iaculatur in hostem
    Gorgoneo tinctum defigens sanguine ferrum.
    illa subit contra uersamque a gurgite frontem
    erigit et tortis innitens orbibus alte
    emicat ac toto sublimis corpore fertur.
    sed quantum illa subit semet iaculata profundo,
    in tantum reuolat laxumque per aethera ludit
    Perseus et ceti subeuntis uerberat ora.
    nec cedit tamen illa uiro, sed saeuit in auras
    morsibus, et uani crepitant sine uulnere dentes;
    efflat et in caelum pelagus mergitque uolantem
    sanguineis undis pontumque exstillat in astra.
    spectabat pugnam pugnandi causa puella;
    iamque oblita sui metuit pro uindice tali
    suspirans animoque magis quam corpore pendet.
    tandem confossis subsedit belua membris
    plena maris, summas iterum nec nauigat undas
    sed magnum uasto contexit corpore pontum,
    tunc quoque terribilis nec uirginis ore uidenda.
    perfundit liquido Perseus in marmore corpus
    maior et ex undis ad cautis peruolat altas
    soluitque haerentem uinclis de rupe puellam
    desponsam pugna, nupturam dote mariti.
    hic dedit Andromedae caelum stellasque sacrauit,
    mercedem tanti belli, quo concidit ipsa
    Gorgone non leuius monstrum, pelagusque leuauit.
    quisquis in Andromedae surgentis tempora ponto
    nascitur, inmitis ueniet poenaeque minister
    carceris et duri custos, quo stante superbe
    prostratae iaceant miserorum in limine matres,
    pernoctesque patres cupiant extrema suorum
    oscula et in proprias animam transferre medullas;
    carnificisque uenit mortem uendentis imago
    accensosque rogos et strictam saepe securem.
    supplicium uectigal erit; qui denique posset
    pendentem ex scopulis ipsam spectare puellam;
    uinctorum dominus sociusque in parte catenae;
    interdum poenis innoxia corpora seruat.




ALBINOVANVS PEDO

  fl. 16 A.D.


_205. 'Over the Seas our Galleys went_

    IAM pridem post terga diem solemque relictum
    iamque uident noti se extorres finibus orbis
    per non concessas audaces ire tenebras
    Vesperis ad metas extremaque litora mundi:
    nunc illum, pigris inmania monstra sub undis
    qui ferat, oceanum, qui saeuas undique pistris
    aequoreasque canis, ratibus consurgere prensis.
    accumulat fragor ipse metus: iam sidere limo
    nauigia et rapido desertam flumine classem
    seque feris credunt per inertia fata marinis
    quam non felici laniandos sorte relinqui.
    atque aliquis prora caecum sublimis ab alta
    aera pugnaci luctatus rumpere uisu,
    ut nihil erepto ualuit dinoscere mundo,
    obstructo talis effundit pectore uoces:
    'quo ferimur? fugit ipse dies orbemque relictum
    ultima perpetuis claudit natura tenebris.
    anne alio positas ultra sub cardine gentis
    atque alium proris intactum quaerimus orbem?
    di reuocant rerumque uetant cognoscere finem
    mortalis oculos. aliena quid aequora remis
    et sacras uiolamus aquas diuumque quietas
    turbamus sedes?'




P. OVIDIVS NASO

  43 B.C.-18 A.D.


_206. His Autobiography_

    ILLE ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum,
      quem legis, ut noris, accipe, Posteritas.
    Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis,
      milia qui nouies distat ab Vrbe decem.
    editus hic ego sum; nec non ut tempora noris,
      cum cecidit fato consul uterque pari.
    siquid id est, usque a proauis uetus ordinis heres,
      non modo fortunae munere factus eques.
    nec stirps prima fui; genito sum fratre creatus,
      qui tribus ante quater mensibus ortus erat.
    Lucifer amborum natalibus affuit idem;
      una celebrata est per duo liba dies:
    haec est armiferae festis de quinque Mineruae,
      quae fieri pugna prima cruenta solet.
    protinus excolimur teneri, curaque parentis
      imus ad insignis Vrbis ab arte uiros.
    frater ad eloquium uiridi tendebat ab aeuo,
      fortia uerbosi natus ad arma fori;
    at mihi iam puero caelestia sacra placebant,
      inque suum furtim Musa trahebat opus.
    saepe pater dixit 'Studium quid inutile temptas?
      Maeonides nullas ipse reliquit opes.'
    motus eram dictis, totoque Helicone relicto
      scribere temptabam uerba soluta modis.
    sponte sua carmen numeros ueniebat ad aptos,
      et quod temptabam scribere, uersus erat.
    interea tacito passu labentibus annis
      liberior fratri sumpta mihique toga est,
    induiturque umeris cum lato purpura clauo,
      et studium nobis, quod fuit ante, manet.
    iamque decem uitae frater geminauerat annos
      cum perit, et coepi parte carere mei.
    cepimus et tenerae primos aetatis honores,
      eque uiris quondam pars tribus una fui.
    curia restabat. claui mensura coacta est:
      maius erat nostris uiribus illud onus.
    nec patiens corpus, nec mens fuit apta labori,
      sollicitaeque fugax ambitionis eram,
    et petere Aoniae suadebant tuta sorores
      otia, iudicio semper amata meo.
    temporis illius colui fouique poetas,
      quotque aderant uates, rebar adesse deos.
    saepe suas uolucres legit mihi grandior aeuo,
      quaeque nocet serpens, quae iuuat herba, Macer.
    saepe suos solitus recitare Propertius ignis
      iure sodalitii, quo mihi iunctus erat.
    Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis
      dulcia conuictus membra fuere mei;
    et tenuit nostras numerosus Horatius auris,
      dum ferit Ausonia carmina culta lyra.
    Vergilium uidi tantum; nec amara Tibullo
      tempus amicitiae fata dedere meae.
    successor fuit hic tibi, Galle, Propertius illi:
      quartus ab his serie temporis ipse fui.
    utque ego maiores, sic me coluere minores,
      notaque non tarde facta Thalia mea est.
    carmina cum primum populo iuuenalia legi,
      barba resecta mihi bisue semelue fuit.
    mouerat ingenium totam cantata per Vrbem
      nomine non uero dicta Corinna mihi.
    multa quidem scripsi, sed quae uitiosa putaui
      emendaturis ignibus ipse dedi.
    tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremaui,
      iratus studio carminibusque meis.
    molle Cupidineis nec inexpugnabile telis
      cor mihi, quodque leuis causa moueret, erat.
    cum tamen hic essem, minimoque accenderer igni,
      nomine sub nostro fabula nulla fuit.
    paene mihi puero nec digna nec utilis uxor
      est data, quae tempus per breue nupta fuit.
    illi successit, quamuis sine crimine coniunx,
      non tamen in nostro firma futura toro.
    ultima, quae mecum seros permansit in annos,
      sustinuit coniunx exsulis esse uiri.
    filia me mea bis prima fecunda iuuenta,
      sed non ex uno coniuge, fecit auum.
    et iam complerat genitor sua fata, nouemque
      addiderat lustris altera lustra nouem.
    non aliter fleui quam me fleturus ademptum
      ille fuit. matri proxima iusta tuli.
    felices ambo tempestiueque sepulti,
      ante diem poenae quod periere meae!
    me quoque felicem, quod non uiuentibus illis
      sum miser, et de me quod doluere nihil!
    si tamen exstinctis aliquid nisi nomina restant,
      et gracilis structos effugit umbra rogos:
    fama, parentales, si uos mea contigit, umbrae,
      et sunt in Stygio crimina nostra foro:
    scite, precor, causam--nec uos mihi fallere fas est--
      errorem iussae, non scelus, esse fugae.
    manibus hoc satis est. ad uos, studiosa, reuertor,
      pectora, quae uitae quaeritis acta meae.
    iam mihi canities pulsis melioribus annis
      uenerat, antiquas miscueratque comas,
    postque meos ortus Pisaea uinctus oliua
      abstulerat decies praemia uictor eques,
    cum maris Euxini positos ad laeua Tomitas
      quaerere me laesi principis ira iubet.
    causa meae cunctis nimium quoque nota ruinae
      indicio non est testificanda meo.
    quid referam comitumque nefas famulosque nocentis?
      ipsa multa tuli non leuiora fuga.
    indignata malis mens est succumbere, seque
      praestitit inuictam, uiribus usa suis;
    oblitusque mei ductaeque per otia uitae
      insolita cepi temporis arma manu.
    totque tuli casus pelago terraque quot inter
      occultum stellae conspicuumque polum.
    tacta mihi tandem longis erroribus acto
      iuncta pharetratis Sarmatis ora Getis.
    hic ego finitimis quamuis circumsoner armis,
      tristia, quo possum, carmine fata leuo.
    quod quamuis nemo est, cuius referatur ad auris,
      sic tamen absumo decipioque diem.
    ergo quod uiuo, durisque laboribus obsto,
      nec me sollicitae taedia lucis habent,
    gratia, Musa, tibi! nam tu solacia praebes,
      tu curae requies, tu medicina uenis.
    tu dux et comes es; tu nos abducis ab Histro,
      in medioque mihi das Helicone locum;
    tu mihi, quod rarum est, uiuo sublime dedisti
      nomen, ab exsequiis quod dare fama solet.
    nec, qui detrectat praesentia, Liuor iniquo
      ullum de nostris dente momordit opus.
    nam tulerint magnos cum saecula nostra poetas,
      non fuit ingenio fama maligna meo,
    cumque ego praeponam multos mihi, non minor illis
      dicor et in toto plurimus orbe legor.
    siquid habent igitur uatum praesagia ueri,
      protinus ut moriar, non ero, terra, tuus.
    siue fauore tuli, siue hanc ego carmine famam,
      iure tibi gratis, candide lector, ago.


_207. Epic and Love Elegy_

_i_

    ARMA graui numero uiolentaque bella parabam
      edere, materia conueniente modis;
    par erat inferior uersus: risisse Cupido
      dicitur atque unum surripuisse pedem.
    'quis tibi, saeue puer, dedit hoc in carmina iuris?
      Pieridum uates, non tua turba sumus.
    quid, si praeripiat flauae Venus arma Mineruae,
      uentilet accensas flaua Minerua faces?
    quis probet in siluis Cererem regnare iugosis,
      lege pharetratae uirginis arua coli?
    crinibus insignem quis acuta cuspide Phoebum
      instruat, Aoniam Marte mouente lyram?
    sunt tibi magna, puer, nimiumque potentia regna:
      cur opus adfectas, ambitiose, nouum?
    an, quod ubique, tuumst? tua sunt Heliconia tempe?
      uix etiam Phoebo iam lyra tuta suast?
    cum bene surrexit uersu noua pagina primo,
      attenuat neruos proximus ille meos;
    nec mihi materiast numeris leuioribus apta,
      aut puer aut longas compta puella comas.'
    questus eram, pharetra cum protinus ille soluta
      legit in exitium spicula facta meum
    lunauitque genu sinuosum fortiter arcum
      'quod' que 'canas, uates, accipe' dixit 'opus!'
    me miserum! certas habuit puer ille sagittas:
      uror, et in uacuo pectore regnat Amor.
    sex mihi surgat opus numeris, in quinque residat:
      ferrea cum uestris bella ualete modis!
    cingere litorea flauentia tempora myrto,
      Musa, per undenos emodulanda pedes!

_ii_

    CARMEN ad iratum dum tu perducis Achillen
      primaque iuratis induis arma uiris,
    nos, Macer, ignaua Veneris cessamus in umbra,
      et tener ausuros grandia frangit Amor.
    saepe meae 'tandem' dixi 'discede' puellae:
      in gremio sedit protinus illa meo;
    saepe 'pudet' dixi: lacrimis uix illa retentis
      'me miseram, iam te' dixit 'amare pudet?'
    inplicuitque suos circum mea colla lacertos
      et, quae me perdunt, oscula mille dedit.
    uincor, et ingenium sumptis reuocatur ab armis,
      resque domi gestas et mea bella cano.
    sceptra tamen sumpsi, curaque tragoedia nostra
      creuit, et huic operi quamlibet aptus eram:
    risit Amor pallamque meam pictosque cothurnos
      sceptraque priuata tam cito sumpta manu;
    hinc quoque me dominae numen deduxit iniquae,
      deque cothurnato uate triumphat Amor.
    quod licet, aut artes teneri profitemur Amoris,
      (ei mihi! praeceptis urgeor ipse meis)
    aut, quod Penelopes uerbis reddatur Vlixi,
      scribimus et lacrimas, Phylli relicta, tuas,
    quod Paris et Macareus et quod male gratus Iaso
      Hippolytique parens Hippolytusque legant,
    quodque tenens strictum Dido miserabilis ensem
      dicat et Aoniae Lesbis amata lyrae.
    quam cito de toto rediit meus orbe Sabinus
      scriptaque diuersis rettulit ille locis!
    candida Penelope signum cognouit Vlixis,
      legit ab Hyppolyto scripta nouerca suo;
    iam pius Aeneas miserae rescripsit Elissae,
      quodque legat Phyllis, si modo uiuit, adest;
    tristis ad Hypsipylen ab Iasone littera uenit;
      det uotam Phoebo Lesbis amata lyram.
    nec tibi, qua tutum uati, Macer, arma canenti
      aureus in medio Marte tacetur Amor:
    at Paris est illic et adultera, nobile crimen,
      et comes exstincto Laudamia uiro.
    si bene te noui, non bella libentius istis
      dicis et a uestris in mea castra uenis.


_208. Tragedy and Love Elegy_

    STAT uetus et multos incaedua silua per annos:
      credibilest illi numen inesse loco;
    fons sacer in medio speluncaque pumice pendens,
      et latere ex omni dulce queruntur aues.
    hic ego dum spatior tectus nemoralibus umbris,
      et mea quod, quaero, Musa moueret opus,
    uenit odoratos Elegea nexa capillos,
      et, puto, pes illi longior alter erat:
    forma decens, uestis tenuissima, uultus amantis;
      et pedibus uitium causa decoris erat.
    uenit et ingenti uiolenta Tragoedia passu
      (fronte comae torua, palla iacebat humi;
    laeua manus sceptrum late regale mouebat,
      Lydius alta pedum uincla cothurnus erat)
    et prior 'ecquis erit' dixit 'tibi finis amandi,
      o argumenti lente poeta tui?
    nequitiam uinosa tuam conuiuia narrant,
      narrant in multas conpita secta uias.
    saepe aliquis digito uatem designat euntem,
      atque ait "hic hic est, quem ferus urit Amor."
    fabula, nec sentis, tota iactaris in Vrbe,
      dum tua praeterito facta pudore refers.
    tempus erat thyrso pulsum grauiore moueri;
      cessatum satis est: incipe maius opus!
    materia premis ingenium; cane facta uirorum:
      "haec animo" dices "area facta meost".
    quod tenerae cantent, lusit tua Musa, puellae,
      primaque per numeros acta iuuenta suos;
    nunc habeam per te Romana Tragoedia nomen!
      inplebit reges spiritus iste meos.'
    hactenus, et mouit pictis innixa cothurnis
      densum caesarie terque quaterque caput.
    altera, si memini, limis subrisit ocellis;
      (fallor, an in dextra myrtea uirga fuit?)
    'quid grauibus uerbis, animosa Tragoedia,' dixit
      'me premis? an numquam non grauis esse potes?
    inparibus tamen es numeris dignata moueri,
      in me pugnasti uersibus usa meis.
    non ego contulerim sublimia carmina nostris:
      obruit exiguas regia uestra foris.
    sum leuis et mecum leuis est, mea cura, Cupido:
      non sum materia fortior ipsa mea;
    rustica sit sine me lasciui mater Amoris:
      huic ego proueni lena comesque deae;
    quam tu non poteris duro reserare cothurno,
      haec est blanditiis ianua laxa meis;
    et tamen emerui plus, quam tu, posse, ferendo
      multa supercilio non patienda tuo.
    per me decepto didicit custode Corinna
      liminis adstricti sollicitare fidem
    delabique toro tunica uelata soluta
      atque inpercussos nocte mouere pedes.
    uel quotiens foribus ceris incisa pependi
      non uerita a populo praetereunte legi;
    quin ego me memini, dum custos saeuus abiret,
      ancillae missam delituisse sinu;
    quid, cum me munus natali mittis, at illa
      rumpit et adposita uerba retersit aqua?
    prima tuae moui felicia semina mentis:
      munus habes, quod te iam petit ista, meum.'
    desierat: coepi 'per uos utramque rogamus,
      in uacuas auris uerba timentis eant.
    altera me sceptro decoras altoque cothurno:
      iam nunc contacto magnus in ore sonus;
    altera das nostro uicturum nomen amori:
      ergo ades et longis uersibus adde breuis!
    exiguum uati concede, Tragoedia, tempus:
      tu labor aeternus; quod petit illa, breuest.'
    mota dedit ueniam: teneri properentur Amores,
      dum uacat; a tergo grandius urguet opus.


_209. Love and War_

_i_

    MILITAT omnis amans, et habet sua castra Cupido:
      Attice, crede mihi, militat omnis amans.
    quae bellost habilis, Veneri quoque conuenit aetas:
      turpe senex miles, turpe senilis amor;
    quos petiere duces annos in milite forti,
      hos petit in socio bella puella uiro;
    peruigilant ambo; terra requiescit uterque:
      ille foris dominae seruat, at ille ducis;
    militis officium longast uia: mitte puellam,
      strenuus exempto fine sequetur amans;
    ibit in aduersos montis duplicataque nimbo
      flumina, congestas exteret ille niuis,
    nec freta pressurus tumidos causabitur Euros
      aptaque uerrendis sidera quaeret aquis.
    quis nisi uel miles uel amans et frigora noctis
      et denso mixtas perferet imbre niuis?
    mittitur infestos alter speculator in hostis,
      in riuale oculos alter, ut hoste, tenet.
    ille grauis urbis, hic durae limen amicae
      obsidet; hic portas frangit, at ille foris.
    saepe soporatos inuadere profuit hostis
      caedere et armata uulgus inerme manu;
    sic fera Threicii ceciderunt agmina Rhesi,
      et dominum capti deseruistis equi;
    saepe maritorum somnis utuntur amantes,
      et sua sopitis hostibus arma mouent.
    custodum transire manus uigilumque cateruas
      militis et miseri semper amantis opus.
    Mars dubius nec certa Venus: uictique resurgunt,
      quosque neges umquam posse iacere, cadunt.
    ergo desidiam quicumque uocabat amorem,
      desinat: ingeniist experientis amor.
    ardet in abducta Briseide magnus Achilles:
      dum licet, Argiuas frangite, Troes, opes!
    Hector ab Andromaches conplexibus ibat ad arma,
      et, galeam capiti quae daret, uxor erat.
    summa ducum, Atrides, uisa Priameide fertur
      Maenadis effusis obstipuisse comis;
    Mars quoque deprensus fabrilia uincula sensit:
      notior in caelo fabula nulla fuit.
    ipse ego segnis eram discinctaque in otia natus;
      mollierant animos lectus et umbra meos;
    inpulit ignauum formosae cura puellae
      iussit et in castris aera merere suis;
    inde uides agilem nocturnaque bella gerentem.
      qui nolet fieri desidiosus, amet!

_ii_

    ITE triumphales circum mea tempora laurus!
      uicimus; in nostrost, ecce, Corinna sinu,
    quam uir, quam custos, quam ianua firma, tot hostes
      seruabant, ne qua posset ab arte capi.
    haec est praecipuo uictoria digna triumpho,
      in qua, quaecumquest, sanguine praeda caret.
    non humiles muri, non paruis oppida fossis
      cincta, sed est ductu capta puella meo.
    Pergama cum caderent bello superata bilustri,
      ex tot in Atrides pars quota laudis erat?
    at mea sepositast et ab omni milite dissors
      gloria, nec titulum muneris alter habet:
    me duce ad hanc uoti finem, me milite ueni;
      ipse eques, ipse pedes, signifer ipse fui.
    nec casum fortuna meis inmiscuit actis:
      huc ades, o cura parte Triumphe mea!
    nec bellist noua causa mei: nisi rapta fuisset
      Tyndaris, Europae pax Asiaeque foret;
    femina siluestris Lapithas populumque biformem
      turpiter adposito uertit in arma mero;
    femina Troianos iterum noua bella mouere
      inpulit in regno, iuste Latine, tuo;
    femina Romanis etiamnunc Vrbe recenti
      inmisit soceros armaque saeua dedit.
    uidi ego pro niuea pugnantis coniuge tauros:
      spectatrix animos ipsa iuuenca dabat.
    me quoque, qui multos, sed me sine caede, Cupido
      iussit militiae signa mouere suae.


_210. The Captive of Love_

    ESSE quid hoc dicam, quod tam mihi dura uidentur
      strata, neque in lecto pallia nostra sedent,
    et uacuus somno noctem, quam longa, peregi,
      lassaque uersati corporis ossa dolent?
    nam, puto, sentirem, siquo temptarer amore.
      an subit et tecta callidus arte nocet?
    sic erat; haeserunt tenues in corde sagittae,
      et possessa ferus pectora uersat Amor.
    cedimus an subitum luctando accendimus ignem?
      cedamus! leue fit, quod bene fertur, onus;
    uidi ego iactatas mota face crescere flammas
      et uidi nullo concutiente mori;
    uerbera plura ferunt, quam quos iuuat usus aratri,
      detractant prensi dum iuga prima boues;
    asper equus duris contunditur ora lupatis,
      frena minus sentit, quisquis ad arma facit.
    acrius inuitos multoque ferocius urget,
      quam qui seruitium ferre fatentur, Amor.
    en ego confiteor: tua sum noua praeda, Cupido:
     porrigimus uictas ad tua iura manus.
    nil opus est bello: ueniam pacemque rogamus,
      nec tibi laus armis uictus inermis ero.
    necte comam myrto, maternas iunge columbas!
      qui deceat, currum uitricus ipse dabit,
    inque dato curru, populo clamante triumphum,
      stabis et adiunctas arte mouebis auis;
    ducentur capti iuuenes captaeque puellae:
      haec tibi magnificus pompa triumphus erit.
    ipse ego, praeda recens, factum modo uulnus habebo
      et noua captiua uincula mente feram;
    Mens Bona ducetur manibus post terga retortis
      et Pudor et castris quidquid Amoris obest.
    omnia te metuent, ad te sua bracchia tendens
      uulgus 'io' magna uoce 'triumphe' canet.
    Blanditiae comites tibi erunt Errorque Furorque,
      adsidue partis turba secuta tuas:
    his tu militibus superas hominesque deosque,
      haec tibi si demas commoda, nudus eris.
    laeta triumphanti de summo mater Olympo
      plaudet et adpositas sparget in ora rosas,
    tu pinnas gemma, gemma uariante capillos
      ibis in auratis aureus ipse rotis.
    tunc quoque non paucos, si te bene nouimus, ures,
      tunc quoque praeteriens uulnera multa dabis;
    non possunt, licet ipse uelis, cessare sagittae,
      feruida uicino flamma uapore nocet.
    talis erat domita Bacchus Gangetide terra:
      tu grauis alitibus, tigribus ille fuit.
    ergo ego cum possim sacri pars esse triumphi,
      parce tuas in me perdere, uictor, opes!
    adspice cognati felicia Caesaris arma:
      qua uicit, uictos protegit ille manu.


_211. Love and Song_

    IVSTA precor: quae me nuper praedata puellast,
      aut amet aut faciat, cur ego semper amem!
    a, nimium uolui! tantum patiatur amari:
      audierit nostras tot Cytherea preces!
    accipe, per longos tibi qui deseruiat annos,
      accipe, qui pura norit amare fide!
    si me non ueterum commendant magna parentum
      nomina, si nostri sanguinis auctor eques,
    nec meus innumeris renouatur campus aratris,
      temperat et sumptus parcus uterque parens:
    at Phoebus comitesque nouem uitisque repertor
      hinc faciunt, at me qui tibi donat, Amor,
    at nulli cessura fides, sine crimine mores
      nudaque simplicitas purpureusque pudor.
    non mihi mille placent, non sum desultor amoris:
      tu mihi, siqua fides, cura perennis eris;
    tecum, quos dederint annos mihi fila sororum,
      uiuere contingat, te moriente mori;
    te mihi materiem felicem in carmina praebe:
      prouenient causa carmina digna sua.
    carmine nomen habent exterrita cornibus Io
      et quam fluminea lusit adulter aue
    quaeque super pontum simulato uecta iuuenco
      uirginea tenuit cornua uara manu:
    nos quoque per totum pariter cantabimur orbem,
      iunctaque semper erunt nomina nostra tuis.


_212. Cruel Dawn_

    IAM super oceanum uenit a seniore marito
      flaua pruinoso quae uehit axe diem.
    quo properas, Aurora? mane! sic Memnonis umbris
      annua sollemni caede parentet auis!
    nunc iuuat in teneris dominae iacuisse lacertis;
      si quando, lateri nunc bene iuncta meost.
    nunc etiam somni pingues et frigidus aer,
      et liquidum tenui gutture cantat auis.
    quo properas, ingrata uiris, ingrata puellis?
      roscida purpurea supprime lora manu!
    ante tuos ortus melius sua sidera seruat
      nauita nec media nescius errat aqua;
    te surgit quamuis lassus ueniente uiator,
      et miles saeuas aptat ad arma manus;
    prima bidente uides oneratos arua colentis,
      prima uocas tardos sub iuga panda boues;
    tu pueros somno fraudas tradisque magistris,
      ut subeant tenerae uerbera saeua manus,
    atque eadem sponsum inuitos ante atria mittis,
      unius ut uerbi grandia damna ferant;
    nec tu consulto, nec tu iucunda diserto:
      cogitur ad litis surgere uterque nouas;
    tu, cum feminei possint cessare labores,
      lanificam reuocas ad sua pensa manum.
    omnia perpeterer; sed surgere mane puellas,
      quis, nisi cui non est ulla puella, ferat?
    optaui quotiens, ne Nox tibi cedere uellet,
      ne fugerent uultus sidera mota tuos;
    optaui quotiens, aut uentus frangeret axem,
      aut caderet spissa nube retentus equus!
    inuida, quo properas? quod erat tibi filius ater,
      materni fuerit pectoris ille color?
    Tithono uellem de te narrare liceret;
      femina non caelo turpior ulla foret;
    illum dum refugis, longo quia grandior aeuo,
      surgis ad inuisas a sene mane rotas;
    at si, quem mauis, Cephalum conplexa teneres,
      clamares: 'lente currite, Noctis equi!'
    cur ego plectar amans, si uir tibi marcet ab annis?
      num me nupsisti conciliante seni?
    adspice, quot somnos iuueni donant amato
      Luna! neque illius forma secunda tuae.
    ipse deum genitor, ne te tam saepe uideret,
      commisit noctis in sua uota duas.
    iurgia finieram; scires audisse: rubebat;
      nec tamen adsueto tardius orta dies.


_213. The Loves of Rivers_

    AMNIS harundinibus limosas obsite ripas,
      ad dominam propero: siste parumper aquas!
    nec tibi sunt pontes nec quae sine remigis actu
      concaua traiecto cumba rudente uehat.
    paruus eras, memini, nec te transire refugi,
      summaque uix talos contigit unda meos;
    nunc ruis adposito niuibus de monte solutis
      et turpi crassas gurgite uoluis aquas.
    quid properasse iuuat, quid parca dedisse quieti
      tempora, quid nocti conseruisse diem,
    si tamen his standumst, si non datur artibus ullis
      ulterior nostro ripa premenda pedi?
    nunc ego, quas habuit pinnas Danaeius heros,
      terribili densum cum tulit angue caput,
    nunc opto currum, de quo Cerealia primum
      semina uenerunt in rude missa solum.
    prodigiosa loquor, ueterum mendacia uatum,
      nec tulit haec umquam nec feret ulla dies;
    tu potius, ripis effuse capacibus amnis,
      (sic aeternus eas!) labere fine tuo!
    non eris inuidiae, torrens, mihi crede, ferendae,
      si dicar per te forte retentus amans.
    flumina deberent iuuenes in amore iuuare;
      flumina senserunt ipsa quid esset amor:
    Inachus in Melie Bithynide pallidus isse
      dicitur et gelidis incaluisse uadis;
    nondum Troia fuit lustris obsessa duobus,
      cum rapuit uultus, Xanthe, Neaera tuos.
    quid? non Alpheon diuersis currere terris
      uirginis Arcadiae certus adegit amor?
    te quoque promissam Xutho, Peneie, Creusam
      Phthiotum terris occuluisse ferunt.
    quid referam Asopon, quem cepit Martia Thebe,
      natarum Thebe quinque futura parens?
    cornua si tua nunc ubi sint, Acheloe, requiram,
      Herculis irata fracta querere manu:
    nec tanti Calydon nec tota Aetolia tanti,
      una tamen tanti Deianira fuit.
    ille fluens diues septena per ostia Nilus,
      qui patriam tantae tam bene celat aquae,
    fertur in Euanthe collectam Inopide flammam
      uincere gurgitibus non potuisse suis;
    siccus ut amplecti Salmonida posset Enipeus,
      cedere iussit aquam: iussa recessit aqua.
    nec te praetereo, qui per caua saxa uolutans
      Tiburis Argei pomifera arua rigas,
    Ilia cui placuit, quamuis erat horrida cultu,
      ungue notata comas, ungue notata genas:
    illa gemens patruique nefas delictaque Martis
      errabat nudo per loca sola pede;
    hanc Anien rapidis animosus uidit ab undis
      glaucaque de mediis sustulit ora uadis
    atque ita 'quid nostras' dixit 'teris anxia ripas,
      Ilia, ab Idaeo Laumedonte genus?
    quo cultus abiere tui? quid sola uagaris,
      uitta nec euinctas inpedit alba comas?
    quid fles et madidos lacrimis corrumpis ocellos
      pectoraque insana plangis aperta manu?
    ille habet et silices et uiuum in pectore ferrum,
      qui tenero lacrimas lentus in ore uidet.
    Ilia, pone metus! tibi regia nostra patebit,
      teque colent amnes: Ilia, pone metus!
    tu centum aut pluris inter dominabere nymphas:
      nam centum aut plures flumina nostra tenent;
    ne me sperne, precor, tantum, Troiana propago:
      munera promissis uberiora feres.'
    dixerat; illa oculos in humum deiecta modestos
      spargebat teneros flebilis imbre sinus;
    ter molita fugam ter ad altas restitit undas
      currendi uiris eripiente metu;
    sera tamen scindens inimico pollice crinem
      edidit indignos ore tremente sonos:
    'o utinam mea lecta forent patrioque sepulcro
      condita, cum poterant uirginis ossa legi!
    cur, modo Vestalis, taedas inuitor ad ullas
      turpis et Iliacis infitianda focis?
    quid moror et digitis designor adultera uulgi?
      desint famosus quae notet ora pudor!'
    hactenus, et uestem tumidis praetendit ocellis
      atque ita se in rapidas perdita misit aquas:
    supposuisse manus ad pectora lubricus amnis
      dicitur et socii iura dedisse tori.
    te quoque credibilest aliqua caluisse puella;
      sed nemora et siluae crimina uestra tegunt.
    dum loquor, increscis latis spatiosior undis,
      nec capit admissas alueus altus aquas:
    quid mecum, furiose, tibi? quid mutua differs
      gaudia? quid coeptum, rustice, rumpis iter?
    quid, si legitimum flueres, si nobile flumen,
      si tibi per terras maxima fama foret?
    nomen habes nullum, riuis collecte caducis,
      nec tibi sunt fontes nec tibi certa domus;
    fontis habes instar pluuiamque niuisque solutas,
      quas tibi diuitias pigra ministrat hiemps;
    aut lutulentus agis brumali tempore cursus,
      aut premis arentem puluerulentus humum:
    quis te tum potuit sitiens haurire uiator?
      quis dixit grata uoce 'perennis eas'?
    damnosus pecori curris, damnosior agris;
      forsitan haec alios, me mea damna mouent.
    huic ego uae! demens narrabam fluminum amores!
      iactasse indigne nomina tanta pudet;
    nescio quem hunc spectans Acheloon et Inachon amnem
      et potui nomen, Nile, referre tuum!
    at tibi pro meritas, opto, non candide torrens,
      sint rapidi soles siccaque semper hiemps!


_214. Farewell to Love-poetry_

    QVAERE nouum uatem, tenerorum mater Amorum:
      raditur his elegis ultima meta meis;
    quos ego conposui, Paeligni ruris alumnus
      (nec me deliciae dedecuere meae),
    siquid id est, usque a proauis uetus ordinis heres,
      non modo militiae turbine factus eques.
    Mantua Vergilio, gaudet Verona Catullo;
      Paelignae dicar gloria gentis ego,
    quam sua libertas ad honesta coegerat arma,
      cum timuit socias anxia Roma manus.
    atque aliquis spectans hospes Sulmonis aquosi
      moenia, quae campi iugera pauca tenent,
    'quae tantum' dicat 'potuistis ferre poetam,
      quantulacumque estis, uos ego magna uoco'.
    culte puer puerique parens Amathusia culti,
      aurea de campo uellite signa meo!
    corniger increpuit thyrso grauiore Lyaeus:
      pulsandast magnis area maior equis.
    inbelles elegi, genialis Musa, ualete,
      post mea mansurum fata superstes opus!


_215. The Dead Parrot_

    PSITTACVS, Eois imitatrix ales ab Indis,
      occidit: exsequias ite frequenter, aues;
    ite, piae uolucres, et plangite pectora pinnis
      et rigido teneras ungue notate genas;
    horrida pro maestis lanietur pluma capillis,
      pro longa resonent cornea rostra tuba!
    quod scelus Ismarii quereris, Philomela, tyranni,
      expletast annis ista querela suis;
    alitis in rarae miserum deuertere funus:
      magna, sed antiquast causa doloris Itys.
    omnes, quae liquido libratis in aere cursus,
      tu tamen ante alios, turtur amice, dole!
    plena fuit uobis omni concordia uita,
      et stetit ad finem longa tenaxque fides:
    quod fuit Argolico iuuenis Phoceus Orestae,
      hoc tibi, dum licuit, psittace, turtur erat.
    quid tamen ista fides, quid rari forma coloris,
      quid uox mutandis ingeniosa sonis,
    quid iuuat, ut datus es, nostrae placuisse puellae?
      infelix, auium gloria, nempe iaces!
    tu poteras fragilis pinnis hebetare smaragdos
      tincta gerens rubro Punica rostra croco.
    non fuit in terris uocum simulantior ales:
      reddebas blaeso tam bene uerba sono!
    raptus es inuidia; non tu fera bella mouebas;
      garrulus et placidae pacis amator eras.
    ecce, coturnices inter sua proelia uiuunt,
      forsitan et fiant inde frequenter anus.
    plenus eras minimo nec prae sermonis amore
      in multos poteras ora uacare cibos;
    nux erat esca tibi causaeque papauera somni.
      pellebatque sitim simplicis umor aquae.
    uiuit edax uultur ducensque per aera gyros
      miluus et pluuiae graculus auctor aquae;
    uiuit et armiferae cornix inuisa Mineruae,
      illa quidem saeclis uix moritura nouem;
    occidit illa loquax humanae uocis imago,
      psittacus, extremo munus ab orbe datum!
    optima prima fere manibus rapiuntur auaris,
      inplentur numeris deteriora suis:
    tristia Phylacidae Thersites funera uidit,
      iamque cinis uiuis fratribus Hector erat.
    quid referam timidae pro te pia uota puellae,
      uota procelloso per mare rapta Noto?
    septima lux uenit non exhibitura sequentem
      (et stabat uacuo iam tibi Parca colo),
    nec tamen ignauo stupuerunt uerba palato:
      clamauit moriens lingua 'Corinna, uale!'
    colle sub Elysio nigra nemus ilice frondet,
      udaque perpetuo gramine terra uiret:
    sique fides dubiis, uolucrum locus ille piarum
      dicitur, obscenae quo prohibentur aues;
    illic innocui late pascuntur olores
      et uiuax phoenix, unica semper auis;
    explicat ipsa suas ales Iunonia pinnas,
      oscula dat cupido blanda columba mari.
    psittacus has inter nemorali sede receptus
      conuertit uolucris in sua uerba pias.
    ossa tegit tumulus, tumulus pro corpore magnus,
      quo lapis exiguus par sibi carmen habet:
    'colligor ex ipso dominae placuisse sepulcro;
      ora fuere mihi plus aue docta loqui.'


_216. Phyllis to Demophoon_

    HOSPITA, Demophoon, tua te Rhodopeia Phyllis
      ultra promissum tempus abesse queror.
    cornua cum lunae pleno semel orbe coissent,
      litoribus nostris ancora pacta tuast:
    luna quater latuit, toto quater orbe recreuit,
      nec uehit Actaeas Sithonis unda ratis.
    tempora si numeres, quae nos numeramus amantes,
      non uenit ante suam nostra querela diem;
    spes quoque lenta fuit: tarde, quae credita laedunt,
      credimus! inuitus nunc et amore noces.
    saepe fui mendax pro te mihi, saepe notaui
      alba procellosos uela referre notos;
    Thesea deuoui, quia te dimittere nollet:
      nec tenuit cursus forsitan ille tuos;
    interdum timui, ne, dum uada tendis ad Hebri,
      mersa foret cana naufraga puppis aqua;
    saepe deos adiens, ut tu, scelerate, ualeres,
      cum prece turicremis sum uenerata sacris;
    saepe, uidens uentos caelo pelagoque fauentis,
      ipsa mihi dixi 'si ualet ille, uenit';
    denique fidus amor, quidquid properantibus obstat,
      finxit, et ad causas ingeniosa fui.
    at tu lentus abes, nec te iurata reducunt
      numina, nec nostro motus amore redis.
    Demophoon, uentis et uerba et uela dedisti:
      uela queror reditu, uerba carere fide.
    dic mihi, quid feci, nisi non sapienter amaui?
      crimine te potui demeruisse meo.
    unum in me scelus est, quod te, scelerate, recepi,
      sed scelus hoc meriti pondus et instar habet.
    iura, fides ubi nunc commissaque dextera dextrae,
      quique erat in falso plurimus ore deus?
    promissus socios ubi nunc Hymenaeus in annos,
      qui mihi coniugii sponsor et obses erat?
    per mare, quod totum uentis agitatur et undis,
      per quod saepe ieras, per quod iturus eras,
    perque tuum mihi iurasti, nisi fictus et illest,
      concita qui uentis aequora mulcet, auum,
    per Venerem nimiumque mihi facientia tela,
      altera tela arcus, altera tela facis,
    Iunonemque, toris quae praesidet alma maritis,
      et per taediferae mystica sacra deae:
    si de tot laesis sua numina quisque deorum
      uindicet, in poenas non satis unus eris.
    at laceras etiam puppis furiosa refeci,
      ut, qua desererer, firma carina foret,
    remigiumque dedi, quod me fugiturus haberes:
      heu! patior telis uulnera facta meis!
    credidimus blandis, quorum tibi copia, uerbis,
      credidimus generi nominibusque tuis,
    credidimus lacrimis: an et hae simulare docentur?
      hae quoque habent artis, quaque iubentur, eunt?
    dis quoque credidimus. quo iam tot pignora nobis?
      parte satis potui qualibet inde capi.
    nec moueor, quod te iuui portuque locoque:
      (debuit haec meriti summa fuisse mei!)
    turpiter hospitium lecto cumulasse iugali
      paenitet et lateri conseruisse latus.
    quae fuit ante illam, mallem suprema fuisset
      nox mihi, dum potui Phyllis honesta mori.
    speraui melius, quia me meruisse putaui:
      quaecumque ex merito spes uenit, aequa uenit.
    fallere credentem non est operosa puellam
      gloria: simplicitas digna fauore fuit.
    sum decepta tuis et amans et femina uerbis:
      di faciant, laudis summa sit ista tuae,
    inter et Aegidas, media statuaris in urbe,
      magnificus titulis stet pater ante suis;
    cum fuerit Sciron lectus toruusque Procrustes
      et Sinis et tauri mixtaque forma uiri
    et domitae bello Thebae fusique bimembres
      et pulsata nigri regia caeca die,
    hoc tua post illos titulo signetur imago:
      'hic est, cuius amans hospita capta dolost.'
    de tanta rerum turba factisque parentis
      sedit in ingenio Cressa relicta tuo;
    quod solum excusat, solum miraris in illo
      heredem patriae, perfide, fraudis agis.
    illa (nec inuideo) fruitur meliore marito
      inque capistratis tigribus alta sedet,
    at mea despecti fugiunt conubia Thraces,
      quod ferar externum praeposuisse meis,
    atque aliquis 'iam nunc doctas eat' inquit 'Athenas:
      armiferam Thracen qui regat, alter erit.
    exitus acta probat'. careat successibus, opto,
      quisquis ab euentu facta notanda putat;
    at si nostra tuo spumescant aequora remo,
      iam mihi, iam dicar consuluisse meis.
    sed neque consului, nec te mea regia tanget
      fessaque Bistonia membra lauabis aqua.
    illa meis oculis species abeuntis inhaeret,
      cum premeret portus classis itura meos:
    ausus es amplecti colloque infusus amantis
      oscula per longas iungere pressa moras,
    cumque tuis lacrimis lacrimas confundere nostras,
      quodque foret uelis aura secunda, queri,
    et mihi discedens suprema dicere uoce:
      'Phylli, fac exspectes Demophoonta tuum!'
    exspectem, qui me numquam uisurus abisti?
      exspectem pelago uela negata meo?
    et tamen exspecto, redeas modo serus amanti,
      ut tua sit solo tempore lapsa fides!
    quid precor infelix? te iam tenet altera coniunx
      forsitan et, nobis qui male fauit, Amor,
    atque tibi excidimus: nullam, puto, Phyllida nosti;
      ei mihi, si, quae sim Phyllis et unde, rogas,
    quae tibi, Demophoon, longis erroribus acto
      Threicios portus hospitiumque dedi,
    cuius opes auxere meae, cui diues egenti
      munera multa dedi, multa datura fui;
    quae tibi subieci latissima regna Lycurgi,
      nomine femineo uix satis apta regi,
    qua patet umbrosum Rhodope glacialis ad Haemum,
      et sacer admissas exigit Hebrus aquas,
    cui mea uirginitas auibus libata sinistris
      castaque fallaci zona recincta manu!
    pronuba Tisiphone thalamis ululauit in illis,
      et cecinit maestum deuia carmen auis;
    adfuit Allecto breuibus torquata colubris,
      suntque sepulcrali lumina mota face.
    maesta tamen scopulos fruticosaque litora calco;
      quaque patent oculis litora lata meis,
    siue die laxatur humus, seu frigida lucent
      sidera, prospicio, quis freta uentus agat,
    et quaecumque procul uenientia lintea uidi,
      protinus illa meos auguror esse deos;
    in freta procurro, uix me retinentibus undis,
      mobile qua primas porrigit aequor aquas;
    quo magis accedunt, minus et minus utilis adsto:
      linquor et ancillis excipienda cado.
    est sinus, adductos modice falcatus in arcus;
      ultima praerupta cornua mole rigent:
    hinc mihi suppositas inmittere corpus in undas
      mens fuit et, quoniam fallere pergis, erit.
    ad tua me fluctus proiectam litora portent,
      occurramque oculis intumulata tuis,
    duritia ferrum ut superes adamantaque teque,
      'non tibi sic' dices 'Phylli, sequendus eram'.
    saepe uenenorum sitis est mihi, saepe cruenta
      traiectam gladio morte perire iuuat;
    colla quoque, infidis quia se nectenda lacertis
      praebuerunt, laqueis inplicuisse iuuat.
    stat nece matura tenerum pensare pudorem;
      in necis electu parua futura morast.
    inscribere meo causa inuidiosa sepulcro;
      aut hoc aut simili carmine notus eris:
    'Phyllida Demophoon leto dedit hospes amantem:
      ille necis causam praebuit, ipsa manum.'


_217. Elegy on the Death of Tibullus_

    MEMNONA si mater, mater plorauit Achillem,
      et tangunt magnas tristia fata deas,
    flebilis indignos, Elegea, solue capillos!
      a! nimis ex uero nunc tibi nomen erit:
    ille tui uates operis, tua fama, Tibullus
      ardet in exstructo, corpus inane, rogo.
    ecce, puer Veneris fert euersamque pharetram
      et fractos arcus et sine luce facem;
    adspice, demissis ut eat miserabilis alis
      pectoraque infesta tundat aperta manu;
    excipiunt lacrimas sparsi per colla capilli,
      oraque singultu concutiente sonant:
    fratris in Aeneae sic illum funere dicunt
      egressum tectis, pulcher Iule, tuis;
    nec minus est confusa Venus moriente Tibullo
      quam iuueni rupit cum ferus inguen aper.
    at sacri uates et diuum cura uocamur;
      sunt etiam qui nos numen habere putent.
    scilicet omne sacrum mors inportuna profanat,
      omnibus obscuras inicit illa manus!
    quid pater Ismario, quid mater, profuit Orpheo?
      carmine quid uictas obstipuisse feras?
    'aelinon' in siluis idem pater 'aelinon!' altis
      dicitur inuita concinuisse lyra;
    adice Maeoniden, a quo ceu fonte perenni
      uatum Pieriis ora rigantur aquis;
    hunc quoque summa dies nigro submersit Auerno.
      defugiunt auidos carmina sola rogos:
    durat, opus uatum, Troiani fama laboris
      tardaque nocturno tela retexta dolo.
    sic Nemesis longum, sic Delia nomen habebunt,
      altera cura recens, altera primus amor.
    quid uos sacra iuuant? quid nunc Aegyptia prosunt
      sistra? quid in uacuo secubuisse toro?
    cum rapiunt mala fata bonos (ignoscite fasso!),
      sollicitor nullos esse putare deos.
    uiue pius: moriere; pius cole sacra: colentem
      mors grauis a templis in caua busta trahet;
    carminibus confide bonis: iacet, ecce, Tibullus;
      uix manet e toto parua quod urna capit.
    tene, sacer uates, flammae rapuere rogales
      pectoribus pasci nec timuere tuis?
    aurea sanctorum potuissent templa deorum
      urere, quae tantum sustinuere nefas.
    auertit uultus Erycis quae possidet arces:
      sunt quoque qui lacrimas continuisse negant.
    sed tamen hoc melius quam si Phaeacia tellus
      ignotum uili supposuisset humo:
    hinc certe grauidos fugientis pressit ocellos
      mater et in cineres ultima dona tulit;
    hinc soror in partem misera cum matre doloris
      uenit inornatas dilaniata comas,
    cumque tuis sua iunxerunt Nemesisque priorque
      oscula nec solos destituere rogos.
    Delia descendens 'felicius' inquit 'amata
      sum tibi: uixisti, dum tuus ignis eram'.
    cui Nemesis 'quid' ait 'tibi sunt mea damna dolori?
      me tenuit moriens deficiente manu'.
    si tamen e nobis aliquid nisi nomen et umbra
      restat, in Elysia ualle Tibullus erit:
    obuius huic uenias hedera iuuenalia cinctus
      tempora cum Caluo, docte Catulle, tuo;
    tu quoque, si falsumst temerati crimen amici,
      sanguinis atque animae prodige Galle tuae.
    his comes umbra tuast; siquast modo corporis umbra,
      auxisti numeros, culte Tibulle, pios.
    ossa quieta, precor, tuta requiescite in urna,
      et sit humus cineri non onerosa tuo!


_218. A Friend in Need_

    O MIHI post nullos umquam memorande sodalis,
      O cui praecipue sors mea uisa sua est,
    attonitum qui me, memini, carissime, primus
      ausus es adloquio sustinuisse tuo,
    qui mihi consilium uiuendi mite dedisti,
      cum foret in misero pectore mortis amor,
    scis bene, cui dicam, positis pro nomine signis,
      officium nec te fallit, amice, tuum.
    haec mihi semper erunt imis infixa medullis,
      perpetuusque animae debitor huius ero,
    spiritus et uacuas prius hic tenuandus in auras
      ibit, et in tepido deseret ossa rogo,
    quam subeant animo meritorum obliuia nostro,
      et longa pietas excidat ista die.
    di tibi sint faciles, tibi di nullius egentem
      fortunam praestent dissimilemque meae.
    si tamen haec nauis uento ferretur amico,
      ignoraretur forsitan ista fides.
    Thesea Perithous non tam sensisset amicum,
      si non infernas uiuus adisset aquas.
    ut foret exemplum ueri Phoceus amoris,
      fecerunt furiae, tristis Oresta, tuae.
    si non Euryalus Rutulos cecidisset in hostis,
      Hyrtacidae Nisi gloria nulla foret.
    scilicet ut fuluum spectatur in ignibus aurum,
      tempore sic duro est inspicienda fides.
    dum iuuat et uultu ridet Fortuna sereno,
      indelibatas cuncta sequuntur opes:
    at simul intonuit, fugiunt, nec noscitur ulli,
      agminibus comitum qui modo cinctus erat.
    atque haec, exemplis quondam collecta priorum,
      nunc mihi sunt propriis cognita uera malis.
    uix duo tresue mihi de tot superestis amici;
      cetera Fortunae, non mea turba fuit.
    quo magis, o pauci, rebus succurrite laesis,
      et date naufragio litora tuta meo,
    neue metu falso nimium trepidate, timentes,
      hae offendatur ne pietate deus!
    saepe fidem aduersis etiam laudauit in armis
      inque suis amat hanc Caesar, in hoste probat.
    causa mea est melior, qui non contraria foui
      arma, sed hanc merui simplicitate fugam.
    inuigiles igitur nostris pro casibus, oro,
      deminui siqua numinis ira potest.
    scire meos casus siquis desiderat omnis,
      plus quam quod fieri res sinit ille petit.
    tot mala sum passus quot in aethere sidera lucent,
      paruaque quot siccus corpora puluis habet:
    multaque credibili tulimus maiora ratamque,
      quamuis acciderint, non habitura fidem.
    pars etiam quaedam mecum moriatur oportet,
      meque uelim possit dissimulante tegi.
    si uox infragilis, pectus mihi firmius aere,
      pluraque cum linguis pluribus ora forent,
    non tampem idcirco complecterer omnia uerbis,
      materia uiris exsuperante meas.
    pro duce Neritio docti mala nostra poetae
      scribite: Neritio nam mala plura tuli.
    ille breui spatio multis errauit in annis
      inter Dulichias Iliacasque domos:
    nos freta sideribus totis distantia mensos
      sors tulit in Geticos Sarmaticosque sinus.
    ille habuit fidamque manum sociosque fidelis:
      me profugum comites deseruere mei.
    ille suam laetus patriam uictorque petebat:
      a patria fugi uictus et exsul ego.
    nec mihi Dulichium domus est Ithaceue Samosue,
      poena quibus non est grandis abesse locis,
    sed quae de septem totum circumspicit orbem
      montibus, imperii Roma deumque locus.
    illi corpus erat durum patiensque laborum:
      inualidae uires ingenuaeque mihi.
    ille erat assidue saeuis agitatus in armis:
      adsuetus studiis mollibus ipse fui.
    me deus oppressit, nullo mala nostra leuante:
      bellatrix illi diua ferebat opem.
    cumque minor Ioue sit, tumidis qui regnat in undis,
      illum Neptuni, me Iouis ira premit.
    adde, quod illius pars maxima ficta laborum,
      ponitur in nostris fabula nulla malis.
    denique quaesitos tetigit tamen ille penatis,
      quaeque diu petiit, contigit arua tamen:
    at mihi perpetuo patria tellure carendum est,
      ni fuerit laesi mollior ira dei.


_219. To Maximus: on the Death of Celsus_

    QVAE mihi de rapto tua uenit epistola Celso,
      protinus est lacrimis umida facta meis.
    quodque nefas dictu, fieri nec posse putaui,
      inuitis oculis littera lecta tua est.
    nec quicquam ad nostras peruenit acerbius auris
      ut sumus in Ponto, perueniatque, precor.
    ante meos oculos tamquam praesentis imago
      haeret, et exstinctum uiuere fingit amor.
    saepe refert animus lusus grauitate carentis,
      seria cum liquida saepe peracta fide.
    nulla tamen subeunt mihi tempora densius illis,
      quae uellem uitae summa fuisse meae,
    cum domus ingenti subito mea lapsa ruina
      concidit in domini procubuitque caput.
    adfuit ille mihi, cum me pars magna reliquit,
      Maxime! fortunae nec fuit ipse comes.
    illum ego non aliter flentem mea funera uidi,
      ponendus quam si frater in igne foret.
    haesit in amplexu consolatusque iacentem est,
      cumque meis lacrimis miscuit usque suas.
    o! quotiens uitae custos inuisus amarae
      continuit promptas in mea fata manus!
    o! quotiens dixit 'placabilis ira deorum est:
      uiue nec ignosci tu tibi posse nega'.
    uox tamen illa fuit celeberrima, 'respice, quantum
      debeat auxilium Maximus esse tibi.
    Maximus incumbet, quaque est pietate, rogabit,
      ne sit ad extremum Caesaris ira tenax:
    cumque suis fratris uiris adhibebit, et omnem,
      quo leuius doleas, experietur opem.'
    haec mihi uerba malae minuerunt taedia uitae.
      quae tu ne fuerint, Maxime, uana, caue.
    huc quoque uenturum mihi se iurare uolebat,
      non nisi te longae ius sibi dante uiae.
    nam tua non alio coluit penetralia ritu,
      terrarum dominos quam colis ipse deos.
    crede mihi, multos habeas cum dignus amicos,
      non fuit e multis quolibet ille minor,
    si modo non census nec clarum nomen auorum,
      sed probitas magnos ingeniumque facit.
    iure igitur lacrimas Celso libamus adempto,
      cum fugerem, uiuo quas dedit ille mihi:
    carmina iure damus raros testantia mores,
      ut tua uenturi nomina, Celse, legant.
    hoc est, quod possim Geticis tibi mittere ab aruis:
      hoc solum est, istic quod liquet esse meum.
    funera non potui comitare, nec ungere corpus:
      atque tuis toto diuidor orbe rogis.
    qui potuit, quem tu pro numine uiuus habebas,
      praestitit officium Maximus omne tibi.
    ille tibi exsequias et magni funus honoris
      fecit, et in gelidos uersit amoma sinus,
    diluit et lacrimis maerens unguenta profusis,
      ossaque uicina condita texit humo.
    qui quoniam exstinctis quae debet, praestat amicis,
      et nos exstinctis adnumerare potest.


_220. Lines Written in Sickness_

    HAEC mea, si casu miraris, epistula quare
      alterius digitis scripta sit: aeger eram.
    aeger in extremis ignoti partibus orbis,
      incertusque meae paene salutis eram.
    quem mihi nunc animum dira regione iacenti
      inter Sauromatas esse Getasque putes,
    nec caelum patior, nec aquis adsueuimus istis,
      terraque nescio quo non placet ipsa modo.
    non domus apta satis, non hic cibus utilis aegro,
      nullus Apollinea qui leuet arte malum,
    non qui soletur, non qui labentia tarde
      tempora narrando fallat, amicus adest.
    lassus in extremis iaceo populisque locisque,
      et subit adfecto nunc mihi quicquid abest.
    omnia cum subeant, uincis tamen omnia, coniunx,
      et plus in nostro pectore parte tenes.
    te loquor absentem, te uox mea nominat unam;
      nulla uenit sine te nox mihi, nulla dies.
    quin etiam sic me dicunt aliena locutum,
      ut foret amenti nomen in ore tuum.
    si iam deficiam, suppressaque lingua palato
      uix instillato restituenda mero,
    nuntiet huc aliquis dominam uenisse, resurgam,
      spesque tui nobis causa uigoris erit.
    ergo ego sum dubius uitae, tu forsitan istic
      iucundum nostri nescia tempus agis?
    non agis; adfirmo. liquet hoc, carissima, nobis,
      tempus agi sine me non nisi triste tibi.
    si tamen inpleuit mea sors, quos debuit, annos,
      et mihi uiuendi tam cito finis adest,
    quantum erat, o magni, morituro parcere, diui,
      ut saltem patria contumularer humo?
    uel poena in tempus mortis dilata fuisset,
      uel praecepisset mors properata fugam.
    integer hanc potui nuper bene reddere lucem;
      exsul ut occiderem, nunc mihi uita data est.
    tam procul ignotis igitur moriemur in oris,
      et fient ipso tristia fata loco;
    nec mea consueto languescent corpora lecto,
      depositum nec me qui fleat, ullus erit;
    nec dominae lacrimis in nostra cadentibus ora
      accedent animae tempora parua meae;
    nec mandata dabo, nec cum clamore supremo
      labentis oculos condet amica manus,
    sed sine funeribus caput hoc, sine honore sepulcri
      indeploratum barbara terra teget!
    ecquid, ubi audieris, tota turbabere mente,
      et feries pauida pectora fida manu?
    ecquid, in has frustra tendens tua brachia partis,
      clamabis miseri nomen inane uiri?
    parce tamen lacerare genas, nec scinde capillos:
      non tibi nunc primum, lux mea, raptus ero.
    cum patriam amisi, tunc me periisse putato:
      et prior et grauior mors fuit illa mihi.
    nunc, si forte potes,--sed non potes, optima coniunx--
      finitis gaude tot mihi morte malis.
    quod potes, extenua forti mala corde ferendo,
      ad quae iam pridem non rude pectus habes.
    atque utinam pereant animae cum corpore nostrae,
      effugiatque auidos pars mihi nulla rogos.
    nam si morte carens uacua uolat altus in aura
      spiritus, et Samii sunt rata dicta senis,
    inter Sarmaticas Romana uagabitur umbras,
      perque feros manis hospita semper erit;
    ossa tamen facito parua referantur in urna:
      sic ego non etiam mortuus exsul ero.
    non uetat hoc quisquam: fratrem Thebana peremptum
      supposuit tumulo rege uetante soror.
    atque ea cum foliis et amomi puluere misce,
      inque suburbano condita pone solo;
    quoque legat uersus oculo properante uiator,
      grandibus in tituli marmore caede notis:
    HIC . EGO . QVI . IACEO . TENERORVM . LVSOR . AMORVM
      INGENIO . PERII . NASO . POETA . MEO.
    AT . TIBI . QVI . TRANSIS . NE . SIT . GRAVE . QVISQVIS . AMASTI
      DICERE . NASONIS . MOLLITER . OSSA . CVBENT.
    hoc satis in titulo est. etenim maiora libelli
      et diuturna magis sunt monimenta mihi,
    quos ego confido, quamuis nocuere, daturos
      nomen et auctori tempora longa suo.
    tu tamen exstincto feralia munera semper
      deque tuis lacrimis umida serta dato.
    quamuis in cineres corpus mutauerit ignis,
      sentiet officium maesta fauilla pium.
    scribere plura libet. sed uox mihi fessa loquendo
      dictandi uiris siccaque lingua negat.
    accipe supremo dictum mihi forsitan ore,
      quod, tibi qui mittit, non habet ipse, uale!


_221. The Immortality of Poetry_

    QVID mihi, Liuor edax, ignauos obicis annos,
      ingeniique uocas carmen inertis opus;
    non me more patrum, dum strenua sustinet aetas,
      praemia militiae puluerulenta sequi
    nec me uerbosas leges ediscere nec me
      ingrato uocem prostituisse foro?
    mortalest, quod quaeris, opus; mihi fama perennis
      quaeritur, in toto semper ut orbe canar.
    uiuet Maeonides, Tenedos dum stabit et Ide,
      dum rapidas Simois in mare uoluet aquas;
    uiuet et Ascraeus, dum mustis uua tumebit,
      dum cadet incurua falce resecta Ceres;
    Battiades semper toto cantabitur orbe:
      quamuis ingenio non ualet, arte ualet;
    nulla Sophocleo ueniet iactura cothurno;
      cum sole et luna semper Aratus erit;
    dum fallax seruus, durus pater, inproba lena
      uiuent et meretrix blanda, Menandros erit;
    Ennius arte carens animosique Accius oris
      casurum nullo tempore nomen habent.
    Varronem primamque ratem quae nesciet aetas,
      aureaque Aesonio terga petita duci?
    carmina sublimis tunc sunt peritura Lucreti,
      exitio terras cum dabit una dies;
    Tityrus et segetes Aeneiaque arma legentur,
      Roma triumphati dum caput orbis erit;
    donec erunt ignes arcusque Cupidinis arma,
      discentur numeri, culte Tibulle, tui;
    Gallus et Hesperiis et Gallus notus Eois,
      et sua cum Gallo nota Lycoris erit.
    ergo, cum silices, cum dens patientis aratri
      depereant aeuo, carmina morte carent:
    cedant carminibus reges regumque triumphi,
      cedat et auriferi ripa benigna Tagi!
    uilia miretur uulgus; mihi flauus Apollo
      pocula Castalia plena ministret aqua,
    sustineamque coma metuentem frigora myrtum
      atque ita sollicito multus amante legar!
    pascitur in uiuis Liuor, post fata quiescit,
      cum suus ex merito quemque tuetur honos.
    ergo etiam cum me supremus adederit ignis,
      uiuam, parsque mei multa superstes erit.




ANONYMOUS

  circa 10 A.D. (?).


_222. Exordium to a Poem on the Sea_

    TETHYA marmoreo fecundam pandere ponto
    et salis aequorea uiridantis mole cauernas
    quaeque sub aestifluis Thetis umida continet antris
    coeptanti, Venus alma, faue, quae, semina caeli
    parturiente salo, diuini germinis aestu
    spumea purpurei dum sanguinat unda profundi,
    nasceris e pelago, placido dea prosata mundo!
    nam cum prima foret rebus natura ferundis
    in foedus conexa suum, ne staret inerti
    machina mole uacans, tibi primum candidus aether
    astrigeram faciem nitido gemmauit Olympo.
    te fecunda sinu tellus amplexa resedit
    ponderibus librata suis, elementaque iussa
    aeternas seruare uices. tu fetibus auges
    cuncta suis, totus pariter tibi parturit orbis.
    quare, diua, precor, quoniam tua munera paruo
    ausus calle sequor, uitreo de gurgite uultus
    dextera prome pios et numine laeta sereno
    Pierias age pande uias: da Nerea molli
    pacatum candere freto uotisque litata
    fac saltem primas pelagi libemus harenas.




TIBERIVS CLAVDIVS CAESAR GERMANICVS

  15 B.C.-19 A.D.


_223. From the Golden to the Iron Age_

    VIRGINIS inde subest facies, cui plena sinistra
    fulget spica manu maturisque ardet aristis.
    quam te, diua, uocem? tangunt mortalia si te
    carmina nec surdam praebes uenerantibus aurem,
    exosa heu mortale genus, medio mihi cursu
    stabunt quadripedes et flexis laetus habenis
    teque tuumque canam terris uenerabile numen.
      aurea pacati regeres cum saecula mundi,
    Iustitia inuiolata malis, placidissima uirgo,
    siue illa Astraei genus es, quem fama parentem
    tradidit astrorum, seu uera intercidit aeuo
    ortus fama tui, mediis te laeta ferebas
    sublimis populis nec dedignata subire
    tecta hominum et puros sine crimine, diua, penatis,
    iura dabas cultuque nouo rude uulgus in omnis
    formabas uitae sinceris artibus usus.
    nondum uesanos rabies nudauerat ensis
    nec consanguineis fuerat discordia nota,
    ignotique maris cursus priuataque tellus
    grata satis, neque per dubios auidissima uentos
    spes procul amotas fabricata naue petebat
    diuitias, fructusque dabat placata colono
    sponte sua tellus nec parui terminus agri
    praestabat dominis sine eo tutissima rura.
      at postquam argenti creuit deformior aetas,
    rarius inuisit maculatas fraudibus urbis
    seraque ab excelsis descendens montibus ore
    uelato tristisque genas abscondita rica,
    nulliusque larem, nullos adit illa penatis.
    tantum cum trepidum uulgus coetusque notauit
    increpat 'o patrum suboles oblita priorum,
    degeneres semper semperque habitura minores,
    quid me, cuius abit usus, per uota uocatis?
    quaerenda est sedes nobis noua, saecula uestra
    Martibus indomitis tradam scelerique cruento'.
    haec effata super montis abit alite cursu,
    attonitos linquens populos grauiora pauentis.
      aerea sed postquam proles terris data nec iam
    semina uirtutis uitiis demersa resistunt
    ferrique inuento mens est laetata metallo
    polluit et taurus mensas adsuetus aratro,
    deseruit propere terras iustissima uirgo
    et caeli est sortita locum, qua proximus illi
    tardus in occasum sequitur sua plaustra Bootes.


_224. At the Tomb of Hector_

    MARTIA progenies, Hector, tellure sub ima
      (fas audire tamen si mea uerba tibi),
    respira, quoniam uindex tibi contigit heres,
      qui patriae famam proferat usque tuae.
    Ilios en surgit rursum inclita, gens colit illam
      te Marte inferior, Martis amica tamen.
    Myrmidonas periisse omnes dic, Hector, Achilli,
      Thessaliam et magnis esse sub Aeneadis.




C. IVLIVS PHAEDRVS

  15 B.C.-45 A.D.


_225. Socrates_

    VVLGARE amici nomen, sed rara est fides.
    cum paruas aedis sibi fundasset Socrates
    (cuius non fugio mortem si famam adsequar,
    et cedo inuidiae, dummodo absoluar cinis),
    ex populo sic nescio quis, ut fieri solet;
    'quaeso, tam angustam talis uir ponis domum?'
    'utinam' inquit 'ueris hanc amicis impleam!'


_226. Opportunity_

    CVRSV uolucri pendens, cum nouacula,
    caluus, comosa fronte, nudo occipitio
    (quem si occuparis, teneas; elapsum semel
    non ipse possit Iuppiter reprehendere),
    occasionem rerum significat breuem.
      effectus impediret ne segnis mora,
    finxere antiqui talem effigiem Temporis.


_227. Epilogue_

    ADHVC supersunt multa quae possim loqui,
    et copiosa abundat rerum uarietas;
    sed temperatae suaues sunt argutiae,
    immodicae offendunt. quare, uir sanctissime,
    Particulo, chartis nomen uicturum meis,
    Latinis dum manebit pretium litteris,
    si non ingenium, certe breuitatem adproba,
    quae commendari tanto debet iustius,
    quanto poetae sunt molesti ualidius.




ANONYMOUS

  10 B.C.-50 A.D.


_228. Poetry and Science_

(_Prologue to a Poem on Aetna_)

    AVREA securi quis nescit saecula regis?
    cum domitis nemo Cererem iactaret in aruis
    uenturisque malas prohiberet fructibus herbas,
    annua sed saturae complerent horrea messes,
    ipse suo flueret Bacchus pede mellaque lentis
    penderent foliis et pingui Pallas oliuae,
    secretos amnis ageret cum gratia ruris?
    non cessit cuiquam melius sua tempora nosse.
    ultima quis tacuit iuuenum certamina Colchos?
    quis non Argolico defleuit Pergamon igni
    impositam et tristi natorum funere matrem
    auersumue diem sparsumue in semina dentem?
    quis non periurae doluit mendacia puppis
    desertam uacuo Minoida litore questus,
    quicquid et antiquom iactata est fabula carmen?
      fortius ignotas molimur pectore curas:
    qui tanto motus operi, quae causa perennis
    explicet in densum flammas et trudat ab imo
    ingenti sonitu molis et proxima quaeque
    ignibus irriguis urat--mens carminis haec est.
      principio ne quem capiat fallacia uatum
    sedis esse dei tumidisque e faucibus ignem
    Volcani ruere et clausis resonare cauernis
    festinantis opus: non est tam sordida diuis
    cura neque extremas ius est dimittere in artis
    sidera; subducto regnant sublimia caelo
    illa neque artificum curant tractare laborem.
      discrepat a prima facies haec altera uatum:
    illis Cyclopas memorant fornacibus usos,
    cum super incudem numerosa in uerbera fortes
    horrendum magno quaterent sub pondere fulmen
    armarentque Iouem: turpe est sine pignore carmen.
      proxima uiuaces Aetnaei uerticis ignis
    impia sollicitat Phlegraeis fabula castris.
    temptauere (nefas) olim detrudere mundo
    sidera captiuique Iouis transferre gigantes
    imperium et uicto leges imponere caelo.
    (his natura sua est aluo tenus, ima per orbis
    squameus intortos sinuat uestigia serpens.)
    construitur magnis ad proelia montibus agger:
    Pelion Ossa grauat, summus premit Ossan Olympus.
    iam coaceruatas nituntur scandere molis,
    impius et miles metuentia comminus astra
    prouocat, infestus cunctos ad proelia diuos
    prouocat. admotis conterrita sidera signis,
    Iuppiter et caelo metuit dextramque corusca
    armatus flamma remouet caligine mundum.
    incursant uasto primum clamore gigantes:
    hic magno tonat ore pater geminantque fauentes
    undique discordes comitum simul agmine uenti.
    densa per attonitas rumpuntur flumina nubis
    atque in bellandum quae cuique potentia diuom
    in commune uenit. iam patri dextera Pallas
    et Mars laeuos erat, iam cetera turba deorum,
    stant utrimque deae: ualidos tum Iuppiter ignis
    increpat et iacto proturbat fulmine montis.
    illinc disiectae uerterunt terga ruinae
    infertae diuis acies atque impius hostis
    praeceps cum castris agitur materque iacentis
    impellens natos. tunc pax est reddita mundo,
    tunc liber cessat; uenit per sidera: caelum
    defensique decus mundi nunc redditur astris.
    gurgite Trinacrio morientem Iuppiter Aetna
    obruit Enceladon, uasto qui pondere montis
    aestuat et petulans exspirat faucibus ignem.
      haec est uentosae uolgata licentia famae.
    uatibus ingenium est: hinc audit nobile carmen.
    plurima pars scaenae rerum est fallacia: uates
    sub terris nigros uiderunt carmine manis
    atque inter cineres Ditis pallentia regna,
    mentiti uates Stygias undasque canisque.
    hi Tityon poena strauere in iugera foedum;
    sollicitant illi te circum, Tantale, cena
    sollicitantque siti; Minos, tuaque, Aeace, in umbris
    iura canunt idemque rotant Ixionis orbem,--
    quicquid et interius falsi sibi conscia terra est.
    nec tu, terra, satis: speculantur numina diuom
    nec metuunt oculos alieno admittere caelo.
    norunt bella deum, norunt abscondita nobis
    coniugia et falsa quotiens sub imagine peccet,
    taurus in Europen, in Ledam candidus ales,
    Iuppiter, ut Danaae pretiosus fluxerit imber.
      debita carminibus libertas ista, sed omnis
    in uero mihi cura: canam, quo feruida motu
    aestuet Aetna nouosque rapax sibi conferat ignis.


_229. Precatio Terrae_

    DEA sancta Tellus, rerum naturae parens,
    quae cuncta generas et regeneras indidem,
    quae sola praestas tuam tutelam gentibus,
    caeli ac maris diua arbitra rerumque omnium,
    per quam silet natura et somnos concipit,
    itemque lucem reparas et noctem fugas:
    tu Ditis umbras tegis et inmensum chaos
    uentosque et imbris tempestatesque cohibes
    et, cum libet, dimittis et misces freta
    fugasque solis et procellas concitas,
    itemque, cum uis, hilarem promittis diem.
    tu alimenta uitae tribuis perpetua fide,
    et, cum recesserit anima, in tete refugimus:
    ita, quidquid tribuis, in te cuncta recidunt.
    merito uocaris Magna tu Mater deum,
    pietate quia uicisti diuum numina;
    tu es illa uere gentium et diuum parens:
    sine qua nec moritur quicquam nec nasci potest:
    tu es Magna tuque diuum regina es, dea.
    te, diua, adoro tuumque ego numen inuoco,
    facilisque praestes hoc mihi quod te rogo;
    referamque, diua, gratias merito tibi.
    fidem quaeso, exaudi, et faue coeptis meis;
    hoc quod peto a te, diua, mihi praesta uolens.
    herbas, quascumque generat maiestas tua,
    salutis causa tribuis cunctis gentibus:
    hanc nunc mihi permittas medicinam tuam.
    ueniat medicina cum tuis uirtutibus:
    quidque ex his fecero, habeat euentum bonum,
    cuique easdem dedero quique easdem a me acceperint,
    sanos eosdem praestes. nunc, diua, hoc mihi
    maiestas praestet tua quod supplex postulo.


  circa 35 A.D.


_230. Epitaph of Homonoea and Atimetus_

    TV qui secura procedis mente, parumper
      siste gradum, quaeso, uerbaque pauca lege.
    illa ego quae claris fueram praelata puellis,
      hoc Homonoea breui condita sum tumulo,
    cui formam Paphie, Charites tribuere decorem,
      quam Pallas cunctis artibus erudiit.
    nondum bis denos aetas mea uiderat annos,
      iniecere manus inuida fata mihi.
    nec pro me queror hoc, morte est mihi tristior ipsa
      maeror Atimeti coniugis ille mei.
    'sit tibi terra leuis, mulier dignissima uita
    quaeque tuis olim perfruerere bonis.'

    Si pensare animas sinerent crudelia fata
      et posset redimi morte aliena salus.
    quantulacumque meae debentur tempora uitae,
      pensassem pro te, cara Homonoea, libens.
    at nunc quod possum, fugiam lucemque deosque,
      ut te matura per Styga morte sequar.
    'parce tuam, coniux, fletu quassare iuuentam
      fataque maerendo sollicitare mea.
    nil prosunt lacrimae nec possunt fata moueri.
      uiximus, hic omnis exitus unus habet.
    parce: ita non unquam similem experiare dolorem
      et faueant uotis numina cuncta tuis.
    quodque mihi eripuit mors inmatura iuuentae,
      id tibi uicturo proroget ulterius.'


_231. The Complaint of the Garden God_

    QVID frustra quereris, colone, mecum
    quod quondam bene fructuosa malus
    autumnis sterilis duobus adstem?
    non me praegrauat, ut putas, senectus,
    nec sum grandine uerberata dura,
    nec gemmas modo germine exeuntis
    seri frigoris ustulauit aura,
    nec uenti pluuiaeue siccitasue,
    quod de se quererer, malum dederunt;
    non sturnus mihi gracculusue raptor
    aut cornix anus aut aquosus anser
    aut coruus nocuit siticulosus:
    sed quod carmina pessimi poetae
    ramis sustineo laboriosis.




L. ANNAEVS SENECA

  4 B.C.-65 A.D.


_232. Time_

    OMNIA tempus edax depascitur, omnia carpit,
      omnia sede mouet, nil sinit esse diu.
    flumina deficiunt, profugum mare litora siccant,
      subsidunt montes et iuga celsa ruunt.
    quid tam parua loquor? moles pulcherrima caeli
      ardebit flammis tota repente suis.
    omnia mors poscit. lex est, non poena, perire:
      hic aliquo mundus tempore nullus erit.


_233. Corsica_

    BARBARA praeruptis inclusa est Corsica saxis,
      horrida, desertis undique uasta locis.
    non poma autumnus, segetes non educat aestas
      canaque Palladio munere bruma caret,
    imbriferum nullo uer est laetabile fetu
      nullaque in infausto nascitur herba solo.
    non panis, non haustus aquae, non ultimus ignis:
      hic sola haec duo sunt, exsul et exsilium.


_234. Athens_

    QVISQVIS Cecropias hospes cognoscis Athenas,
      quae ueteris famae uix tibi signa dabunt,
    'hasne dei' dices 'caelo petiere relicto?
      pugnaque partitis haec fuit ora deis?'
    idem Agamemnonias dices cum uideris arces:
      'heu uictrix uicta uastior urbe iacet!'
    hae sunt, quas merito quondam est mirata uetustas;
      magnarum rerum magna sepulcra uides!


_235. Britain_

    VICTA prius nulli, nullo spectata triumpho
      inlibata tuos gens patet in titulos.
    fabula uisa diu medioque recondita ponto
      libera uictori quam cito colla dedit!


_236. On the Death of Crispus_

    ABLATVS mihi Crispus est amicus,
    pro quo si pretium dari liceret,
    nostros diuiderem libenter annos.
    nunc pars optima me mei reliquit,
    Crispus, praesidium meum, uoluptas,
    pectus, deliciae: nihil sine illo
    laetum mens mea iam putabit esse.
    consumptus male debilisque uiuam:
    plus quam dimidium mei recessit.


_237. The Only Immortality_

_i_

    HAEC urbem circa stulti monumenta laboris
      quasque uides molis, Appia, marmoreas,
    pyramidasque ausas uicinum attingere caelum,
      pyramidas, medio quas fugit umbra die,
    et Mausoleum, miserae solacia mortis,
      intulit externum quo Cleopatra uirum,
    concutiet sternetque dies, quoque altius exstat
      quodque opus, hoc illud carpet edetque magis.
    carmina sola carent fato mortemque repellunt:
      carminibus uiues semper, Homere, tuis.

_ii_

    Nullum opus exsurgit quod non annosa uetustas
      expugnet, quod non uertat iniqua dies,
    tu licet extollas magnos ad sidera montis
      et Lydas aeques marmore pyramidas.
    ingenio mors nulla nocet, uacat undique tutum:
      inlaesum semper carmina nomen habent.


_238. The Last Pilgrimage_

    QVANTVS incedit populus per urbis
    ad noui ludos auidus theatri,
    quantus Eleum ruit ad Tonantem,
    quinta cum sacrum reuocauit aestas;
    quanta, cum longae redit hora nocti
    crescere et somnos cupiens quietos
    Libra Phoebeos tenet aequa currus,
    turba secretam Cererem frequentat
    et citi tectis properant relictis
    Attici noctem celebrare mystae:
    tanta per campos agitur silentis
    turba; pars tarda graditur senecta,
    tristis et longa satiata uita;
    pars adhuc currit melioris aeui:
    uirgines nondum thalamis iugatae
    et comis nondum positis ephebi
    matris et nomen modo doctus infans.
    his datum solis, minus ut timerent,
    igne praelato releuare noctem;
    ceteri uadunt per opaca tristes.
    qualis est uobis animus, remota
    luce cum maestus sibi quisque sensit
    obrutum tota caput esse terra?
    stat chaos densum tenebraeque turpes
    et color noctis malus ac silentis
    otium mundi uacuaeque nubes.
      sera nos illo referat senectus:
    nemo ad id sero uenit, unde numquam,
    cum semel uenit, potent reuerti;
    quid iuuat durum properare fatum?
    omnis haec magnis uaga turba terris
    ibit ad manis facietque inerti
    uela Cocyto: tibi crescit omne,
    et quod occasus uidet et quod ortus.
    parce uenturis: tibi, mors, paramur.
    sis licet segnis, properamus ipsi:
    prima quae uitam dedit hora carpit.


_239. Fatal Beauty_

    ANCEPS forma bonum mortalibus,
    exigui donum breue temporis,
    ut uelox celeri pede laberis!
    Non sic prata nouo uere decentia
    aestatis calidae despoliat uapor,
    saeuit solstitio cum medius dies
    et noctes breuibus praecipitant rotis
    languescunt folio et lilia pallido:
    ut gratae capiti deficiunt comae
    et fulgor teneris qui radiat genis
    momento rapitur nullaque non dies
    formonsi spolium corporis abstulit.
    res est forma fugax: quis sapiens bono
    confidat fragili? dum licet, utere.
    tempus te tacitum subruit, horaque
    semper praeterita deterior subit.
      Quid deserta petis? tutior auiis
    non est forma locis: te nemore abdito
    cum Titan medium constituit diem,
    cingent turba licens Naides improbae,
    formonsos solitae claudere fontibus,
    et somnis facient insidias tuis
    Panas quae Dryades montiuagos petunt.


_240. Death has no Terror_

    VERVM est an timidos fabula decipit
    umbras corporibus uiuere conditis,
    cum coniunx oculis imposuit manum
    supremusque dies solibus obstitit
    et tristis cineres urna cohercuit?
    non prodest animam tradere funeri,
    sed restat miseris uiuere longius?
    an toti morimur nullaque pars manet
    nostri, cum profugo spiritus halitu
    immixtus nebulis cessit in aera
    et nudum tetigit subdita fax latus?
      Quicquid sol oriens, quicquid et occidens
    nouit, caeruleis Oceanus fretis
    quicquid bis ueniens et fugiens lauat,
    aetas Pegaseo corripiet gradu.
    quo bis sena uolant sidera turbine,
    quo cursu properat uoluere saecula
    astrorum dominus, quo properat modo
    obliquis Hecate currere flexibus:
    hoc omnes petimus fata nec amplius,
    iuratos superis qui tetigit lacus,
    usquam est; ut calidis fumus ab ignibus
    uanescit, spatium per breue sordidus,
    ut nubis, grauidas quas modo uidimus,
    arctoi Boreae dissicit impetus:
    sic hic, quo regimur, spiritus effluet.
    post mortem nihil est ipsaque mors nihil,
    uelocis spatii meta nouissima;
    spem ponant auidi, solliciti metum:
    tempus nos auidum deuorat et chaos.
    mors indiuidua est, noxia corpori
    nec parcens animae: Taenara et aspero
    regnum sub domino limen et obsidens
    custos non facili Cerberus ostio
    rumores uacui uerbaque inania
    et par sollicito fabula somnio.
    quaeris quo iaceas post obitum loco?
    quo non nata iacent.


_241. Hymeneal_

      AD regum thalamos numine prospero
      qui caelum superi quique regunt fretum
      adsint cum populis rite fauentibus.
      primum sceptriferis colla Tonantibus
      taurus celsa ferat tergore candido;
      Lucinam niuei femina corporis
      intemptata iugo placet et asperi
      Martis sanguineas quae cohibet manus,
      quae dat belligeris foedera gentibus
      et cornu retinet diuite copiam,
      donetur tenera mitior hostia.
      et tu, qui facibus legitimis ades,
      noctem discutiens auspice dextera
      huc incede gradu marcidus ebrio,
      praecingens roseo tempora uinculo.
      et tu quae, gemini praeuia temporis,
      tarde, stella, redis semper amantibus:
      te matres, auide te cupiunt nurus
      quam primum radios spargere lucidos.

          Vincit uirgineus decor
          longe Cecropias nurus,
          et quas Taygeti iugis
          exercet iuuenum modo
          muris quod caret oppidum,
          et quas Aonius latex
          Alpheosque sacer lauat.

          si forma uelit aspici,
          cedent Aesonio duci
          proles fulminis improbi
          aptat qui iuga tigribus,
          nec non, qui tripodas mouet,
          frater uirginis asperae,
          cedet Castore cum suo
          Pollux caestibus aptior.
          sic, sic, caelicolae, precor,
          uincat femina coniuges,
          uir longe superet uiros.

      Haec cum femineo constitit in choro,
      unius facies praenitet omnibus,
      sic cum sole perit sidereus decor,
      et densi latitant Pleiadum greges
      cum Phoebe solidum lumine non suo
      orbem circuitis cornibus alligat.
      ostro sic niueus puniceo color
      perfusus rubuit, sic nitidum iubar
      pastor luce noua roscidus aspicit.
      ereptus thalamis Phasidis horridi,
      effrenae solitus pectora coniugis
      inuita trepidus prendere dextera,
      felix Aeoliam corripe uirginem
      nunc primum soceris, sponse, uolentibus.
      concesso, iuuenes, ludite iurgio,
      hinc illinc, iuuenes, mittite carmina:
      rara est in dominos iusta licentia.

    Candida thyrsigeri proles generosa Lyaei,
    multifidam iam tempus erat succendere pinum:
    excute sollemnem digitis marcentibus ignem,
    festa dicax fundat conuicia fescenninus,
    soluat turba iocos--tacitis eat illa tenebris,
    si qua peregrino nubit furtiua marito.


_242. The Lot of Kings_

    QVIS uos exagitat furor,
    alternis dare sanguinem
    et sceptrum scelere aggredi?
    nescitis, cupidi arcium,
    regnum quo iaceat loco.
    regem non faciunt opes,
    non uestis Tyriae color,
    non frontis nota regiae,
    non auro nitidae trabes:
    rex est qui posuit metus
    et diri mala pectoris,
    quem non ambitio inpotens
    et numquam stabilis fauor
    uulgi praecipitis mouet,
    non quicquid fodit Occidens
    aut unda Tagus aurea
    claro deuehit alueo,
    non quicquid Libycis terit
    feruens area messibus,
    quem non concutiet cadens
    obliqui uia fulminis,
    non Eurus rapiens mare
    aut saeuo rabidus freto
    uentosi tumor Hadriae,
    quem non lancea militis,
    non strictus domuit chalybs,
    qui tuto positus loco
    infra se uidet omnia
    occurritque suo libens
    fato nec queritur mori.
      Reges conueniant licet
    qui sparsos agitant Dahas,
    qui rubri uada litoris
    et gemmis mare lucidum
    late sanguineis tenent,
    aut qui Caspia fortibus
    recludunt iuga Sarmatis,
    certet Danuuii uadum
    audet qui pedes ingredi
    et (quocumque loco iacent)
    Seres uellere nobiles:
    nil ullis opus est equis,
    nil armis et inertibus
    telis quae procul ingerit
    Parthus, cum simulat fugas,
    admotis nihil est opus
    urbis sternere machinis,
    longe saxa rotantibus.
    mens regnum bona possidet.
    rex est qui metuet nihil,
    rex est qui cupiet nihil:
    hoc regnum sibi quisque dat.
      Stet quicumque uolet potens
    aulae culmine lubrico:
    me dulcis saturet quies;
    obscuro positus loco
    leni perfruar otio,
    nullis notaque litibus
    aetas per tacitum fluat.
    sic cum transierint mei
    nullo cum strepitu dies,
    plebeius moriar senex.
    illi mors grauis incubat
    qui, notus nimis omnibus,
    ignotus moritur sibi.


_243. Mutability_

    NVLLA sors longa est: dolor ac uoluptas
    inuicem cedunt; breuior uoluptas.
    ima permutat leuis hora summis:
    ille qui donat diadema fronti,
    quem genu nixae tremuere gentes,
    cuius ad nutum posuere bella
    Medus et Phoebi propioris Indus
    et Dahae Parthis equitem minati,
    anxius sceptrum tenet et mouentis
    cuncta diuinat metuitque casus
    mobilis rerum dubiumque tempus.
      Vos quibus rector maris atque terrae
    ius dedit magnum necis atque uitae,
    ponite inflatos tumidosque uultus:
    quicquid a uobis minor expauescit,
    maior hoc uobis dominus minatur;
    omne sub regno grauiore regnum est.
    quem dies uidit ueniens superbum,
    hunc dies uidit fugiens iacentem.
      Nemo confidat nimium secundis,
    nemo desperet meliora lassis:
    miscet haec illis prohibensque Clotho
    stare Fortunam rotat omne fatum.
    nemo tam diuos habuit fauentis
    crastinum ut posset sibi polliceri:
    res deus nostras celeri citatas
              turbine uersat.


_244. The Saying of Orpheus_

    VERVM est quod cecinit sacer
    Thressae sub Rhodopes iugis
    aptans Pieriam chelyn
    Orpheus Calliopae genus,
    aeternum fieri nihil.
      Illius stetit ad modos
    torrentis rapidi fragor,
    oblitusque sequi fugam
    amisit liquor impetum;
    et dum fluminibus mora est,
    defecisse putant Geten
    Hebrum Bistones ultimi.
    aduexit uolucrem nemus
    et silua residens uenit:
    aut si qua aera peruolat,
    auditis uaga cantibus
    ales deficiens cadit;
    abrumpit scopulos Athos
    Centauros obiter ferens,
    et iuxta Rhodope stetit
    laxata niue cantibus;
    et quercum fugiens suam
    ad uatem properat Dryas;
    ad cantus ueniunt tuos
    ipsis cum latebris ferae,
    iuxtaque inpauidum pecus
    sedit Marmaricus leo
    nec dammae trepidant lupos
    et serpens latebras fugit.
      Quin per Taenarias foris
    manis cum tacitos adit
    maerentem feriens chelyn,
    cantu Tartara flebili
    et tristis Erebi deos
    uidit nec timuit Stygis
    iuratos superis lacus.
    haesit non stabilis rota
    uicto languida turbine,
    increuit Tityi iecur,
    dum cantus uolucris tenet;
    et uinci lapis improbus
    et uatem uoluit sequi;
    tunc primum Phrygius senex
    undis stantibus immemor
    excussit rabidam sitim
    nec pomis adhibet manus.
    auditum quoque nauita,
    inferni ratis aequoris
    nullo remigio uenit.
    sic cum uinceret inferos
    Orpheus carmine funditus,
    consumptos iterum deae
    supplent Eurydices colus!
    sed dum respicit immemor
    nec credens sibi redditam
    Orpheus Eurydicen sequi,
    cantus praemia perdidit:
    quae nata est iterum perit.
    tunc, solamina cantibus
    quaerens, flebilibus modis
    haec Orpheus cecinit Getis:
      Leges in superos datas
    et qui tempora digerit
    quattuor praecipitis deus
    anni, disposuit uices;
    nulli non auidi colus
    Parcas stamina nectere:
    quod natum est, patitur mori.
      Vati credere Thracio
    deuictus iubet Hercules.
    iam, iam legibus obrutis
    mundo cum ueniet dies,
    australis polus obruet
    quicquid per Libyam iacet
    et sparsus Garamas tenet;
    arctous polus obruet
    quicquid subiacet axibus
    et siccus Boreas ferit.
    amisso trepidus polo
    Titan excutiet diem.
    caeli regia concidens
    ortus atque obitus trahet
    atque omnis pariter deos
    perdet mors aliqua et chaos,
    et mors fata nouissima
    in se constituet sibi.
    quis mundum capiet locus?
    discedet uia Tartari,
    fractis ut pateat polis?
    an quod diuidit aethera
    a terris spatium sat est
    et mundi nimium malis?
    quis tantum capiet nefas,
    fratrum quis superans locus
    pontum Tartara sidera
    regna unus capiet tria?




L. IVNIVS MODERATVS COLVMELLA

  10-80 A.D.


_245. The Flowery Spring_

    QVIN et odoratis messis iam floribus instat:
    iam uer purpureum, iam uersicoloribus anni
    fetibus alma parens pingi sua tempora gaudet.
    iam Phrygiae loti gemmantia lumina promunt
    et coniuentis oculos uiolaria soluunt,
    oscitat et leo et ingenuo confusa rubore
    uirgineas adaperta genas rosa praestat honores
    caelitibus templisque Sabaeum miscet odorem.
    nunc uos Pegasidum comites Acheloidas oro
    Maenaliosque choros Dryadum nymphasque Napaeas,
    quae colitis nemus Amphrysi, quae Thessala Tempe,
    quae iuga Cyllenes et opaci rura Lycaei
    antraque Castaliis semper rorantia guttis,
    et quae Sicanii flores legistis Halaesi
    cum Cereris proles uestris intenta choreis
    aequoris Hennaei uernantia lilia carpsit
    raptaque, Lethaei coniunx mox facta tyranni,
    sideribus tristis umbras et Tartara caelo
    praeposuit Ditemque Ioui letumque saluti
    et nunc inferno potitur Proserpina regno:
    uos quoque iam posito luctu maestoque timore
    huc facili gressu teneras aduertite plantas
    tellurisque comas sacris aptate canistris.
    hinc nullae insidiae nymphis, non ulla rapina;
    casta Fides nobis colitur sanctique Penates.
    omnia plena iocis, securo plena cachinno,
    plena mero, laetisque uirent conuiuia pratis.
    nunc uer egelidum, nunc est mollissimus annus,
    dum Phoebus tener ac tenera decumbere in herba
    suadet et arguto fugientis gramine fontis
    nec rigidos potare iuuat nec sole tepentis.
    iamque Dionaeis redimitur floribus hortus,
    iam rosa mitescit Sarrano clarior ostro.
    nec tam nubifugo Borea Latonia Phoebe
    purpureo radiat uultu, nec Sirius ardor
    sic micat aut rutilus Pyrois aut ore corusco
    Hesperus, Eoo remeat cum Lucifer ortu,
    nec tam sidereo fulget Thaumantias arcu,
    quam nitidis hilares conlucent fetibus horti.
    quare age uel iubare exorto iam nocte suprema,
    uel dum Phoebus equos in gurgite mersat Hibero,
    sicubi odoratas praetexit amaracus umbras,
    carpite, narcissique comas sterilisque balausti.
    et tu, ne Corydonis opes despernat Alexis,
    formoso Nais puero formosior ipsa
    fer calathis uiolam et nigro permixta ligustro
    balsama cum casia nectens croceosque corymbos
    sparge mero Bacchi, nam Bacchus condit odores.
    et uos, agrestes, duro qui pollice mollis
    demetitis flores, cano iam uimine textum
    sirpiculum ferrugineis cumulate hyacinthis.
    iam rosa distendat contorti stamina iunci
    pressaque flammeola rumpatur fiscina calta.
    mercibus ut uernis diues Vortumnus abundet,
    et titubante gradu, multo madefactus Iaccho,
    aere sinus gerulus plenos grauis urbe reportet




ANONYMOUS

  54-5 A.D.


_246. Redeunt Saturnia Regna_

(GLYCERANVS. MYSTES)

    _Gl._ QVID tacitus, Mystes? _My._ curae mea gaudia, turbant:
        cura dapes sequitur, magis inter pocula surgit
        et grauis anxietas laetis incumbere gaudet.

    _Gl._ non satis accipio. _My._ nec me iuuat omnia fari.

    _Gl._ forsitan imposuit pecori lupus? _My._ haud timet hostis
        turba canum uigilans. _Gl._ uigiles quoque somnus obumbrat.

    _My._ altius est, Glycerane, aliquid, non quod patet: erras.

    _Gl._ atquin turbari sine uentis non solet aequor.

    _My._ quod minime reris, satias mea gaudia uexat.

    _Gl._ deliciae somnusque solent adamare querelas.

    _My._ ergo si causas curarum scire laboras--

    _Gl._ quae spargit ramos, tremula nos uestiet umbra
        ulmus, et in tenero corpus summittere prato
        herba iubet: tu dic quae sit tibi causa tacendi.

    _My._ cernis ut adtrito diffusus caespite pagus
        annua uota ferat sollemnisque imbuat aras?
        spirant templa mero, resonant caua tympana palmis,
        Maenalides teneras ducunt per sacra choreas,
        tibia laeta canit, pendet sacer hircus ab ulmo
        et iam nudatis ceruicibus exuit exta.
        ergo nunc dubio pugnant discrimine nati
        et negat huic aeuo stolidum pecus aurea regna?
        Saturni rediere dies Astraeaque uirgo
        tutaque in antiquos redierunt saecula mores.
        condit secura totas spe messor aristas,
        languescit senio Bacchus, pecus errat in herba,
        nec gladio metimus nec clausis oppida muris
        bella tacenda parant; nullo iam noxia partu
        femina quaecumque est hostem parit. arua iuuentus
        nuda fodit tardoque puer domifactus aratro
        miratur patriis pendentem sedibus ensem.
        est procul a nobis infelix gloria Sullae
        trinaque tempestas, moriens cum Roma supremas
        desperauit opes et Martia uendidit arma.
        nunc tellus inculta nouos parit ubere fetus,
        nunc ratibus tutis fera non irascitur unda;
        mordent frena tigres, subeunt iuga saeua leones.
        casta faue, Lucina: tuus iam regnat Apollo!




C. CALPVRNIVS SICVLVS

  circa 55 A.D.


_247. A Singing Match_

(MELIBOEVS. CORYDON. AMYNTAS.)

    _M._  QVID tacitus, Corydon, uultuque subinde minaci
        quidue sub hac platano, quam garrulus adstrepit umor,
        insueta statione sedes? iuuat herbida forsan
        ripa leuatque diem uicini spiritus amnis?

    _C._  carmina iam dudum, non quae nemorale resultent,
        uoluimus, o Meliboee; sed haec, quibus aurea possint
        saecula cantari, quibus et deus ipse canatur,
        qui populos urbisque regit pacemque togatam.

    _M._  dulce quidem resonas, nec te diuersus Apollo
        despicit, o iuuenis, sed magnae numina Romae
        non ita cantari debent, ut ouile Menalcae.

    _C._  quidquid id est, siluestre licet uideatur acutis
        auribus et nostro tantum memorabile pago;
        non mea rusticitas, si non ualet arte polita
        carminis, at certe ualeat pietate probari?
        rupe sub hac eadem, quam proxima pinus obumbrat.
        haec eadem nobis frater meditatur Amyntas
        quem uicina meis natalibus admouet aetas.

    _M._  iam puerum calamos et odorae uincula cerae
        iungere non cohibes, leuibus quem saepe cicutis
        ludere conantem uetuisti fronte paterna?
        dicentem, Corydon, te non semel ista notaui:
        'frange, puer, calamos et inanis desere Musas;
        i, potius glandis rubicundaque collige corna,
        duc ad mulctra greges et lac uenale per urbem
        non tacitus porta. quid enim tibi fistula reddet,
        quo tutere famem? certe mea carmina nemo
        praeter ab his scopulis uentosa remurmurat echo.'

    _C._  haec ego, confiteor, dixi, Meliboee, sed olim:
        non eadem nobis sunt tempora, non deus idem.
        spes magis adridet: certe ne fraga rubosque
        colligerem uiridique famem solarer hibisco,
        tu facis et tua nos alit indulgentia farre;
        tu nostras miseratus opes docilemque iuuentam
        hiberna prohibes ieiunia soluere fago.
        ecce nihil querulum per te, Meliboee, sonamus;
        per te secura saturi recubamus in umbra
        et fruimur siluis Amaryllidos, ultima nuper,
        ultima terrarum, nisi tu, Meliboee, fuisses,
        litora uisuri trucibusque obnoxia Mauris
        pascua Geryonis, liquidis ubi cursibus ingens
        dicitur occiduas impellere Baetis arenas.
        scilicet extremo nunc uilis in orbe iacerem,
        a dolor! et pecudes inter conductus Iberas
        irrita septena modularer sibila canna;
        nec quisquam nostras inter dumeta Camenas
        respiceret; non ipse daret mihi forsitan aurem,
        ipse deus, uacuam, longeque sonantia uota
        scilicet extremo non exaudiret in orbe.
        sed nisi forte tuas melior sonus aduocat auris
        et nostris aliena magis tibi carmina rident,
        uis, hodierna tua subigatur pagina lima?
        nam tibi non tantum uenturos dicere uentos
        agricolis qualemque ferat sol aureus ortum
        attribuere dei, sed dulcia carmina saepe
        concinis, et modo te Baccheis Musa corymbis
        munerat et lauro modo pulcher obumbrat Apollo.
        quod si tu faueas trepido mihi, forsitan illos
        experiar calamos, here quos mihi doctus Iollas
        donauit dixitque: 'trucis haec fistula tauros
        conciliat: nostroque sonat dulcissima Fauno.
        Tityrus hanc habuit, cecinit qui primus in istis
        montibus Hyblaea modulabile carmen auena.'

    _M._  magna petis, Corydon, si Tityrus esse laboras.
        ille fuit uates sacer et qui posset auena
        praesonuisse chelyn, blandae cui saepe canenti
        adlusere ferae, cui substitit aduena quercus.
        quem modo cantantem rutilo spargebat acantho
        Nais et implicitos comebat pectine crinis.

    _C._  est--fateor, Meliboee,--deus: sed nec mihi Phoebus
        forsitan abnuerit; tu tantum commodus audi:
        scimus enim, quam te non aspernetur Apollo.

    _M._  incipe, nam faueo; sed prospice, ne tibi forte
        tinnula tam fragili respiret fistula buxo,
        quam resonare solet, si quando laudat Alexin.
        hos potius, magis hos calamos sectare: canalis
        exprime qui dignas cecinerunt consule siluas.
        incipe, ne dubita, uenit en et frater Amyntas;
        cantibus iste tuis alterno succinet ore.
        ducite, nec mora sit, uicibusque reducite carmen;
        tuque prior, Corydon, tu proximus ibis, Amynta.

    _C._  ab Ioue principium, si quis canit aethera, sumat,
        si quis Atlantiaci pondus molitur Olympi:
        at mihi, qui nostras praesenti numine terras
        perpetuamque regit iuuenili robore pacem,
        laetus et augusto felix adrideat ore.

    _A._  me quoque facundo comitatus Apolline Caesar
        respiciat, montis neu dedignetur adire,
        quos et Phoebus amat, quos Iupiter ipse tuetur:
        in quibus augustos uisurae saepe triumphos
        laurus fructificant uicinaque nascitur arbos.

    _C._  ipse polos etiam qui temperat igne geluque,
        Iupiter ipse parens, cui tu iam proximus esse,
        Caesar, ouas, posito paulisper fulmine saepe
        Cresia rura petit uiridique reclinis in antro
        carmina Dictaeis audit Curetica siluis.

    _A._  aspicis, ut uirides audito Caesare siluae
        conticeant? memini, quamuis urgente procella
        sic nemus immotis subito requiescere ramis,
        et dixi: 'deus hinc, certe deus expulit euros.'
        nec mora; Parrhasiae sonuerunt sibila cannae.

    _C._  adspicis, ut teneros subitus uigor excitet agnos?
        utque superfuso magis ubera lacte grauentur
        et nuper tonsis exundent uellera fetis?
        hoc ego iam, memini, semel hac in ualle notaui
        et uenisse Palen pecoris dixisse magistros.

    _A._  scilicet omnis eum tellus, gens omnis adorat,
        diligiturque deis, quem sic taciturna uerentur
        arbuta, cuius iners audito nomine tellus
        incaluit floremque dedit; cui silua uocato
        densat odore comas, stupefacta regerminat arbos.

    _C._  illius ut primum senserunt numina terrae,
        coepit et uberior sulcis fallentibus olim
        luxuriare seges tandemque legumina plenis
        uix resonant siliquis; nec praefocata malignum
        messis habet lolium nec inertibus albet auenis.

    _A._  iam neque damnatos metuit iactare ligones
        fossor et inuento, si fors dedit, utitur auro;
        nec timet, ut nuper, dum iugera uersat arator,
        ne sonet offenso contraria uomere massa,
        iamque palam presso magis et magis instat aratro.

    _C._  ille dat, ut primas Cereri dare cultor aristas
        possit et intacto Bromium perfundere uino,
        ut nudus ruptas saliat calcator in uuas
        utque bono plaudat paganica turba magistro,
        qui facit egregios ad peruia compita ludos.

    _A._  ille meis pacem dat montibus: ecce per illum,
        seu cantare iuuat seu ter pede laeta ferire
        gramina, nullus obest; licet et cantare choreis
        et cantus uiridante licet mihi condere libro,
        turbida nec calamos iam surdant classica nostros.

    _C._  numine Caesareo securior ipse Lycaeus
        Pan recolit siluas et amoena Faunus in umbra
        securus recubat placidoque in fonte lauatur
        Nais et humanum non calcatura cruorem
        per iuga siccato uelox pede currit Oreas.

    _A._  di, precor, hunc iuuenem, quem uos (neque fallor) ab ipso
        aethere misistis, post longa reducite uitae
        tempora uel potius mortale resoluite pensum
        et date perpetuo caelestia fila metallo:
        sit deus et nolit pensare palatia caelo!

    _C_.  tu modo mutata seu Iupiter ipse figura,
        Caesar, ades seu quis superum sub imagine falsa
        mortalique lates (es enim deus): hunc, precor, orbem
        hos, precor, aeternus populos rege! sit tibi caeli
        uilis amor coeptamque, pater, ne desere pacem!

    _M_.  rustica credebam nemoralis carmina uobis
        concessisse deas et obesis auribus apta;
        uerum, quae paribus modo concinuistis auenis,
        tam liquidum, tam dulce cadunt, ut non ego malim
        quod Peligna solent examina lambere nectar.

    _C_.  o mihi quae tereti decurrent carmina uersu
        tunc, Meliboee, meum si quando montibus istis
        dicar habere Larem, si quando nostra uidere
        pascua contigerit! uellit nam saepius aurem
        inuida Paupertas et dicit: 'ouilia cura!'
        at tu, si qua tamen non aspernanda putabis,
        fer, Meliboee, deo mea carmina: nam tibi fas est
        sacra Palatini penetralia uisere Phoebi.
        tum mihi talis eris, qualis qui dulce sonantem
        Tityron e siluis dominam deduxit in urbem
        ostenditque deis et 'spreto' dixit 'ouili,
        Tityre, rura prius, sed post cantabimus arma'.

    _A_.  respiciat nostros utinam fortuna labores
        pulcrior et meritae faueat deus ipse iuuentae!
        nos tamen interea tenerum mactabimus haedum
        et pariter subitae peragemus fercula cenae.

    _M_.  nunc ad flumen ouis deducite: iam fremit aestas,
        iam sol contractas pedibus magis admouet umbras.




M. ANNAEVS LVCANVS (?)

  39-65 A.D.


_248. His Own Epitaph_

    CORDVBA me genuit, rapuit Nero, praelia dixi.
      quae gessere pares hinc socer, inde gener.
    continuo numquam direxi carmina ductu,
      quae tractim serpant: plus mihi comma placet.
    fulminis in morem, quae sint miranda, citentur:
      haec uere sapiet dictio, quae feriet!




ANONYMOUS

  circa 60 A.D.


_249. Laus Pisonis_

    SED prius emenso Titan uergetur Olympo,
    quam mea tot laudes decurrere carmina possint.
    felix et longa iuuenis dignissime uita
    eximiumque tuae gentis decus, accipe nostram
    cartulam et ut ueri complectere pignus amoris.
    quod si digna tua minus est mea pagina laude,
    at uoluisse sat est: animum, non carmina iacto.
    tu modo laetus ades: forsan meliora canemus
    et uiris dabit ipse fauor, dabit ipsa feracem
    spes animum: dignare tuos aperire Penatis,
    hoc solum petimus. nec enim me diuitis auri
    imperiosa fames et habendi saeua libido
    impulerunt, sed laudis amor. iuuat, optime, tecum
    degere cumque tuis uirtutibus omne per aeuum
    carminibus certare meis: sublimior ibo,
    si famae mihi pandis iter, si detrahis umbram.
    abdita quid prodest generosi uena metalli,
    si cultore caret? quid inerti condita portu,
    si ductoris eget, ratis efficit, omnia quamuis
    armamenta gerat teretique fluentia malo
    possit ab excusso dimittere uela rudenti?
    ipse per Ausonias Aeneia carmina gentis
    qui sonat, ingenti qui nomine pulsat Olympum
    Maeoniumque senem Romano prouocat ore,
    forsitan illius nemoris latuisset in umbra,
    quod canit, et sterili tantum cantasset auena
    ignotus populis, si Maecenate careret.
    qui tamen haut uni patefecit limina uati
    nec sua Vergilio permisit carmina soli.
    Maecenas tragico quatientem pulpita gestu
    erexit Varium, Maecenas alta tonantis
    eruit et populis ostendit syrmata Gracchi:
    carmina Romanis etiam resonantia chordis,
    Ausoniamque chelyn gracilis patefecit Horati.
    o decus, in totum merito uenerabilis aeuum,
    Pierii tutela chori, quo praeside tuti
    non umquam uates inopi timuere senectae,
    quod si quis nostris precibus locus, et mea uota
    si mentem subiere tuam, memorabilis olim
    tu mihi Maecenas tereti cantabere uersu.
    possumus aeternae nomen committere famae
    si tamen hoc ulli de se promittere fas est
    et deus ultor abest; superest animosa uoluntas
    ipsaque nescio quid mens excellentius audet.
    tu nanti protende manum: tu, Piso, latentem
    exsere. nos humilis domus, at sincera, parentum
    et tenuis fortuna sua caligine celat.
    possumus impositis caput exonerare tenebris
    et lucem spectare nouam, si quid modo laetus
    annuis et nostris subscribis, candide, uotis.
    est mihi, crede, meis animus constantior annis,
    quamuis nunc iuuenile decus mihi pingere malas
    coeperit et nondum uicesima uenerit aestas.




PETRONIVS ARBITER

  20(?)-66 A.D.


_250. Thorns and Roses_

    INVENIAT, quod quisque uelit: non omnibus unum est,
      quod placet: hic spinas colligit, ille rosas.


_251. 'Come to me in my dreams'_

    TE uigilans oculis, animo te nocte requiro,
      uicta iacent solo cum mea membra toro.
    uidi ego me tecum falsa sub imagine somni:
      somnia tu uinces si mihi uera uenis.


_252. True Nobility_

    VNA est nobilitas argumentumque coloris
      ingenui, timidas non habuisse manus.


_253. Contrasts_

    ILLIC alternis depugnat pontus et aer,
      hic riuo tenui peruia ridet humus.
    illic demersas conplorat nauita puppis,
      hic pastor miti perluit amne pecus.
    illic inmanis mors obuia soluit hiatus,
      hic gaudet curua falce recisa Ceres.
    illic inter aquas urit sitis arida fauces,
      hic dea fert iuncto basia multa uiro.
    nauiget et fluctus lasset mendicus Vlixes:
      in terris uiuit candida Penelope!


_254. Fire and Ice_

    ME niue candenti petiit modo Iulia. rebar
      igne carere niuem: nix tamen ignis erat.
    quid niue frigidius? nostrum tamen urere pectus
      nix potuit manibus, Iulia, missa tuis.
    quis locus insidiis dabitur mihi tutus amoris,
      frigore concreta si latet ignis aqua?
    Iulia sola potes nostras exstinguere flammas:
      non niue, non glacie, sed potes igne pari.




L. VERGINIVS RVFVS

  63 A.D.


_255. His Own Epitaph_

    HIC situs est Rufus, pulso qui Vindice quondam
      imperium adseruit non sibi, sed patriae.




P. PAPINIVS STATIVS

  40-96 A.D.


_256. Lucan's Birthday_

    LVCANI proprium diem frequentet
    quisquis collibus Isthmiae Diones
    docto pectora concitatus oestro
    pendentis bibit ungulae liquorem.
    ipsi quos penes est honor canendi,
    uocalis citharae repertor Arcas,
    et tu Bassaridum rotator Euhan,
    et Paean et Hyantiae sorores
    laetae purpureas nouate uittas,
    crinem comite, candidamque uestem
    perfundant hederae recentiores.
    docti largius euagentur amnes,
    et plus Aoniae uirete siluae,
    et, si qua patet aut diem recepit,
    sertis mollibus expleatur umbra.
    centum Thespiacis odora lucis
    stent altaria uictimaeque centum,
    quas Dirce lauat aut alit Cithaeron.
    Lucanum canimus, fauete linguis,
    uestra est ista dies, fauete, Musae,
    dum qui uos geminas tulit per artes,
    et uinctae pede uocis et solutae,
    Romani colitur chori sacerdos.
      Felix heu nimis et beata tellus,
    quae pronos Hyperionis meatus
    summis Oceani uides in undis
    stridoremque rotae cadentis audis;
    quae Tritonide fertilis Athenas
    unctis, Baetica, prouocas trapetis:
    Lucanum potes imputare terris!
    hoc plus quam Senecam dedisse mundo
    aut dulcem generasse Gallionem.
    attollat refluos in astra fontis
    Graio nobilior Melete Baetis;
    Baetim, Mantua, prouocare noli.
      Natum protinus atque humum per ipsam
    primo murmure dulce uagientem
    blando Calliope sinu recepit.
    tum primum posito remissa luctu
    longos Orpheos exuit dolores
    et dixit: 'puer o dicate Musis,
    longaeuos cito transiture uates,
    non tu flumina nec greges ferarum
    nec plectro Geticas mouebis ornos,
    sed septem iuga Martiumque Thybrim
    et doctos equites et eloquente
    cantu purpureum trahes senatum.
    nocturnas alii Phrygum ruinas
    et tarde reducis uias Vlixis
    et puppem temerariam Mineruae
    trita uatibus orbita sequantur:
    tu carus Latio memorque gentis
    carmen fortior exseres togatum.
    ac primum teneris adhuc in annis
    ludes Hectora Thessalosque currus
    et supplex Priami potentis aurum,
    et sedis reserabis inferorum;
    ingratus Nero dulcibus theatris
    et noster tibi proferetur Orpheus.
    dices culminibus Remi uagantis
    infandos domini nocentis ignis.
    hinc castae titulum decusque Pollae
    iucunda dabis adlocutione.
    mox coepta generosior iuuenta
    albos ossibus Italis Philippos
    et Pharsalica bella detonabis,
    quod fulmen ducis inter arma diui,
    libertate grauem pia Catonem
    et gratum popularitate Magnum.
    tu Pelusiaci scelus Canopi
    deflebis pius et Pharo cruenta
    Pompeio dabis altius sepulcrum.
    haec primo iuuenis canes sub aeuo,
    ante annos Culicis Maroniani.
    cedet Musa rudis ferocis Enni
    et docti furor arduus Lucreti,
    et qui per freta duxit Argonautas,
    et qui corpora prima transfigurat.
    quid maius loquar? ipsa te Latinis
    Aeneis uenerabitur canentem.
      Nec solum dabo carminum nitorem,
    sed taedis genialibus dicabo
    doctam atque ingenio tuo decoram
    qualem blanda Venus daretque Iuno;
    forma, simplicitate, comitate,
    censu, sanguine, gratia, decore,
    et uestros hymenaeon ante postis
    festis cantibus ipsa personabo.
      O saeuae nimium grauesque Parcae!
    o numquam data longa fata summis!
    cur plus, ardua, casibus patetis?
    cur saeua uice magna non senescunt?
    sic natum Nasamonii Tonantis
    post ortus obitusque fulminatos
    angusto Babylon premit sepulcro.
    sic fixum Paridis manu trementis
    Peliden Thetis horruit cadentem.
    sic ripis ego murmurantis Hebri
    non mutum caput Orpheos sequebar.
    sic et tu, rabidi nefas tyranni,
    iussus praecipitem subire Lethen,
    dum pugnas canis arduaque uoce
    das solatia grandibus sepulcris,
    (o dirum scelus! o scelus!) tacebis.'
      Sic fata est leuiterque decidentis
    abrasit lacrimas nitente plectro.
      At tu, seu rapidum poli per axem
    famae curribus arduis leuatus
    qua surgunt animae potentiores,
    terras despicis et sepulcra rides;
    seu pacis merito nemus reclusi
    felix Elysii tenes in oris,
    quo Pharsalica turba congregatur,
    et te nobile carmen insonantem
    Pompei comitantur et Catones;
    seu magna sacer et superbus umbra
    noscis Tartaron et procul nocentum
    audis uerbera pallidumque uisa
    matris lampade respicis Neronem:
    adsis lucidus et uocante Polla
    unum, quaeso, diem deos silentum
    exores. solet hoc patere limen
    ad nuptas redeuntibus maritis.
    haec te non thiasis procax dolosis
    falsi numinis induit figura,
    ipsum sed colit et frequentat ipsum
    imis altius insitum medullis;
    ac solatia uera subministrat
    uultus, qui simili notatus auro
    stratis praenitet incubatque somno
    securae. procul hinc abite, Mortes:
    haec uitae genialis est origo.
    cedat luctus atrox genisque manent
    iam dulces lacrimae, dolorque festus
    quicquid fleuerat ante, nunc adoret.


_257. On the Death of a Favourite Parrot_

    PSITTACE dux uolucrum, domini facunda uoluptas,
    humanae sollers imitator psittace linguae,
    quis tua tam subito praeclusit murmura fato?
    hesternas, miserande, dapes moriturus inisti
    nobiscum, et gratae carpentem munera mensae
    errantemque toris mediae plus tempore noctis
    uidimus. affatus etiam meditataque uerba
    reddideras. at nunc aeterna silentia Lethes
    ille canorus habes. cedat Phaethontia uulgi
    fabula: non soli celebrant sua funera cygni.
      A tibi quanta domus rutila testudine fulgens,
    conexusque ebori uirgarum argenteus ordo,
    argutumque tuo stridentia limina cornu!
    heu querulae iam sponte fores! uacat ille beatus
    carcer, et angusti nusquam conuicia tecti!
      Huc doctae stipentur aues quis nobile fandi
    ius natura dedit: plangat Phoebeius ales,
    auditasque memor penitus dimittere uoces
    sturnus, et Aonio uersae certamine picae,
    quique refert iungens iterata uocabula perdix,
    et quae Bistonio queritur soror orba cubili.
    ferte simul gemitus cognataque ducite flammis
    funera, et hoc cunctae miserandum addiscite carmen:
    'occidit aeriae celeberrima gloria gentis
    psittacus, ille plagae uiridis regnator Eoae;
    quem non gemmata uolucris Iunonia cauda
    uinceret aspectu, gelidi non Phasidis ales,
    nec quas humenti Numidae rapuere sub austro.'
      Ille salutator regum nomenque locutus
    Caesareum et queruli quondam uice functus amici,
    nunc conuiua leuis monstrataque reddere uerba
    tam facilis! quo tu, Melior dilecte, recluso
    numquam solus eras. at non inglorius umbris
    mittitur: Assyrio cineres adolentur amomo
    et tenues Arabum respirant gramine plumae
    Sicaniisque crocis; senio nec fessus inerti
    scandet odoratos phoenix felicior ignis.


_258. The Marriage of Stella and Violentilla_

    VNDE sacro Latii sonuerunt carmine montes?
    cui, Paean, noua plectra moues humeroque comanti
    facundum suspendis ebur? procul ecce canoro
    demigrant Helicone deae quatiuntque nouena
    lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem
    et de Pieriis uocalem fontibus undam.
    quas inter uultu petulans Elegia propinquat
    celsior adsueto, diuasque hortatur et ambit
    alternum fultura pedem, decimamque uideri
    se cupit et medias fallit permixta sorores.
    ipsa manu nuptam genetrix Aeneia ducit
    lumina demissam et dulci probitate rubentem;
    ipsa toros et sacra parat cultuque Latino
    dissimulata deam crinem uultusque genasque
    temperat atque noua gestit minor ire marita.
      Nosco diem causasque sacri: te concinit iste
    (pande foris!), te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan
    et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra
    serta ferunt, nec blandus Amor nec Gratia cessat
    amplexum niueos optatae coniugis artus
    floribus innumeris et olenti spargere nimbo.
    tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta
    excipis et dominae niueis a uultibus obstas.
      Ergo dies aderat Parcarum conditus albo
    uellere, quo Stellae Violentillaeque professus
    clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,
    cessent mendaces obliqui carminis astus,
    fama tace: subiit leges et frena momordit
    ille solutus amor: consumpta est fabula uulgi,
    et narrata diu uiderunt oscula ciues.
    tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae
    noctis, adhuc optas permissaque numine dextro
    uota paues. pone o dulcis suspiria uates,
    pone: tua est. licet expositum per limen aperto
    ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex
    aut pudor. amplexu tandem satiare petito
    (contigit!) et duras pariter reminiscere noctis.
      Digna quidem merces, et si tibi Iuno labores
    Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris
    fata darent, si Cyaneos raperere per aestus.
    hanc propter tanti Pisaea lege trementem
    currere et Oenomai fremitus audire sequentis.
    nec si Dardania pastor temerarius Ida
    sedisses haec dona forent, nec si alma per auras
    te potius prensum aueheret Tithonia biga.
      Sed quae causa toros inopinaque gaudia uati
    attulit, hic mecum, dum feruent agmine postes
    atriaque et multa pulsantur limina uirga,
    hic, Erato iucunda, doce. uacat apta mouere
    colloquia, et docti norunt audire penates.
      Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,
    alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat
    amplexu duro Getici resoluta mariti.
    fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;
    signa petunt, quas ferre faces, quae pectora figi
    imperet; an terris saeuire an malit in undis,
    an miscere deos an adhuc uexare Tonantem.
    ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas.
    fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae
    Lemnia deprenso repserunt uincula lecto.
    hic puer e turba uolucrum cui plurimus ignis
    ore, manuque leui numquam frustrata sagitta,
    agmine de medio tenera sic dulce profatur
    uoce (pharetrati pressere silentia fratres):
    'scis ut, mater,' ait 'nulla mihi dextera segnis
    militia; quemcumque hominum diuumque dedisti,
    uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra
    et uotis precibusque uirum concede moueri,
    o genetrix: duro nec enim ex adamante creati,
    sed tua turba sumus. clarus de gente Latina
    est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum
    nobilitas gauisa tulit praesagaque formae
    protinus e nostro posuit cognomina caelo.
    hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra
    improbus et densa trepidantem cuspide fixi.
    quamuis Ausoniis multum gener ille petitus
    matribus, edomui et uictum dominaeque potentis
    ferre iugum et longos iussi sperare per annos.
    ast illam summa leuiter (sic namque iubebas)
    lampade parcentes et inerti strinximus arcu.
    ex illo quantos iuuenis premat anxius ignis
    testis ego attonitus, quantum me nocte dieque
    urgentem ferat. haud ulli uehementior umquam
    incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi.
    uidi ego et immiti cupidum decurrere campo
    Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa;
    uidi et Abydeni iuuenis certantia remis
    bracchia laudauique manus et saepe natanti
    praeluxi: minor ille calor quo saeua tepebant
    aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores.
    ipse ego te tantos stupui durasse per aestus,
    firmauique animos blandisque madentia plumis
    lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo
    sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos
    indulge thalamos. noster comes ille piusque
    signifer: armiferos poterat memorare labores
    claraque facta uirum et torrentis sanguine campos,
    sed tibi plectra dedit mitisque incedere uates
    maluit et nostra laurum subtexere myrto;
    hic iuuenum lapsus suaque haut hesterna reuoluit
    uulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater,
    numinis: hic nostrae defleuit fata columbae.'
      Finis erat: tenera matris ceruice pependit
    blandus et admotis tepefecit pectora pennis.
    illa refert uultum non aspernata rogantis:
    'grande quidem rarumque uiris quos ipsa probaui
    Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego formae
    egregium mirata decus cui gloria patrum
    et generis certabat honos, tellure cadentem
    excepi fouique sinu; nec colla genasque
    comere nec pingui crinem deducere amomo
    cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago
    prosiluit. celsae procul aspice frontis honores
    suggestumque comae. Latias metire quid ultra
    emineat matres; quantum Latonia nymphas
    uirgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.
    haec et caeruleis mecum consurgere digna
    fluctibus et nostra potuit considere concha;
    et si flammigeras potuisset scandere sedis
    hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.
    huic quamuis census dederim largita beatos,
    uincit opes animo. queritor iam Seras auaros
    angustum spoliare nemus Clymeneaque desse
    germina nec uiridis satis inlacrimare sorores;
    uellera Sidonio iam pauca rubescere tabo
    raraque longaeuis niuibus crystalla gelari.
    huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo
    (nec satis ad cultus), huic Inda monilia Glaucum
    Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.
    hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros,
    erraret secura Daphne. si in litore Naxi
    Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,
    Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.
    quod nisi me longis placasset Iuno querelis,
    falsus huic pinnas et cornua sumeret aethrae
    rector, in hanc uafro cecidisset Iuppiter auro.
    sed dabitur iuueni, cui tu, mea summa potestas,
    nate, cupis, thalami quamuis iuga ferre secundi
    saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi
    inque uicem tepuisse uiro.' sic fata leuauit
    sidereos artus thalamique egressa superbum
    limen Amyclaeos ad frena citauit olores.
    iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem
    gemmato temone sedet. iam Thybridis arces
    Iliacae: pandit nitidos domus alta penatis,
    claraque gaudentes plauserunt limina cygni.
      Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.
    hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum
    saxa uirent; hic flexus onyx et concolor alto
    uena mari, rupesque nitent quis purpura saepe
    Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni.
    pendent innumeris fastigia nixa columnis;
    robora Dalmatico lucent satiata metallo.
    excludunt radios siluis demissa uetustis
    frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes.
    nec seruat natura uices: hic Sirius alget,
    bruma tepet, uersumque domus sibi temperat annum.
      Exsultat uisu tectisque potentis alumnae
    non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto
    Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.
    tunc ipsam solo reclinem adfata cubili:
    'quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti,
    o mihi Laurentis inter dilecta puellas?
    quis morum fideique modus? numquamne uirili
    summittere iugo? ueniet iam tristior aetas:
    exerce formam et fugientibus utere donis.
    non ideo tibi tale decus uultusque superbos
    meque dedi, uiduos ut transmittare per annos
    ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores
    despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto
    deditus unam omnis inter miratur amatque,
    nec formae nec stirpis egens: nam docta per Vrbem
    carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae?
    hunc et bis senos (sic indulgentia pergat
    praesidis Ausonii) cernes attollere fascis
    ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit
    limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.
    iamque parens Latius cuius praenoscere mentem
    fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule
    indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior)
    exuuias laurosque dabit celebrare recentis.
    ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae.
    quas ego non gentis, quae non face corda iugali?
    alituum pecudumque mihi durique ferarum
    non renuere greges; ipsum in conubia terrae
    aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo.
    sic rerum series mundique reuertitur aetas.
    unde nouum Troiae decus ardentumque deorum
    raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?
    Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?
    quis septemgeminae posuisset moenia Romae
    imperii Latiale caput nisi Dardana furto
    cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?'
      His mulcet dictis taciteque inspirat honorem
    conubii. redeunt animo iam dona precesque
    et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus,
    Asteris et uati totam cantata per Vrbem,
    Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,
    quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit
    flectere corda libens et iam sibi dura uideri.
      Macte toris, Latios inter placidissime uates,
    quod durum permensus iter coeptique laboris
    prendisti portus. uiduae sic transfuga Pisae
    amnis in externos longe flammatus amores
    flumina demerso trahit intemerata canali,
    donec Sicanios tandem prolatus anhelo
    ore bibat fontis: miratur dulcia Nais
    oscula nec credit pelago uenisse maritum.
      Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,
    Stella, dies? quanto salierunt pectora uoto,
    dulcia cum dominae dexter conubia uultus
    adnuit! ire polo nitidosque errare per axis
    uisus. Amyclaeis minus exsultauit harenis
    pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas;
    Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe,
    cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris
    erecto prospexit equo. quam longa morantur
    sidera! quam segnis uotis Aurora mariti!
      At procul ut Stellae thalamos sensere parari
    Letous uatum pater et Semeleius Euhan;
    hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa.
    huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae
    et, Parnase, sonas: illi Pangaea resultant
    Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.
    tunc caras iniere fores comitique canoro
    hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo,
    hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro
    tempora, Minoa crinem premit ille corona.
      Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto
    omina, iam festa feruet domus utraque pompa.
    fronde uirent postes, effulgent compita flammis,
    et pars immensae gaudet celeberrima Romae.
    omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces
    omnis plebeio teritur praetexta tumultu;
    hinc eques, hinc iuuenum questus, stola mixta laborat.
    felices utrosque uocant, sed in agmine plures
    inuidere uiro. iamdudum poste reclinis
    quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen,
    quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda
    uincula et insigni geminat Concordia taeda.
    hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus!
    quantum nosse licet, sic uicta sopore doloso
    Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;
    non talis niueos tinxit Lauinia uultus
    cum Turno spectante rubet; non Claudia talis
    respexit populos mota iam uirgo carina.
      Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,
    diuersis certare modis: eat enthea uittis
    atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti
    quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu
    extremo fraudatis opus, date carmina festis
    digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philetas
    Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro
    ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis
    Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus.
    Me certe non unus amor simplexque canendi
    causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,
    Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras
    et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.
    at te nascentem gremio mea prima recepit
    Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro
    reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus
    Eubois et pulcra tumeat Sebethos alumna;
    nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris
    nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.
      Eia age, praeclaros Latio properate nepotes,
    qui leges, qui castra regant, qui carmina ludant.
    acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,
    sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti
    parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas
    pectora; cumque tuos tacito natura recessu
    formarit uultus, multum de patre decoris,
    plus de matre feras. at tu, pulcerrima forma
    Italidum, tandem merito possessa marito,
    uincla diu quaesita foue: sic damna decoris
    nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae
    perdurent uultus, tardeque haec forma senescat.


_259. A Villa at Tibur_

    CERNERE facundi Tibur glaciale Vopisci
    si quis et inserto geminos Aniene penatis,
    aut potuit sociae commercia noscere ripae
    certantisque sibi dominum defendere uillas,
    illum nec calido latrauit Sirius astro
    nec grauis aspexit Nemeae frondentis alumnus:
    talis hiems tectis, frangunt sic improba solem
    frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum.
    uisa manu tenera telam scripsisse Voluptas:
    tum Venus Idaliis unxit fastigia sucis
    permulsitque comis blandumque reliquit honorem
    sedibus et uolucris uetuit discedere natos.
      O longum memoranda dies! quae mente reporto
    gaudia, quam lassos per tot miracula uisus!
    ingenium quam mite solo! quae forma beatis
    ante manus artemque locis! non largius usquam
    indulsit natura sibi. nemora alta citatis
    incubuere uadis; fallax responsat imago
    frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas.
    ipse Anien (miranda fides) infraque superque
    spumeus hic tumidam rabiem saxosaque ponit
    murmura, ceu placidi ueritus turbare Vopisci
    Pieriosque dies et habentis carmina somnos.
    litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis
    diuidit. alternas seruant praetoria ripas,
    non externa sibi fluuiumue obstare queruntur.
    Sestiacos nunc fama sinus pelagusque natatum
    iactet et audaci uictos delphinas ephebo!
    hic aeterna quies, nullis hic iura procellis,
    numquam feruor aquis. datur hic transmittere uisus
    et uoces et paene manus. sic Chalcida fluctus
    expellunt reflui? sic dissociata profundo
    Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum?
    quid primum mediumue canam, quo fine quiescam?
    auratasne trabis an Mauros undique postis
    an picturata lucentia marmora uena
    mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas?
    huc oculis, huc mente trahor. uenerabile dicam
    lucorum senium? te, quae uada fluminis infra
    cernis, an ad siluas quae respicis, aula, tacentis,
    qua tibi tuta quies offensaque turbine nullo
    nox silet et pigros inuitant murmura somnos?
    an quae graminea suscepta crepidine fumant
    balnea et impositum riuis algentibus ignem?
    quaque uaporiferis iunctus fornacibus amnis
    ridet anhelantis uicino flumine nymphas?
    uidi artis ueterumque manus uariisque metalla
    uiua modis. labor est auri memorare figuras
    aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas;
    quicquid et argento primum uel in aere minori
    lusit et enormis manus est experta colossos.
    dum uagor aspectu uisusque per omnia duco,
    calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto
    defluus et nitidum referentes aera testae
    monstrauere solum; uarias ubi picta per artis
    gaudet humus superatque nouis asarota figuris:
    expauere gradus.
                      Quid nunc iungentia mirer
    aut quid partitis distantia tecta trichoris?
    quid te, quae mediis seruata penatibus arbor
    tecta per et postis liquidas emergis in auras
    quo non sub domino saeuas passura bipennis?
    et nunc ignaro forsan uel lubrica Nais
    uel non abruptos tibi demet Hamadryas annos.
    quid referam alternas gemino super aggere mensas
    albentisque lacus altosque in gurgite fontis?
    teque, per obliquum penitus quae laberis amnem,
    Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo,
    ne solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem
    dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus?
    illic ipse antris Anien et fonte relicto
    nocte sub arcana glaucos exutus amictus
    huc illuc fragili prosternit pectora musco,
    aut ingens in stagna cadit uitreasque natatu
    plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra,
    illic sulpureos cupit Albula mergere crinis;
    haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben
    et Dryadum uiduare choris algentia possit
    Taygeta et siluis accersere Pana Lycaeis.
    quod ni templa darent alias Tirynthia sortis,
    et Praenestinae poterant migrare Sorores.
      Quid bifera Alcinoi laudem pomaria uosque,
    qui numquam uacui prodistis in aethera, rami?
    cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni
    iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti
    Antiphatae; cedant uitreae iuga perfida Circes
    Dulichiis ululata lupis, arcesque superbae
    Anxuris et sedes Phrygio quas mitis alumno
    debet anus; cedant, quae te iam solibus artis
    Antia nimbosa reuocabunt litora bruma.
      Scilicet hic illi meditantur pondera mores;
    hic premitur fecunda quies uirtusque serena
    fronte grauis sanusque nitor luxuque carentes
    deliciae, quas ipse suis digressus Athenis
    mallet deserto senior Gargettius horto;
    haec per et Aegaeas hiemes Hyadumque niuosum
    sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris,
    si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus
    sit uia: cur oculis sordet uicina uoluptas?
    hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuuat ipsum
    Alciden dictumque lyra maiore Catillum;
    seu tibi Pindaricis animus contendere plectris,
    siue chelyn tollas heroa ad robora, siue
    liuentem satiram nigra rubigine uibres,
    seu tua non alia splendescat epistola cura.
    digne Midae Croesique bonis et Perside gaza.
    macte bonis animi! cuius stagnantia rura
    debuit et flauis Hermus transcurrere ripis
    et limo splendente Tagus. sic docta frequentes
    otia, sic omni detectus pectora nube
    finem Nestoreae precor egrediare senectae.


_260. To Claudius Etruscus on the Death of his Father_

    SVMMA deum, Pietas, cuius gratissima caelo
    rara profanatas inspectant numina terras,
    huc uittata comam niueoque insignis amictu,
    qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum
    fraude rudis populos atque aurea regna colebas,
    mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci
    cerne pios fletus laudataque lumina terge.
    nam quis inexpleto rumpentem pectora questu
    complexumque rogos incumbentemque fauillis
    aspiciens non aut primaeuae funera plangi
    coniugis aut nati modo pubescentia credat
    ora rapi flammis? pater est qui fletur. adeste
    dique hominesque sacris. procul hinc, procul ite nocentes,
    si cui corde nefas tacitum fessique senectus
    longa patris, si quis pulsatae conscius anguem
    matris et inferna rigidum timet Aeacon urna:
    insontis castosque uoco. tenet ecce senilis
    leniter implicitos uultus sanctamque parentis
    canitiem spargit lacrimis animaeque supremum
    frigus amat; celeris genitoris filius annos
    (mira fides!) nigrasque putat properasse Sorores.
      Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes,
    Elysiae gaudete domus; date serta per aras,
    festaque pallentis hilarent altaria lucos.
    felix, a, nimium felix plorataque nato
    umbra uenit. longe Furiarum sibila, longe
    tergeminus custos, penitus uia longa patescat
    manibus egregiis. eat horrendumque silentis
    accedat domini solium, gratisque supremas
    perferat, et totidem iuueni roget anxius annos.
      Macte pio gemitu! dabimus solatia dignis
    luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro
    inferias, Etrusce, seni! tu largus Eoa
    germina, tu messis Cilicumque Arabumque superbas
    merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto
    aggere missuri nitido pia nubila caelo
    stipentur cineres: nos non arsura feremus
    munera, uenturosque tuus durabit in annos
    me monstrante dolor. neque enim mihi flere parentem
    ignotum; similis gemui proiectus ad ignis.
    ille mihi tua damna dies compescere cantu
    suadet, et ipse tuli quos nunc tibi confero questus.
      Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis
    linea nec proauis demissum stemma, sed ingens
    suppleuit fortuna genus culpamque parentum
    occuluit. nec enim dominos de plebe tulisti,
    sed quibus occasus pariter famulantur et ortus.
    nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque
    parendi sine lege manet? uice cuncta reguntur
    alternisque premunt. propriis sub regibus omnis
    terra; premit felix regum diademata Roma;
    hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos
    imperium superis. sed habent et numina legem:
    seruit et astrorum uelox chorus et uaga seruit
    luna, nec iniussae totiens redit orbita lucis.
    et (modo si fas est aequare iacentia summis)
    pertulit Eurysthei Tirynthius horrida regis
    pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi.
      Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris:
    Smyrna tibi gentile solum potusque uerendo
    fonte Meles Hermique uadum, quo Lydius intrat
    Bacchus et aurato reficit sua cornua limo.
    laeta dehinc series uariisque ex ordine curis
    auctus honos; semperque gradi prope numina, semper
    Caesareum coluisse latus sacrisque deorum
    arcanis haerere datum. Tibereia primum
    aula tibi uixdum ora noua mutante iuuenta
    panditur. hic annis multa super indole uictis
    libertas oblata uenit; nec proximus heres,
    immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit.
    huic et in Arctoas tendis comes usque pruinas
    terribilem affatu passus uisuque tyrannum
    immanemque suis, ut qui metuenda ferarum
    corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto
    reddere ab ore manus et nulla uiuere praeda.
    praecipuos sed enim merito surrexit in actus
    nondum stelligerum senior dimissus in axem
    Claudius et longo transmittit habere nepoti.
    quis superos metuens pariter tot templa, tot aras
    promeruisse datur? summi Iouis aliger Arcas
    nuntius; imbrifera potitur Thaumantide Iuno;
    stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton:
    tu totiens mutata ducum iuga rite tulisti
    integer, inque omni felix tua cumba profundo.
      Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto
    intrauit Fortuna gradu; iam creditur uni
    sanctarum digestus opum partaeque per omnis
    diuitiae populos magnique impendia mundi.
    quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis,
    Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris
    uerritur, aestiferi quicquid terit area Nili,
    quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi,
    et Lacedaemonii pecuaria culta Galaesi
    perspicuaeque niues Massylaque robora et Indi
    dentis honos: uni parent commissa ministro,
    quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster
    inuehit: hibernos citius numeraueris imbris
    siluarumque comas. uigil idem animique sagacis
    cognitus euoluit quantum Romana sub omni
    pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti
    undarum cursus, quid propugnacula poscant
    aequoris aut longe series porrecta uiarum;
    quod domini celsis niteat laquearibus aurum,
    quae diuum in uultus igni formanda liquescat
    massa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae.
    hinc tibi rara quies animoque exclusa uoluptas,
    exiguaeque dapes et numquam laesa profundo
    cura mero; sed iura tamen genialia cordi
    et mentem uincire toris ac iungere festa
    conubia et fidos domino genuisse clientis.
      Quis sublime genus formamque insignis Etruscae
    nesciat? haud quamquam proprio mihi cognita uisu,
    sed decus eximium famae par reddit imago,
    uultibus et similis natorum gratia monstrat.
    nec uulgare genus; fascis summamque curulem
    frater et Ausonios ensis mandataque fidus
    signa tulit, cum prima trucis amentia Dacos
    impulit et magno gens est damnata triumpho.
    sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater
    reddidit, obscurumque latus clarescere uidit
    conubio gauisa domus. nec pignora longe;
    quippe bis ad partus uenit Lucina manuque
    ipsa leui grauidos tetigit fecunda labores.
    felix a! si longa dies, si cernere uultus
    natorum uiridisque genas tibi iusta dedissent
    stamina! sed media cecidere abrupta iuuenta:
    gaudia florentisque manu scidit Atropos annos;
    qualia pallentis declinant lilia culmos
    pubentesque rosae primos moriuntur ad austros,
    aut ubi uerna nouis exspirat purpura pratis.
    illa sagittiferi circumuolitastis Amores
    funera maternoque rogos unxistis amomo;
    nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem
    spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae.
    quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses
    maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris
    haud matura putas atque hos pius ingemis annos!
      Illum et qui nutu superas nunc temperat arcis
    progeniem claram terris partitus et astris,
    laetus Idumaei donauit honore triumphi,
    dignatusque loco uictricis et ordine pompae
    non uetuit, tenuesque nihil minuere parentes.
    atque idem in cuneos populo deduxit equestris,
    mutauitque genus laeuaeque ignobile ferrum
    exuit et celso natorum aequauit honorem.
    dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris,
    atque aeui sine nube tenor. quam diues in usus
    natorum totoque uolens excedere censu,
    testis adhuc largi nitor inde assuetus Etrusci,
    cui tua non humilis dedit indulgentia mores.
    hunc siquidem amplexu semper reuocante tenebas
    blandus et imperio numquam pater; huius honori
    pronior ipse etiam gaudebat cedere frater.
      Quas tibi deuoti iuuenes pro patre renato,
    summe ducum, gratis, aut quae pia uota rependunt!
    tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus
    errauit, seu blanda diu Fortuna regressum
    maluit) attonitum et uenturi fulminis ictus
    horrentem tonitru tantum lenique procella
    contentus monuisse senem; cumque horrida supra
    aequora curarum socius procul Itala rura
    linqueret, hic mollis Campani litoris oras
    et Diomedeas concedere iussus in arcis,
    atque hospes, non exsul, erat. nec longa moratus
    Romuleum reseras iterum, Germanice, limen
    maerentemque foues inclinatosque penatis
    erigis. haut mirum, ductor placidissime, quando
    haec est quae uictis parcentia foedera Cattis,
    quaeque suum Dacis donat dementia montem,
    quae modo Marcomanos post horrida bella uagosque
    Sauromatas Latio non est dignata triumpho.
      Iamque in fine dies, et inexorabile pensum
    deficit. hic maesti pietas me poscit Etrusci
    qualia nec Siculae modulantur carmina rupes
    nec fati iam certus olor saeuique marita
    Tereos. heu quantis lassantem bracchia uidi
    planctibus et prono fusum super oscula uultu!
    uix famuli comitesque tenent, uix arduus ignis
    summouet. haut aliter gemuit per Sunia Theseus
    litora qui falsis deceperat Aegea uelis.
    tunc immane gemens foedatusque ora tepentis
    affatur cineres: 'cur nos, fidissime, linquis
    fortuna redeunte, pater? modo numina magni
    praesidis atque breuis superum placauimus iras,
    nec frueris? tantique orbatus muneris usu
    ad manis, ingrate, fugis? nec flectere Parcas
    aut placare malae datur aspera numina Lethes?
    felix, cui magna patrem ceruice uehenti
    sacra Mycenaeae patuit reuerentia flammae!
    quique tener saeuis genitorem Scipio Poenis
    abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi.
    ergo et Thessalici coniunx pensare mariti
    funus, et immitem potuit Styga uincere supplex
    Thracius? hoc quanto melius pro patre liceret!
    non totus rapiere tamen, nec funera mittam
    longius; hic manis, hic intra tecta tenebo:
    tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum
    parebunt; ego rite minor semperque secundus
    assiduas libabo dapes et pocula sacris
    manibus effigiesque colam: te lucida saxa,
    te similem doctae referet mihi linea cerae;
    nunc ebur et fuluum uultus imitabitur aurum.
    inde uiam morum longaeque examina uitae
    affatusque pios monituraque somnia poscam.'
      Talia dicentem genitor dulcedine laeta
    audit, et immitis lente descendit ad umbras
    uerbaque dilectae fert narraturus Etruscae.
      Salue supremum, senior mitissime patrum,
    supremumque uale, qui numquam sospite nato
    triste chaos maestique situs patiere sepulcri.
    semper odoratis spirabunt floribus arae,
    semper et Assyrios felix bibet urna liquores
    et lacrimas, qui maior honos. hic sacra litabit
    manibus eque tua tumulum tellure leuabit.
    nostra quoque exemplo meritus tibi carmine sancit
    hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro.


_261. 'He hath outsoared the shadow of our night'_

    HIC finis rapto! quin tu iam uulnera sedas
    et tollis mersum luctu caput? omnia functa
    aut moritura uides: obeunt noctesque diesque
    astraque, nec solidis prodest sua machina terris.
    nam populus mortale genus; plebisque caducae
    quis fleat interitus? hos bella, hos aequora poscunt;
    his amor exitio, furor his et saeua cupido,
    ut sileam morbos; hos ora rigentia brumae,
    illos implacido letalis Sirius igni,
    hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu.
    quicquid init ortus, finem timet. ibimus omnes,
    ibimus: immensis urnam quatit Aeacus umbris.
      Ast hic, quem gemimus, felix hominesque deosque
    et dubios casus et caecae lubrica uitae
    effugit, immunis fatis. non ille rogauit,
    non timuit renuitue mori: nos anxia plebes,
    nos miseri, quibus unde dies suprema, quis aeui
    exitus incertum, quibus instet fulmen ab astris,
    quae nubes fatale sonet. nil flecteris istis?
    sed flectere libens. ades huc emissus ab atro
    limine, cui soli cuncta impetrare facultas,
    Glaucia!--nam insontis animas nec portitor arcet,
    nec durae comes ille serae:--tu pectora mulce,
    tu prohibe manare genas noctisque beatas
    dulcibus alloquiis et uiuis uultibus imple,
    et periisse nega: desolatamque sororem,
    qui potes, et miseros perge insinuare parentis.


_262. To Sleep_

    CRIMINE quo merui, iuuenis, placidissime diuum,
    quoue errore miser, donis ut solus egerem,
    Somne, tuis? tacet omne pecus uolucresque feraeque
    et simulant fessos curuata cacumina somnos,
    nec trucibus fluuiis idem sonus; occidit horror
    aequoris, et terris maria acclinata quiescunt.
    septima iam rediens Phoebe mihi respicit aegras
    stare genas; totidem Oetaeae Paphiaeque reuisunt
    lampades et totiens nostros Tithonia questus
    praeterit et gelido parcit miserata flagello.
    unde ego sufficiam? non si mihi lumina mille
    quae uafer alterna tantum statione tenebat
    Argus et haud umquam uigilabat corpore toto.
    at nunc heu! si aliquis longa sub nocte puellae
    bracchia nexa tenens ultro te, Somne, repellit,
    inde ueni. nec te totas infundere pennas
    luminibus compello meis (hoc turba precetur
    laetior): extremo me tange cacumine uirgae
    (sufficit) aut leuiter suspenso poplite transi.




M. VALERIVS MARTIALIS

  40-104? A.D.


_263. Bilbilis_

    VERONA docti syllabas amat uatis,
      Marone felix Mantua est,
    censetur Aponi Liuio suo tellus
      Stellaque nec Flacco minus,
    Apollodoro plaudit imbrifer Nilus,
      Nasone Paeligni sonant,
    duosque Senecas unicumque Lucanum
      facunda loquitur Corduba,
    gaudent iocosae Canio suo Gades,
      Emerita Deciano meo:
    te, Liciniane, gloriabitur nostra,
      nec me tacebit Bilbilis.


_264. He sends his Book to Caesius_

    NOSTI si bene Caesium, libelle,
    montanae decus Vmbriae Sabinum,
    Auli municipem mei Pudentis,
    illi tu dabis haec uel occupato.
    instent mille licet premantque curae,
    nostris carminibus tamen uacabit.
    nam me diligit ille proximumque
    Turni nobilibus leget libellis.
    o quantum mihi nominis paratur!
    o quae gloria! quam frequens amator!
    te conuiuia, te forum sonabit,
    aedes, compita, porticus, tabernae.
    uni mitteris, omnibus legeris.


_265. To Silius Italicus_

_To lay aside the Punica, and read the light Verses of Martial_

    SILI, Castalidum decus sororum,
    qui periuria barbari furoris
    ingenti premis ore perfidosque
    astus Hannibalis leuisque Poenos
    magnis cedere cogis Africanis:
    paulum seposita seueritate,
    dum blanda uagus alea December
    incertis sonat hinc et hinc fritillis
    et ludit tropa nequiore talo,
    nostris otia commoda Camenis,
    nec torua lege fronte, sed remissa
    lasciuis madidos iocis libellos.
    sic forsan tener ausus est Catullus
    magno mittere passerem Maroni.


_266. Life not Legends_

    QVI legis Oedipoden caligantemque Thyesten,
      Colchidas et Scyllas, quid nisi monstra legis?
    quid tibi raptus Hylas, quid Parthenopaeus et Attis,
      quid tibi dormitor proderit Endymion?
    exutusue puer pinnis labentibus? aut qui
      odit amatrices Hermaphroditus aquas?
    quid te uana iuuant miserae ludibria chartae?
      hoc lege, quod possit dicere uita 'Meum est'.
    non hic Centauros, non Gorgonas Harpyiasque
      inuenies: hominem pagina nostra sapit.
    sed non uis, Mamurra, tuos cognoscere mores
      nec te scire: legas Aetia Callimachi.


_267. To Valerius Flaccus_

_The Decay of Poetry and Poets_

_i_

    TEMPORIBVS nostris aetas cum cedat auorum
      creuerit et maior cum duce Roma suo,
    ingenium sacri miraris deesse Maronis,
      nec quemquam tanta bella sonare tuba.
    sint Maecenates, non deerunt, Flacce, Marones,
      Vergiliumque tibi uel tua rura dabunt.
    iugera perdiderat miserae uicina Cremonae
      flebat et abductas Tityrus aeger ouis.
    risit Tuscus eques, paupertatemque malignam
      reppulit et celeri iussit abire fuga.
    'accipe diuitias et uatum maximus esto;
      tu licet et nostrum' dixit 'Alexin ames'.
    adstabat domini mensis pulcerrimus ille
      marmorea fundens nigra Falerna manu,
    et libata dabat roseis carchesia labris,
      quae poterant ipsum sollicitare Iouem.
    excidit attonito pinguis Galatea poetae,
      Thestylis et rubras messibus usta genas:
    protinus ITALIAM concepit et ARMA VIRVMQUE,
      qui modo uix Culicem fleuerat ore rudi.
    quid Varios Marsosque loquar ditataque uatum
      nomina, magnus erit quos numerare labor?
    ergo ego Vergilius, si munera Maecenatis
      des mihi? Vergilius non ero, Marsus ero.

_ii_

    O mihi curarum pretium non uile mearum,
      Flacce, Antenorei spes et alumne laris,
    Pierios differ cantus citharamque sororum;
      aes dabit ex istis nulla puella tibi.
    quid petis a Phoebo? nummos habet arca Mineruae;
      haec sapit, haec omnes fenerat una deos.
    quid possunt hederae Bacchi dare? Palladis arbor
      inclinat uarias pondere nigra comas.
    praeter aquas Helicon et serta lyrasque dearum
      nil habet et magnum sed perinane sophos.
    quid tibi cum Cirrha? quid cum Permesside nuda?
      Romanum propius diuitiusque forum est.
    illic aera sonant: at circum pulpita nostra
      et sterilis cathedras basia sola crepant.


_268. Character of a Happy Life_

_i_

    QVINTILIANE, uagae moderator summe iuuentae,
      gloria Romanae, Quintiliane, togae,
    uiuere quod propero pauper nec inutilis annis,
      da ueniam: properat uiuere nemo satis.
    differat hoc patrios optat qui uincere census
      atriaque immodicis artat imaginibus.
    me focus et nigros non indignantia fumos
      tecta iuuant et fons uiuus et herba rudis.
    sit mihi uerna satur, sit non doctissima coniunx,
      sit nox cum somno, sit sine lite dies.

_ii_

    Dum tu forsitan inquietus erras
    clamosa, Iuuenalis, in Subura,
    aut collem dominae teris Dianae;
    dum per limina te potentiorum
    sudatrix toga uentilat uagumque
    maior Caelius et minor fatigant:
    me multos repetita post Decembres
    accepit mea rusticumque fecit
    auro Bilbilis et superba ferro.
    hic pigri colimus labore dulci
    Boterdum Plateamque; Celtiberis
    haec sunt nomina crassiora terris.
    ingenti fruor improboque somno,
    quem nec tertia saepe rumpit hora,
    et totum mihi nunc repono, quidquid
    ter denos uigilaueram per annos.
    ignota est toga, sed datur petenti
    rupta proxima uestis a cathedra.
    surgentem focus excipit superba
    uicini strue cultus iliceti,
    multa uilica quem coronat olla.
    dispensat pueris rogatque longos
    leuis ponere uilicus capillos.
    sic me uiuere, sic iuuat perire.

_iii_

    Si tecum mihi, care Martialis,
    securis liceat frui diebus,
    si disponere tempus otiosum
    et uerae pariter uacare uitae:
    nec nos atria, nec domos potentum,
    nec litis tetricas forumque triste
    nossemus, nec imagines superbas;
    sed gestatio, fabulae, libelli,
    campus, porticus, umbra, uirgo, thermae,
    haec essent loca semper, hi labores.
    nunc uiuit necuter sibi bonosque
    soles effugere atque abire sentit,
    qui nobis pereunt et imputantur.
    quisquam uiuere cum sciat, moratur?

_iv_

    Vitam quae faciant beatiorem,
    iucundissime Martialis, haec sunt:
    res non parta labore, sed relicta;
    non ingratus ager, focus perennis;
    lis numquam, toga rara, mens quieta;
    uires ingenuae, salubre corpus;
    prudens simplicitas, pares amici;
    conuictus facilis, sine arte mensa;
    nox non ebria sed soluta curis;
    non tristis torus et tamen pudicus;
    somnus qui faciat breuis tenebras:
    quod sis, esse uelis nihilque malis;
    summum nec metuas diem nec optes.


_269. Quintus Ovidius' Birthday_

    SI credis mihi, Quinte, quod mereris,
    natalis, Ouidi, tuas Aprilis
    ut nostras amo Martias Kalendas
    felix utraque lux diesque nobis
    signandi melioribus lapillis!
    hic uitam tribuit, sed hic amicum.
    plus dant, Quinte, mihi tuae Kalendae.


_270. The Marriage of Pudens and Claudia_

    CLAVDIA, Rufe, meo nubit Peregrina Pudenti:
      macte esto taedis, o Hymenaee, tuis.
    tam bene rara suo miscentur cinnama nardo,
      Massica Theseis tam bene uina fauis;
    nec melius teneris iunguntur uitibus ulmi,
      nec plus lotos aquas, litora myrtus amat.
    candida perpetuo reside, Concordia, lecto,
      tamque pari semper sit Venus aequa iugo.
    diligat illa senem quondam, sed et ipsa marito
      tum quoque cum fuerit, non uideatur anus.


_271. In Memoriam_

_i_

_Alcimus_

    ALCIME, quem raptum domino crescentibus annis
      Lauicana leui caespite uelat humus,
    accipe non Pario nutantia pondera saxo,
      quae cineri uanus dat ruitura labor,
    sed facilis buxos et opacas palmitis umbras
      quaeque uirent lacrimis roscida prata meis.
    accipe, care puer, ueri monimenta doloris:
      hic tibi perpetuo tempore uiuet honor.
    cum mihi supremos Lachesis perneuerit annos,
      non aliter cineres mando iacere meos.

_ii_

_Glaucias_

    Libertus Melioris ille notus,
    tota qui cecidit dolente Roma,
    cari deliciae breues patroni,
    hoc sub marmore Glaucias humatus
    iuncto Flaminiae iacet sepulcro:
    castus moribus, integer pudore,
    uelox ingenio, decore felix.
    bis senis modo messibus peractis
    uix unum puer applicabat annum.
    qui fles talia, nil fleas, uiator.

_iii_

_Paris_

    Quisquis Flaminiam teris, uiator,
    noli nobile praeterire marmor.
    Vrbis deliciae salesque Nili,
    ars et gratia, lusus et uoluptas,
    Romani decus et dolor theatri
    atque omnes Veneres Cupidinesque
    hoc sunt condita, quo Paris, sepulcro.

_iv_

_Erotion_

    Puella senibus dulcior mihi cygnis,
    agna Galaesi mollior Phalantini,
    concha Lucrini delicatior stagni,
    cui nec lapillos praeferas Erythraeos,
    nec modo politum pecudis Indicae dentem
    niuesque primas liliumque non tactum;
    quae crine uicit Baetici gregis uellus
    Rhenique nodos aureamque nitellam;
    fragrauit ore, quod rosarium Paesti,
    quod Atticarum prima mella cerarum,
    quod sucinorum rapta de manu gleba;
    cui comparatus indecens erat pauo,
    inamabilis sciurus et frequens phoenix:
    adhuc recenti tepet Erotion busto,
    quam pessimorum lex amara fatorum
    sexta peregit hieme, nec tamen tota,
    nostros amores gaudiumque lususque.
    et esse tristem me meus uetat Paetus,
    pectusque pulsans pariter et comam uellens:
    'deflere non te uernulae pudet mortem!
    ego coniugem' inquit 'extuli et tamen uiuo,
    notam, superbam, nobilem, locupletem'.
    quid esse nostro fortius potest Paeto?
    ducentiens accepit et tamen uiuit.


_272. 'The Ledean stars so famed for love Wondered at us from above.'_

    SI, Lucane, tibi uel si tibi, Tulle, darentur
      qualia Ledaei fata Lacones habent,
    nobilis haec esset pietatis rixa duobus,
      quod pro fratre mori uellet uterque prior,
    diceret infernas et qui prior isset ad umbras:
      'Viue tuo, frater, tempore, uiue meo.'


_273. The Villa of Julius Martialis_

    IVLI iugera pauca Martialis
    hortis Hesperidum beatiora
    longo Ianiculi iugo recumbunt:
    lati collibus imminent recessus
    et planus modico tumore uertex
    caelo perfruitur sereniore,
    et curuas nebula tegente uallis
    solis luce nitet peculiari:
    puris leniter admouentur astris
    celsae culmina delicata uillae.
    hinc septem dominos uidere montis
    et totam licet aestimare Romam,
    Albanos quoque Tusculosque collis
    et quodcumque iacet sub urbe frigus,
    Fidenas ueteres breuisque Rubras,
    et quod uirgine nequiore gaudet
    Annae pomiferum nemus Perennae.
    illinc Flaminiae Salariaeque
    gestator patet essedo tacente,
    ne blando rota sit molesta somno,
    quem nec rumpere nauticum celeuma,
    nec clamor ualet helciariorum,
    cum sit tam prope Muluius, sacrumque
    lapsae per Tiberim uolent carinae.
    hoc rus, seu potius domus uocanda est,
    commendat dominus: tuam putabis;
    tam non inuida tamque liberalis,
    tam comi patet hospitalitate.
    credas Alcinoi pios Penatis,
    aut facti modo diuitis Molorchi.
    uos nunc omnia parua qui putatis,
    centeno gelidum ligone Tibur
    uel Praeneste domate pendulamque
    uni dedite Setiam colono:
    dum me iudice praeferantur istis
    Iuli iugera pauca Martialis.


_274. Diadumenos_

    QVOD spirat tenera malum mordente puella,
      quod de Corycio quae uenit aura croco;
    uinea quod primis cum floret cana racemis,
      gramina quod redolent, quae modo carpsit ouis;
    quod myrtus, quod messor Arabs, quod sucina trita,
      pallidus Eoo ture quod ignis olet;
    gleba quod aestiuo leuiter cum spargitur imbre,
      quod madidas nardo passa corona comas:
    hoc tua, saeue puer Diadumene, basia fragrant.
      quid si tota dares illa sine inuidia?


_275. Earinos_

_i_

    NOMEN cum uiolis rosisque natum
    quo pars optima nominatur anni,
    Hyblam quod sapit Atticosque flores,
    quod nidos olet alitis superbae;
    nomen nectare dulcius beato,
    quo mallet Cybeles puer uocari
    et qui pocula temperat Tonanti:
    quod si Parrhasia sones in aula,
    respondent Veneres Cupidinesque;
    nomen nobile, molle, delicatum
    uersu dicere non rudi uolebam:
    sed tu syllaba contumax repugnas.
    dicunt Eiarinon tamen poetae,
    sed Graeci quibus est nihil negatum
    et quos {Ares Ares} decet sonare.
    nobis non licet esse tam disertis,
    qui musas colimus seueriores.

_ii_

    Si daret auctumnus mihi nomen, Oporinos essem:
      horrida si brumae sidera, Chimerinos.
    dictus ab aestiuo Therinos tibi mense uocarer:
      tempora cui nomen uerna dedere quis est?


_276. To a Schoolmaster_

    LVDI magister, parce simplici turbae:
    sic te frequentes audiant capillati
    et delicatae diligat chorus mensae,
    nec calculator, nec notarius uelox
    maiore quisquam circulo coronetur.
    albae Leone flammeo calent luces
    tostamque feruens Iulius coquit messem.
    cirrata loris horridis Scythae pellis,
    qua uapulauit Marsyas Celaenaeus,
    ferulaeque tristes, sceptra paedagogorum,
    cessent et Idus dormiant in Octobris:
    aestate pueri si ualent, Satis discunt.


_277. Long Life and Strong Life_

    SEXAGESIMA, Marciane, messis
    acta est et, puto, iam secunda Cottae.
    nec se taedia lectuli calentis
    expertum meminit die uel uno.
    ostendit digitum, sed impudicum,
    Alconti Dasioque Symmachoque.
    at nostri bene computentur anni
    et quantum tetricae tulere febres,
    aut languor grauis, aut mali dolores,
    a uita meliore separentur:
    infantes sumus, et senes uidemur.
    aetatem Priamique Nestorisque
    longam qui putat esse, Marciane,
    multum decipiturque falliturque.
    non est uiuere, sed ualere uita est.


_278. The Conditions of Friendship_

    TRIGINTA mihi quattuorque messes
    tecum, si memini, fuere, Iuli.
    quarum dulcia mixta sunt amaris,
    sed iucunda tamen fuere plura.
    et si calculus omnis huc et illuc
    diuersus bicolorque digeratur,
    uincet candida turba nigriorem.
    si uitare uoles acerba quaedam
    et tristis animi cauere morsus,
    nulli te facias nimis sodalem.
    gaudebis minus et minus dolebis.


_279. Domestic Life_

    DIFFICILIS facilis, iucundus acerbus es idem:
      nec tecum possum uiuere nec sine te.


_280. Saturnalia_

    VNCTIS falciferi senis diebus,
    regnator quibus imperat fritillus,
    uersu ludere non laborioso
    permittis, puto, pileata Roma.
    risisti; licet ergo, nec uetamur.
    pallentes procul hinc abite curae;
    quidquid uenerit obuium, loquamur
    morosa sine cogitatione.
    misce dimidios, puer, trientis,
    quales Pythagoras dabat Neroni;
    misce, Dindyme, sed frequentiores.
    possum nihil ego sobrius; bibenti
    succurrent mihi quindecim poetae.
    da nunc basia, sed Catulliana:
    quae si tot fuerint quot ille dixit,
    donabo tibi passerem Catulli.


_281. To the Rhine to send Trajan safe home_

    NYMPHARVM pater amniumque, Rhene,
    quicumque Odrysias bibunt pruinas,
    sic semper liquidis fruaris undis,
    nec te barbara contumeliosi
    calcatum rota conterat bubulci;
    sic et cornibus aureis receptis
    et Romanus eas utraque ripa:
    Traianum populis suis et urbi,
    Tibris te dominus rogat, remittas.


_282. A purer Sappho_

    OMNES Sulpiciam legant puellae,
    uni quae cupiunt uiro placere;
    omnes Sulpiciam legant mariti,
    uni qui cupiunt placere nuptae.
    non haec Colchidos asserit furorem,
    diri prandia nec refert Thyestae;
    Scyllam, Byblida nec fuisse credit,
    sed castos docet et probos amores,
    lusus, delicias facetiasque.
    cuius carmina qui bene aestimarit,
    nullam dixerit esse nequiorem,
    nullam dixerit esse sanctiorem.
    talis Egeriae iocos fuisse
    udo crediderim Numae sub antro.
    hac condiscipula uel hac magistra
    esses doctior et pudica, Sappho:
    sed tecum pariter simulque uisam
    durus Sulpiciam Phaon amaret.
    frustra: namque ea nec Tonantis uxor,
    nec Bacchi, nec Apollinis puella
    erepto sibi uiueret Caleno.


_283. Posthumous Fame_

    EDE tuos tandem populo, Faustine, libellos
      et cultum docto pectore profer opus,
    quod nec Cecropiae damnent Pandionis arces
      nec sileant nostri praetereantque senes.
    ante foris stantem dubitas admittere Famam
      teque piget curae praemia ferre tuae?
    post te uicturae per te quoque uiuere chartae
      incipiant: cineri gloria sera uenit.


_284. Contemporary Fame_

_i_

    HIC est quem legis ille, quem requiris,
    toto notus in orbe Martialis
    argutis epigrammaton libellis:
    cui, lector studiose, quod dedisti
    uiuenti decus atque sentienti
    rari post cineres habent poetae.

_ii_

    Vndenis pedibusque syllabisque
    et multo sale, nec tamen proteruo,
    notus gentibus ille Martialis
    et notus populis--quid inuidetis?--
    non sum Andraemone notior caballo.


_285. Valedictory_

    OHE iam satis est, ohe libelle,
    iam peruenimus usque ad umbilicos.
    tu procedere adhuc et ire quaeris,
    nec summa potes in scheda teneri,
    sic tamquam tibi res peracta non sit,
    quae prima quoque pagina peracta est.
    iam lector queriturque deficitque,
    iam librarius hoc et ipse dicit
    'ohe iam satis est, ohe libelle.'




ANONYMOUS

  circa 90 A.D.


_286. Epitaphs_

_i_

_Nepos_

    QVVM praematura raptum mihi morte Nepotem
      flerem Parcarum putria fila querens
    et gemerem tristi damnatam sorte iuuentam
      uersaretque nouus uiscera tota dolor,
    me desolatum, me desertum ac spoliatum
      clamarem largis saxa mouens lacrimis,
    exacta prope nocte suos quum Lucifer ignis
      spargeret et uolucri roscidus iret equo,
    uidi sidereo radiantem lumine formam
      aethere delabi. non fuit illa quies,
    sed uerus iuueni color et sonus, at status ipse
      maior erat nota corporis effigie.
    ardentis oculorum orbes umerosque nitentis
      ostendens roseo reddidit ore sonos:
    'adfinis memorande, quid o me ad sidera caeli
      ablatum quereris? desine flere deum,
    ne pietas ignara superna sede receptum
      lugeat et laedat numina tristitia.
    non ego Tartareas penetrabo tristis ad undas,
      non Acheronteis transuehar umbra uadis,
    non ego caeruleam remo pulsabo carinam
      nec te terribilem fronte timebo, Charon,
    nec Minos mihi iura dabit grandaeuus et atris
      non errabo locis nec cohibebor aquis.
    surge, refer matri ne me noctisque diesque
      defleat ut maerens Attica mater Ityn.
    nam me sancta Venus sedis non nosse silentum
      iussit et in caeli lucida templa tulit.'
    erigor et gelidos horror perfuderat artus,
      spirabat suaui tinctus odore locus.
    die Nepos, seu tu turba stipatus Amorum
      laetus Adoneis lusibus insereris,
    seu grege Pieridum gaudes seu Palladis arte,
      omnis caelicolum te chorus excipiet;
    si libeat thyrsum grauidis aptare corymbis
      et uelare comam palmite, Liber eris:
    pascere si crinem et lauro redimire manuque
      arcum cum pharetra sumere, Phoebus eris.
    indueris teretes manicas, Phrygium decus, Attis
      non unus Cybeles pectore uiuet amor.
    si spumantis equi libeat quatere ora lupatis,
      Cyllare, formosi membra uehes equitis.
    sed quicumque deus, quicumque uocaberis heros,
      sit soror et mater, sit puer incolumis.
    haec dona unguentis et sunt potiora corollis,
      quae non tempus edax, non rapit ipse rogus.

_ii_

_Tib. Claudius Esquilina Tiberinus_

    Tu quicumque mei ueheris prope limina busti,
      supprime festinum quaeso uiator iter.
    perlege, sic numquam doleas pro funere acerbo:
      inuenies titulo nomina fixa meo.
    Roma mihi patria est, media de plebe parentes.
      uita fuit nullis tunc uiolata malis.
    gratus eram populo quondam notusque fauore,
      nunc sum defleti parua fauilla rogi.
    quis bona non hilari uidit conuiuia uoltu
      adque meos mecum peruigilare locos?
    quondam ego Pierio uatum monimenta canore
      doctus cycneis enumerare modis,
    doctus Maeonio spirantia carmina uersu
      dicere, Caesareo carmina nota foro:
    nunc amor et nomen superest de corpore toto,
      quod spargit lacrimis maestus uterque parens.
    serta mihi floresque nouos, mea gaudia, ponunt:
      fusus in Elysia sic ego ualle moror.
    quod meat in stellis Delphin, quod Pegasus ales,
      tot mea natalis fata dedere mihi.




P. AELIVS HADRIANVS IMPERATOR

  76-138 A.D.


_287. To his Soul_

    ANIMVLA uagula blandula,
    hospes comesque corporis,
    quae nunc abibis in loca
    pallidula rigida nudula,
    nec ut soles dabis iocos!




ANONYMOUS

  120 A.D.(?)


_288. Epitaph of M. Pomponius Bassulus_

    NE more pecoris otio transfungerer,
    Menandri paucas uorti scitas fabulas
    et ipsus etiam sedulo finxi nouas.
    id quale qualest chartis mandatum diu.
    uerum uexatus animi curis anxiis,
    non nullis etiam corporis doloribus,
    utrumque ut esset taediosum ultra modum,
    optatam mortem sum potitus. ea mihi
    suo de more cuncta dat leuamina.
    uos in sepulcro hoc elogium, oro, incidite,
    quod sit documento post rogos mortalibus
    inmodice ne quis uitae scopulis haereat,
    cum sit paratus portus eiaculantibus,
    qui nos excipiat ad quietem perpetem.
    set iam ualete donec uiuere expedit.


  120 A.D.(?).


_289. Epitaph of Serenus_

    IVVENIS Sereni triste cernitis marmor,
    pater supremis quod sacrauit et frater
    pietate mira perditum dolens fratrem,
    quem fleuit omnis planctibus nouis turba,
    quod interisset forma, flos, pudor simplex.
    dole meator, quisquis hoc legis carmen,
    et ut meretur, anima, lacrimam accommoda.


  circa 126 A.D.


_290. Epitaph of Ursus_

    VRSVS togatus uitrea qui primus pila
    lusi decenter cum meis lusoribus
    laudante populo maximis clamoribus
    thermis Traiani, thermis Agrippae et Titi,
    multum et Neronis, si tamen mihi creditis,
    ego sum. ouantes conuenite pilicrepi
    statuamque amici floribus, uiolis rosis
    folioque multo adque unguento marcido
    onerate amantes et merum profundite
    nigrum Falernum aut Setinum aut uel Caecubum
    uiuo ac uolenti de apotheca dominica,
    Vrsumque canite uoce concordi senem
    hilarem iocosum pilicrepum scholasticum,
    qui uicit omnes antecessores suos
    sensu, decore adque arte suptilissima.
    nunc uera uersu uerba dicamus senes:
    sum uictus ipse, fateor, a ter consule
    Vero patrono, nec semel sed saepius,
    cuius libenter dicor exodiarius.




ANNIVS FLORVS

  circa 130 A.D.


_291. 'Tongues I'll hang on every tree.'_

    QVANDO ponebam nouellas arbores mali et piri
    cortici summae notaui nomen ardoris mei.
    nulla fiet inde finis uel quies cupidinis:
    crescit arbor, gliscit ardor: animus implet litteras.


_292. Apollo and Bacchus_

    SIC Apollo, deinde Liber sic uidetur ignifer:
    ambo sunt flammis creati prosatique ex ignibus;
    ambo de donis calorem, uite et radio, conferunt;
    noctis hic rumpit tenebras, hic tenebras pectoris.


_293. Bacchus_

    BACCHE, uitium repertor, plenus adsis uitibus:
    effluas dulcem liquorem conparandum nectari,
    conditumque fac uetustum, ne malignis uenulis
    asperum ducat saporem uersus usum in alterum.


_294. Women_

    OMNIS mulier intra pectus celat uirus pestilens:
    dulce de labris locuntur, corde uiuunt noxio.


_295. Evil Communications_

    QVI mali sunt, non fuere matris ex aluo mali,
    sed malos faciunt malorum falsa contubernia.


_296. A Study in Antithesis_

    TAM malum est habere nummos, non habere quam malum est;
    tam malum est audere semper, quam malum est semper pudor;
    tam malum est tacere multum, quam malum est multum loqui;
    tam malum est foris amica, quam malum est uxor domi:
    nemo non haec uera dicit, nemo non contra facit.


_297. French and English_

    SPERNE mores transmarinos, mille habent offucia.
    ciue Romano per orbem nemo uiuit rectius:
    quippe malim unum Catonem quam trecentos Socratas.


_298. The Rarity of Poets and their Patrons_

    CONSVLES fiunt quotannis et noui proconsules;
    solus aut rex aut poeta non quotannis nascitur.




C. SVLPICIVS APOLLINARIS

  circa 140 A.D.


_299. Vergil's Aeneid_

    IVSSERAT haec rapidis aboleri carmina flammis
      Vergilius, Phrygium quae cecinere ducem;
    Tucca uetat Variusque, simul tu, maxime Caesar,
      non sinis et Latiae consulis historiae.
    infelix gemino cecidit prope Pergamon igni,
      et paene est alio Troia cremata rogo.


_300. Epitaph of Seneca_

    CVRA, labor, meritum, sumpti pro munere honores,
      ite, alias posthac sollicitate animas!
    me procul a uobis deus euocat. ilicet actis
      rebus terrenis, hospita terra, uale.
    corpus, auara, tamen sollempnibus accipe saxis:
      namque animam caelo reddimus, ossa tibi.




ANONYMOUS

  215 A.D.


_301. Viue_

    VIVE laetus quique uiuis, uita paruom munus est,
    orta mox sensim uigescit, deinde sensim deficit.




P. LICINIVS GALLIENVS IMPERATOR

  circa 260 A.D.


_302. Ludite_

    ITE agite, o iuuenes, et desudate medullis
    omnibus inter uos! non murmura uestra columbae,
    brachia non hederae, non uincant oscula conchae.
    ludite: sed uigilis nolite exstinguere lychnos:
    omnia nocte uident, nil cras meminere lucernae.




M. AVRELIVS OLVMPIVS NEMESIANVS

  circa 260 A.D.


_303. Exordium to a Poem on Hunting_

    VENANDI cano mille uias hilarisque labores
    discursusque citos, securi proelia ruris,
    pandimus. Aonio iam nunc mihi pectus ab oestro
    aestuat: ingentis Helicon iubet ire per agros,
    Castaliusque mihi noua pocula fontis alumnus
    ingerit et late campos metatus apertos
    imponitque iugum uati retinetque corymbis
    implicitum ducitque per auia, qua sola numquam
    trita rotis. iuuat aurato procedere curru
    et parere deo: uiridis en ire per herbas
    imperat: intacto premimus uestigia musco;
    et, quamuis cursus ostendat tramite noto
    obuia Calliope facilis, insistere prato
    complacitum, rudibus qua luceat orbita sulcis.
    nam quis non Nioben numeroso funere maestam
    iam cecinit? quis non Semelen ignemque iugalem
    letalemque simul nouit de paelicis astu?
    quis magno recreata tacet cunabula Baccho,
    ut pater omnipotens maternos reddere mensis
    dignatus iusti complerit tempora partus?
    sunt qui sacrilego rorantis sanguine thyrsos
    (nota nimis) dixisse uelint, qui uincula Dirces
    Pisaeique tori legem Danaique cruentum
    imperium sponsasque truces sub foedere primo
    dulcia funereis mutantis gaudia taedis.
    Byblidos indictum nulli scelus; impia Myrrhae
    conubia et saeuo uiolatum crimine patrem
    nouimus, utque Arabum fugiens cum carperet arua
    iuit in arboreas frondis animamque uirentem.
    sunt qui squamosi referant fera sibila Cadmi
    stellatumque oculis custodem uirginis Ius
    Herculeosque uelint semper numerare labores
    miratumque rudis se tollere Terea pinnas
    post epulas, Philomela, tuas; sunt ardua mundi
    qui male temptantem curru Phaethonta loquantur
    exstinctasque canant emisso fulmine flammas
    fumantemque Padum, Cycnum plumamque senilem
    et flentis semper germani funere siluas.
    Tantalidum casus et sparsas sanguine mensas
    condentemque caput uisis Titana Mycenis
    horrendasque uices generis dixere priores.
    Colchidos iratae sacris imbuta uenenis
    munera non canimus pulchraeque incendia Glauces,
    non crinem Nisi, non saeuae pocula Circes,
    nec nocturna pie curantem busta sororem:
    haec iam magnorum praecepit copia uatum,
    omnis et antiqui uulgata est fabula saecli.
    nos saltus uiridisque plagas camposque patentis
    scrutamur totisque citi discurrimus aruis
    et uarias cupimus facili cane sumere praedas;
    nos timidos lepores, inbellis figere dammas
    audacisque lupos, uulpem captare dolosam
    gaudemus; nos flumineas errare per umbras
    malumus et placidis ichneumona quaerere ripis
    inter harundineas segetes faelemque minacem
    arboris in trunco longis perfigere telis
    implicitumque sinu spinosi corporis erem
    ferre domum; talique placet dare lintea curae.
    dum non magna ratis, uicinis sueta moueri
    litoribus tutosque sinus percurrere remis,
    nunc primum dat uela notis portusque fidelis
    linquit et Adriacas audet temptare procellas.
    mox uestros meliore lyra memorare triumphos
    accingar, diui fortissima pignora Cari,
    atque canam nostrum geminis sub finibus orbis
    litus et edomitas fraterno numine gentis,
    quae Rhenum Tigrimque bibunt Ararisque remotum
    principium Nilique uident in origine fontem;
    nec taceam, primum quae nuper bella sub Arcto
    felici, Carine, manu confeceris, ipso
    paene prior genitore deo, utque intima frater
    Persidos et ueteres Babylonos ceperit arcis,
    ultus Romulei uiolata cacumina regni;
    imbellemque fugam referam clausasque pharetras
    Parthorum laxosque arcus et spicula nulla.
    haec uobis nostrae libabunt carmina Musae,
    cum primum uultus sacros, bona numina terrae,
    contigerit uidisse mihi: iam gaudia nota
    temporis inpatiens sensus spretorque morarum
    praesumit uideorque mihi iam cernere fratrum
    augustos habitus, Romam clarumque senatum
    et fidos ad bella duces et milite multo
    agmina, quis fortis animat deuotio mentis:
    aurea purpureo longe radiantia uelo
    signa micant sinuatque trucis leuis aura dracones.
    tu modo, quae saltus placidos siluasque pererras,
    Latonae, Phoebe, magnum decus, heia age suetos
    sume habitus arcumque manu pictamque pharetram
    suspende ex humeris, sint aurea tela, sagittae,
    candida puniceis aptentur crura coturnis,
    sit chlamys aurato multum subtegmine lusa
    conrugesque sinus gemmatis balteus artet
    nexibus, implicitos cohibe diademate crinis.
    tecum Naiades faciles uiridique iuuenta
    pubentes Dryades Nymphaeque, unde amnibus umor,
    adsint et docilis decantet Oreadas Echo.
    duc age, diua, tuum frondosa per auia uatem:
    te sequimur, tu pande domos et lustra ferarum.
    huc igitur mecum, quisquis percussus amore
    uenandi damnas litis rabidosque tumultus
    ciuilisque fugis strepitus bellique fragores
    nec praedas auido sectaris gurgite ponti.


_304. Pan_

    NYCTILVS atque Micon nec non et pulcer Amyntas
    torrentem patula uitabant ilice solem,
    cum Pan uenatu fessus recubare sub ulmo
    coeperat et somno lassatas sumere uiris;
    quem super ex tereti pendebat fistula ramo.
    hanc pueri, tamquam praedem pro carmine possent
    sumere fasque esset calamos tractare deorum,
    inuadunt furto sed nec resonare canorem
    fistula quem suerat nec uult contexere carmen,
    sed pro carminibus male dissona sibila reddit,
    cum Pan excussus sonitu stridentis auenae
    iamque uidens 'pueri, si carmina poscitis', inquit,
    'ipse canam: nulli fas est inflare cicutas,
    quas ego Maenaliis cera coniungo sub antris.
    iamque ortus, Lenaee, tuos et semina uitis
    ordine detexam: debemus carmina Baccho.'
    haec fatus coepit calamis sic montiuagus Pan:
    'te cano, qui grauidis hederata fronte corymbis
    uitea serta plicas quique udo palmite tigris
    ducis odoratis perfusus colla capillis,
    uera Iouis proles; nam cum post sidera caeli
    sola Iouem Semele uidit Iouis ora professum,
    hunc pater omnipotens, uenturi prouidus aeui,
    pertulit et iusto produxit tempore partus.
    hunc Nymphae Faunique senes Satyrique procaces,
    nosque etiam Nysae uiridi nutrimus in antro.
    quin et Silenus paruum ueteranus alumnum
    aut gremio fouet aut resupinis sustinet ulnis,
    euocat aut risum digito motuue quietem
    allicit aut tremulis quassat crepitacula palmis.
    cui deus arridens horrentis pectore setas
    uellicat aut digitis auris astringit acutas
    adplauditue manu mutilum caput aut breue mentum
    et simas tenero collidit pollice naris.
    interea pueri florescit pube iuuentus
    flauaque maturo tumuerunt tempora cornu.
    tum primum laetas extendit pampinus uuas:
    mirantur Satyri frondis et poma Lyaei.
    tum deus 'o Satyri, maturos carpite fetus'
    dixit 'et ignotos primi calcate racemos'.
    uix haec ediderat, decerpunt uitibus uuas
    et portant calathis celerique elidere planta
    concaua saxa super properant: uindemia feruet
    collibus in summis, crebro pede rumpitur uua
    nudaque purpureo sparguntur pectora musto.
    tum Satyri, lasciua cohors, sibi pocula quisque
    obuia corripiunt: quae fors dedit, occupat usus.
    cantharon hic retinet, cornu bibit alter adunco,
    concauat ille manus palmasque in pocula uertit,
    pronus at ille lacu bibit et crepitantibus haurit
    musta labris; alius uocalia cymbala mergit,
    atque alius latices pressis resupinus ab uuis
    excipit: at potus (saliens liquor ore resultat);
    euomit, inque humeros et pectora defluit humor.
    omnia ludus habet cantusque chorique licentes;
    tum primum roseo Silenus cymbia musto
    plena senex auide non aequis uiribus hausit.
    ex illo uenas inflatus nectare dulci
    hesternoque grauis semper ridetur Iaccho.
    quin etiam deus ille, deus Ioue prosatus ipso,
    et plantis uuas premit et de uitibus hastas
    integit et lynci praebet cratera bibenti.'
    haec Pan Maenalia pueros in ualle docebat,
    sparsas donec ouis campo conducere in unum
    nox iubet, uberibus suadens siccare fluorem
    lactis et in niueas astrictum cogere glebas.




ANONYMOUS


_305. Epitaph on M.P. Flavius Postumius Varus_

    VIXI beatus dis, amicis, literis.
    manis colamus, namque opertis manibus
    diuina uis est aeuiterni temporis.


_306. To the Sea_

    VNDARVM rector, genitor maris, arbiter orbis,
    Oceane o placido conplectens omnia fluctu,
    tu legem terris moderato limite signas,
    tu pelagi quodcumque facis fontisque lacusque.
    flumina quin etiam te norunt omnia patrem,
    te potant nubes ut reddant frugibus imbris;
    Cyaneoque sinu caeli tu diceris oras
    partibus ex cunctis inmensas cingere nexu.
    tu fessos Phoebi reficis sub gurgite currus
    exhaustisque die radiis alimenta ministras,
    gentibus ut clarum referat lux aurea solem.
    si mare, si terras caelum mundumque gubernas,
    me quoque cunctorum partem, uenerabilis, audi,
    alme parens rerum, supplex precor. ergo carinam
    conserues, ubicumque tuo committere ponto
    hanc animam, transire fretum et discurrere cursus
    aequoris horrisoni sortis fera iussa iubebunt:
    tende fauens glaucum per leuia dorsa profundum,
    ac tantum tremulo crispentur caerula motu,
    quantum uela ferant, quantum sinat otia remis;
    sint fluctus, celerem ualeant qui pellere puppem,
    quos numerare libens possim, quos cernere laetus;
    seruet inoffensam laterum par linea libram,
    et sulcante uiam rostro submurmuret unda.
    da pater, ut tute liceat transmittere cursum,
    perfer ad optatos securo in litore portus
    me comitesque meos. quod cum permiseris esse,
    reddam, quod potero, plenas pro munere gratis.


_307. Boating Song_

    HEIA, uiri, nostrum reboans echo sonet heia!
          arbiter effusi late maris ore sereno
          placatum strauit pelagus posuitque procellam,
          edomitique uago sederunt pondere fluctus.
    heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia!
          annisu parili tremat ictibus acta carina.
          nunc dabit arridens pelago concordia caeli
          uentorum motu praegnanti currere uelo.
    heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia!
          aequora prora secet delphinis aemula saltu,
          quisque gemat largum, promat se quisque lacertis,
          pone trahens canum deducta sit orbita sulcum.
    heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia!
          echo te pultet, portiscule: nos tamen heia.
          conuulsum remis spumet mare: nos tamen heia.
          uocibus adsiduis litus resonet: tamen heia.


_308. 'Margaret'_

_A Dog's Epitaph_

    GALLIA me genuit, nomen mihi diuitis undae
      concha dedit, formae nominis aptus honos.
    docta per incertas audax discurrere siluas
      collibus hirsutas atque agitare feras,
    non grauibus uinclis unquam consueta teneri
      uerbera nec niueo corpore saeua pati.
    molli namque sinu domini dominaeque iacebam
      et noram in strato lassa cubare toro,
    et plus quam licuit muto canis ore loquebar:
      nulli latratus pertimuere meos.
    sed iam fata subi partu iactata sinistro,
      quam nunc sub paruo marmore terra tegit.




CLAVDIVS

  circa 280(?) A.D.


_309. To the Moon_

    LVNA decus mundi, magni pars maxima caeli,
    Luna, uagus noctis splendor, quam signa secuntur,
    Luna parens mensum numerosa prole renascens:
    tu biiugos stellante polos ab Sole gubernas,
    te redeunte dies fraternus colligit horas;
    te pater Oceanus renouato respicit amne,
    te spirant terrae, tu uinclis Tartara cingis;
    tu sistro resonas, Brimo, tu cymbala quassas;
    Isis Luna Core, uel Vesta es Iuno Cybelle.
    septenis tu lumine eges sub mense diebus
    et rursum renouas alternans lumina mensis.
    tunc minor es, cum plena uenis; tunc plena resurgens,
    cum minor es: crescis semper, cum deficis orbe.
    huc ades et nostris precibus dea blandior esto
    Luciferique iugis concordis siste iuuencas,
    ut uoluat fortuna rotam, qua prospera currant.




L. CAELIVS LACTANTIVS FIRMIANVS

  fl. 290 A.D.


_310. The Phoenix_

    EST locus in primo felix oriente remotus,
      qua patet aeterni maxima porta poli.
    nec tamen aestiuos hiemisue propinquus ad ortus
      sed qua sol uerno fundit ab axe diem.
    illic planities tractus diffundit apertos,
      nec tumulus crescit nec caua uallis hiat,
    sed nostros montis, quorum iuga celsa putantur,
      per bis sex ulnas imminet ille locus.
    hic Solis nemus est et consitus arbore multa
      lucus perpetuae frondis honore uirens.
    cum Phaethonteis flagrasset ab ignibus axis,
      ille locus flammis inuiolatus erat;
    et cum diluuium mersisset fluctibus orbem
      Deucalioneas exsuperauit aquas.
    non huc exsangues Morbi, non aegra Senectus
      nec Mors crudelis nec Metus asper adest,
    nec Scelus infandum nec opum uesana Cupido
      aut Sitis aut ardens caedis amore Furor;
    Luctus acerbus abest et Egestas obsita pannis
      et Curae insomnes et uiolenta Fames.
    non ibi tempestas nec uis furit horrida uenti
      nec gelido terram rore pruina tegit;
    nulla super campos tendit sua uellera nubes
      nec cadit ex alto turbidus umor aquae.
    est fons in medio, quem uiuum nomine dicunt,
      perspicuus, lenis, dulcibus uber aquis;
    qui semel erumpens per singula tempora mensum
      duodecies undis inrigat omne nemus.
    hic genus arboreum procero stipite surgens
      non lapsura solo mitia poma gerit.
    hoc nemus, hos lucos auis incolit unica Phoenix,
      unica si uiuit morte refecta sua.
    paret et obsequitur Phoebo ueneranda satelles:
      hoc Natura parens munus habere dedit.
    lutea cum primum surgens Aurora rubescit,
      cum primum rosea sidera luce fugat,
    ter quater illa pias inmergit corpus in undas,
      ter quater e uiuo gurgite libat aquam.
    tollitur ac summo considit in arboris altae
      uertice, quae totum despicit una nemus,
    et conuersa nouos Phoebi nascentis ad ortus
      exspectat radios et iubar exoriens.
    atque ubi Sol pepulit fulgentis limina portae
      et primi emicuit luminis aura leuis,
    incipit illa sacri modulamina fundere cantus
      et mira lucem uoce ciere nouam;
    quam nec aedoniae uoces nec tibia possit
      musica Cirrhaeis adsimulare modis,
    et neque olor moriens imitari posse putetur
      nec Cylleneae fila canora lyrae.
    postquam Phoebus equos in aperta effudit Olympi
      atque orbem totum protulit usque means,
    illa ter alarum repetito uerbere plaudit
      igniferumque caput ter uenerata silet.
    atque eadem celeris etiam discriminat horas
      innarrabilibus nocte dieque sonis,
    antistes luci nemorumque uerenda sacerdos
      et sola arcanis conscia, Phoebe, tuis.
    quae postquam uitae iam mille peregerit annos
      ac si reddiderint tempora longa grauem,
    ut reparet lapsum spatiis uergentibus aeuum,
      adsuetum nemoris dulce cubile fugit;
    cumque renascendi studio loca sancta reliquit,
      tunc petit hunc orbem, mors ubi regna tenet.
    derigit in Syriam celeris longaeua uolatus,
      Phoenicen nomen cui dedit ipsa uetus,
    secretosque petit deserta per auia lucos,
      sicubi per saltus silua remota latet.
    tum legit aerio sublimem uertice palmam,
      quae Graium Phoenix ex aue nomen habet,
    in quam nulla nocens animans prorepere possit,
      lubricus aut serpens aut auis ulla rapax.
    tum uentos claudit pendentibus Aeolus antris,
      ne uiolent flabris aera purpureum,
    neu concreta noto nubes per inania caeli
      submoueat radios solis et obsit aui.
    construit inde sibi seu nidum siue sepulcrum:
      nam perit ut uiuat, se tamen ipsa creat.
    colligit hinc sucos et odores diuite silua,
      quos legit Assyrius, quos opulentus Araps,
    quos aut Pygmaeae gentes aut India carpit
      aut molli generat terra Sabaea sinu.
    cinnamon hic auramque procul spirantis amomi
      congerit et mixto balsama cum polio.
    non casiae mitis nec olens suffimen acanthi
      nec turis lacrimae guttaque pinguis abest.
    his addit teneras nardi pubentis aristas
      et sociat myrrae uim, Nabathaea, tuae.
    protinus instructo corpus mutabile nido
      uitalique toro membra uieta locat.
    ore dehinc sucos membris circumque supraque
      inicit exsequiis inmoritura suis.
    tunc inter uarios animam commendat odores,
      depositi tanti nec timet illa fidem.
    interea corpus genitali morte peremptum
      aestuat, et flammam parturit ipse calor,
    aetherioque procul de lumine concipit ignem,
      flagrat et ambustum soluitur in cineres.
    quos uelut in massam generans in morte coactos
      conflat; et effectum seminis instar habet.
    complerit mensum si fetus tempora certa,
      sese oui teretis colligit in speciem;
    hinc animal primum sine membris fertur oriri,
      sed fertur uermi lacteus esse color:
    ac uelut agrestes, cum filo ad saxa tenentur,
      mutari tineae papilione solent:
    inde reformatur quali fuit ante figura
      et Phoenix ruptis pullulat exuuiis.
    non illi cibus est nostro concessus in orbe
      nec cuiquam inplumem pascere cura subest;
    ambrosios libat caelesti nectare rores,
      stellifero tenues qui cecidere polo.
    hos legit, his alitur mediis in odoribus ales,
      donec maturam proferat effigiem.
    ast ubi primaeua coepit florere iuuenta,
      euolat ad patrias iam reditura domus.
    ante tamen, proprio quicquid de corpore restat,
      ossaque uel cineres exuuiasque suas
    unguine balsameo myrraque et ture soluto
      condit et in formam conglobat ore pio.
    quam pedibus gestans contendit Solis ad urbem
      inque ara residens ponit in aede sacra.
    mirandam sese praestat praebetque uerendam:
      tantus aui decor est, tantus abundat honor.
    praecipuus color est, quali sunt sidera caeli,
      praecoqua uel qualis Punica grana tegit:
    qualis inest foliis, quae fert agreste papauer,
      cum pandit uestes Flora rubente solo.
    hoc humeri pectusque decens uelamine fulgent,
      hoc caput, hoc ceruix summaque terga nitent;
    caudaque porrigitur fuluo distincta metallo,
      in cuius maculis purpura mixta rubet;
    aura auri pennas insignit, desuper Iris
      pingere ceu nubis splendida rore solet;
    albicat insignis mixto uiridante smaragdo
      et puro cornu gemmea cuspis hiat;
    ingentis oculos credas geminos hyacinthos,
      quorum de medio lucida flamma micat;
    arquata est rutilo capiti radiata corona
      Phoebei referens uerticis alta decus;
    crura tegunt squamae Tyrio depicta ueneno,
      ast unguis roseo tinguit honore color.
    effigies inter pauonis mixta figuram
      cernitur et pictam Phasidis inter auem.
    magnitiem, terris Arabum quae gignitur, ales
      uix aequare potest, seu fera seu sit auis.
    non tamen est tarda, ut uolucres quae corpore magno
      incessus pigros per graue pondus habent,
    sed leuis ac uelox, regali plena decore;
      talis in aspectu se tenet usque hominum.
    huc uenit Aegyptus tanti ad miracula uisus
      et raram uolucrem turba salutat ouans.
    protinus exsculpunt sacrato in marmore formam
      et titulo signant remque diemque nouo.
    contrahit in coetum sese genus omne uolantum,
      nec praedae memor est ulla nec ulla metus.
    alituum stipata choro uolat illa per altum
      turbaque prosequitur munere laeta pio.
    sed postquam puri peruenit ad aetheris auras,
      mox redit; illa suis conditur inde locis.
    o fortunatae sortis finisque uolucrem,
      cui de se nasci praestitit ipse deus!
    o felix, seu mas seu femina siue necutrum,
      felix quae Veneris foedera nulla coit!
    mors illi Venus est, sola est in morte uoluptas:
      ut possit nasci, appetit ante mori.
    ipsa sibi proles, suus est pater et suus heres,
      nutrix ipsa sui, semper alumna sibi.
    ipsa quidem, sed non eadem est; eademque nec ipsa est,
      aeternam uitam mortis adepta bono.




CATO

  290(?) A.D.


_311. Moral Distichs_

_i_

_Learning_

    (_a_) INSTRVE praeceptis animum, ne discere cessa;
        nam sine doctrina uita est quasi mortis imago.

    (_b_) multa legas facito, tum lectis neglege multa;
        nam miranda canunt, sed non credenda poetae.

    (_c_) disce sed a doctis, indoctos ipse doceto:
        propaganda etenim est rerum doctrina bonarum.

    (_d_) discere ne cessa: cura sapientia crescit,
        rara datur longo prudentia temporis usu.

    (_e_) disce aliquid; nam cum subito Fortuna recessit,
        ars remanet uitamque hominis non deserit umquam.

_ii_

_Religion_

    (_a_) SI deus est animus, nobis ut carmina dicunt,
        hic tibi praecipue sit pura mente colendus.

    (_b_) an di sint caelumque regant ne quaere doceri:
        cum sis mortalis, quae sunt mortalia cura.

    (_c_) quid deus intendat noli perquirere sorte:
        quid statuat de te sine te deliberat ille.

    (_d_) ture deum placa, uitulum sine crescat aratro:
        ne credas gaudere deum cum caede litatur.

_iii_

_Friendship_

    (_a_) SI potes, ignotis etiam prodesse memento:
        utilius regno est meritis adquirere amicos.

    (_b_) cum tibi uel socium uel fidum quaeris amicum,
        non tibi fortuna est hominis sed uita petenda.

    (_c_) ignotum notis noli praeponere amicis:
        cognita iudicio constant, incognita casu.

    (_d_) uincere cum possis, interdum cede sodali,
        obsequio quoniam dulces retinentur amici.

    (_e_) gratior officiis, quo sis mage carior, esto,
        ne nomen subeas quod dicunt officiperdi.

    (_f_) officium alterius multis narrare memento;
        at quaecumque aliis benefeceris ipse, sileto.

    (_g_) damnaris numquam post longum tempus amicum:
        mutauit mores, sed pignora prima memento.

_iv_

_Death_

    (_a_) NE timeas illam, quae uitae est ultima finis:
        qui mortem metuit, quod uiuit, perdit id ipsum.

    (_b_) linque metum leti; nam stultum est tempore in omni,
        dum mortem metuas, amittere gaudia uitae.

    (_c_) fac tibi proponas, mortem non esse timendam:
        quae bona si non est, finis tamen illa malorum est.

    (_d_) rebus in aduersis animum submittere noli:
        spem retine; spes una hominem nec morte relinquit.

_v_

_The Speech of Men_

    (_a_) PROSPICITO tecum tacitus quid quisque loquatur:
        sermo hominum mores et celat et indicat idem.

    (_b_) contra uerbosos noli contendere uerbis:
        sermo datur cunctis, animi sapientia paucis.

    (_c_) cum te aliquis laudat, iudex tuus esse memento:
        plus aliis de te quam tu tibi credere noli.

    (_d_) iudicium populi numquam contempseris unus:
        ne nulli placeas, dum uis contemnere multos.

    (_e_) cum recte uiuas, ne cures uerba malorum:
        arbitrii non est nostri quid quisque loquatur.

    (_f_) si uitam inspicias hominum, si denique mores,
        cum culpant alios: nemo sine crimine uiuit.

_vi_

_Wives and Slaves_

    (_a_) CVM seruos fueris proprios mercatus in usus
        et famulos dicas, homines tamen esse memento.

    (_b_) nil temere uxori de seruis crede querenti:
        semper enim mulier quem coniux diligit odit.

    (_c_) uxoris linguam, si frugi est, ferre memento;
        namque malum est non uelle pati nec carpere posse.

    (_d_) uxorem fuge ne ducas sub nomine dotis,
        nec retinere uelis, si coeperit esse molesta.




REPOSIANVS

  circa 290 A.D.


_312. The Bridal Bower of Mars and Venus_

    ORNAT terra nemus: nunc lotos mitis inumbrat,
    nunc laurus, nunc myrtus. habent sua munera rami;
    namque hic per frondis redolentia mala relucent.
    uilia non illo surgebant gramina luco:
    pingunt purpureos candentia lilia flores;
    hic rosa cum uiolis, hic omnis gratia odorum,
    hic inter uiolas coma mollis laeta hyacinthi:
    dignus amore locus, cui tot sint munera rerum.
    non tamen in lucis aurum, non purpura fulget:
    flos lectus, flos uincla tori, substramina flores:
    deliciis Veneris diues natura laborat.
    texerat hic liquidos fontis non uilis arundo,
    sed qua saeua puer conponat tela Cupido.
    hunc solum Paphie puto lucum fecit amori:
    hic Martem exspectare solet. quid Gratia cessat,
    quid Charites? cur, saeue puer, non lilia nectis?
    tu lectum consterne rosis, tu serta parato
    et roseis crinem nodis subnecte decenter!




PENTADIVS

  circa 290 A.D.


_313. Narcissus_

    HIC est ille, suis nimium qui credidit umbris,
      Narcissus uero dignus amore puer.
    cernis ab inriguo repetentem gramine ripas,
      ut per quas periit crescere possit aquas.


_314. Woman_

    CREDE ratem uentis, animum ne crede puellis;
      namque est feminea tutior unda fide.
    femina nulla bona est, uel, si bona contigit una,
      nescio quo fato est res mala facta bona.




ANONYMOUS

  circa 290 A.D.


_315. Epitaph on the Actor Vitalis_

    QVID tibi, mors, faciam, quae nulli parcere nosti,
      nescia laetitiam, nescia amare iocos.
    his ego praeualui toto notissimus orbi,
      hinc mihi larga domus, hinc mihi census erat.
    gaudebam semper; quid enim, si gaudia desint,
      hic uagus ac fallax utile mundus habet?
    me uiso rabidi subito cecidere furores;
      ridebat summus me ueniente dolor.
    non licuit quemquam curis mordacibus uri
      nec rerum incerta mobilitate trahi.
    uincebat cunctos praesentia nostra timores
      et mecum felix quaelibet hora fuit.
    motibus ac dictis (tragici quoque larua placebat)
      exhilarans uariis tristia corda modis
    fingebam uultus, habitus ac uerba loquentum,
      ut plures uno credibile ore loqui.
    ipse etiam, quem nostra oculis geminabat imago,
      horruit in uultu se magis esse meo.
    o quotiens imitata meo se femina gestu
      uidit et erubuit totaque muta fuit!
    ergo quot in nostro uiuebant corpore formae
      tot mecum raptas abstulit atra dies.
    quo uos iam tristi turbatus deprecor ore,
      qui titulum legitis cum pietate meum:
    'o quam laetus eras, Vitalis' dicite maesti,
      'sint tibi di tali, sint tibi fata, modo.'




TIBERIANVS

  fl. A.D. 335.


_316. A Woodland Scene_

    AMNIS ibat inter arua ualle fusus frigida,
    luce ridens calculorum, flore pictus herbido.
    caerulas superne laurus et uirecta myrtea
    leniter motabat aura blandiente sibilo.
    subter autem molle gramen flore adulto creuerat:
    et croco solum rubebat et lucebat liliis
    et nemus fragrabat omne uiolarum suspiritu.
    inter ista dona ueris gemmeasque gratias
    omnium regina odorum uel colorum Lucifer
    auriflora praeminebat, flamma Diones, rosa.
    roscidum nemus rigebat inter uda gramina:
    fonte crebro murmurabant hinc et inde riuuli,
    antra muscus et uirentes intus myrtus uinxerant,
    qua fluenta labibunda guttis ibant lucidis.
    has per umbras omnis ales plus canora quam putes
    cantibus uernis strepebat et susurris dulcibus;
    hic loquentis murmur amnis concinebat frondibus,
    quis melos uocalis aurae musa zephyri mouerat.
    sic euntem per uirecta pulcra odora et musica
    ales amnis aura lucus flos et umbra iuuerat.


_317. Gold_

    AVRVM, quod nigri manes, quod turbida mersant
    flumina, quod duris extorsit poena metallis!
    aurum, quo pretio reserantur limina Ditis,
    quo Stygii regina poli Proserpina gaudet!
    aurum, quod penetrat thalamos rumpitque pudorem,
    qua tectus saepe inlecebra micat impius ensis!
    in gremium Danaes non auro fluxit adulter
    mentitus pretio faciem fuluoque ueneno?
    non Polydorum hospes saeuo necat incitus auro?
    altrix infelix, sub quo custode pericli
    commendas natum, cui regia pignora credis?
    fit tutor pueri, fit custos sanguinis aurum!
    inmitis nidos coluber custodiet ante
    et uitulos fetae poterunt seruare leaenae.
    sic etiam ut Troiam popularet Dorica pubes
    aurum causa fuit: pretium dignissima merces.
    infami probro palmam conuendit adulter.
    denique cernamus, quos aurum uenit in usus.
    auro emitur facinus, pudor almus uenditur auro,
    tum patria atque parens, leges pietasque fidesque:
    omne nefas auro tegitur, fas proditur auro.
    porro hoc Pactolus, porro fluat et niger Hermus!
    aurum, res gladii, furor amens, ardor auarus,
    te celent semper uada turbida, te uada nigra,
    te tellus mersum premat infera, te sibi nasci
    Tartareus cupiat Phlegethon Stygiaeque paludes!
    inter liuentis pereat tibi fulgor arenas,
    nec post ad superos redeat famis aurea puros!


_318. 'Too Adventurous Wings'_

    ALES, dum madidis grauata pennis
    udos tardius explicat uolatus,
    defecta in medio repente nisu
    capta est pondere depremente plumae:
    cassato solito uigore pennae,
    quae uitam dederant, dedere letum;
    ac, quis ardua nunc tenebat alis,
    isdem protinus incidit ruinae.
    quid sublimia circuisse prodest?
    qui celsi steterant, iacent sub imis!
    exemplum capiant, nimis petendo
    qui mentis tumidi uolant secundis.


_319. God_

    OMNIPOTENS, annosa poli quem suspicit aetas,
    quem sub millenis semper contutibus unum
    nec numero quisquam poterit pensare nec aeuo,
    nunc esto affatus, si quo te nomine dignum est,
    seu sacer ignoto gaudes, quo maxima tellus
    intremuit, sistunt rapidos uaga sidera cursus.
    tu solus, tu multus item, tu primus et idem
    postremus mediusque simul mundique superstes
    (nam sine fine tui labentia tempora finis),
    altera ab alterno spectans fera turbine certo
    rerum fata rapi uitasque inuoluier aeuo
    atque iterum reducis supera in conuexa referri,
    scilicet ut mundo redeat quod partubus astra
    perdiderint refluumque iterum per corpora fiat.
    tu (siquidem fas est in temet tendere sensum
    et speciem temptare sacram, qua sidera cingis
    immensus longamque simul complecteris aethram)
    fulgentis forsan rapida sub imagine Phoebi
    flammifluum quoddam iubar es, quo cuncta coruscans
    ipse uides nostrumque premis solemque diemque.
    tu genus omne deum, tu rerum causa uigorque,
    tu natura omnis, deus innumerabilis unus,
    tu sexu plenus toto, tibi nascitur olim
    sidereus mundus (genus hinc hominumque deumque),
    lucens, augusto stellatus flore iuuentae.
    quem (precor, aspires), qua sit ratione creatus,
    quo genitus factusue modo, da nosse uolenti;
    da, pater, augustas ut possim noscere causas,
    mundanas olim molis quo foedere rerum
    sustuleris animamque leui quo maximus olim
    texueris numero, quo congrege dissimilique,
    quidque id sit uegetum, quod per cita corpora uiuit.


_320. Peruigilium Veneris_

    CRAS  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          uer nouum: uer iam canorum: uere natus orbis est!
          uere concordant amores, uere nubunt alites
          et nemus comam resoluit de maritis imbribus:
          et recentibus uirentis ducit umbras floribus.
          cras amorum copulatrix inter umbras arborum
          inplicat casas uirentis de flagello myrteo,
          cras Dione iura dicet fulta sublimi throno.
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          ipsa gemmis purpurantem pingit annum floridis,
          ipsa surgentis papillas de Fauoni spiritu
          urget in nodos tepentis, ipsa roris lucidi,
          noctis aura quem relinquit, spargit umentis aquas.
          en micant lacrimae trementes de caduco pondere:
          gutta praeceps orbe paruo sustinet casus suos.
          en pudorem florulentae prodiderunt purpurae:
          umor ille quem serenis astra rorant noctibus
          mane uirgines papillas soluit umenti peplo.
          ipsa iussit mane totae uirgines nubant rosae;
          facta Cypridis de cruore deque Amoris osculis
          deque gemmis deque flabris deque solis purpuris,
          cras pudorem qui latebat ueste tectus ignea
          unico marita uoto non rubebit soluere.
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          ipsa Nymphas diua luco iussit ire myrteo:
          'ite, Nymphae, posuit arma, feriatus est Amor:
          iussus est inermis ire, nudus ire iussus est,
          neu quid arcu neu sagitta neu quid igne laederet.'
          it puer comes puellis; nec tamen credi potest,
          esse Amorem feriatum, si sagittas exuit;
          sed tamen, Nymphae, cauete, quod Cupido pulcer est:
          totus est in armis idem quando nudus est Amor.
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          conpari Venus pudore mittit ante uirgines:
          'una res est quam rogamus: cede, uirgo Delia,
          ut nemus sit incruentum de ferinis stragibus.
          ipsa uellet te rogare, si pudicam flecteret,
          ipsa uellet ut uenires, si deceret uirginem.
          iam tribus choros uideres feriantis noctibus
          congreges inter cateruas ire per saltus tuos
          floreas inter coronas, myrteas inter casas.
          nec Ceres nec Bacchus absunt nec poetarum deus.
          peruiglanda tota nox est, est recinenda canticis:
          regnet in siluis Dione: tu recede, Delia.'
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          iussit Hyblaeis tribunal stare diua floribus:
          praeses ipsa iura dicet, adsidebunt Gratiae.
          Hybla, totos funde flores, quidquid annus adtulit;
          Hybla, florum subde uestem, quantus Ennae campus est.
          ruris hic erunt puellae uel puellae fontium
          quaeque siluas quaeque lucos quaeque montis incolunt.
          iussit omnes adsidere pueri mater alitis,
          iussit at nudo puellas nil Amori credere:
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          cras erit quom primus aether copulauit nuptias.
          ut pater totum crearet uernis annum nubibus,
          in sinum maritus imber fluxit almae coniugis,
          unde fetus mixtus omnis aleret magno corpore.
          tunc cruore de superno spumeo pontus globo
          caerulas inter cateruas inter et bipedes equos
          fecit undantem Dionen de marinis imbribus.
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          ipsa uenas atque mentem permeanti spiritu
          intus occultis gubernat procreatrix uiribus,
          perque caelum perque terras perque pontum subditum
          praeuium sui teporem seminali tramite
          inbuit iussitque mundum nosse nascendi uias.
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          ipsa Troianos penatis in Latinos transtulit,
          ipsa Laurentem puellam coniugem nato dedit,
          moxque Marti de sacello dat pudicam uirginem,
          Romuleas ipsa fecit cum Sabinis nuptias.
          unde Ramnes et Quirites atque prolem posterum
          Romulo marem crearet et nepotem Caesarem;
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          rura fecundat uoluptas, rura Venerem sentiunt;
          ipse Amor puer Dionae rure natus dicitur.
          hunc ager cum parturiret ipsa suscepit sinu,
          ipsa florum delicatis educauit osculis.
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!
          ecce iam subter genestas explicant tauri latus,
          quisque tutus quo tenetur coniugali foedere:
          subter umbras cum maritis ecce balantum greges.
          iam loquaces ore rauco stagna cygni perstrepunt:
          et canoras non tacere diua iussit alites:
          adsonat Terei puella subter umbram populi,
          ut putes motus amoris ore dici musico
          et neges queri sororem de marito barbaro.
          illa cantat: nos tacemus? quando uer ueniet meum?
          quando fiam uti chelidon ut tacere desinam?
          perdidi Musam tacendo nec me Phoebus respicit.
          sic Amyclas cum tacerent perdidit silentium.
    cras  amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!




ANONYMOUS

  circa 350 A.D.(?).


_321. Epitaph of a Charioteer_

    HOC rudis aurigae requiescunt ossa sepulcro
      nec tamen ignari flectere lora manu,
    iam qui quadriiugos auderem scandere currus
      et tamen a biiugis non remouerer equis.
    inuidere meis annis crudelia fata,
      fata quibus nequeas opposuisse manus.
    nec mihi concessa est morituro gloria circi,
      donaret lacrimas ne pia turba mihi.
    ussere ardentes intus mea uiscera morbi,
      uincere quos medicae non potuere manus.
    sparge, precor, flores supra mea busta, uiator:
      fauisti uiuo forsitan ipse mihi.




ALCIMIVS

  fl. 354 A.D.


_322. Vergil and Homer_

_i_

    DE numero uatum si quis seponat Homerum,
      proximus a primo tunc Maro primus erit.
    at si post primum Maro seponatur Homerum,
      longe erit a primo, quisque secundus erit.

_ii_

    Maeonio uati qui par aut proximus esset,
      consultus Paean risit et haec cecinit;
    si potuit nasci, quem tu sequereris, Homere,
      nascetur, qui te possit, Homere, sequi.


_323. A Present from Lesbia_

    LVX mea puniceum misit mihi Lesbia malum:
      iam sordent animo cetera poma meo.
    sordent uelleribus uestita cydonia canis,
      sordent hirsutae munera castaneae;
    nolo nuces, Amarylli, tuas nec cerea pruna:
      rusticus haec Corydon munera magna putet.
    horreo sanguineo male mora rubentia suco:
      heu graue funesti crimen amoris habent!
    missa et dente leui paulo libata placenta:
      nectarea e labris dulcia liba suis:
    nescio quid plus melle sapit, quod contigit ipsa
      spirans Cecropium dulcis ab ore thymum.


_324. Eloquent Eyes_

    O BLANDOS oculos et o facetos
    et quadam propria nota loquacis!
    illic et Venus et leues Amores
    atque ipsa in medio sedet Voluptas.




D. MAGNVS AVSONIVS

  310-95 A.D.


_325. Dedication_

    'CVI dono lepidum nouum libellum?'
    Veronensis ait poeta quondam,
    inuentoque dedit statim Nepoti.
    at nos inlepidum, rudem libellum,
    burras quisquilias ineptiasque,
    credemus gremio cui fouendum?
    inueni, trepidae silete nugae,
    nec doctum minus et magis benignum,
    quam quem Gallia praebuit Catullo.
    hoc nullus mihi carior meorum,
    quem pluris faciunt nouem sorores,
    quam cunctos alios, Marone dempto.
    Pacatum haut dubie, poeta, dicis.
    ipse est. intrepide uolate, uersus,
    et nidum in gremio fouete tuto.
    hic uos diligere, hic uolet tueri:
    ignoscenda teget, probata tradet:
    post hunc iudicium timete nullum.


_326. To Tetradius: A Remonstrance_

    O QVI uenustos uberi facundia
      sales opimas, Tetradi,
    cauesque, ne sit tristis et dulci carens
      amara concinnatio:
    qui felle carmen atque melle temperans
      torpere musas non sinis,
    pariterque fucas quaeque gustu ignaua sunt
      et quae sapore tristia:
    rudis camenas qui Suessae praeuenis
      aeuoque cedis, non stilo:
    cur me propinquum Santonorum moenibus
      declinas, ut Lucas boues
    olim resumpto praeferocis proelio
      fugit iuuentus Romula?
    non ut tigris te, non leonis impetu,
      amore sed caro expeto.
    uidere alumni gestio uoltus mei
      et indole optata frui.
    inuitus olim deuoraui absentiae
      necessitatem pristinae,
    quondam docendi munere adstrictum graui
      Iculisma cum te absconderet,
    et inuidebam deuio ac solo loco
      opes camenarum tegi.
    at nunc frequentis atque claros nec procul
      cum floreas inter uiros
    tibique nostras uentus auras deferat
      aurisque sermo uerberet,
    cur me supino pectoris fastu tumens
      spernis poetam consulem,
    tuique amantem teque mirantem ac tua
      desiderantem carmina
    oblitus alto neglegis fastidio?
      plectendus exemplo tuo,
    ni stabilis aeuo pectoris nostri fides
      quamquam recusantis amet.
    uale. ualere si uoles me, peruola
      cum scrinio et musis tuis.


_327. A Letter to Paulinus_

    IAMBE Parthis et Cydonum spiculis,
    iambe pinnis alitum uelocior,
    Padi ruentis impetu torrentior,
    magna sonorae grandinis ui densior,
    flammis corusci fulguris uibratior,
    iam nunc per auras Persei talaribus
    petasoque ditis Arcados uectus uola.
    si uera fama est Hippocrene, quam pedis
    pulsu citati cornipes fudit fremens,
    tu fonte in ipso procreatus Pegasi,
    primus duorum metra iunxisti pedum
    trimetrisque Musis concinentibus nouem
    caedem in draconis concitasti Delium.
    fer hanc salutem praepes et uolucripes
    Paulini ad usque moenia, Ebromagum loquor,
    et protinus, iam si resumptis uiribus
    alacri refecti corporis motu uiget,
    saluere iussum mox reposce mutuum.
    nihil moreris iamque, dum loquor, redi,
    imitatus illum stirpis auctorem tuae,
    triplici furentem qui Chimaeram incendio
    superuolauit tutus igne proximo.
    dic te ualere, dic saluere te iubet
    amicus et uicinus et fautor tuus,
    honoris auctor, altor ingeni tui.
    dic et magister, dic parens, dic omnia
    blanda atque sancta caritatis nomina
    haueque dicto dic uale actutum et redi.
    quod si rogabit, quid super scriptis nouis
    maturus aeui nec rudis diiudicem,
    nescire dices, sed paratum iam fore
    heroicorum uersuum plenum essedum.
    cui subiugabo de molarum ambagibus,
    qui machinali saxa uoluunt pondere,
    tripedes caballos terga ruptos uerbere,
    his ut uehantur tres sodales nuntii.
    fors et rogabit, quos sodalis dixeris
    simul uenire: dic, 'trinodem dactylum
    uidi paratum crucianti cantherio:
    spondeus illi lentipes ibat comes,
    paribus moratur qui locis cursum meum,
    mihique similis, semper aduersus tamen,
    nec par nec impar, qui trochaeus dicitur.'
    haec fare cursim nec moratus peruola,
    aliquid reportans interim munusculi
    de largitate musici promptarii.


_328. To his Wife_

    VXOR, uiuamusque ut uiximus et teneamus
      nomina, quae primo sumpsimus in thalamo:
    nec ferat ulla dies, ut commutemur in aeuo,
      quin tibi sim iuuenis tuque puella mihi.
    Nestore sim quamuis prouectior aemulaque annis
      uincas Cumanam tu quoque Deiphoben,
    nos ignoremus quid sit matura senectus.
      scire aeui meritum, non numerare decet.


_329. Nemesis_

(From the Greek)

    ME lapidem quondam Persae aduexere, tropaeum
      ut fierem bello: nunc ego sum Nemesis.
    ac sicut Graecis uictoribus adsto tropaeum,
      punio sic Persas uanilocos Nemesis.


_330. One-sided Love_

(From the Greek)

    HOC quod amare uocant misce aut dissolue, Cupido:
      aut neutrum flammis ure uel ure duos.


_331. The Spartan's Shield_

    MATER Lacaena clipeo obarmans filium
      'cum hoc', inquit, 'aut in hoc redi.'


_332. In Commendation of his Book_

    EST quod mane legas, est et quod uespere. laetis
      seria miscuimus, temperie ut placeant.
    non unus uitae color est nec carminis unus
      lector: habet tempus pagina quaeque suum.
    hoc mitrata Venus probat, hoc galeata Minerua,
      Stoicus has partis, has Epicurus amat.
    salua mihi ueterum maneat dum regula morum,
      plaudat permissis sobria Musa iocis.


_333. To his Book_

    SI tineas cariemque pati te, charta, necesse est,
      incipe uersiculis ante perire meis.
    'malo,' inquis, 'tineis.' sapis, aerumnose libelle,
      perfungi mauis quod leuiore malo.
    ast ego damnosae nolo otia perdere Musae,
      iacturam somni quae parit atque olei.
    'utilius dormire fuit quam perdere somnum
      atque oleum.' bene ais: causa sed ista mihi est,
    irascor Proculo, cuius facundia tanta est
      quantus honos. scripsit plurima quae cohibet.
    hunc studeo ulcisci: et prompta est propria ultio uati.
      qui sua non edit carmina, nostra legat.
    huius in arbitrio est, seu te iuuenescere cedro
      seu iubeat duris uermibus esse cibum.
    huic ego, quod nobis superest ignobilis oti,
      deputo, siue legat quae dabo siue tegat.


_334. Myro's Heifer_

    BVCVLA sum caelo genitoris facta Myronis
      aerea: nec factam me puto sed genitam.
    sic me taurus init, sic proxima bucula mugit,
      sic uitulus sitiens ubera nostra petit.
    miraris quod fallo gregem? gregis ipse magister
      inter pascentis me numerare solet.


_335. A Picture of Echo_

    VANE, quid affectas faciem mihi ponere, pictor,
      ignotamque oculis sollicitare deam?
    aëris et linguae sum filia, mater inanis
      indicii, uocem quae sine mente gero.
    extremos pereunte modos a fine reducens
      ludificata sequor uerba aliena meis.
    auribus in uestris habito penetrabilis echo:
      me si uis similem pingere, pinge sonum.


_336. The Ideal Mistress_

    SIT mihi talis arnica uelim,
    iurgia quae temere incipiat
    nec studeat quasi casta loqui,
    pulcra, procax, petulante manu,
    uerbera quae ferat et regerat
    caesaque ad oscula confugiat.
    nam nisi moribus his fuerit,
    casta modesta pudenter agens,
    dicere abominor, uxor erit.


_337. Narcissus_

    FVRITIS, procaces Naides,
    amore saeuo et irrito:
    ephebus iste flos erit.


_338. Dedication of a Mirror_

    LAIS anus Veneri speculum dico: dignum habeat se
      aeterna aeternum forma ministerium.
    at mihi nullus in hoc usus, quia cernere talem
      qualis sum nolo, qualis eram nequeo.


_339. The Graves of a Household_

_i_

_His Wife_

    HACTENVS ut caros, ita iusto funere fletos
      functa piis cecinit nenia nostra modis.
    nunc, dolor atque cruces nec contrectabile fulmen,
      coniugis ereptae mors memoranda mihi.
    nobilis a proauis et origine clara senatus,
      moribus usque bonis clara Sabina magis,
    te iuuenis primis luxi deceptus in annis
      perque nouem caelebs te fleo olympiadas.
    nec licet obductum senio sopire dolorem:
      semper crudescit nam mihi poena recens.
    admittunt alii solacia temporis aegri:
      haec grauiora facit uulnera longa dies.
    torqueo deceptos ego uita caelibe canos,
      quoque magis solus, hoc mage maestus ago.
    uolnus alit, quod muta domus silet et torus alget,
      quod mala non cuiquam, non bona participo.
    maereo, si coniunx alii bona, maereo contra,
      si mala: ad exemplum tu mihi semper ades.
    tu mihi crux ab utraque uenis, siue est mala, quod tu
      dissimilis fueris, seu bona, quod similis.
    non ego opes cassas et inania gaudia plango,
      sed iuuenis iuueni quod mihi rapta uiro:
    laeta, pudica, grauis, genus inclita et inclita forma,
      o dolor atque decus coniugis Ausonii;
    quae modo septenos quater inpletura Decembris,
      liquisti natos, pignora nostra, duos.
    illa fauore dei, sicut tua uota fuerunt,
      florent, optatis accumulata bonis.
    et precor ut uigeant tandemque superstite utroque
      nuntiet hoc cineri nostra fauilla tuo.

_ii_

_His Father-in-law_

    Desinite, o ueteres, Calpurnia nomina, Frugi
      ut proprium hoc uestrae gentis habere decus:
    nec solus semper censor Cato nec sibi solus
      iustus Aristides his placeant titulis.
    nam sapiens quicumque fuit uerumque fidemque
      qui coluit, comitem se tibi, Censor, agat.
    tu grauis et comis cum iustitiaque remissus,
      austeris doctus iungere temperiem.
    tu non adscito tibi me nec sanguine iuncto
      optasti nostras consociare domos.
    nempe aliqua in nobis morum simulacra tuorum
      effigies nostri praebuit ingenii:
    aut iam Fortunae sic se uertigo rotabat,
      ut pondus fatis tam bona uota darent.
    si quid apud manis sentis, fouet hoc tibi mentem,
      quod fieri optaras, id uoluisse deum.

_iii_

_His Aunt_

    Et amita Veneria properiter obiit,
    cui breuia melea modifica recino:
    cinis ita placidulus adoperiat eam
    locaque tacita celeripes Erebi adeat.


_340. An Epitaph for his Father_

    NOMEN ego Ausonius, non ultimus arte medendi
      et, mea si nosses tempora, primus eram.
    uicinas urbis colui patriaque domoque,
      Vasates patria, sed lare Burdigalam.
    curia me duplex et uterque senatus habebat
      muneris exsortem, nomine participem.
    non opulens nec egens, parcus sine sordibus egi:
      uictum habitum mores semper inempta habui.
    sermone inpromptus Latio, uerum Attica lingua
      suffecit culti uocibus eloquii.
    optuli opem cunctis poscentibus artis inemptae
      officiumque meum cum pietate fuit.
    iudicium de me studui praestare bonorum:
      ipse mihi numquam, iudice me, placui.
    officia in multos diuerso debita cultu
      personis meritis tempore distribui.
    litibus abstinui: non auxi, non minui rem:
      indice me nullus, set neque teste perit.
    inuidi numquam: cupere atque ambire refugi:
      iurare aut falsum dicere par habui.
    factio me sibi non, non coniuratio iunxit:
      sincero colui foedere amicitias.
    felicem sciui, non qui quod uellet haberet,
      set qui per fatum non data non cuperet.
    non occursator, non garrulus, obuia cernens
      ualuis et uelo condita non adii.
    famam, quae posset uitam lacerare bonorum,
      non finxi et, ueram si scieram, tacui.
    ira procul, spes uana procul, procul anxia cura
      inque bonis hominum gaudia falsa procul.
    uitati coetus eiuratique tumultus
      et semper fictae principum amicitiae.
    deliquisse nihil numquam laudem esse putaui
      atque bonos mores legibus antetuli.
    irasci promptus properaui condere motum
      atque mihi poenas pro leuitate dedi.
    coniugium per lustra nouem sine crimine concors
      unum habui: natos quattuor edidimus.
    prima obiit lactans: at qui fuit ultimus aeui,
      pubertate rudi non rudis interiit.
    maximus ad summum columen peruenit honorum,
      praefectus Gallis et Libyae et Latio,
    tranquillus, clemens, oculis uoce ore serenus,
      in genitore suo mente animoque pater.
    huius ego et natum et generum pro consule uidi:
      consul ut ipse foret, spes mihi certa fuit.
    matronale decus possedit filia, cuius
      egregia et nuptae laus erat et uiduae.
    quae nati generique et progeneri simul omnium
      multiplici inlustris uidit honore domos.
    ipse nec affectans nec detrectator honorum
      praefectus magni nuncupor Illyrici.
    haec me fortunae larga indulgentia suasit
      numine adorato uitae obitum petere,
    ne fortunatae spatium inuiolabile uitae
      fatali morsu stringeret ulla dies.
    optinui auditaeque preces: spem uota timorem
      sopitus placido fine relinquo aliis.
    inter maerentis, sed non ego maestus, amicos
      dispositis iacui funeris arbitriis.
    nonaginta annos, baculo sine, corpore toto
      exegi, cunctis integer officiis.
    haec quicumque leges, non aspernabere fari:
      talis uita tibi qualia uota mihi.


_341. In Memory of his Teacher, Nepotianus_

    FACETE, comis, animo iuuenali senex,
    cui felle nullo, melle multo mens madens
    aeuum per omne nil amarum miscuit,
    medulla nostri, Nepotiane, pectoris:
    tam seriorum quam iocorum particeps,
    taciturne, Amyclas ut silendo uiceris,
    te fabulantem non Vlixes linqueret,
    liquit canentis qui melodas uirgines:
    probe et pudice, parce, frugi, abstemie:
    facunde, nulli rhetorum cedens stilo,
    et disputator ad Cleanthen stoicus,
    Scaurum Probumque corde callens intimo
    et Epirote Cinea memor magis:
    sodalis et conuictor, hospes iugiter,
    parum quod hospes, mentis agitator meae.
    consilia nullus mente tam pura dedit
    uel altiore conditu texit data.
    honore gesti praesidatus inclitus,
    decies nouenas functus annorum uices,
    duos relinquens liberos, mortem oppetis,
    dolore multo quam tuorum tam meo.


_342. Epitaphs of Heroes_

_i_

_Menelaus_

    FELIX o Menelae, deum cui debita sedes
      decretumque piis manibus Elysium,
    Tyndareo dilecte gener, dilecte Tonanti,
      coniugii uindex, ultor adulterii,
    aeterno pollens aeuo aeternaque iuuenta
      nec leti passus tempora nec senii.

_ii_

_Deiphobus_

    PRODITVS ad poenam sceleratae fraude Lacaenae
      et deformato corpore Deiphobus
    non habeo tumulum, nisi quem mihi uoce uocantis
      et pius Aeneas et Maro conposuit.


_343. In Tumulo Hominis Felicis_

    SPARGE mero cineres bene olentis et unguine nardi,
      hospes, et adde rosis balsama puniceis.
    perpetuum mihi uer agit inlacrimabilis urna
      et commutaui saecula, non obii.
    nulla mihi ueteris perierunt gaudia uitae,
      seu meminisse putes omnia siue nihil.


_344. To his Villa_

    SALVE, herediolum, maiorum regna meorum,
      quod proauus, quod auus, quod pater excoluit,
    quod mihi iam senior properata morte reliquit:
      eheu nolueram tam cito posse frui!
    iusta quidem series patri succedere, uerum
      esse simul dominos gratior ordo piis.
    nunc labor et curae mea sunt: sola ante uoluptas
      partibus in nostris, cetera patris erant.
    paruum herediolum, fateor: set nulla fuit res
      parua umquam aequanimis, adde etiam unanimis.
    ex animo rem stare aequo puto, non animum ex re.
      cuncta cupit Croesus, Diogenes nihilum.
    spargit Aristippus mediis in Syrtibus aurum:
      aurea non satis est Lydia tota Midae.
    cui nullus finis cupiendi, est nullus habendi.
      ille opibus modus est, quem statuas animo.
    uerum ager iste meus quantus sit, nosce: etiam me
      noueris et noris te quoque, si potis es,
    quamquam difficile est se noscere: {gnôthi seauton}
      quam propere legimus tam cito neclegimus.
    agri his centum colo iugera, uinea centum
      iugeribus colitur prataque dimidio.
    silua supra duplum, quam prata et uinea et aruum.
      cultor agri nobis nec superest nec abest.
    fons propter puteusque breuis, tum purus et amnis:
      nauiger hic refluus me uehit ac reuehit.
    conduntur fructus geminum mihi semper in annum.
      cui non longa penus, huic quoque prompta fames.
    haec mihi nec procul urbe sita est nec prorsus ad urbem,
      ne patiar turbas utque bonis potiar.
    et quotiens mutare locum fastidia cogunt,
      transeo et alternis rure uel urbe fruor.


_345. The Martyrdom of Cupid_

_A Dream of Fair Women_

    AËRIS in campis, memorat quos musa Maronis,
    myrteus amentis ubi lucus opacat amantis,
    orgia ducebant heroides et sua quaeque,
    ut quondam occiderant, leti argumenta gerebant,
    errantes silua in magna et sub luce maligna
    inter harundineasque comas grauidumque papauer
    et tacitos sine labe lacus, sine murmure riuos.
    quorum per ripas nebuloso lumine marcent
    fleti, olim regum et puerorum nomina, flores:
    mirator Narcissus et Oebalides Hyacinthus
    et Crocus auricomans et murice pictus Adonis
    et tragico scriptus gemitu Salaminius Aeas.
    omnia quae lacrimis et amoribus anxia maestis
    rursus in amissum reuocant heroidas aeuum.
    exercent memores obita iam morte dolores.
    fulmineos Semele decepta puerpera partus
    deflet et ambustas lacerans per inania cunas
    uentilat ignauum simulati fulguris ignem.
    irrita dona querens, sexu gauisa uirili
    maeret in antiquam Caenis reuocata figuram.
    uulnera siccat adhuc Procris Cephalique cruentam
    diligit et percussa manum. fert fumida testae
    lumina Sestiaca praeceps de turre puella.
    et de nimboso saltum Leucate minatur
    mascula Lesbiacis Sappho peritura sagittis.
    Harmoniae in cultu se Eriphyle maesta recenset,
    infelix nato nec fortunata marito.
    tota quoque aëriae Minoia fabula Cretae
    picturarum instar tenui sub imagine uibrat.
    Pasiphae niuei sequitur uestigia tauri.
    licia fert glomerata manu deserta Ariadne.
    respicit abiectas desperans Phaedra tabellas.
    haec laqueum gerit, haec uanae simulacra coronae:
    Daedaliae pudet hanc latebras subiisse iuuencae.
    praereptas queritur per inania gaudia noctis
    Laudamia duas, uiui functique mariti.
    parte truces alia strictis mucronibus omnes
    et Thisbe et Canace et Sidonis horret Elissa.
    coniugis haec, haec patris et haec gerit hospitis ensem.
    errat et ipsa, olim qualis per Latmia saxa
    Endymioneos solita affectare sopores
    cum face et astrigero diademate Luna bicornis.
    centum aliae ueterum recolentes uulnera amorum
    dulcibus et maestis refouent tormenta querellis.
    quas inter medias furuae caliginis umbram
    dispulit inconsultus Amor stridentibus alis.
    agnouere omnes puerum memorique recursu
    communem sensere reum, quamquam umida circum
    nubila et auratis fulgentia cingula bullis
    et pharetram et rutilae fuscarent lampados ignem:
    agnoscunt tamen et uanum uibrare uigorem
    occipiunt hostemque unum loca non sua nactum,
    cum pigros ageret densa sub nocte uolatus,
    facta nube premunt. trepidantem et cassa parantem
    suffugia in coetum mediae traxere cateruae.
    eligitur maesto myrtus notissima luco,
    inuidiosa deum poenis. cruciauerat illic
    spreta olim memorem Veneris Proserpina Adonim.
    huius in excelso suspensum stipite Amorem
    deuinctum post terga manus substrictaque plantis
    uincula maerentem nullo moderamine poenae
    afficiunt. reus est sine crimine, iudice nullo
    accusatur Amor. se quisque absoluere gestit,
    transferat ut proprias aliena in crimina culpas.
    cunctae exprobrantes tolerati insignia leti
    expediunt: haec arma putant, haec ultio dulcis,
    ut quo quaeque perit studeat punire dolore.
    haec laqueum tenet, haec speciem mucronis inanem
    ingerit, illa cauos amnis rupemque fragosam
    insanique metum pelagi et sine fluctibus aequor.
    nonnullae flammas quatiunt trepidaeque minantur
    stridentis nullo igne facis. rescindit adultum
    Myrrha uterum lacrimis lucentibus inque pauentem
    gemmea fletiferi iaculatur sucina trunci.
    ipsa etiam simili genetrix obnoxia culpae
    alma Venus tantos penetrat secura tumultus.
    nec circumuento properans suffragia nato
    terrorem ingeminat stimulisque accendit amaris
    ancipites furias natique in crimina confert
    dedecus ipsa suum, quod uincula caeca mariti
    deprenso Mauorte tulit, quod pube pudenda
    Hellespontiaci ridetur forma Priapi,
    quod crudelis Eryx, quod semiuir Hermaphroditus.
    nec satis in uerbis. roseo Venus aurea serto
    maerentem pulsat puerum et grauiora pauentem.
    olli purpureum mulcato corpore rorem
    sutilis expressit crebro rosa uerbere, quae iam
    tincta prius traxit rutilum magis ignea fucum.
    inde truces cecidere minae uindictaque maior
    crimine uisa suo, Venerem factura nocentem.
    ipsae intercedunt heroides et sua quaeque
    funera crudeli malunt adscribere fato.
    tum gratis pia mater agit cessisse dolentis
    et condonatas puero dimittere culpas.
    talia nocturnis olim simulacra figuris
    exercent trepidam casso terrore quietem.
    quae postquam multa perpessus nocte Cupido
    effugit, pulsa tandem caligine somni
    euolat ad superos portaque euadit eburna.


_346. Valedictory_

    SET damnosa nimis panditur area.
    fac campum replices, Musa, papyrium.
    ec iam fissipedis per calami uias
    grassetur Gnidiae sulcus harundinis,
    pingens aridulae subdita paginae
    Cadmi filiolis atricoloribus.
    aut cunctis pariter uersibus oblinat
    furuam lacticolor sphongia sepiam.
    parcamus uitio Dumnitonae domus,
    ne sit charta mihi carior ostreis.




MODESTINVS

  circa 350 A.D.


_347. Another Martyrdom of Cupid_

    FORTE iacebat Amor uictus puer alite somno
    myrti inter frutices pallentis roris in herba.
    hunc procul emissae tenebrosa Ditis ab aula
    circueunt animae, saeua face quas cruciarat.
    'ecce meus uenator', ait 'hunc' Phaedra 'ligemus!'
    crudelis 'crinem' clamabat Scylla 'metamus!'
    Colchis et orba Procne 'numerosa caede necemus!'
    Didon et Canace 'saeuo gladio perimamus!'
    Myrrha 'meis ramis', Euhadneque 'igne crememus!'
    'hunc' Arethusa inquit Byblisque 'in fonte necemus!'
    ast Amor euigilans dixit 'mea pinna, uolemus'.




PSEVDO-AVSONIVS

  350-400(?) A.D.


_348. 'Gather ye Rosebuds'_

    VER erat et blando mordentia frigora sensu
      spirabat croceo mane reuecta dies:
    strictior Eoos praecesserat aura iugalis
      aestiferum suadens anticipare diem.
    errabam riguis per quadrua compita in hortis
      maturo cupiens me uegetare die.
    uidi concretas per gramina flexa pruinas
      pendere aut holerum stare cacuminibus.
    uidi Paestano gaudere rosaria cultu
      exoriente nouo roscida Lucifero.
    rara pruinosis canebat gemma frutetis
      ad primi radios interitura die.
    ambigeres raperetne rosis Aurora ruborem
      an daret et flores tingeret orta dies.
    ros unus, color unus et unum mane duorum:
      sideris et floris nam domina una Venus.
    forsan et unus odor: sed celsior ille per auras
      difflatur, spirat proximus iste magis.
    communis Paphie dea sideris et dea floris
      praecipit unius muricis esse habitum.
    momentum intererat, quo se nascentia florum
      germina conparibus diuiderent spatiis.
    haec uiret angusto foliorum tecta galero,
      hanc tenui folio purpura rubra notat,
    haec aperit primi fastigia celsa obelisci
      mucronem absoluens purpurei capitis.
    uertice collectos illa exsinuabat amictus
      iam meditans foliis se numerare suis:
    nec mora: ridentis calathi patefecit honorem
      prodens inclusi semina densa croci.
    ac modo quae toto rutilauerat igne comarum
      pallida conlapsis deseritur foliis.
    mirabar celerem fugitiua aetate rapinam
      et dum nascuntur consenuisse rosas:
    ecce et defluxit rutili coma punica floris,
      dum loquor, et tellus tecta rubore micat.
    tot species tantosque ortus uariosque nouatus
      una dies aperit, conficit una dies.
    conquerimur, Natura, breuis quod gratia talis:
      ostentata oculis ilico dona rapis.
    quam longa una dies, aetas tam longa rosarum,
      quas pubescentis iuncta senecta premit.
    quam modo nascentem rutilus conspexit Eous,
      hanc rediens sero uespere uidit anum.
    sed bene, quod paucis licet interitura diebus
      succedens aeuum prorogat ipsa suum.
    collige, uirgo, rosas, dum flos nouus et noua pubes,
      et memor esto aeuum sic properare tuum.


_349. For a Statue of Dido_

    ILLA ego sum Dido, uultu quem conspicis, hospes,
      assimilata modis pulcraque mirificis.
    talis eram, sed non Maro quam mihi finxit erat mens
      uita nec incestis laesa cupidinibus.
    namque nec Aeneas uidit me Troïus umquam
      nec Libyam aduenit classibus Iliacis,
    sed furias fugiens atque arma procacis Hiarbae
      seruaui, fateor, morte pudicitiam,
    pectore transfixo, castus quod perculit ensis,
      non furor aut laeso crudus amore dolor.
    sic cecidisse iuuat: uixi sine uulnere famae,
      ulta uirum positis moenibus oppetii.
    inuida, cur in me stimulasti, Musa, Maronem,
      fingeret ut nostrae damna pudicitiae?
    uos magis historicis, lectores, credite de me
      quam qui furta deum concubitusque canunt
    falsidici uates, temerant qui carmine uerum
      humanisque deos assimilant uitiis.


_350. A Pretty Boy_

    DVM dubitat natura marem faceretne puellam,
      factus es, o pulcher, paene puella, puer.


_351. Galla_

    VADO, sed sine me, quia te sine, nec nisi tecum
      totus ero, pars cum sim altera, Galla, tui.
    uado tamen, sed dimidius, uado minor ipso
      dimidio nec me iam locus unus habet:
    nam tecum fere totus ero, quocumque recedam
      pars ueniet mecum quantulacumque mei.
    separor unus ego, sed partem sumo minorem
      ipse mei, tecum pars mea maior abit.
    si redeam, tibi totus ero: pars nulla uacabit,
      quae mox non redeat in tua iura. uale.




AVIENVS

  fl. 380 A.D.


_352. Prologue to the Aratea_

    CARMINIS incentor mihi Iuppiter! auspice terras
    linquo Ioue et celsam reserat dux Iuppiter aethram.
    imus in astra Iouis monitu, Iouis omine caelum
    et Iouis imperio mortalibus aethera pando.
      Hic statio, hic sedes primi patris. iste paterni
    principium motus, uis fulminis iste corusci,
    uita elementorum, mundi calor, aetheris ignis
    astrorumque uigor, perpes substantia lucis
    et numerus celsi modulaminis. hic tener aer
    materiaeque grauis concretio, sucus ab alto
    corporibus caelo, cunctarum alimonia rerum,
    flos et flamma animae. qui discurrente meatu
    mentis primigenae penetralia dura resoluens
    impleuit largo uenas operatus amore,
    ordinis ut proprii foedus daret. iste calorem,
    quo digesta capax solidaret semina mundus,
    inseruit. rite hunc primum, medium adque secundum
    uox secreta canit sibi, nam permixtus utrimque
    et fultus sese geminum latus unus et idem est,
    auctor agendorum propriique patrator amoris
    et mundi uere factus pater. hic chaos altum
    lumine perrupit, tenebrarum hic uincula primus
    soluit et ipse parens rerum fluitantia fixit.
    hic dispersa locis statuit primordia iustis,
    hic digestorum speciem dedit, iste colorem
    inposuit rebus sexuque inmixtus utroque
    adque aeui pariter gemini, simul omnia lustrans,
    sufficit alterno res semine. rerum opifex hic,
    hic altor rerum, rex mundi, celsa potestas
    aetheris adque Erebi, pigra inclinatio nodi,
    insociabilium discretio iusta deorum.
    cuius et extremum tellus opus, ignea cuius
    lumina sunt late sol et soror: ille diei
    tendat ut infusi rutilum iubar, altera noctis
    ut face flammanti tenebrosos rumpat amictus,
    ne desit genitis pater ullo in tempore rebus.
    istius ille anni pulcer chorus, alta ut hebescat
    terra gelu, uer ut blandis adrideat auris,
    puluerulenta siti tellurem ut torreat aestas
    et grauis autumni redeat fetura parentis.
    hoc duce per tumidi ferimur freta gurgitis, isto
    praeceptore solum grauibus uersamus aratris.
    iste modum statuit signis, hic rebus honorem
    infundit, tenebris hic interlabitur aethrae,
    uiscera et aetherios animans genitabilis artus.
    denique ne longum marcentia corda iacerent
    mundanique ortus mens inmemor omnia sensim
    uilia conciperet neque se subduceret umquam
    fontis in aeterni primordia, quo uelut amnis,
    quem festina citis urget natura fluentis,
    lapsu continuo ruiturae in corpora nostra
    prorumpunt animae seriemque per aethera nectunt:
    hic primum Cnidii radium senis intulit astris
    mortalemque loqui docuit conuexa deorum,
    cur Hyperionios nepa circumflecteret ignis,
    autumni reditu cur sub gelido Capricorno
    bruma pruinosi iuga tristia solueret anni,
    cur spatium lucis, madidae cur tempora noctis
    Libra celerque Aries demenso pondere Olympi
    aequarent, qua parte polus sublimior alto
    cardine caeruleas Thetidis non tangeret undas,
    quis polus umbrifero lateat decliuis in axe
    et uaga palanti cur signa errore ferantur.
    quae rursum ingenio numerisque Solensibus idem
    Iuppiter efferri melius dedit, incola Tauri
    musa ut Cecropios raperetur et Aonas agros.
      Me quoque nunc similis stimulat furor edere uersu
    tempora, cum duris uersare ligonibus arua
    conueniat, cum ueliuolo dare carbasa ponto
    et cum uiticomo crinem tondere Lyaeo.
    o mihi nota adyti iam numina Parnasei!
    o per multa operum mea semper cura Camenae!
    iam placet in superum uisus sustollere caelum
    adque oculis reserare uiam per sidera. maior,
    maior agit mentem solito deus, ampla patescit
    Cirra mihi et totis se Helicon inspirat ab antris.




ANONYMOUS

  384 A.D.


_353. Epitaph of M. Vettius Agorius Praetextatus and Paulina his Wife_

    SPLENDOR parentum nil mihi maius dedit,
    quam quod marito digna iam tum uisa sum.
    sed lumen omne uel decus nomen uiri,
    Agori, superbo qui creatus germine
    patriam, senatum coniugemque inluminas
    probitate mentis, moribus, studiis simul,
    uirtutis apicem quis supremum nanctus es.
    tu namque quidquid lingua utraque est proditum
    cura soforum, porta quis caeli patet,
    uel quae periti condidere carmina
    uel quae solutis uocibus sunt edita,
    meliora reddis quam legendo sumpseras.
    sed ista parua: tu pius mystes sacris
    teletis reperta mentis arcano premis
    diuumque numen multiplex doctus colis,
    sociam benigne coniugem nectens sacris
    hominum deumque consciam ac fidam tibi.
    quid nunc honores aut potestates loquar
    hominumque uotis adpetita gaudia?
    quae tu caduca ac parua semper autumans
    diuum sacerdos infulis celsus clues.
    tu me, marite, disciplinarum bono
    puram ac pudicam sorte mortis eximens
    in templa ducis ac famulam diuis dicas.
    te teste cunctis imbuor mysteriis,
    tu Dindymenes Atteosque antistitem
    teletis honoras taureis consors pius.
      Hecates ministram trina secreta edoces
    Cererisque Graiae tu sacris dignam paras.
    te propter omnes me beatam, me piam
    celebrant, quod ipse me bonam disseminas,
    totum per orbem ignota noscor omnibus.
    nam te marito cur placere non queam?
    exempla de me Romulae matres petunt
    subolemque pulcram, si tuae similis, putant.
    optant probantque nunc uiri nunc feminae
    quae tu magister indidisti insignia.
    his nunc ademptis maesta coniunx maceror,
    felix, maritum si superstitem mihi
    diui dedissent, sed tamen felix, tua
    quia sum fuique postque mortem mox ero.

    'Paulina nostri pectoris consortio,
    fomes pudoris, castitatis uinculum
    amorque purus et fides caelo sata,
    arcana mentis cui reclusa credidi,
    munus deorum qui maritalem torum
    nectunt amicis et pudicis nexibus,
    pietate matris, coniugali gratia,
    nexu sororis, filiae modestia
    et quanta amicis iungimur fiducia,
    aetatis usu, consecrandi foedere,
    iugi fideli simplici concordia
    iuuans maritum, diligens ornans colens;
    Paulina ueri et castitatis conscia,
    dicata templis atque amica numinum,
    sibi maritum praeferens, Romam uiro,
    pudens fidelis pura mente et corpore,
    benigna cunctis, utilis penatibus...'




ASMENIVS

  circa 400 A.D.


_354. Thoughts in a Garden_

    ADESTE Musae, maximi proles Iouis,
    laudem feracis praedicemus hortuli.
    hortus salubris corpori praebet cibos
    uariosque fructus saepe cultori refert,
    holus suaue, multiplex herbae genus,
    uuas nitentis atque fetus arborum.
    non defit hortis et uoluptas maxima
    multisque mixta commodis iocunditas.
    aquae strepentis uitreus lambit liquor
    sulcoque ductus irrigat riuus sata.
    flores nitescunt discolore germine
    pinguntque terram gemmeis honoribus.
    apes susurro murmurant gratae leui,
    cum summa florum uel nouos rores legunt.
    fecunda uitis coniuges ulmos grauat
    textasue inumbrat pampinis harundines.
    opaca praebent arbores umbracula
    prohibentque densis feruidum solem comis.
    aues canorae garrulos fundunt sonos
    et semper auris cantibus mulcent suis.
    oblectat hortus, auocat pascit tenet
    animoque maesto demit angores grauis;
    membris uigorem reddit et uisus capit,
    refert labori pleniorem gratiam,
    tribuit colenti multiforme gaudium.




THE ASMENIDAE


_I_

ASCLEPIADIVS

  circa 400 A.D.


_355. Fortune_

    O FORTVNA potens, at nimium leuis,
    tantum iuris atrox quae tibi uindicas,
    euertisque bonos, erigis improbos,
    nec seruare potes muneribus fidem.
    Fortuna immeritos auget honoribus,
    Fortuna innocuos cladibus afficit.
    iustos illa uiros pauperie grauat,
    indignos eadem diuitiis beat.
    haec aufert iuuenes ac retinet senes,
    iniusto arbitrio tempora diuidens.
    quod dignis adimit, traicit ad inpios.
    nec discrimen habet rectaue iudicat:
    inconstans fragilis perfida lubrica
    nec quos clarificat perpetuo fouet,
    nec quos deseruit perpetuo premit.


_II_

PALLADIVS


_356. Orpheus_

    THREICIVS quondam uates fide creditur canora
            mouisse sensus tristium ferarum
    atque amnis tenuisse uagos, sed et alites uolantis,
            et surda cantu concitasse saxa,
    suauisonaeque modos testudinis arbores secutae
            umbram feruntur praebuisse uati.
    scilicet haud potuit, quae sunt sine, permouere, sensu
            (finxere docti fabulam poetae),
    sed placidis hominum dictis fera corda mitigauit
            doctaque uitam uoce temperauit;
    iustitiam docuit, coetu uaga congregauit uno,
            moresque agrestis expoliuit Orpheus.


_III_


_357. Vergil Distichs_

_(a) Palladius._

    CONDITVS hic ego sum, cuius modo rustica Musa
      per siluas, per rus uenit ad arma uirum.

_(b) Vomanius._

    A siluis ad agros, ab agris ad proelia uenit
      Musa Maroneo nobilis ingenio.

_(c) Maximinus._

    Carminibus pecudes et rus et bella canendo
      nomen inexstinctum Vergilius merui.


_IV_


_358. Vergil Quatrains_

_(a) Asclepiadius._

    SICANIVS uates siluis, Ascraeus in aruis,
      Maeonius bellis ipse poeta fui.
    Mantua se uita praeclari iactat alumni,
      Parthenope famam morte Maronis habet.

_(b) Vitalis._

    Prima mihi Musa est sub fagi Tityrus umbra.
      ad mea nauus humum iussa colonus arat.
    proeliaque expertos cecini Troiana Latinos;
      perque meos cineres inclita Parthenope.

_(c) Euphorbius._

    Romuleum Sicula qui fingit carmen auena
      ruricolasque docet qua ratione serant,
    quique Latinorum memorat fera bella Phrygumque,
      hic cubat, hic meruit perpetuam requiem.




ANONYMOUS

  circa 400 A.D.(?).


_359. Carpe Diem_

    CONVIVAE, tetricas hodie secludite curas,
      ne maculent niueum nubila corda diem:
    omnia sollicitae uertantur murmura mentis,
      ut uacet indomitum pectus amicitiae.
    non semper gaudere licet: fugit hora, iocemur:
      difficile est fatis subripuisse diem.


_360. Epithalamium_

    ITE, uerecundo coniungite foedera lecto
      atque Cupidineos discite ferre iocos;
    alliget amplexus tenerorum mater Amorum,
      quae regit Idalium, quae Cnidon alma regit,
    concordisque tegens cum maiestate benigna
      constituat, patres et cito reddat auos.


_361. The Grave of Nymphius_

    NYMPHIVS aeterno deuinctus membra sopore
      hic situs est, caelo mens pia perfruitur.
    mens uidet astra, quies tumuli conplectitur artus,
      calcauit tristis sancta fides tenebras.
    te tua pro meritis uirtutis ad astra uehebat
      intuleratque alto debita fama polo.
    immortalis eris, nam multa laude uigebit
      uiuax uenturos gloria per populos.
    te coluit proprium prouincia cuncta parentem,
      optabant uitam publica uota tuam.
    exseruere tuo quondam data munera sumptu
      plaudentis populi gaudia per cuneos.
    concilium procerum per te patria alma uocauit
      seque tuo duxit sanctius ore loqui.
    publicus orbatas modo luctus conficit urbis
      confusique sedent, anxia turba, patres,
    ut capite erepto torpentia membra rigescunt,
      ut grex amisso principe maeret iners.
    parua tibi, coniunx, magni solaria luctus
      hunc tumuli titulum maesta Serena dicat.
    haec indiuidui semper comes addita fulcri
      unanimam tibi se lustra per octo dedit.
    dulcis uita fuit tecum: comes anxia lucem
      aeternam sperans hanc cupit esse breuem.


_362. Roses and Thorns_

    QVIS deus hoc medium uallauit uepribus aurum,
      iussit et inclusam sentibus esse rosam?
    aspicite ut magni coeant in foedus amantes:
      Martem spina refert, flos Veneris speculum est.
    quid tibi cum magnis, puer, est, lasciue, sagittis?
      hoc melius telo pungere corda potes!
    nec flammas quaeras, sit ut alti pectoris ignis,
      set tibi tormentum praebeat ista facis.
    pallens herba rubet: color est hic semper amantum;
      tam fugitiua rosa est quam fugitiuus amor
    nam quod floricomis gaudet lasciua metallis,
      aurum significat uilius esse rosa.




SVLPICIVS LVPERCVS SERVASIVS IVNIOR

  circa 400 A.D. (?).


_363. The Work of Time_

    OMNE quod Natura parens creauit,
    quamlibet firmum uideas, labascit:
    tempore ac longo fragile et caducum
      soluitur usu.
    amnis insueta solet ire ualle.
    mutat et rectos uia certa cursus,
    rupta cum cedit male pertinaci
      ripa fluento.
    decidens scabrum cauat unda tofum,
    ferreus uomis tenuatur agris,
    splendet adtrito digitos honorans
      anulus auro.


_364. On Avarice_

    HEV misera in nimios hominum petulantia census!
      caecus inutilium quo ruit ardor opum,
    auri dira fames et non expleta libido,
      ferali pretio uendat ut omne nefas?
    sic latebras Eriphyla uiri patefecit, ubi aurum
      accepit, turpis materiam sceleris;
    sic quondam Acrisiae in gremium per claustra puellae
      corruptore auro fluxit adulterium.
    o quam mendose uotum insaturabile habendi
      imbuit infami pectora nostra malo!
    quamlibet immenso diues uigil incubet auro,
      aestuat augendae dira cupido rei.
    heu mala paupertas numquam locupletis auari.
      dum struere inmodice quod tenet optat, eget.
    quis metus huic legum quaeue est reuerentia ueri?
      crescentis nummi si mage cura subest,
    cognatorum animas promptum est fratrumque cruorem
      fundier: affectus uincit auara fames.
    diuitis est semper fragilis male quaerere gazas:
      nulla huic in lucro cura pudoris erit.
    istud templorum damno excidioque requirit;
      hoc caelo iubeas ut petat: inde petet.
    mirum ni pulcras artis Romana iuuentus
      discat et egregio sudet in eloquio,
    ut post iurisonae famosa stipendia linguae
      barbaricae ingeniis anteferantur opes?
    set tamen ex cultu adpetitur spes grata nepotum?
      saltim istud nostri forsan honoris habent?
    at qui sunt, quos propter honestum rumpere foedus
      audeat inlicite pallida auaritia?
    Romani sermonis egent, ridendaque uerba
      frangit ad horrificos turbida lingua sonos.
    ambusti torris species exesaque saeclo:
      rapta putes priscis corpora de tumulis!
    perplexi crines, frons improba, tempora pressa,
      exstantes malae deficiente gena,
    simantur uietae pando sinuamine nares,
      territat os nudum caesaque labra tument.
    defossum in uentrem propulso pondere tergum
      frangitur et uacuo crure tument genua.
    discolor in manibus species, ac turpius illud,
      quod cutis obscure pallet in inuidiam.




CLAVDIVS CLAVDIANVS

  fl. 400 A.D.


_365. An Eagle of Roman Song_

    PARVOS non aquilis fas est educere fetus
      ante fidem solis iudiciumque poli.
    nam pater, excusso saluit cum tegmine proles
      ouaque maternus rupit hiulca tepor,
    protinus implumis conuertit ad aethera nidos
      et recto flammas imperat ore pati.
    consulit ardentis radios et luce magistra
      natorum uiris ingeniumque probat.
    degenerem refugo torsit qui lumine uisum,
      unguibus hunc saeuis ira paterna ferit.
    exploratores oculis qui pertulit ignis
      sustinuitque acie nobiliore diem,
    nutritur uolucrumque potens et fulminis heres,
      gesturus summo tela trisulca Ioui.
    me quoque Pieriis temptatum saepius antris
      audet magna suo mittere Roma deo.
    iam dominas auris, iam regia tecta meremur
      et chelys Augusto iudice nostra sonat.


_366. A Council of War--and War_

    TANDEM concilium belli confessus agendi
    ad sua tecta uocat. iuuenes uenere proterui
    lasciuique senes, quibus est insignis edendi
    gloria corruptasque dapes uariasse decorum,
    qui uentrem inuitant pretio traduntque palato
    sidereas Iunonis auis et si qua loquendi
    gnara coloratis uiridis defertur ab Indis,
    quaesitos trans regna cibos, quorumque profundam
    ingluuiem non Aegaeus, non alta Propontis,
    non freta longinquis Maeotia piscibus explent.
    uestis odoratae studium; laus maxima risum
    per uanos mouisse sales minimeque uiriles
    munditiae; compti uultus; onerique uel ipsa
    serica. si Chunus feriat, si Sarmata portas,
    solliciti scaenae; Romam contemnere sueti
    mirarique suas (quas Bosphorus obruat!) aedis;
    saltandi dociles aurigarumque periti.
      pars humili de plebe duces; pars compede suras
    cruraque signati nigro liuentia ferro
    iura regunt, facies quamuis inscripta repugnet
    seque suo prodat titulo. sed prima potestas
    Eutropium praefert Hosio subnixa secundo.
    dulcior hic sane cunctis prudensque mouendi
    iuris et admoto qui temperet omnia fumo,
    feruidus, accensam sed qui bene decoquat iram.
    considunt apices gemini dicionis Eoae,
    hic cocus, hic leno, defossi uerbere terga,
    seruitio, non arte pares, hic saepius emptus,
    alter ad Hispanos nutritus uerna penatis.
      ergo ubi collecti proceres, qui rebus in artis
    consulerent tantisque darent solacia morbis,
    obliti subito Phrygiae bellisque relictis
    ad solitos coepere iocos et iurgia Circi
    tendere. nequiquam magna confligitur ira,
    quis melius uibrata puer uertigine molli
    membra rotet, uerrat quis marmora crine supino,
    quis magis enodis laterum detorqueat artus,
    quis uoci digitos, oculos quis moribus aptet.
    hi tragicos meminere modos; his fabula Tereus,
    his necdum commissa choro cantatur Agaue.
    increpat Eutropius: non haec spectacula tempus
    poscere; nunc alias armorum incumbere curas;
    se satis Armenio fessum pro limite cingi
    nec tantis unum subsistere posse periclis;
    ignoscant senio, iuuenes ad proelia mittant:
    qualis pauperibus nutrix inuisa puellis
    assidet et tela communem quaerere uictum
    rauca monet; festis illae lusisse diebus
    orant et positis aequaeuas uisere pensis,
    irataeque operi iam lasso pollice fila
    turbant et teneros detergent stamine fletus.
      emicat extemplo cunctis trepidantibus audax
    crassa mole Leo, quem uix Cyclopia solum
    aequatura fames, quem non ieiuna Celaeno
    uinceret; hinc nomen fertur meruisse Leonis.
    acer in absentis linguae iactator, abundans
    corporis exiguusque animi, doctissimus artis
    quondam lanificae: moderator pectinis unci
    non alius lanam purgatis sordibus aeque
    praebuerit calathis, similis nec pinguia quisquam
    uellera per tenuis ferri producere rimas.
    tunc Aiax erat Eutropii lateque fremebat,
    non septem uasto quatiens umbone iuuencos,
    sed, quam perpetuis dapibus pigroque sedili
    inter anus interque colos onerauerat, aluum.
    adsurgit tandem uocemque expromit anhelam:
      'quis nouus hic torpor, socii? quonam usque sedemus
    femineis clausi thalamis patimurque periclum
    gliscere desidia? grauiorum turba malorum
    texitur, ignauis trahimus dum tempora uotis.
    me petit hic sudor. numquam mea dextera segnis
    ad ferrum. faueat tantum Tritonia coeptis,
    inceptum peragetur opus. iam cuncta furorem
    qui grauat efficiam leuiorem pondere lanae;
    Tarbigilum timidum desertoresque Gruthungos
    ut miseras populabor ouis et pace relata
    pristina restituam Phrygias ad stamina matres.'
      his dictis iterum sedit; fit plausus et ingens
    concilii clamor, qualis resonantibus olim
    exoritur caueis, quotiens crinitus ephebus
    aut rigidam Nioben aut flentem Troada fingit.
    protinus excitis iter inremeabile signis
    adripit infaustoque iubet bubone moueri
    agmina Mygdonias mox impletura uolucris.
      pulcer et urbanae cupiens exercitus umbrae,
    assiduus ludis, auidus splendere lauacris
    nec soles imbrisue pati multumque priori
    dispar, sub clipeo Thracum qui ferre pruinas,
    dum Stilicho regeret, nudoque hiemare sub axe
    sueuerat et duris haurire bipennibus Hebrum.
    cum duce mutatae uires. Byzantia robur
    fregit luxuries Ancyranique triumphi.
    non peditem praecedit eques; non commoda castris
    eligitur regio; uicibus custodia nullis
    aduigilat uallo; non explorantur eundae
    uitandaeque uiae; nullo se cornua flectunt
    ordine: confusi passim per opaca uagantur
    lustra, per ignotas angusto tramite uallis.
    sic uacui rectoris equi, sic orba magistro
    fertur in abruptum casu, non sidere, puppis;
    sic ruit in rupes amisso pisce sodali
    belua, sulcandas qui praeuius edocet undas
    inmensumque pecus paruae moderamine caudae
    temperat et tanto coniungit foedera monstro;
    illa natat rationis inops et caeca profundi;
    iam breuibus deprensa uadis ignara reuerti
    palpitat et uanos scopulis inlidit hiatus.
      Tarbigilus simulare fugam flatusque Leonis
    spe nutrire leuis improuisusque repente,
    dum grauibus marcent epulis hostique catenas
    inter uina crepant, largo sopita Lyaeo
    castra subit. pereunt alii, dura membra cubili
    tarda leuant; alii leto iunxere soporem;
    ast alios uicina palus sine more ruentis
    excipit et cumulis inmanibus aggerat undas.
    ipse Leo damma ceruoque fugacior ibat
    sudanti tremibundus equo: qui pondere postquam
    decidit, implicitus limo cunctantia pronus
    per uada reptabat. caeno subnixa tenaci
    mergitur et pingui suspirat corpore moles
    more suis, dapibus quae iam deuota futuris
    turpe gemit, quotiens Hosius mucrone corusco
    armatur cingitque sinus secumque uolutat
    quas figat uerubus partis, quae frusta calenti
    mandet aquae quantoque cutem distendat echino:
    flagrat opus; crebro pulsatus perstrepit ictu;
    contexit uarius penetrans Chalcedona nidor.
      ecce leuis frondes a tergo concutit aura:
    credit tela Leo; ualuit pro uulnere terror
    impleuitque uicem iaculi, uitamque nocentem
    integer et sola formidine saucius efflat.
    quis tibi tractandos pro pectine, degener, ensis,
    quis solio campum praeponere suasit auito?
    quam bene texentum laudabas carmina tutus
    et matutinis pellebas frigora mensis!
    hic miserande iaces; hic, dum tua uellera uitas,
    tandem fila tibi neuerunt ultima Parcae.
      iam uaga pallentem densis terroribus aulam
    fama quatit; stratas acies, deleta canebat
    agmina, Maeonios foedari caedibus agros,
    Pamphylos Pisidasque rapi. metuendus ab omni
    Tarbigilus regione tonat; modo tendere cursum
    in Galatas, modo Bithynis incumbere fertur.
    sunt qui per Cilicas rupto descendere Tauro,
    sunt qui correptis ratibus terraque marique
    aduentare ferant; geminantur uera pauoris
    ingenio: longe spectari e puppibus urbis
    accensas, lucere fretum uentoque citatas
    omnibus in pelago uelis haerere fauillas.


_367. The Marriage of Honorius and Maria_

    HAVSERAT insolitos promissae uirginis ignis
    Augustus primoque rudis flagrauerat aestu;
    nec nouus unde calor nec quid suspiria uellent,
    nouerat incipiens et adhuc ignarus amandi.
    non illi uenator equus, non spicula curae,
    non iaculum torquere libet; mens omnis aberrat
    in uulnus quod fixit Amor. quam saepe medullis
    erupit gemitus! quotiens incanduit ore
    confessus secreta rubor nomenque beatum
    iniussae scripsere manus! Iam munera nuptae
    praeparat, et pulcros, Mariae sed luce minores,
    eligit ornatus, quidquid uenerabilis olim
    Liuia diuorumque nurus gessere superbae.
    incusat spes aegra moras longique uidentur
    stare dies segnemque rotam non flectere Phoebe.
    Scyria sic tenerum uirgo flammabat Achillem
    fraudis adhuc expers bellatricisque docebat
    ducere fila manus et, mox quos horruit Ide,
    Thessalicos roseo nectebat pollice crinis.
      haec etiam queritur secum: 'quonam usque uerendus
    cunctatur mea uota socer? quid iungere differt
    quam pepigit, castasque preces implere recusat?
    non ego luxuriem regum moremque secutus
    quaesiui uultum thalamis, ut nuntia formae
    lena per innumeros iret pictura penatis,
    nec uariis dubium thalamis laturus amorem
    ardua commisi falsae conubia cerae.
    non rapio praeceps alienae foedera taedae,
    sed quae sponsa mihi pridem patrisque relicta
    mandatis uno materni sanguinis ortu
    communem partitur auum. fastidia supplex
    deposui gessique procum; de limine sacro
    oratum misi proceres, qui proxima nobis
    iura tenent. fateor, Stilicho, non parua poposci,
    sed certe mereor princeps hoc principe natus,
    qui sibi te generum fraterna prole reuinxit,
    cui Mariam debes. faenus mihi solue paternum,
    redde suos aulae. mater fortasse rogari
    mollior. o patrui germen, cui nominis heres
    successi, sublime decus torrentis Hiberi,
    stirpe soror, pietate parens, tibi creditus infans
    inque tuo creui gremio partuque remoto
    tu potius Flacilla mihi. quid diuidis ergo
    pignora? quid iuueni natam non reddis alumno?
    optatusne dies aderit? dabiturne iugalis
    nox umquam?'
                tali solatur uulnera questu.
    risit Amor placidaeque uolat trans aequora matri
    nuntius et totas iactantior explicat alas.
      mons latus Ionium Cypri praeruptus obumbrat,
    inuius humano gressu, Phariumque cubile
    Proteos et septem despectat cornua Nili.
    hunc neque canentes audent uestire pruinae
    nec uenti pulsare, timent hunc laedere nimbi;
    Luxuriae Venerique uacat. pars acrior anni
    exsulat; aeterni patet indulgentia ueris.
    in campum se fundit apex; hunc aurea saepes
    circuit et fuluo defendit prata metallo.
    Mulciber, ut perhibent, his oscula coniugis emit
    moenibus et talis uxorius obtulit arces.
    intus rura micant, manibus quae subdita nullis
    perpetuum florent, Zephyro contenta colono,
    umbrosumque nemus, quo non admittitur ales,
    ni probet ante suos diua sub iudice cantus:
    quae placuit, fruitur ramis; quae uicta, recedit.
    uiuunt in Venerem frondes omnisque uicissim
    felix arbor amat; nutant ad mutua palmae
    foedera, populeo suspirat populus ictu
    et platani platanis alnoque adsibilat alnus.
      labuntur gemini fontes, hic dulcis, amarus
    alter et infusis corrumpens mella uenenis,
    unde Cupidineas armari fama sagittas.
    mille pharetrati ludunt in margine fratres,
    ore pares, aeuo similes, gens mollis Amorum.
    hos Nymphae pariunt, illum Venus aurea solum
    edidit. ille deos caelumque et sidera cornu
    temperat et summos dignatur figere reges;
    hi plebem feriunt. nec cetera numina desunt.
    hic habitat nullo constricta Licentia nodo
    et flecti faciles Irae uinoque madentes
    Excubiae Lacrimaeque rudes et gratus amantum
    Pallor et in primis titubans Audacia furtis
    iucundique Metus et non secura Voluptas;
    et lasciua uolant leuibus Periuria uentis.
    quos inter petulans alta ceruice Iuuentas
    excludit Senium luco procul.
                                atria diuae
    permutant radios siluaque obstante uirescunt.
    Lemnius haec etiam gemmis exstruxit et auro
    admiscens artem pretio trabibusque smaragdi
    supposuit caesas hyacinthi rupe columnas.
    beryllo paries et iaspide lubrica surgunt
    limina despectusque solo calcatur achates.
    in medio glaebis redolentibus area diues
    praebet odoratas messis; hic mitis amomi,
    hic casiae matura seges, Panchaeaque turgent
    cinnama, nec sicco frondescunt uimina costo
    tardaque sudanti prorepunt balsama riuo.
      quo postquam delapsus Amor longasque peregit
    penna uias, alacer passuque superbior intrat.
    caesariem tunc forte Venus subnixa corusco
    fingebat solio. dextra laeuaque sorores
    stabant Idaliae: largos haec nectaris imbris
    irrigat, haec morsu numerosi dentis eburno
    multifidum discrimen arat; sed tertia retro
    dat uarios nexu nec iusto diuidit orbis
    ordine neglectam partem studiosa relinquens:
    plus error decuit. speculi nec uultus egebat
    iudicio; similis tecto monstratur in omni
    et rapitur, quocumque uidet, dum singula cernit
    seque probat. nati uenientis conspicit umbram
    ambrosioque sinu puerum complexa ferocem
    'quid tantum gauisus?' ait; 'quae proelia sudas,
    improbe? quis iacuit telis? iterumne Tonantem
    inter Sidonias cogis mugire iuuencas?
    an Titana domas? an pastoralia Lunam
    rursus in antra uocas? durum magnumque uideris
    debellasse deum.'
                      suspensus in oscula matris
    ille refert: 'Laetare, parens; inmane tropaeum
    rettulimus, nostrum iam sensit Honorius arcum.
    scis Mariam patremque ducem, qui cuspide Gallos
    Italiumque fouet, nec te praeclara Serenae
    fama latet. propera; regalibus adnue uotis:
    iunge toros.'
                  gremio natum Cytherea remouit
    et crinis festina ligat peplumque fluentem
    adleuat et blando spirantem numine ceston
    cingitur, impulsos pluuiis quo mitigat amnis,
    quo mare, quo uentos irataque fulmina soluit.
    ut stetit ad litus, paruos adfatur alumnos:
      'heus! quis erit, pueri, uitreas qui lapsus in undas
    huc rapidum Tritona uocet, quo uecta per altum
    deferar? haud umquam tanto mihi uenerit usu.
    sacri, quos petimus, thalami. pernicius omnes
    quaerite, seu concha Libycum circumsonat aequor,
    Aegaeas seu frangit aquas. quicumque repertum
    duxerit, aurata donabitur ille pharetra.'
      dixerat et sparsi diuisa plebe feruntur
    exploratores pelagi. sub fluctibus ibat
    Carpathiis Triton obluctantemque petebat
    Cymothoen. timet illa ferum seseque sequenti
    subripit et duris elabitur uda lacertis.
    'heus', inquit speculatus Amor, 'non uestra sub imis
    furta tegi potuere uadis. accingere nostram
    uecturus dominam: pretium non uile laboris
    Cymothoen facilem, quae nunc detrectat, habebis.
    hac mercede ueni.'
                      prorupit gurgite toruus
    semifer; undosi uerrebant bracchia crines;
    hispida tendebant bifido uestigia cornu,
    qua pistrix commissa uiro. ter pectora mouit;
    iam quarto Paphias tractu sulcabat harenas.
    umbratura deam retro sinuatur in arcum
    belua; tum uiuo squalentia murice terga
    purpureis mollita toris: hoc nauigat antro
    fulta Venus; niueae delibant aequora plantae.
    prosequitur uolucer late comitatus Amorum
    tranquillumque choris quatitur mare. serta per omnem
    Neptuni dispersa domum Cadmeia ludit
    Leucothoe, frenatque rosis delphina Palaemon;
    alternas uiolis Nereus interserit algas;
    canitiem Glaucus ligat inmortalibus herbis.
    nec non et uariis uectae Nereides ibant
    audito rumore feris (hanc pisce soluto
    subleuat Oceani monstrum Tartesia tigris;
    hanc timor Aegaei rupturus fronte carinas
    trux aries; haec caeruleae suspensa leaenae
    innatat; haec uiridem trahitur complexa iuuencum),
    certatimque nouis onerant conubia donis.
    cingula Cymothoe, rarum Galatea monile
    et grauibus Psamathe bacis diadema ferebat
    intextum, Rubro quas legerat ipsa profundo.
    mergit se subito uellitque corallia Doto;
    uimen erat dum stagna subit; processerat undis:
    gemma fuit.
                nudae Venerem cinxere cateruae
    plaudentesque simul tali cum uoce sequuntur:
    'hos Mariae cultus, haec munera nostra precamur
    reginae regina feras. dic talia numquam
    promeruisse Thetin nec cum soror Amphitrite
    nostro nupta Ioui. deuotum sentiat aequor,
    agnoscat famulum uirgo Stilichonia pontum.
    uictricis nos saepe ratis classemque paternam
    ueximus, attritis cum tenderet ultor Achiuis.'
      iam Ligurum terris spumantia pectora Triton
    adpulerat lassosque fretis extenderat orbis.
    continuo sublime uolans ad moenia Gallis
    condita, lanigeri suis ostentantia pellem,
    peruenit. aduentu Veneris pulsata recedunt
    nubila, clarescunt puris Aquilonibus Alpes.
    laetaturque tamen; Mauortia signa rubescunt
    floribus et subitis animantur frondibus hastae.
    illa suum dictis adfatur talibus agmen:
      'Gradiuum, nostri comites, arcete parumper,
    ut soli uacet aula mihi. procul igneus horror
    thoracum, gladiosque tegat uagina minacis.
    stent bellatrices aquilae saeuique dracones;
    fas sit castra meis hodie succumbere signis.
    tibia pro lituis et pro clangore tubarum
    molle lyrae festumque canant. epulentur ad ipsas
    excubias; mediis spirent crateres in armis.
    laxet terribilis maiestas regia fastus
    et sociam plebem non indignata potestas
    confundat turbae proceres. soluantur habenis
    gaudia nec leges pudeat ridere seueras.
      'tu festas, Hymenaee, facis, tu, Gratia, flores
    elige, tu geminas, Concordia, necte coronas.
    uos, pennata cohors, quo quemque uocauerit usus,
    diuisa properate manu, neu marceat ulla
    segnities: alii funalibus ordine ductis
    plurima uenturae suspendite lumina nocti;
    hi nostra nitidos postis obducere myrto
    contendant; pars nectareis adspergite tecta
    roribus et flamma lucos adolete Sabaeos;
    pars infecta croco uelamina lutea Serum
    pandite Sidoniasque solo praesternite uestis.
    ast alii thalamum docto componite textu;
    stamine gemmato picturatisque columnis
    aedificetur apex, qualem non Lydia diues
    erexit Pelopi nec quem struxere Lyaeo
    Indorum spoliis et opaco palmite Bacchae.
    illic exuuias omnis cumulate parentum:
    quidquid auus senior Mauro uel Saxone uictis,
    quidquid ab innumeris socio Stilichone tremendus
    quaesiuit genitor bellis, quodcumque Gelonus
    Armeniusue dedit; quantum crinita sagittis
    attulit extremo Meroe circumflua Nilo;
    misit Achaemenio quidquid de Tigride Medus,
    cum supplex emeret Romanam Parthia pacem.
    nobilibus gazis opibusque cubilia surgant
    barbaricis; omnes thalamo conferte triumphos.'
      sic ait et sponsae petit improuisa penatis.
    illa autem secura tori taedasque parari
    nescia diuinae fruitur sermone parentis
    maternosque bibit mores exemplaque discit
    prisca pudicitiae, Latios nec uoluere libros
    desinit aut Graios, ipsa genetrice magistra,
    Maeonius quaecumque senex aut Thracius Orpheus
    aut Mytilenaeo modulatur pectine Sappho
    (sic Triuiam Latona monet; sic mitis in antro
    Mnemosyne docili tradit praecepta Thaliae):
    cum procul augeri nitor et iucundior aer
    attonitam lustrare domum fundique comarum
    gratus odor. mox uera fides numenque refulsit.
    cunctatur stupefacta Venus; nunc ora puellae
    flammea, nunc niueo miratur uertice matrem.
    haec modo crescenti, plenae par altera lunae:
    adsurgit ceu forte minor sub matre uirenti
    laurus et ingentis ramos olimque futuras
    promittit iam parua comas; uel flore sub uno
    ceu geminae Paestana rosae per iugera regnant:
    haec largo matura die saturataque uernis
    roribus indulget spatio; latet altera nodo
    nec teneris audet foliis admittere soles.
      adstitit et blande Mariam Cytherea salutat:
    'salue sidereae proles augusta Serenae,
    magnorum suboles regum parituraque reges:
    te propter Paphias sedis Cyprumque reliqui,
    te propter libuit tantos explere labores
    et tantum transnare maris, ne uilior ultra
    priuatos paterere lares neu tempore longo
    dilatos iuuenis nutriret Honorius ignis.
    accipe fortunam generis, diadema resume,
    quod tribuas natis, et in haec penetralia rursus,
    unde parens progressa, redi. fac nulla subesse
    uincula cognatae: quamuis aliena fuisses
    principibus, regnum poteras hoc ore mereri.
    quae propior sceptris facies? qui dignior aula
    uultus erat? non labra rosae, non colla pruinae,
    non crinis aequant uiolae, non lumina flammae.
    quam iuncti leuiter sese discrimine confert
    umbra supercilii! miscet quam iusta pudorem
    temperies nimio nec sanguine candor abundat!
    Aurorae uincis digitos umerosque Dianae;
    ipsam iam superas matrem. si Bacchus amator
    dotali potuit caelum signare corona,
    cur nullis uirgo redimitur pulcrior astris?
    iam tibi molitur stellantia serta Bootes
    inque decus Mariae iam sidera parturit aether.
    o digno nectenda uiro tantique per orbem
    consors imperii! iam te uenerabitur Hister;
    nomen adorabunt Thulani; Rhenus et Albis
    seruiet; in medios ibis regina Sygambros.
    quid numerem gentis Atlanteosque recessus
    oceani? toto pariter donabere mundo.'
      dixit et ornatus, dederant quos nuper ouantes
    Nereides, collo membrisque micantibus aptat.
    ipsa caput distinguit acu, substringit amictus;
    flammea uirgineis accommodat ipsa capillis.
    ante fores iam pompa sonat, pilentaque sacra
    praeradiant ductura nurum. calet obuius ire
    iam princeps tardumque cupit discedere solem:
    nobilis haud aliter sonipes, quem primus amoris
    sollicitauit odor, tumidus quatiensque decoras
    curuata ceruice iubas Pharsalia rura
    peruolat et notos hinnitu flagitat amnis
    naribus accensis; mulcet fecunda magistros
    spes gregis et pulcro gaudent armenta marito.
      candidus interea positis exercitus armis
    exsultat socerum circa; nec signifer ullus
    nec miles pluuiae flores dispergere ritu
    cessat purpureoque ducem perfundere nimbo.
    haec quoque uelati lauro myrtoque canebant:
      'diue parens, seu te complectitur axis Olympi,
    seu premis Elysias, animarum praemia, uallis,
    en promissa tibi Stilicho iam uota peregit;
    iam gratae rediere uices; cunabula pensat;
    acceptum reddit thalamum, natoque reponit
    quod dederat genitor. numquam te, sancte, pigebit
    iudicii nec te pietas suprema fefellit.
    dignus cui leges, dignus cui pignora tanti
    principis et rerum commendarentur habenae.
    dicere possemus quae proelia gesta sub Haemo
    quaeque cruentarint fumantem Strymona pugnae,
    quam notus clipeo, quanta ui fulminet hastam,
    ni prohiberet Hymen. quae tempestiua relatu,
    nunc canimus. quis consilio, quis iuris et aequi
    nosse modum melior? quod semper dissilit, in te
    conuenit, ingenio robur, prudentia marti.
    fronte quis aequali? quem sic Romana decerent
    culmina? sufficerent tantis quae pectora curis?
    stes licet in populo, clamet quicumque uidebit:
    hic est, hic Stilicho! sic se testatur et offert
    celsa potestatis species, non uoce feroci,
    non alto simulata gradu, non improba gestu.
    affectant alii quidquid fingique laborant,
    hoc donat natura tibi. pudor emicat una
    formosusque rigor uultusque auctura uerendos
    canities festina uenit. cum sorte remota
    contingat senio grauitas uiresque iuuentae,
    utraque te cingit propriis insignibus aetas.
    ornatur Fortuna uiro. non ulla nocendi
    tela nec infecti iugulis ciuilibus enses.
    non odium terrore moues nec frena resoluit
    gratia; diligimus pariter pariterque timemus.
    ipse metus te noster amat, iustissime legum
    arbiter, egregiae pacis fidissime custos,
    optime ductorum, fortunatissime patrum.
    plus iam, plus domino cuncti debere fatemur,
    quod gener est, inuicte, tuus. uincire corona;
    insere te nostris contempto iure choreis.
    sic puer Eucherius superet uirtute parentem;
    aurea sic uideat similis Thermantia taedas;
    sic uterus crescat Mariae; sic natus in ostro
    paruus Honoriades genibus considat auitis.'


_368. The Recluse_

    FELIX, qui propriis aeuum transegit in aruis,
      ipsa domus puerum quem uidet, ipsa senem,
    qui baculo nitens in qua reptauit harena
      unius numerat saecula longa casae.
    ilium non uario traxit fortuna tumultu,
      nec bibit ignotas mobilis hospes aquas.
    non freta mercator tremuit, non classica miles,
      non rauci lites pertulit ille fori.
    indocilis rerum, uicinae nescius urbis,
      adspectu fruitur liberiore poli.
    frugibus alternis, non consule computat annum:
      autumnum pomis, uer sibi flore notat.
    idem condit ager soles idemque reducit,
      metiturque suo rusticus orbe diem,
    ingentem meminit paruo qui germine quercum
      aequaeuumque uidet consenuisse nemus,
    proxima cui nigris Verona remotior Indis
      Benacumque putat litora Rubra lacum.
    sed tamen indomitae uires firmisque lacertis
      aetas robustum tertia cernit auum.
    erret et extremos alter scrutetur Hiberos:
      plus habet hic uitae, plus habet ille uiae.


_369. Epistle to Serena_

    ORPHEA cum primae sociarent omina taedae
      ruraque compleret Thracia festus Hymen,
    certauere ferae picturataeque uolucres,
      dona suo uati quae potiora darent,
    quippe antri memores, cautes ubi saepe sonorae
      praebuerant dulci mira theatra lyrae.
    Caucasio crystalla ferunt de uertice lynces,
      grypes Hyperborei pondera fulua soli.
    furatae Veneris prato per inane columbae
      florea conexis serta tulere rosis,
    fractaque flebilium ramis electra sororum
      cycnus oloriferi uexit ab amne Padi,
    et Nilo Pygmaea grues post bella remenso
      ore legunt Rubri germina cara maris.
    uenit et extremo Phoenix longaeuus ab Euro
      adportans unco cinnama rara pede.
    nulla auium pecudumque fuit quae ferre negaret
      uectigal meritae conubiale lyrae.

    tunc opibus totoque Heliconis sedula regno
      ornabat propriam Calliopea nurum.
    ipsam praeterea dominam stellantis Olympi
      ad nati thalamos ausa rogare parens.
    nec spreuit regina deum uel matris honore
      uel iusto uatis ducta fauore pii,
    qui sibi carminibus totiens lustrauerat aras
      Iunonis blanda numina uoce canens
    proeliaque altisoni referens Phlegraea mariti,
      Titanum fractas Enceladique minas.
    ilicet aduentu noctem dignata iugalem
      addidit augendis munera sacra toris,
    munera mortalis non admittentia cultus,
      munera, quae solos fas habuisse deos.

    sed quod Threicio Iuno placabilis Orphei,
      hoc poteris uotis esse, Serena, meis;
    illius exspectent famulantia sidera nutum.
      sub pedibus regitur terra fretumque tuis.
    non ego, cum peterem, sollemni more procorum
      promisi gregibus pascua plena meis
    nec, quod mille mihi lateant sub palmite colles
      fluctuet et glauca pinguis oliua coma,
    nec, quod nostra Ceres numerosa falce laboret
      aurataeque ferant culmina celsa trabes.
    suffecit mandasse deam: tua littera nobis
      et pecus et segetes et domus ampla fuit.
    inflexit soceros et maiestate petendi
      texit pauperiem nominis umbra tui.
    quid non perficeret scribentis uoce Serenae
      uel genius regni uel pietatis amor?

    atque utinam sub luce tui contingeret oris
      coniugis et castris et solio generi
    optatum celebrare diem! me iungeret auspex
      purpura, me sancto cingeret aula choro!
    et mihi quam scriptis desponderat ante puellam,
      coniugiis eadem pronuba dextra daret!
    nunc medium quoniam uotis maioribus aequor
      inuidet et Libycae dissidet ora plagae,
    saltem absens, regina, faue reditusque secundos
      adnue sidereo laeta supercilio.
    terrarum tu pande uias, tu mitibus Euris
      aequora pacari prosperiora iube,
    ut tibi Pierides doctumque fluens Aganippe
      debita seruato uota cliente canant.


_370. Love in a Cottage_

    PAVPERTAS me saeua domat dirusque Cupido:
      sed toleranda fames, non tolerandus amor.




AVIANVS

  circa 400 A.D. (?)


_371. The Ass in the Lion's Skin_

    METIRI se quemque decet propriisque iuuari
      laudibus, alterius nec bona ferre sibi,
    ne detracta grauem faciant miracula risum,
      coeperit in solitis cum remanere modis.
    exuuias asinus defuncti forte leonis
      repperit et spoliis induit ora nouis.
    aptauitque suis incongrua tegmina membris
      et miserum tanto pressit honore caput.
    ast ubi terribilis mimo circumstetit horror
      pigraque praesumptus uenit in ossa uigor,
    mitibus ille feris communia pabula calcans
      turbabat pauidas per sua rura boues.
    rusticus hunc magna postquam deprendit ab aure,
      correptum stimulis uerberibusque domat;
    et simul abstracto denudans corpora tergo
      increpat his miserum uocibus ille pecus;
    'forsitan ignotos imitato murmure fallas;
      at mihi, qui quondam, semper asellus eris.'


_372. The Peacock and the Crane_

    THREICIAM uolucrem fertur Iunonius ales
      communi sociam non tenuisse cibo
    (nam propter uarias fuerat discordia formas,
      magnaque de facili iurgia lite trahunt),
    quod sibi multimodo fulgerent membra decore,
      caeruleam facerent liuida terga gruem;
    et simul erectae circumdans tegmina caudae
      sparserat arcatum sursus in astra iubar.
    illa licet nullo pinnarum certet honore,
      his tamen insultans uocibus usa datur:
    'quamuis innumerus plumas uariauerit ordo,
      mersus humi semper florida terga geris:
    ast ego deformi sublimis in aera pinna
      proxima sideribus numinibusque feror.'




RVTILIVS CLAVDIVS NAMATIANVS

  fl. 416 A.D.


_373. Rome_

    EXAVDI, regina tui pulcerrima mundi,
      inter sidereos Roma recepta polos,
    exaudi, nutrix hominum genetrixque deorum
      (non procul a caelo per tua templa sumus):
    te canimus semperque, sinent dum fata, canemus:
      hospes nemo potest immemor esse tui.
    obruerint citius scelerata obliuia solem,
      quam tuus ex nostro corde recedat honos.
    nam solis radiis aequalia munera pendis,
      qua circumfusus fluctuat oceanus.
    uoluitur ipse tibi qui continet omnia Phoebus
      eque tuis ortos in tua condit equos.
    te non flammigeris Libye tardauit harenis,
      non armata suo reppulit Vrsa gelu:
    quantum uitalis natura tetendit in axis,
      tantum uirtuti peruia terra tuae.
    fecisti patriam diuersis gentibus unam:
      profuit inuitis te dominante capi.
    dumque offers uictis proprii consortia iuris,
      urbem fecisti quod prius orbis erat.
    auctores generis Venerem Martemque fatemur,
      Aeneadum matrem Romulidumque patrem:
    mitigat armatas uictrix clementia uiris,
      conuenit in mores numen utrumque tuos:
    hinc tibi certandi bona parcendique uoluptas
      quos timuit superat, quos superauit amat.
    inuentrix oleae colitur uinique repertor
      et qui primus humo pressit aratra puer,
    aras Paeoniam meruit medicina per artem,
      fretus et Alcides nobilitate deus:
    tu quoque, legiferis mundum complexa triumphis,
      foedere communi uiuere cuncta facis.
    te, dea, te celebrat Romanus ubique recessus
      pacificumque gerunt libera colla iugum.
    omnia perpetuo quae seruant sidera motu,
      nullum uiderunt pulcrius imperium.
    quid simile Assyriis conectere contigit armis?
      Medi finitimos condomuere suos.
    magni Parthorum reges Macetumque tyranni
      mutua per uarias iura dedere uices.
    nec tibi nascenti plures animaeque manusque,
      sed plus consilii iudiciique fuit.
    iustis bellorum causis nec pace superba
      nobilis ad summas gloria uenit opes.
    quod regnas minus est quam quod regnare mereris:
      excedis factis grandia fata tuis.
    percensere labor densis decora alta trophaeis,
      ut si quis stellas pernumerare uelit;
    confunduntque uagos delubra micantia uisus:
      ipsos crediderim sic habitare deos.
    quid loquar aerio pendentis fornice riuos,
      qua uix imbriferas tolleret Iris aquas?
    hos potius dicas creuisse in sidera montis;
      tale giganteum Graecia laudet opus.
    intercepta tuis conduntur flumina muris;
      consumunt totos celsa lauacra lacus.
    nec minus et propriis celebrantur roscida uenis
      totaque natiuo moenia fonte sonant.
    frigidus aestiuas hinc temperat halitus auras;
      innocuamque leuat purior unda sitim.
    nempe tibi subitus calidarum gurges aquarum
      rupit Tarpeias hoste premente uias.
    si foret aeternus, casum fortasse putarem:
      auxilio fluxit, qui rediturus erat.
    quid loquar inclusas inter laquearia siluas,
      uernula quae uario carmine laudat auis?
    uere tuo numquam mulceri desinit annus;
      deliciasque tuas uicta tuetur hiems.
    erige crinalis lauros seniumque sacrati
      uerticis in uiridis, Roma, refinge comas.
    aurea turrigero radient diademata cono,
      perpetuosque ignis aureus umbo uomat.
    abscondat tristem deleta iniuria casum:
      contemptus solidet uulnera clausa dolor.
    aduersis sollemne tuis sperare secunda:
      exemplo caeli ditia damna subis.
    astrorum flammae renouant occasibus ortus;
      lunam finiri cernis, ut incipiat.
    uictoris Brenni non distulit Allia poenam;
      Samnis seruitio foedera saeua luit;
    post multas Pyrrhum cladis superata fugasti;
      fleuit successus Hannibal ipse suos;
    quae mergi nequeunt, nisu maiore resurgunt
      exsiliuntque imis altius acta uadis;
    utque nouas uiris fax inclinata resumit,
      clarior ex humili sorte superna petis.
    porrige uicturas dominantia saecula leges
      solaque fatalis non uereare colos,
    quamuis sedecies denis et mille peractis
      annus praeterea iam tibi nonus eat.
    quae restant, nullis obnoxia tempora metis,
      dum stabunt terrae, dum polus astra feret!
    illud te reparat, quod cetera regna resoluit:
      ordo renascendi est, crescere posse malis.
    ergo age, sacrilegae tandem cadat hostia gentis:
      submittant trepidi perfida colla Getae.
    ditia pacatae dent uectigalia terrae:
      impleat augustos barbara praeda sinus.
    aeternum tibi Rhenus aret, tibi Nilus inundet,
      altricemque suam fertilis orbis alat.
    quin et fecundas tibi conferat Africa messis,
      sole suo diues, sed magis imbre tuo.
    interea et Latiis consurgant horrea sulcis,
      pinguiaque Hesperio nectare prela fluant.
    ipse triumphali redimitus arundine Thybris
      Romuleis famulas usibus aptet aquas;
    atque opulenta tibi placidis commercia ripis
      deuehat hinc ruris, subuehat inde maris.
    pande, precor, gemino placatum Castore pontum,
      temperet aequoream dux Cytherea uiam;
    si non displicui, regerem cum iura Quirini,
      si colui sanctos consuluique patres.
    nam quod nulla meum strinxerunt crimina ferrum,
      non sit praefecti gloria, sed populi.
    siue datur patriis uitam componere terris,
      siue oculis umquam restituere meis:
    fortunatus agam uotoque beatior omni
      semper digneris si meminisse mei.




C. SOLLIVS MODESTVS APOLLINARIS SIDONIVS

  430-80 A.D.


_374. For the Marriage of Polemius and Araneola_

    PROSPER conubio dies coruscat,
    quem Clotho niueis benigna pensis,
    albus quem picei lapillus Indi,
    quem pacis simul arbor et iuuentae
    aeternumque uirens oliua signet.
    eia, Calliope, nitente palma
    da sacri laticis loquacitatem,
    quem fodit pede Pegasus uolanti
    cognato madidus iubam ueneno.
    non hic impietas, nec hanc puellam
    donat mortibus ambitus procorum;
    non hic Oenomai cruenta circo
    audit pacta Pelops nec insequentem
    pallens Hippomenes ad ima metae
    tardat Schoenida ter cadente pomo;
    non hic Herculeas uidet palaestras
    Aetola Calydon stupens ab arce,
    cum cornu fluuii superbientis
    Alcides premeret, subinde fessum
    undoso refouens ab hoste pectus;
    sed doctus iuuenis decensque uirgo,
    ortu culmina Galliae tenentes
    iunguntur: cito, diua, necte chordas,
    nec quod detonuit Camena maior,
    nostram pauperiem silere cogas.
    ad taedas Thetidis probante Phoebo
    et Chiron cecinit minore plectro,
    nec risit pia turba rusticantem,
    quamuis saepe senex biformis illic
    carmen rumperet hinniente cantu.


_375. A Gallic Baiae_

    SI quis Auitacum dignaris uisere nostrum,
      non tibi displiceat: sic quod habes placeat.
    aemula Baiano tolluntur culmina cono
      parque coturnato uertice fulget apex.
    garrula Gauranis plus murmurat unda fluentis
      contigui collis lapsa supercilio.
    Lucrinum stagnum diues Campania nollet,
      aequora si nostri cerneret illa lacus.
    illud puniceis ornatur litus echinis,
      piscibus in nostris, hospes, utrumque uides.
    si libet et placido partiris gaudia corde,
      quisquis ades, Baias tu facis his animo.


_376. An Invitation_

    NATALIS noster Nonas instare Nouembris
      admonet: occurras non rogo sed iubeo.
    sit tecum coniunx, duo nunc properate: sed illud
      post annum optamus tertius ut uenias.


_377. Epitaph of Filimatia_

    OCCASV celeri feroque raptam
    gnatis quinque patrique coniugique
    hoc flentis patriae manus locarunt
    matronam Filimatiam sepulcro.
    o splendor generis, decus mariti,
    prudens, casta, decens, seuera, dulcis,
    atque ipsis senioribus sequenda,
    discordantia quae solent putari
    morum commoditate copulasti:
    nam uitae comites bonae fuerunt
    libertas grauis et pudor facetus.
    hinc est quod decimam tuae saluti
    uix actam trieteridem dolemus
    atque in temporibus uigentis aeui
    iniuste tibi iusta persoluta.




FLAVIVS FELIX

  circa 480 A.D.


_378. To his Patron_

    SIC tibi florentes aequaeuo germine nati
      indolis aetheriae sidera celsa petant,
    sic priscos uincant atauos clarosque parentis
      exsuperent meritis saeclaque longa gerant,
    sic subolis numerum transcendat turba nepotum
      nobilibusque iuges gaudia tanta toris:
    ne sterilem praestes indigno munere Musam,
      utque soles, largus carmina nostra foue,
    imperiis ut nostra tuis seruire Thalia
      possit et in melius personet icta chelys.




LVXORIVS

  circa 500 A.D.


_379. To his Readers_

    PRISCOS cum haberes, quos probares, indices,
    lector, placere qui bonis possent modis,
    nostri libelli cur retexis paginam
    nugis refertam friuolisque sensibus,
    et quam tenello tiro lusi uiscere?
    set forte doctis si illa cara est auribus
    sonat pusilli quae leporis commate
    nullo decora in ambitu sententiae,
    hanc iure quaeris et libenter incohas,
    uelut iocosa si theatra peruoles.


_380. The Garden of Eugetus_

    HORTVS, quo faciles fluunt Napaeae,
    quo ludunt Dryades choro uirente,
    quo fouet teneras Diana Nymphas;
    quo Venus roseos recondit artus,
    quo fessus teretes Cupido flammas
    suspensis reficit puer pharetris,
    quo ferunt se Heliconides puellae;
    cui numquam minus est amoena frondis,
    cui semper redolent amoma uerni,
    cui fons perspicuis tener fluentis
    muscoso riguus salit meatu,
    quo dulcis auium canor resultans
           *       *       *
    quidquid per Tyrias refertur urbis,
    hoc uno famulans loco subaptat.


_381. A Rose with a hundred Petals_

    HANC puto de proprio tinxit Sol aureus ortu
      aut unum ex radiis maluit esse suis;
    uel, si etiam centum foliis rosa Cypridis exstat,
      fluxit in hanc omni sanguine tota Venus.
    haec florum sidus, haec Lucifer almus in agris,
      huic odor et color est dignus honore poli.


_382. A Water Urn with a Figure of Cupid_

    IGNE salutifero Veneris puer omnia flammans
      pro facibus facilis arte ministrat aquas.


_383. His Book's proper Place_

    PARVVS nobilium cum liber ad domos
    pomposique fori scrinia publica
    cinctus multifido ueneris agmine,
    nostri defugiens pauperiem laris,
    quo dudum modico sordidus angulo
    squalebas, tineis iam prope debitus,
    si te despiciet turba legentium
    inter Romulidas et Tyrias manus,
    isto pro exsequiis claudere disticho:
    contentos propriis esse decet focis,
    quos laudis facile est inuidiam pati.




PHOCAS

  circa 500 A.D. (?).


_384. Poetry and Time_

(Prefixed to his Life of Vergil)

    O VETVSTATIS ueneranda custos,
    regios actus simul et fugacis
    temporum cursus docilis referre,
      aurea Clio,
    tu nihil magnum sinis interire,
    nil mori clarum pateris, reseruans
    posteris prisci monumenta saecli
      condita libris.
    sola fucatis uariare dictis
    paginas nescis, set aperta quicquid
    ueritas prodit, recinis per aeuum
      simplice lingua.
    tu senescentis titulos auorum
    flore durantis reparas iuuentae;
    militat uirtus tibi: te notante
      crimina pallent.
    tu fori turbas strepitusque litis
    effugis dulci moderata cantu,
    nec retardari pateris loquellas
      conpede metri.
    his faue dictis: retegenda uita est
    uatis Etrusci, modo qui perenne
    Romulae uoci decus adrogauit
      carmine sacro.




TRANSLATIONS AND IMITATIONS


The Selection that follows needs some explanation. I have made no
systematic search in the literature of translation: and it is likely
enough that I have omitted renderings more beautiful, or more
interesting, than some which I have included. I have not tried to do
more than to collect together a few old 'favourites' of my own. Moreover
I have--save for one or two examples--confined myself to the four
principal Latin poets.

I have interpreted the word 'Imitations' rather widely. It is quite
possible, for example, that Clough never read Vergil's _Lines Written in
a Lecture-Room_ (Catalepton V): yet the poem of Clough which I have
brought into connexion with this piece is, I think, a truer translation
of it than could be found elsewhere. I will venture to hope, again, that
I may be readily forgiven for placing beside Statius' famous _Invocation
to Sleep_ six sonnets on a like subject from six English masters of the
sonnet-form.

I have to thank the following authors and publishers for permission to
reprint copyright pieces: Messrs. G. Bell & Sons (four versions by
Calverley, Nos. 67, 82, 145, 149), Prof. D.A. Slater (versions of
Lucretius, Nos. 66, 69, and Catullus, No. 97), Messrs. Blackwood (two
pieces by the late Sir Theodore Martin, Nos. 92, 136), Prof. Ellis and
Mr. John Murray (version of Catullus, No. 85), The Syndics of the
Cambridge University Press and the Executors of the late Sir R.C. Jebb
(version of Catullus, No. 74), Mr. L.J. Latham and Messrs. Smith Elder
(version of Propertius, No. 179, from Mr. Latham's _Odes of Horace and
Other Verses_), Messrs. George Allen (version of Horace from the
_Ionica_ of the late William Cory, No. 148), Mr. John Murray (version of
Horace by Mr. Gladstone, No. 126), Dr. T.H. Warren and Mr. John Murray
(version of Vergil, No. 110), Mr. James Rhoades and Messrs. Kegan Paul
(version of Vergil, No. 119), Mr. W.H. Fyfe (version of Statius, No.
262).


_44_

By the side of this Epitaph may be placed Pope's Epitaph upon Mrs.
Corbet, with Johnson's comment:

    HERE rests a woman good without pretence,
    Blest with plain reason and with sober sense.
    No conquest she, but o'er herself, desired,
    No arts essayed but not to be admired.
    Passion and pride were to her soul unknown,
    Convinced that Virtue only is our own.
    So unaffected, so composed a mind,
    So firm, yet soft, so strong, yet so refined,
    Heaven, as its purest gold, by tortures tried;
    The saint sustained it, but the woman died.

'The subject of it', says Johnson, 'is a character not discriminated by
any shining or eminent peculiarities: yet that which really makes,
though not the splendour, the felicity of life, and that which every
wise man will choose for his final and lasting companion in the languor
of age, in the quiet of privacy, when he departs weary and disgusted
from the ostentatious, the volatile and the vain. Of such a character,
which the dull overlook, and the gay despise, it was fit that the value
should be made known and the dignity established.'


_66_

(Beginning at the third paragraph, _Illud in his rebus..._)

    BUT here's the rub. There soon may come a time
    You'll count right reason treason and the prime
      Of mind the spring of guilt; whereas more oft
    In blind Religion are the seeds of crime.

    Think how at Aulis to the Trivian Maid
    The hero-kings of Greece their homage paid,
      The flower of men, whose impious piety
    Iphianassa on the altar laid.

    Behold the bride! upon her head the crown
    Of ritual, that from either cheek let down
      An equal streamer. But cold rapture hers
    As on her father's face she marked the frown:

    A frown of anguish: at his side the men
    Of doom, and in their hands, screened from her ken,
      Death; and her countrymen shed tears to see
    The lamb, poor victim, in the lions' den.

    Then dumb with fear, not tongue-tied with delight,
    She drooped to earth. What profited it her plight
      She was her father's first-born? Not the less
    They took her. Death, not Love, ordained the rite.

    His were the bridesmen, and the altar his
    To which with quaking limbs in fearfulness
      Uplifted then, sans song, sans ritual due,
    She was brought home--but not to wedded bliss,

    A maid, but marred not married, in the spring
    Of life and love's sweet prime, to yield the king
      A victim, and the fleet fair voyaging:
    Such wrongs Religion in her train doth bring.

  D.A. SLATER.


_67_

    SWEET, when the great sea's water is stirred to his depths
  by the storm-winds,
    Standing ashore to descry one afar-off mightily struggling:
    Not that a neighbour's sorrow to you yields dulcet enjoyment:
    But that the sight hath a sweetness, of ills ourselves
  are exempt from.
    Sweet too 'tis to behold, on a broad plain mustering, war hosts
    Arm them for some great battle, one's self
  unscathed by the danger:--
    Yet still happier this: to possess, impregnably guarded,
    Those calm heights of the sages, which have for an origin Wisdom:
    Thence to survey our fellows, observe them this way and that way
    Wander amidst Life's path, poor stragglers seeking a highway:
    Watch mind battle with mind, and escutcheon rival escutcheon:
    Gaze on that untold strife, which is waged 'neath the sun
  and the starlight,
    Up as they toil on the surface whereon rest Riches and Empire.
      O race born unto trouble! O minds all lacking of eye-sight!
    'Neath what a vital darkness, amidst how terrible dangers
    Move ye thro' this thing Life, this fragment! Fools that ye hear not
    Nature clamour aloud for the one thing only: that, all pain
    Parted and passed from the body, the mind too bask in a blissful
    Dream, all fear of the future and all anxiety over!
      Now as regards man's body, a few things only are needful,
    (Few, tho' we sum up all), to remove all misery from him,
    Aye, and to strew in his path such a lib'ral carpet of pleasures
    That scarce Nature herself would at times ask happiness greater.
    Statues of youth and of beauty may not gleam golden around him,
    (Each in his right hand bearing a great lamp lustrously burning,
    Whence to the midnight revel a light may be furnishëd always),
    Silver may not shine softly, nor gold blaze bright, in his mansion,
    Nor to the noise of the tabret his halls gold-cornicëd echo:--
    Yet still he, with his fellow, reposed on the velvety greensward,
    Near to a rippling stream, by a tall tree canopied over,
    Shall, though they lack great riches, enjoy all bodily pleasure:
    Chiefliest then when above them a fair sky smiles,
  and the young year
    Flings with a bounteous hand over each green meadow
  the wild-flowers:--
    Not more quickly depart from his bosom fiery fevers,
    Who beneath crimson hangings and pictures cunningly broidered
    Tosses about, than from him who must lie in beggarly raiment.
      Therefore, since to the body avail not riches, avails not
    Heraldry's utmost boast, nor the pomp and pride of an empire;
    Next shall you own that the mind needs likewise
  nothing of these things;
    Unless--when, peradventure, your armies over the champaign
    Spread with a stir and a ferment and bid War's image awaken,
    Or when with stir and with ferment a fleet sails forth upon ocean--
    Cowed before these brave sights, pale Superstition abandon
    Straightway your mind as you gaze, Death seem no longer alarming,
    Trouble vacate your bosom and Peace hold holiday in you.
      But if (again) all this be a vain impossible fiction,
    If of a truth men's fears and the cares which hourly beset them
    Heed not the javelin's fury, regard not clashing of broad-swords,
    But all boldly amongst crowned heads and the rulers of empires
    Stalk, not shrinking abashed from the dazzling glare
  of the red gold,
    Not from the pomp of the monarch who walks forth purple-apparelled:
    These things shew that at times we are bankrupt, surely, of reason:
    Think too that all man's life through a great Dark laboureth onward.
    For as a young boy trembles and in that mystery, Darkness,
    Sees all terrible things: so do we too, ev'n in the daylight,
    Ofttimes shudder at that which is not more really alarming
    Than boys' fears when they waken and say some danger is o'er them.
      So this panic of mind, these clouds which gather around us,
    Fly not the bright sunbeam, nor the ivory shafts of the daylight:
    Nature, rightly revealed, and the Reason only, dispel them.

  C.S. CALVERLEY


_69_

    OUT of the night, out of the blinding night
    Thy beacon flashes;--hail, beloved light
      Of Greece and Grecian; hail, for in the mirk
    Thou dost reveal each valley and each height.

    Thou art my leader and the footprints thine,
    Wherein I plant my own. Thro' storm and shine
      Thy love upholds me. Ne'er was rivalry
    'Twixt owl and thrush, 'twixt steeds and shambling kine.

    The world was thine to read, and having read,
    Before thy children's eyes thou didst outspread
      The fruitful page of knowledge, all the wealth
    Of wisdom, all her plenty for their bread.

    As honey-bees thro' flowery glades in June
    Rifle the blossoms, so at our high-noon
      Of life we gather in melodious glades
    The golden honey of thy deathless rune.

    And whoso roams benighted, on his ear,
    Out of the darkness strikes an echo clear
      Of thy triumphant challenge:--'Ye who quail,
    Come unto me, for I have cast out fear.'

    Thereat the walls o' the world fade far away
    And thou, great Nature's seër, dost display
      The miracle of her workings in the void:--
    The night is past and reason dawns with day.

    Heaven lies about us and we see the hall,
    Where never storm-fiend raves nor snow-flakes fall
      In webs of winter whiteness to ensnare
    The golden summer. Peace is over all;

    A canopy of cloudless sky, a glow
    Of laughing sunshine; all the flowers that blow
      Are there, and there from Nature's teeming breast
    Rivers of strength and sweetness ever flow.

    The veil of Acheron is rent in twain;
    His phantom precincts vanish. Ne'er again
      Can Earth conceal the secret:--it is ours;
    And all that once was hidden is made plain.

    Hail, mighty Master, hail! The world was thine,
    For thou hadst read her riddle line by line,
      Scroll upon scroll; and now ... oh, ecstasy
    Of awe and rapture,... thou hast made her mine.

  D.A. SLATER.


_70_

I give a part of this piece in the version of Dryden, beginning from
_Cerberus et furiae_. 'I am not dissatisfied', says Dryden, 'upon the
review of anything I have done in this author.'

    AS for the Dog, the Furies and their Snakes,
    The gloomy Caverns and the burning Lakes,
    And all the vain infernal trumpery,
    They neither are, nor were, nor e'er can be.
    But here on earth the guilty have in view
    The mighty pains to mighty mischiefs due,
    Racks, prisons, poisons, the Tarpeian Rock,
    Stripes, hangmen, pitch and suffocating smoke,
    And, last and most, if these were cast behind,
    The avenging horror of a conscious mind,
    Whose deadly fear anticipates the blow,
    And sees no end of punishment and woe,
    But looks for more at the last gasp of breath.
    This makes a hell on earth, and life a death.
      Meantime, when thoughts of death disturb thy head,
    Consider: Ancus great and good is dead;
    Ancus, thy better far, was born to die,
    And thou, dost _thou_ bewail mortality?
    So many monarchs, with their mighty state
    Who ruled the world, were over-ruled by Fate.
    That haughty King who lorded o'er the main,
    And whose stupendous bridge did the wild waves restrain--
    In vain they foamed, in vain they threatened wrack,
    While his proud legions marched upon their back,--
    Him Death, a greater monarch, overcame,
    Nor spared his guards the more for their Immortal name.
    The Roman chief, the Carthaginian's dread,
    Scipio, the Thunder Bolt of War, is dead,
    And like a common slave by Fate in triumph led.
    The founders of invented arts are lost,
    And wits who made eternity their boast.
    Where now is Homer, who possessed the throne?
    The immortal work remains, the mortal author's gone.

  DRYDEN.


_74_

    DIANA guardeth our estate,
    Girls and boys immaculate;
    Boys and maidens pure of stain,
    Be Diana our refrain.

    O Latonia, pledge of love
    Glorious to most glorious Jove,
    Near the Delian olive-tree
    Latona gave thy life to thee,

    That thou should'st be for ever queen
    Of mountains and of forests green;
    Of every deep glen's mystery;
    Of all streams and their melody.

    Women in travail ask their peace
    From thee, our Lady of Release:
    Thou art the Watcher of the Ways:
    Thou art the Moon with borrowed rays:

    And, as thy full or waning tide
    Marks how the monthly seasons glide,
    Thou, Goddess, sendest wealth of store
    To bless the farmer's thrifty floor.

    Whatever name delights thine ear,
    By that name be thou hallowed here;
    And, as of old, be good to us,
    The lineage of Romulus.

  R.C. JEBB.


_82_

    GEM of all isthmuses and isles that lie,
    Fresh or salt water's children, in clear lake
    Or ampler ocean: with what joy do I
    Approach thee, Sirmio! Oh! am I awake,
    Or dream that once again my eye beholds
    Thee, and has looked its last on Thynian wolds?
    Sweetest of sweets to me that pastime seems,
    When the mind drops her burden: when--the pain
    Of travel past--our own cot we regain,
    And nestle on the pillow of our dreams!
    'Tis this one thought that cheers us as we roam.
    Hail, O fair Sirmio! Joy, thy lord is here!
    Joy too, ye waters of the Garda Mere!
    And ring out, all ye laughter-peals of home.

  C.S. CALVERLEY.


_83_

This beautiful and delicate piece remains the despair of the translator.
I quote a few lines of Cowley's sometimes rather clumsy version
(beginning from _Sic, inquit, mea uita_):

    'MY little life, my all,' said she,
    'So may we ever servants be
    To this best god, and ne'er retain
    Our hated liberty again:
    So may thy passion last for me
    As I a passion have for thee
    Greater and fiercer much than can
    Be conceived by thee a man.
    Into my marrow is it gone,
    Fixt and settled in the bone,
    It reigns not only in my heart
    But runs like fire through every part.'
    She spoke: the god of Love aloud
    Sneezed again, and all the crowd
    Of little Loves that waited by
    Bowed and blest the augury.

  COWLEY.


_85 b_

So many critics have compared Catullus to Burns that some of them may be
glad to see this North-Italian rendered into the English of the North.

    WEEP, weep, ye Loves and Cupids all,
    And ilka Man o' decent feelin':
    My lassie's lost her wee, wee bird,
    And that's a loss, ye'll ken, past healin'.

    The lassie lo'ed him like her een:
    The darling wee thing lo'ed the ither,
    And knew and nestled to her breast,
    As ony bairnie to her mither.

    Her bosom was his dear, dear haunt--
    So dear, he cared na lang to leave it;
    He'd nae but gang his ain sma' jaunt,
    And flutter piping back bereavit.

    The wee thing's gane the shadowy road
    That's never travelled back by ony:
    Out on ye, Shades! ye're greedy aye
    To grab at aught that's brave and bonny.

    Puir, foolish, fondling, bonnie bird,
    Ye little ken what wark ye're leavin':
    Ye've gar'd my lassie's een grow red,
    Those bonnie een grow red wi' grievin'.

  G.S. DAVIES.

I append the version of Prof. R. Ellis, which preserves the metre of the
original:

    WEEP each heavenly Venus, all the Cupids,
    Weep all men that have any grace about ye.
    Dead the sparrow, in whom my love delighted,
    The dear sparrow, in whom my love delighted.

    Yea, most precious, above her eyes, she held him,
    Sweet, all honey: a bird that ever hail'd her
    Lady mistress, as hails the maid a mother;

    Nor would move from her arms away: but only
    Hopping round her, about her, hence or hither,
    Piped his colloquy, piped to none beside her.

    Now he wendeth along the mirky pathway,
    Whence, they tell us, is hopeless all returning.

    Evil on ye, the shades of evil Orcus,
    Shades all beauteous happy things devouring,
    Such a beauteous happy bird ye took him.

    Ah! for pity; but ah! for him the sparrow,
    Our poor sparrow, on whom to think my lady's
    Eyes do angrily redden all a-weeping.

  R. ELLIS.


_86 a_

Langhorne is best known by his translation of Plutarch's _Lives_. But he
was a copious poet; and Catullus has never perhaps been more gracefully
rendered than in the following piece:

    LESBIA, live to love and pleasure,
      Careless what the grave may say:
    When each moment is a treasure
      Why should lovers lose a day?

    Setting suns shall rise in glory,
      But when little life is o'er,
    There's an end of all the story--
      We shall sleep, and wake no more.

    Give me, then, a thousand kisses,
      Twice ten thousand more bestow,
    Till the sum of boundless blisses
      Neither we nor envy know.

  J. LANGHORNE.

I append the beginning of Blacklock's version:

    THOUGH sour-loquacious Age reprove,
    Let _us_, my Lesbia, live for love.
    For when the short-lived suns decline
    They but retire more bright to shine:
    But we, when fleeting life is o'er
    And light and love can bless no more,
    Are ravished from each dear delight
    To sleep one long eternal night.

  T. BLACKLOCK.


_86 b_

    KISS me, sweet: the wary lover
    Can your favours keep, and cover,
    When the common courting jay
    All your bounties will betray.
    Kiss again! no creature comes;
    Kiss, and score up wealthy sums
    On my lips, thus hardly sundered,
    While you breathe. First give a hundred,
    Then a thousand, then another
    Hundred, then unto the tother
    Add a thousand and so more,
    Till you equal with the store
    All the grass that Rumney yields,
    Or the sands in Chelsea fields,
    Or the drops in silver Thames,
    Or the stars that gild his streams
    In the silent summer nights
    When Youth plies its stolen delights:
    That the curious may not know
    How to tell 'em as they flow,
    And the envious, when they find
    What their number is, be pined.

  BEN JONSON.


_92_

    CATULLUS, let the wanton go:
      No longer play the fool, but deem
    For ever lost what thou must know
      Is fled for ever like a dream!

    O life was once a heaven to thee!
      To haunt her steps was rapture then--
    That woman loved as loved shall be
      No woman ever on earth again.

    Then didst thou freely taste the bliss,
      On which empassioned lovers feed:
    When she repaid thee kiss for kiss,
      O, life was then a heaven indeed!

    'Tis past: forget as she forgets:
      Lament no more, but let her go:
    Tear from thy heart its mad regrets,
      And into very marble grow!

    Girl, fare thee well. Catullus ne'er
      Will sue where love is met with scorn:
    But, false one, thou with none to care
      For thee, shalt pine through days forlorn.

    Think, think, how drear thy life will be!
      Who'll woo thee now? who praise thy charms?
    Who now will be all in all to thee
      And live but in thy loving arms?

    Ay, who will give thee kiss for kiss,
      Whose lip wilt thou in rapture bite?
    But thou, Catullus, think of this
      And spurn her in thine own despite.

  THEODORE MARTIN.


_97_

Of this, one of the most famous and effective of Catullus's poems, I
offer two versions. The first (an adaptation) is by 'knowing Walsh', the
friend of Pope, pronounced by Dryden to be 'the first critic in the
nation': the second is by Prof. Slater of Cardiff:

    IS there a pious pleasure that proceeds
    From contemplation of our virtuous deeds?
    That all mean sordid action we despise,
    And scorn to gain a throne by cheats and lies?
    Thyrsis, thou hast sure blessings laid in store
    From thy just dealing in this curst amour.
    What honour can in words or deeds be shown
    Which to the fair thou hast not said and done?
    On her false heart they all are thrown away:
    She only swears more easily to betray.
    Ye powers that know the many vows she broke,
    Free my just soul from this unequal yoke.
    My love boils up, and like a raging flood
    Runs through my veins and taints my vital blood.
    I do not vainly beg she may grow chaste,
    Or with an equal passion burn at last--
    The one she cannot practise, though she would,
    And I contemn the other, though she should--:
    Nor ask I vengeance on the perjured jilt;
    'Tis punishment enough to have her guilt.
    I beg but balsam for my bleeding breast,
    Cure for my wounds and from my labours rest.

  W. WALSH.

    IF any joy awaits the man
      Of generous hand and conscience clean,
      Who ne'er has leagued with powers unseen
    To wrong the partner of his plan;

    Rich store of memories thou hast won
      From this thy seeming-fruitless love,
      Who all that man may do to prove
    His faith by word or deed hast done,

    And all in vain. Her thankless heart
      Is hardened. Harden then thine own.
      Writhe not but part, as stone from stone,
    And willy-nilly heal the smart.

    'Tis hard, ay, hard to fling aside
      A love long cherished. Yet you must.
      Be strong, prevail, and from the dust
    A conqueror rise, whate'er betide.

    Ye gods, who of your mercy give
      Force to the fainting, let my life
      Of honour win me rest from strife,
    And from my blood the canker drive;
    Ere yet from limb to limb it steal,
      And in black darkness plunge my soul,
      Oh, drive it hence and make me whole;
    A caitiff wounds, a god may heal.

    No more for answering love I sue,
      No more that her untruth be true:
      Purge but my heart, my strength renew
    And doom me not my faith to rue.

  D.A. SLATER.


_100_

    OVER the mighty world's highway,
      City by city, sea by sea,
    Brother, thy brother comes to pay
      Pitiful offerings unto thee.

    I only ask to grace thy bier
      With gifts that only give farewell,
    To tell to ears that cannot hear
      The things that it is vain to tell,

    And, idly communing with dust,
      To know thy presence still denied,
    And ever mourn forever lost
      A soul that never should have died.

    Yet think not wholly vain to-day
      This fashion that our fathers gave
    That hither brings me, here to lay
      Some gift of sorrow on thy grave.

    Take, brother, gifts a brother's tears
      Bedewed with sorrow as they fell,
    And 'Greeting' to the end of years,
      And to the end of years 'Farewell'.

  H.W.G.


_101_

    FRIEND, if the mute and shrouded dead
      Are touched at all by tears,
    By love long fled and friendship sped
      And the unreturning years,

    O then, to her that early died,
      O doubt not, bridegroom, to thy bride
    Thy love is sweet and sweeteneth
      The very bitterness of death.

  H.W.G.


_103_

    SICK, Cornificius, is thy friend,
    Sick to the heart: and sees no end
    Of wretched thoughts that gathering fast
    Threaten to wear him out at last.

    And yet you never come and bring,
    Though 'twere the least and easiest thing,
    A comfort in that talk of thine.
    You vex me. This to love of mine?

      Prithee a little talk, for ease,
      Full as the tears of sad Simonides!

  LEIGH HUNT.


_110_

    AVAUNT, ye vain bombastic crew,
    Crickets that swill no Attic dew:
    Good-bye, grammarians crass and narrow,
    Selius, Tarquitius, and Varro:
    A pedant tribe of fat-brained fools,
    The tinkling cymbals of the schools!
    Sextus, my friend of friends, good-bye,
    With all our pretty company!
    I'm sailing for the blissful shore,
    Great Siro's high recondite lore,
    That haven where my life shall be
    From every tyrant passion free.
    You too, sweet Muses mine, farewell,
    Sweet muses mine, for truth to tell
    Sweet were ye once, but now begone;
    And yet, and yet, return anon,
    And when I write, at whiles be seen
    In visits shy and far between.

  T.H. WARREN.

I append Clough's _Lines Written in a Lecture Room_. The theme is that
of Vergil inverted. But the mood in either poet is the same--that mood
of passionate revolt against academicism which never comes to some
people and never departs from others:

    AWAY, haunt thou not me,
    Thou dull Philosophy!
    Little hast thou bestead,
    Save to perplex the head
    And leave the spirit dead.
    Unto thy broken cisterns wherefore go,
    While from the secret treasure-depths below,
    Fed by the skiey shower,
    And clouds that sink and rest on hill-tops high,
    Wisdom at once and Power,
    Are welling, bubbling forth, unseen, incessantly?
    Why labour at the dull mechanic oar,
    When the fresh breeze is blowing,
    And the strong current flowing,
    Right onward to the Eternal Shore?

  A.H. CLOUGH.


_116_

Dryden's version of this piece shows him at his best as a translator of
Vergil. 'Methinks I come,' he writes, 'like a malefactor, to make a
speech upon the gallows, and to warn all other poets, by my sad example,
from the sacrilege of translating Vergil.' But in the _Georgics_, at any
rate, which he reckons 'more perfect in their kind than even the divine
Aeneids,' he can challenge comparison with most of his rivals.

    O HAPPY, if he knew his happy state,
    The swain, who, free from bus'ness and debate,
    Receives his easy food from Nature's hand,
    And just returns of cultivated land!
    No palace, with a lofty gate, he wants,
    T' admit the tides of early visitants,
    With eager eyes devouring, as they pass,
    The breathing figures of Corinthian brass;
    No statues threaten, from high pedestals;
    No Persian arras hides his homely walls,
    With antic vests, which, through their shady fold,
    Betray the streaks of ill-dissembled gold:
    He boasts no wool, whose native white is dy'd
    With purple poison of Assyrian pride:
    No costly drugs of Araby defile,
    With foreign scents, the sweetness of his oil:
    But easy quiet, a secure retreat,
    A harmless life that knows not how to cheat,
    With home-bred plenty, the rich owner bless;
    And rural pleasures crown his happiness.
    Unvex'd with quarrels, undisturb'd with noise,
    The country king his peaceful realm enjoys--
    Cool grots, and living lakes, the flow'ry pride
    Of meads, and streams that through the valley glide,
    And shady groves that easy sleep invite,
    And, after toilsome days, a sweet repose at night.
    Wild beasts of nature in his woods abound;
    And youth of labour patient, plough the ground,
    Inur'd to hardship, and to homely fare.
    Nor venerable age is wanting there,
    In great examples to the youthful train;
    Nor are the gods ador'd with rites profane.
    From hence Astraea took her flight, and here
    The prints of her departing steps appear.
      Ye sacred muses! with whose beauty fir'd,
    My soul is ravish'd, and my brain inspir'd--
    Whose priest I am, whose holy fillets wear--
    Would you your poet's first petition hear;
    Give me the ways of wand'ring stars to know,
    The depths of heav'n above, and earth below:
    Teach me the various labours of the moon,
    And whence proceed th' eclipses of the sun;
    Why flowing tides prevail upon the main,
    And in what dark recess they shrink again;
    What shakes the solid earth; what cause delays
    The summer nights, and shortens winter days.
    But if my heavy blood restrain the flight
    Of my free soul, aspiring to the height
    Of nature, and unclouded fields of light--
    My next desire is, void of care and strife,
    To lead a soft, secure, inglorious life--
    A country cottage near a crystal flood,
    A winding valley, and a lofty wood.
    Some god conduct me to the sacred shades,
    Where Bacchanals are sung by Spartan maids,
    Or lift me high to Haemus' hilly crown,
    Or in the plains of Tempe lay me down,
    Or lead me to some solitary place,
    And cover my retreat from human race.
      Happy the man, who, studying Nature's laws,
    Through known effects can trace the secret cause--
    His mind possessing in a quiet state,
    Fearless of Fortune, and resign'd to Fate!
    And happy too is he, who decks the bow'rs
    Of sylvans, and adores the rural pow'rs--
    Whose mind, unmov'd, the bribes of courts can see,
    Their glitt'ring baits, and purple slavery--
    Nor hopes the people's praise, nor fears their frown,
    Nor, when contending kindred tear the crown,
    Will set up one, or pull another down.
      Without concern he hears, but hears from far,
    Of tumults, and descents, and distant war;
    Nor with a superstitious fear is aw'd,
    For what befalls at home or what abroad.
    Nor envies he the rich their happy store,
    Nor his own peace disturbs with pity for the poor.
    He feeds on fruits, which of their own accord,
    The willing ground and laden trees afford.
    From his lov'd home no lucre him can draw;
    The senate's mad decrees he never saw:
    Nor heard, at bawling bars, corrupted law.
    Some to the seas, and some to camps, resort;
    And some with impudence invade the court:
    In foreign countries, others seek renown;
    With wars and taxes, others waste their own,
    And houses burn, and household gods deface,
    To drink in bowls which glitt'ring gems enchase,
    To loll on couches, rich with citron steds,
    And lay their guilty limbs on Tyrian beds.
    This wretch in earth entombs his golden ore,
    Hov'ring and brooding on his buried store.
    Some patriot fools to pop'lar praise aspire
    Of public speeches, which worse fools admire,
    While, from both benches, with redoubled sounds,
    Th' applause of lords and commoners abounds.
    Some, through ambition, or through thirst of gold,
    Have slain their brothers, or their country sold,
    And, leaving their sweet homes, in exile run
    To lands that lie beneath another sun.
      The peasant, innocent of all these ills,
    With crooked ploughs the fertile fallows tills,
    And the round year with daily labour fills:
    And hence the country markets are supplied:
    Enough remains for household charge beside,
    His wife and tender children to sustain,
    And gratefully to feed his dumb deserving train.
    Nor cease his labours till the yellow field
    A full return of bearded harvest yield--
    A crop so plenteous, as the land to load,
    O'ercome the crowded barns, and lodge on ricks abroad.
    Thus ev'ry sev'ral season is employ'd,
    Some spent in toil, and some in ease enjoy'd.
    The yeaning ewes prevent the springing year:
    The laden boughs their fruits in autumn bear:
    'Tis then the vine her liquid harvest yields,
    Bak'd in the sunshine of ascending fields,
    The winter comes; and then the falling mast
    For greedy swine provides a full repast:
    Then olives, ground in mills, their fatness boast,
    And winter fruits are mellow'd by the frost.
    His cares are eas'd with intervals of bliss;
    His little children, climbing for a kiss,
    Welcome their father's late return at night;
    His faithful bed is crown'd with chaste delight.
    His kine with swelling udders ready stand,
    And, lowing for the pail, invite the milker's hand.
    His wanton kids, with budding horns prepar'd,
    Fight harmless battles in his homely yard:
    Himself in rustic pomp, on holy-days,
    To rural pow'rs a just oblation pays,
    And on the green his careless limbs displays.
    The hearth is in the midst: the herdsmen, round
    The cheerful fire, provoke his health in goblets crown'd.
    He calls on Bacchus, and propounds the prize:
    The groom his fellow-groom at butts defies,
    And bends, and levels with his eyes,
    Or stript for wrestling, smears his limbs with oil,
    And watches, with a trip, his foe to foil.
    Such was the life the frugal Sabines led:
    So Remus and his brother-god were bred,
    From whom th' austere Etrurian virtue rose;
    And this rude life our homely fathers chose.
    Old Rome from such a race deriv'd her birth
    (The seat of empire, and the conquer'd earth),
    Which now on sev'n high hills triumphant reigns,
    And in that compass all the world contains.
    Ere Saturn's rebel son usurp'd the skies,
    When beasts were only slain for sacrifice,
    While peaceful Crete enjoy'd her ancient lord,
    Ere sounding hammers forg'd th' inhuman sword,
    Ere hollow drums were beat, before the breath
    Of brazen trumpets rung the peals of death,
    The good old god his hunger did assuage,
    With roots and herbs, and gave the golden age.

I append a portion of Cowley's unequal paraphrase (beginning from the
words _Felix qui potuit_):

    HAPPY the man, I grant, thrice happy he
    Who can through gross effects their causes see:
    Whose courage from the deeps of knowledge springs,
    Nor vainly fears inevitable things,
    But does his walk of virtue calmly go,
    Through all the allarms of death and hell below.
    Happy, but next such conquerors, happy they
    Whose humble life lies not in fortune's way.
    They unconcerned from their safe-distant seat
    Behold the rods and sceptres of the great.
    The quarrels of the mighty without fear
    And the descent of foreign troops they hear.
    Nor can ev'n Rome their steddy course misguide
    With all the lustre of her perishing pride.
    Them never yet did strife or avarice draw
    Into the noisy markets of the law,
    The camps of gownëd war, nor do they live
    By rules or forms that many mad men give.
    Duty for Nature's bounty they repay,
    And her sole laws religiously obey.

  COWLEY.


_118_

(Beginning at _At cantu commotae...._)

    THEN from the deepest deeps of Erebus,
    Wrung by his minstrelsy, the hollow shades
    Came trooping, ghostly semblances of forms
    Lost to the light, as birds by myriads hie
    To greenwood boughs for cover, when twilight-hour
    Or storms of winter chase them from the hills;
    Matrons and men, and great heroic frames
    Done with life's service, boys, unwedded girls,
    Youths placed on pyre before their fathers' eyes.
    Round them, with black slime choked and hideous weed,
    Cocytus winds; there lies the unlovely swamp
    Of dull dead water, and to pen them fast,
    Styx with her ninefold barrier poured between.
    Nay, even the deep Tartarean Halls of death
    Stood lost in wonderment, the Eumenides,
    Their brows with livid locks of serpents twined,
    E'en Cerberus held his triple jaws agape,
    And, the wind hushed, Ixion's wheel stood still.
    And now with homeward footstep he had passed
    All perils scathless, and, at length restored,
    Eurydice, to realms of upper air
    Had well-nigh won behind him following--
    So Proserpine had ruled it--when his heart
    A sudden mad desire surprised and seized--
    Meet fault to be forgiven, might Hell forgive.
    For at the very threshold of the day,
    Heedless, alas! and vanquished of resolve,
    He stopped, turned, looked upon Eurydice--
    His own once more. But even with the look,
    Poured out was all his labour, broken the bond
    Of that fell tyrant, and a crash was heard
    Three times like thunder in the meres of hell.
    'Orpheus! what ruin hath thy frenzy wrought
    On me, alas! and thee? Lo! once again
    The unpitying fates recall me, and dark sleep
    Closes my swimming eyes. And now, farewell:
    Girt with enormous night I am borne away,
    Outstretching toward thee, thine, alas! no more,
    These helpless hands.' She spoke, and suddenly,
    Like smoke dissolving into empty air,
    Passed and was sundered from his sight; nor him,
    Clutching vain shadows, yearning sore to speak,
    Thenceforth beheld she, nor no second time
    Hell's boatman lists he pass the watery bar.

  JAMES RHOADES


_119 a_

    ONCE a slender silvan reed
    Answered all my shepherd's need;
    Once to farmer lads I told
    All the lore of field and fold:
    Well they liked me, for the soil
    Beyond their dreams repaid their toil.
        Ah! who am I, 'mid war's alarms,
        To 'sing the hero and his arms'?

  H.W.G.


_121_

I give first the version of Conington--an excellent specimen of his
skill and its limitations; and I add Pope's imitation--a piece as
graceful as anything he wrote:

    THINK not those strains can e'er expire,
      Which, cradled 'mid the echoing roar
    Of Aufidus, to Latium's lyre
      I sing with arts unknown before.
    Though Homer fill the foremost throne,
      Yet grave Stesichorus still can please,
    And fierce Alcaeus holds his own
      With Pindar and Simonides.
    The songs of Teos are not mute,
      And Sappho's love is breathing still:
    She told her secret to the lute,
      And still its chords with passion thrill.
    Not Sparta's queen alone was fired
      By broidered robe and braided tress,
    And all the splendours that attired
      Her lover's guilty loveliness:
    Not only Teucer to the field
      His arrows brought, not Ilion
    Beneath a single conqueror reeled:
      Not Crete's majestic lord alone,
    Or Sthenelus, earned the Muses' crown:
      Not Hector first for child and wife,
    Or brave Deiphobus, laid down
      The burden of a manly life.
    Before Atrides men were brave,
      But ah! oblivion dark and long
    Has locked them in a tearless grave,
      For lack of consecrating song.
    'Twixt worth and baseness, lapp'd in death,
      What difference? _You_ shall ne'er be dumb,
    While strains of mine have voice and breath:
      The dull neglect of days to come
    Those hard-won honours shall not blight:
      No, Lollius, no: a soul is yours
    Clear-sighted, keen, alike upright
      When Fortune smiles and when she lowers:
    To greed and rapine still severe,
      Spurning the gain men find so sweet:
    A consul not of one brief year,
      But oft as on the judgement-seat
    You bend the expedient to the right,
      Turn haughty eyes from bribes array,
    Or bear your banners through the fight,
      Scattering the foeman's firm array.
    The lord of countless revenues
      Salute not him as happy: no,
    Call him the happy who can use
      The bounty that the gods bestow,
    Can bear the load of poverty,
      And tremble not at death, but sin:
    No recreant he when called to die
      In cause of country or of kin.

  J. CONINGTON.

    LEST you should think that verse shall die,
      Which sounds the silver Thames along,
    Taught on the wings of Truth to fly
      Above the reach of vulgar song;

    Though daring Milton sits sublime,
      In Spenser native Muses play;
    Nor yet shall Waller yield to time,
      Nor pensive Cowley's moral lay--

    Sages and chiefs long since had birth
      Ere Caesar was, or Newton, named;
    Those raised new empires o'er the earth,
      And these new heavens and systems framed.

    Vain was the chief's, the sage's pride!
      They had no poet, and they died.
    In vain they schemed, in vain they bled!
      They had no poet, and are dead.

  POPE.


_124_

    ANGEL of Love, high-thronëd in Cnidos,
      Regent of Paphos, no more repine:
    Leave thy loved Cyprus; too long denied us
      Visit our soberly censëd shrine.

    Haste, and thine Imp, the fiery-hearted,
      Follow, and Hermes; and with thee haste
    The Nymphs and Graces with robe disparted,
      And, save thou chasten him, Youth too chaste.

  H.W.G.


_125_

    WHAT slender youth bedewed with liquid odours
    Courts thee on roses in some pleasant cave,
    Pyrrha, for whom bindst thou
    In wreaths thy golden hair,
    Plain in thy neatness? O how oft shall he
    On faith and changed gods complain: and seas
    Rough with black winds and storms
    Unwonted shall admire:
    Who now enjoys thee credulous, all gold,
    Who always vacant, always amiable
    Hopes thee, of flattering gales
    Unmindful. Hapless they
    To whom thou untried seem'st fair. Me in my vowed
    Picture the sacred wall declares to have hung
    My dank and dripping weeds
    To the stern God of Sea.

  MILTON.

Milton's version has been a good deal criticized. Yet, though it lacks
the lightness of its original, it remains a nobler version than any
other. Of other versions the most interesting is, perhaps, that of
Chatterton (made from a literal English translation), and the most
graceful that of William Hamilton of Bangour. Of the latter I quote a
few lines:

    WITH whom spend'st thou thy evening hours
    Amid the sweets of breathing flowers?
    For whom retired to secret shade,
    Soft on thy panting bosom laid,
    Set'st thou thy looks with nicest care,
    O neatly plain? How oft shall he
    Bewail thy false inconstancy!
    Condemned perpetual frowns to prove,
    How often weep thy altered love,
    Who thee, too credulous, hopes to find,
    As now, still golden and still kind!

  W. HAMILTON.


_126_

Of this often-translated poem I give first the version of Herrick and
then that of Gladstone. There is an amusing adaptation in the Poems of
Soame Jenyns, _Dialogue between the Rt. Hon. Henry Pelham and Modern
Popularity_.

    _Hor._ WHILE, Lydia, I was lov'd of thee,
    Nor any was preferr'd 'fore me
    To hug thy whitest neck: than I,
    The Persian King liv'd not more happily.

    _Lyd._ While thou no other didst affect,
    Nor Cloe was of more respect;
    Then Lydia, far-fam'd Lydia,
    I flourish't more than Roman Ilia.

    _Hor._ Now Thracian Cloe governs me,
    Skilfull i' th' Harpe, and Melodie:
    For whose affection, Lydia, I
    (So Fate spares her) am well content to die.

    _Lyd._ My heart now set on fire is
    By Ornithes sonne, young Calais;
    For whose commutuall flames here I
    (To save his life) twice am content to die.

    _Hor._ Say our first loves we sho'd revoke,
    And sever'd, joyne in brazen yoke:
    Admit I Cloe put away,
    And love again love-cast-off Lydia?

    _Lyd._ Though mine be brighter than the Star;
    Thou lighter than the Cork by far;
    Rough as th' Adratick sea, yet I
    Will live with thee, or else for thee will die.

  HERRICK.

    _Hor._ WHILE no more welcome arms could twine
    Around thy snowy neck than mine,
    Thy smile, thy heart while I possessed,
    Not Persia's monarch lived as blessed.

    _Lyd._ While thou didst feed no rival flame,
    Nor Lydia after Chloe came,
    Oh then thy Lydia's echoing name
    Excelled ev'n Ilia's Roman fame.

    _Hor._ Me now Threician Chloe sways,
    Skilled in soft lyre and softer lays;
    My forfeit life I'll freely give
    So she, my better life, may live.

    _Lyd._ The son of Ornytus inspires
    My burning breast with mutual fires;
    I'll face two several deaths with joy
    So Fate but spare my Thracian boy.

    _Hor._ What if our ancient love awoke,
    And bound us with its golden yoke?
    If auburn Chloe I resign
    And Lydia once again be mine?

    _Lyd._ Though fairer than the stars is he,
    Thou rougher than the Adrian sea
    And fickle as light cork, yet I
    With thee would live, with thee would die.

  GLADSTONE.

Prior's 'echo' of this poem is well known:

    'SO when I am weary of wandering all day,
      To thee, my delight, in the evening I come;
    No matter what beauties I saw in my way,
      They were but my visits, but thou art my home.

    Then finish, dear Cloe, this pastoral war,
      And let us, like Horace and Lydia, agree;
    For thou art a girl as much brighter than her
      As he was a poet sublimer than me.'

  (_Answer to Chloe Jealous_).


_127_

    O CRUEL, still and vain of beauty's charms,
    When wintry age thy insolence disarms,[10]
    When fall those locks that on thy shoulders play,
    And youth's gay roses on thy cheeks decay,
    When that smooth face shall manhood's roughness wear,
    And in your glass another form appear,
    Ah, why, you'll say, do I now vainly burn,
    Or with my wishes not my youth return?

  FRANCIS.


_135_

I print Dryden's version in its entirety. 'I have endeavoured to make it
my masterpiece in English,' he says. It is perhaps the only translation
of the _Odes_ which retains what Dryden calls their 'noble and bold
purity' and at the same time keeps the friendly and familiar strokes of
style which lighten Horace's graver moods.

    DESCENDED of an ancient line,
      That long the Tuscan sceptre swayed,
    Make haste to meet the generous wine
      Whose piercing is for thee delayed.
    The rosie wreath is ready made
      And artful hands prepare
    The fragrant Syrian oil that shall perfume thy hair

    When the wine sparkles from afar
      And the well-natured friend cries 'Come away',
    Make haste and leave thy business and thy care,
      No mortal interest can be worth thy stay.

      Leave for awhile thy costly country seat,
        And--to be great indeed--forget
      The nauseous pleasures of the great:
        Make haste and come,
      Come, and forsake thy cloying store,
        Thy turret that surveys from high
      The smoke and wealth and noise of Rome,
        And all the busie pageantry
      That wise men scorn and fools adore:
    Come, give thy soul a loose, and taste the pleasures of the poor.

      Sometimes 'tis grateful to the rich to try
      A short vicissitude and fit of Poverty;
        A savoury dish, a homely treat,
        Where all is plain, where all is neat,
        Without the stately spacious room,
      The Persian carpet or the Tyrian loom
      Clear up the cloudy foreheads of the great.

      The Sun is in the Lion mounted high,
          The Syrian star
          Barks from afar,
      And with his sultry breath infects the sky;
    The ground below is parched, the heavens above us fry;
        The shepherd drives his fainting flock
        Beneath the covert of a rock
        And seeks refreshing rivulets nigh.
      The Sylvans to their shade retire,
    Those very shades and streams new streams require,
    And want a cooling breeze of wind to fan the raging fire.

          Thou, what befits the new Lord May'r,
          And what the City Faction dare,
          And what the Gallique arms will do,
          And what the quiverbearing foe,
          Art anxiously inquisitive to know.
        But God has wisely hid from human sight
          The dark decrees of future fate,
        And sown their seeds in depth of night:
      He laughs at all the giddy turns of state
      When mortals search too soon and learn too late.

        Enjoy the present smiling hour,
        And put it out of Fortune's power.
      The tide of business, like the running stream,
        Is sometimes high and sometimes low,
        A quiet ebb or a tempestuous flow,
          And always in extreme.
      Now with a noiseless gentle course
      It keeps within the middle bed,
          Anon it lifts aloft its head
    And bears down all before it with tempestuous force;

          And trunks of trees come rolling down,
          Sheep and their folds together drown,
        Both house and homestead into seas are borne,
        And rocks are from their old foundations torn,
    And woods, made thin with winds, their scattered honours mourn.

      Happy the man--and happy he alone,--
          He who can call to-day his own,
          He who, secure within, can say
      'To-morrow, do thy worst, for I have lived to-day:
          Be fair or foul or rain or shine,
    The joys I have possessed in spite of Fate are mine,
        Not Heaven itself upon the Past has power,
    But what has been, has been, and I have had my hour.'

        Fortune, that with malicious joy
          Does Man, her slave, oppress,
        Proud of her office to destroy,
          Is seldom pleased to bless;
        Still various and unconstant still,
          But with an inclination to be ill,
        Promotes, degrades, delights in strife
          And makes a lottery of life.

        I can enjoy her while she's kind,
      But when she dances in the wind,
        And shakes the wings and will not stay,
          I puff the prostitute away.
    The little or the much she gave is quietly resigned:
      Content with poverty my soul I arm,
      And Vertue, tho' in rags, will keep me warm.

                          What is't to me,
      Who never sail in her unfaithful sea,
        If storms arise and clouds grow black,
        If the mast split and threaten wrack?
      Then let the greedy merchant fear
            For his ill-gotten gain,
      And pray to gods that will not hear,
    While the debating winds and billows bear
                His wealth into the main.
        For me, secure from Fortune's blows,
        Secure of what I cannot lose,
        In my small pinnace I can sail,
        Contemning all the blustering roar:
          And running with a merry gale
        With friendly stars my safety seek
        Within some little winding creek,
              And see the storm ashore.

  DRYDEN.


_136_

    O PRECIOUS Crock, whose summers date,
    Like mine, from Manlius' consulate,
    I wot not whether in your breast
    Lie maudlin wit or merry jest,
    Or sudden choler, or the fire
    Of tipsy Love's insane desire,
    Or fumes of soft caressing sleep,
    Or what more potent charms you keep;
    But this I know, your ripened power
    Befits some choicely festive hour!
    A cup peculiarly mellow
    Corvinus asks: so come, old fellow,
    From your time-honoured bin descend,
    And let me gratify my friend!
    No churl is he your charms to slight,
    Though most intensely erudite:
    And ev'n old Cato's worth, we know,
    Took from good wine a nobler glow.

    Your magic power of wit can spread
    The halo round a dullard's head,
    Can make the sage forget his care,
    His bosom's inmost thoughts unbare,
    And drown his solemn-faced pretence
    Beneath your blithesome influence.
    Bright hope you bring and vigour back
    To minds outworn upon the rack,
    And put such courage in the brain
    As makes the poor be men again,
    Whom neither tyrants' wrath affrights
    Nor all their bristling satellites.

    Bacchus, and Venus, so that she
    Bring only frank festivity,
    With sister Graces in her train,
    Twining close in lovely chain,
    And gladsome taper's living light,
    Shall spread your treasures o'er the night,
    Till Phoebus the red East unbars,
    And puts to rout the trembling stars.

  THEODORE MARTIN.


_139_

I give the first stanza of this poem in the effective paraphrase of
Herrick, and the first two stanzas in the rather diffuse rendering of
Byron. Byron's version is one of his earliest pieces but not altogether
wanting in force.

    NO wrath of Men, or rage of Seas,
    Can shake a just man's purposes:
    No threats of Tyrants, or the Grim
    Visage of them can alter him;
    But what he doth at first entend
    That he holds firmly to the end.

  HERRICK.

        THE man of firm and noble soul
        No factious clamours can control:
        No threatening tyrant's darkling brow
            Can swerve him from his just intent;
        Gales the warring waves which plough,
            By Auster on the billows spent,
        To curb the Adriatic main
    Would awe his fixed determined mind in vain.

        Ay, and the red right arm of Jove,
        Hurtling his lightnings from above,
        With all his terrors there unfurled,
            He would unmoved, unawed behold.
        The flames of an expiring world,
            Again in crushing chaos rolled,
        In vast promiscuous ruin hurled,
            Might light his glorious funeral pile,
    Still dauntless 'mid the wreck of earth he'd smile.

  BYRON.


_145_

    BANDUSIA, stainless mirror of the sky!
    Thine is the flower-crowned bowl, for thee shall die
        When dawns yon sun, the kid
        Whose horns, half-seen, half-hid,

    Challenge to dalliance or to strife--in vain.
    Soon must the firstling of the wild herd be slain,
        And these cold springs of thine
        With blood incarnadine.

    Fierce glows the Dog-star, but his fiery beam
    Toucheth not thee: still grateful thy cool stream
        To labour-wearied ox,
        Or wanderer from the flocks:

    And henceforth thou shalt be a royal fountain:
    My harp shall tell how from thy cavernous mountain,
        Where the brown oak grows tallest,
        All babblingly thou fallest.

  C.S. CALVERLEY.


_148_

The rendering that follows is printed in the author's _Ionica_ not as a
translation, but as a poem, under the title _Hypermnestra_. It
represents our poem of Horace from the 25th line onwards.

    LET me tell of Lydè of wedding-law slighted,
    Penance of maidens and bootless task,
    Wasting of water down leaky cask,
    Crime in the prison-pit slowly requited.

    Miscreant brides! for their grooms they slew.
    One out of many is not attainted,
    One alone blest and for ever sainted,
    False to her father, to wedlock true.

    Praise her! she gave her young husband the warning.
    Praise her for ever! She cried, 'Arise!
    Flee from the slumber that deadens the eyes;
    Flee from the night that hath never a morning.

    Baffle your host who contrived our espousing,
    Baffle my sisters, the forty and nine,
    Raging like lions that mangle the kine,
    Each on the blood of a quarry carousing.

    I am more gentle, I strike not thee,
    I will not hold thee in dungeon tower.
    Though the king chain me, I will not cower,
    Though my sire banish me over the sea.

    Freely run, freely sail, good luck attend thee;
    Go with the favour of Venus and Night.
    On thy tomb somewhere and some day bid write
    Record of her who hath dared to befriend thee.'

  W. JOHNSON CORY.


_149_

    UNSHAMED, unchecked, for one so dear
        We sorrow. Lead the mournful choir,
        Melpomene, to whom thy sire
    Gave harp and song-notes liquid-clear!

    Sleeps he the sleep that knows no morn?
        O Honour, O twin-born with Right,
        Pure Faith, and Truth that loves the light,
    When shall again his like be born?

    Many a kind heart for him makes moan;
        Thine, Vergil, first. But ah! in vain
        Thy love bids heaven restore again
    That which it took not as a loan.

    Were sweeter lute than Orpheus' given
        To thee, did trees thy voice obey;
        The blood revisits not the clay
    Which he, with lifted wand, hath driven

    Into his dark assemblage, who
        Unlocks not fate to mortal's prayer.
        Hard lot. Yet light their griefs, who _bear_
    The ills which they may not undo.

  C.S. CALVERLEY.


_152, ii_

    THE snow, dissolv'd, no more is seen,
    The fields and woods, behold, are green;
    The changing year renews the plain,
    The rivers know their banks again;
    The sprightly Nymph and naked Grace
    The mazy dance together trace;
    The changing year's successive plan
    Proclaims mortality to Man.
    Rough winter's blasts to spring give way,
    Spring yields to summer's sovran ray;
    Then summer sinks in autumn's reign,
    And winter holds the world again.
    Her losses soon the moon supplies,
    But wretched Man, when once he lies
    Where Priam and his sons are laid,
    Is naught but ashes and a shade.
    Who knows if Jove, who counts our score,
    Will toss us in a morning more?
    What with your friend you nobly share
    At least you rescue from your heir.
    Not you, Torquatus, boast of Rome,
    When Minos once has fixed your doom,
    Or eloquence or splendid birth
    Or virtue shall restore to earth.
    Hippolytus, unjustly slain,
    Diana calls to life in vain,
    Nor can the might of Theseus rend
    The chains of hell that hold his friend.

  SAMUEL JOHNSON.


_153_

    NOW have I made my monument: and now
    Nor brass shall longer live, nor loftier raise
    The royallest pyramid its superb brow.
    Nor ruin of rain or wind shall mar its praise,
    Nor tooth of Time, nor pitiless pageantry
    O' the flying years. In death I shall not die
    Wholly, nor Death's dark Angel all I am
    Make his; but ever flowerlike my fame
    Shall flourish in the foldings of the Mount
    Capitoline, where the Priests go up, and mute
    The maiden Priestesses.
                            From mean account
    Lifted to mighty, where the resolute
    Waters ot Aufidus reverberant ring
    O'er fields where Daunus once held rustic state,
    Of barren acres simple-minded king,--
    There was I born, and first of men did mate
    To lyre of Latium Aeolic lay.
    Clothe thee in glory, Muse, and grandly wear
    Thy hardly-gotten greatness, and my hair
    Circle, Melpomene, with Delphian bay.

  H.W.G.


_161_

    HE who sublime in epic numbers rolled,
      And he who struck the softer lyre of love,
    By Death's unequal hand alike controlled,
      Fit comrades in Elysian regions move!

  BYRON.


_166_

    HAD he not hands of rare device, whoe'er
      First painted Love in figure of a boy?
    He saw what thoughtless beings lovers were,
      Who blessings lose, whilst lightest cares employ.

    Nor added he those airy wings in vain,
      And bade through human hearts the godhead fly;
    For we are tost upon a wavering main;
      Our gale, inconstant, veers around the sky.

    Nor, without cause, he grasps those barbed darts,
      The Cretan quiver o'er his shoulder cast;
    Ere we suspect a foe, he strikes our hearts;
      And those inflicted wounds for ever last.

    In me are fix'd those arrows, in my breast;
      But sure his wings are shorn, the boy remains;
    For never takes he flight, nor knows he rest;
      Still, still I feel him warring through my veins.

    In these scorch'd vitals dost thou joy to dwell?
      Oh shame! to others let thy arrows flee;
    Let veins untouch'd with all thy venom swell;
      Not me thou torturest, but the shade of me.

    Destroy me--who shall then describe the fair?
      This my light Muse to thee high glory brings:
    When the nymph's tapering fingers, flowing hair,
      And eyes of jet, and gliding feet she sings.

  ELTON.


_179_

    NO longer, Paullus, vex with tears my tomb:
      There is no prayer can open the black gate.
    When once the dead have passed beneath the doom,
      Barred is the adamant and vows too late.

    E'en though the lord of hell should list thy prayer,
      Thy tears shall idly soak the sullen shores:
    Vows may move heaven; when Charon holds his fee,
      The grass-grown pile stands closed by lurid doors.

    So the sad trumpets told their funeral tale
      While from the bier the torch dislodged my frame;
    What did my husband, what my sires avail,
      Or all these numerous pledges of my fame?

    Did I, Cornelia, find the fates less harsh?
      Five fingers now can lift my weight complete.
    Accursed nights, and stagnant Stygian marsh,
      And every sluggish wave that clogs my feet,

    Early yet guiltless came I to this bourne;
      So let the sire deal gently with my shade
    If Aeacus sit judge with ordered urn,
      By kin upon my bones be judgement made:

    There let his brothers sit, the Furies fill
      By Minos' seat the Court, an audience grave.
    Let Sisyphus rest, Ixion's wheel be still,
      And Tantalus once grasp the fleeting wave;

    To-day let surly Cerberus hunt no shade,
      By the mute bar loose let his fetters lie.
    I plead my cause: if guilty, be there laid
      On me that urn, the sisters' penalty.

    If any may boast trophies of old days,
      Still Libya tells my sires the Scipios' name;
    My mother's line their Libo peers displays,
      And each great house stands propp'd by scrolls of fame.

    When I doffed maiden garb 'neath torches' glow,
      And with the nuptial band my locks were tied,
    'Twas to thy bed I came, doomed thus to go:
      Let my stone say I was but once a bride.

    Those ashes by Rome reverenced I attest,
      Whose titles tell how Afric's pride was shorn,
    Perseus that feigned his sire Achilles' breast,
      And him that brought Achilles' house to scorn;

    For me the censor's rule ne'er swerved from place,
      Your hearth need never blush for shame of mine:
    Cornelia brought such relics no disgrace,
      Herself a model to her mighty line.

    I never changed, I lived without a stain
      Betwixt the marriage and the funeral fire:
    Nature gave laws drawn from my noble strain,
      Fear of no judge could higher life inspire.

    Let any urn pass sentence stern on me:
      None will be shamed that I should sit beside;
    Not she, rare maid of tower-crowned Cybele,
      That hauled the lagging goddess up the tide;

    Not she for whom, when Vesta claimed her fire,
      The linen white revealed the coals aglow.
    What changed in me but fate would'st thou desire,
      Sweet mother mine? I never wrought thee woe.

    Her tears, the city's grief, applaud my fame:
      And Caesar's sobs plead for these bones of mine;
    His daughter's worthy sister's loss they blame,
      And we saw tears upon that face divine.

    And yet I won the matron's robe of state,
      'Twas from no barren house that I was torn:
    Paullus and Lepidus, balm of my fate,
      Upon your breast my closing eyes were borne.

    My brother twice I saw in curule place,
      Consul what time his sister ceased to be.
    Child, of thy father's censorship the trace,
      Cleave to one husband only, copy me.

    Prop the great race in line: my bark of choice
      Sets sail, my loss so many to restore.
    Woman's last triumph is when common voice
      Applauds the pyre of her whose work is o'er.

    These common pledges to thee I commend:
      Still burned into my ashes breathes this care.
    Father, the mother's offices attend:
      This my whole troop thy shoulders now must bear.

    When thou shalt kiss their tears, kiss too for me:
      Henceforth thy load must be the house complete.
    If thou must weep with them not there to see,
      When present, with dry cheeks their kisses cheat.

    Enough those nights thou weariest out for me,
      Those dreams that often shall my semblance feign;
    And with my shade in secret colloquy,
      Speak as to one to answer back again.

    But should the gate confront another bed,
      And on my couch a jealous step-dame sit,
    Laud, boys, and praise the bride your sire has wed;
      She will be won charmed with your ready wit.

    Nor praise your mother overmuch; she may
      Feel contrast and free words to insult turn.
    But if contented with my shade he stay,
      And hold my ashes of such high concern;

    His coming age learn to anticipate,
      Leave to the widower's cares no path confessed.
    Be added to your years what mine abate,
      And in my children Paullus' age be blessed.

    'Tis well: for child I ne'er wore mourning weed;
      But my whole troop came to my obsequies.
    My plea is done. While grateful earth life's meed
      Repays, in tears ye witnesses arise.
    Heaven opes to such deserts; may mine me speed
      To join my honoured fathers in the skies.

  L.J. LATHAM.


_217_

I give a part of the version of Stepney, whom Dr. Johnson describes as
'a very licentious translator'.

    IF mighty gods can mortal sorrows know,
    And be the humble partners of our woe,
    Now loose your tresses, pensive Elegy,--
    Too well your office and your name agree.
    Tibullus, once the joy and pride of Fame,
    Lies now--rich fuel--on the trembling flame;
    Sad Cupid now despairs of conquering hearts,
    Throws by his empty quiver, breaks his darts,
    Eases his useless bows from idle strings.
    Nor flies, but humbly creeps with flagging wings--
    He wants, of which he robbed fond lovers, rest,--
    And wounds with furious hands his pensive breast.
    Those graceful curls which wantonly did flow,
    The whiter rivals of the falling snow,
    Forget their beauty and in discord lie,
    Drunk with the fountain from his melting eye.
    .    .    .    .    .    .    .    .
    In vain to gods (if gods there are) we pray,
    And needless victims prodigally pay;
    Worship their sleeping deities, yet Death
    Scorns votaries and stops the praying breath:
    To hallowed shrines intending Fate will come,
    And drag you from the altar to the tomb.
    Go, frantic poet, with delusions fed,
    Thick laurels guard your consecrated head--
    Now the sweet master of your art is dead.
    What can _we_ hope, since that a narrow span
    Can measure the remains of thee, Great Man?
    .    .    .    .    .    .    .    .
    If any poor remains survive the flames
    Except thin shadows and mere empty names,
    Free in Elysium shall Tibullus rove,
    Nor fear a second death should cross his love.
    There shall Catullus, crowned with bays, impart
    To his far dearer friend his open heart;
    There Gallus (if Fame's hundred tongues all lie)
    Shall, free from censure, no more rashly die.
    Such shall our poet's blest companions be,
    And in their deaths, as in their lives, agree.
    But thou, rich Urn, obey my strict commands,
    Guard thy great charge from sacrilegious hands;
    Thou, Earth, Tibullus' ashes gently use,
    And be as soft and easy as his Muse.

  G. STEPNEY.


_240_

    AFTER death nothing is, and nothing death--
    The utmost limits of a gasp of breath.
    Let the ambitious zealot lay aside
    His hope of heaven, whose faith is but his pride;
    Let slavish souls lay by their fear,
    Nor be concerned which way, or where,
    After this life they shall be hurled.
    Dead, we become the lumber of the world,
    And to that mass of matter shall be swept
    Where things destroyed with things unborn are kept.
    Devouring Time swallows us whole,
    Impartial Death confounds body and soul.
    For Hell and the foul Fiend that rules
    The everlasting fiery goals,
    Devised by rogues, dreaded by fools,
    With his grim grisly dog that keeps the door,
    Are senseless stories, idle tales,
    Dreams, whimsies and no more.

  JOHN WILMOT, EARL OF ROCHESTER.


_261_

    AND so Death took him. Yet be comforted:
    Above this sea of sorrow lift thy head.
    Death--or his shadow--look, is over all;
    What but an alternating funeral
    The long procession of the nights and days?
    The starry heavens fail, the solid earth
    Fails and its fashion. Why, beholding this,
    Why with our wail o'er sad mortality
    Mourn we for men, mere men, that fade and fall?
    Battle or shipwreck, love or lunacy,
    Some warp o' the will, some taint o' the blood, some touch
    Of winter's icy breath, the Dog-star's rage
    Relentless, or the dank and ghostly mists
    Of Autumn--any or all of these suffice
    To die by. In the fee and fear of Fate
    Lives all that is. We one by one depart
    Into the silence--one by one. The Judge
    Shakes the vast urn: the lot leaps forth: we die.
      But _he_ is happy, and you mourn in vain.
    He has outsoared the envy of gods and men,
    False fortune and the dark and treacherous way,
    --Scatheless: he never lived to pray for death,
    Nor sinned--to fear her, nor deserved to die.
    We that survive him, weak and full of woes,
    Live ever with a fearful eye on Death--
    The how and when of dying: 'Death' the thunder,
    'Death' the wild lightning speaks to us.
                                  In vain,--
    Atedius hearkens not to words of mine.
    Yet shall he hearken to the dead: be done,
    Sweet lad he loved, be done with Death, and come,
    Leaving the dark Tartarean halls, come hither;
    Come, for thou canst: 'tis not to Charon given,
    Nor yet to Cerberus, to keep in thrall
    The innocent soul: come to thy father, soothe
    His sorrow, dry his eyes, and day and night
    A living voice be with him--look upon him,
    Tell him thou art not dead (thy sister mourns,
    Comfort her, comfort as a brother can)
    And win thy parents back to thee again.

  H.W.G.


_262_

    WHAT sin was mine, sweet, silent boy-god, Sleep,
    Or what, poor sufferer, have I left undone,
    That I should lack thy guerdon, I alone?
    Quiet are the brawling streams: the shuddering deep
    Sinks, and the rounded mountains feign to sleep.
    The high seas slumber pillowed on Earth's breast;
    All flocks and birds and beasts are stilled in rest,
    But my sad eyes their nightly vigil keep.
      O! if beneath the night some happier swain,
    Entwined in loving arms, refuse thy boon
    In wanton happiness,--come hither soon,
    Come hither, Sleep. Let happier mortals gain
    The full embrace of thy soft angel wing:
    But touch me with thy wand, or hovering
    Above mine eyelids sweep me with thy train.

  W.H. FYFE.

I append six _Sonnets to Sleep_ by six English poets of very different
genius, none of whom, save perhaps Drummond, seems to have been
influenced by Statius. Cowley's poem _To Sleep_ in the _Mistress_ may
perhaps also be read--the last line shows that Cowley recalled Statius.

    COME, Sleep, O Sleep! the certain knot of peace,
      The baiting-place of wit, the balm of woe,
    The poor man's wealth, the prisoner's release,
      The indifferent judge between the high and low;
    With shield of proof shield me from out the prease
      Of those fierce darts Despair at me doth throw:
    Oh, make in me those civil wars to cease!
      I will good tribute pay if thou do so.
    Take thou of me smooth pillows, sweetest bed,
      A chamber deaf to noise and blind of light,
    A rosy garland and a weary head:
      And if these things, as being thine by right,
        Move not thy heavy grace, thou shalt in me
        Livelier than elsewhere Stella's image see.

  SIDNEY.

    CARE-CHARMER Sleep, son of the sable Night,
      Brother to Death, in silent darkness born,
    Relieve my languish and restore the light;
      With dark forgetting of my care, return:
    And let the day be time enough to mourn
      The shipwreck of my ill-adventured youth:
    Let waking eyes suffice to wail their scorn,
      Without the torment of the night's untruth.
    Cease dreams, the images of day's desires,
      To model forth the passions of the morrow;
    Never let rising Sun approve you liars,
      To add more grief to aggravate my sorrow.
        Still let me sleep, embracing clouds in vain,
        And never wake to feel the day's disdain.

  DANIEL.

    SLEEP, Silence' child, sweet father of soft rest,
      Prince whose approach peace to all mortal brings,
      Indifferent host to shepherds and to kings,
    Sole comforter of minds with grief opprest;
      Lo! by thy charming-rod all breathing things
    Lie slumbering, with forgetfulness possest,
      And yet o'er me to spread thy drowsy wings
    Thou spares, alas! who cannot be thy guest.
    Since I am thine, oh come, but with that face
      To inward light which thou art wont to show;
      With feignèd solace ease a true-felt woe;
    Or if, deaf god, thou do deny that grace,
      Come as thou wilt, and that thou wilt bequeath,--
      I long to kiss the image of my death.

  DRUMMOND.

    A FLOCK of sheep that leisurely pass by,
      One after one; the sound of rain, and bees
      Murmuring; the fall of rivers, winds, and seas,
    Smooth fields, white sheets of water, and pure sky;--
    I have thought of all by turns, and yet do lie
      Sleepless; and soon the small birds' melodies
      Must hear, first uttered from my orchard trees;
    And the first cuckoo's melancholy cry.
    Even thus last night, and two nights more, I lay,
      And could not win thee, Sleep! by any stealth:
    So do not let me wear to-night away:
      Without Thee what is all the morning's wealth?
    Come, blessèd barrier between day and day,
      Dear mother of fresh thoughts and joyous health!

  WORDSWORTH.

    O SOFT embalmer of the still midnight!
      Shutting with careful fingers and benign,
    Our gloom-pleased eyes, embowered from the light,
      Enshaded in forgetfulness divine;
    O soothest Sleep! if so it please thee, close,
      In midst of this thine hymn, my willing eyes,
    Or wait the amen, ere thy poppy throws
      Around my bed its lulling charities;
      Then save me, or the passèd day will shine
    Upon my pillow, breeding many woes;
      Save me from curious conscience, that still lords
    Its strength for darkness, burrowing like a mole;
      Turn the key deftly in the oiled wards,
    And seal the hushèd casket of my soul.

  KEATS.

    THE crackling embers on the hearth are dead;
      The indoor note of industry is still;
      The latch is fast; upon the window-sill
    The small birds wait not for their daily bread;
    The voiceless flowers--how quietly they shed
      Their nightly odours; and the household ill
      Murmurs continuous dulcet sounds that fill
    The vacant expectation, and the dread
    Of listening night. And haply now She sleeps;
      For all the garrulous noises of the air
    Are hushed in peace; the soft dew silent weeps,
      Like hopeless lovers for a maid so fair:--
    Oh! that I were the happy dream that creeps
      To her soft heart, to find my image there.

  HARTLEY COLERIDGE.

Side by side with these sonnets may be placed Thomas Warton's _Ode_--a
fine poem, too little known:--

    ON this my pensive pillow, gentle Sleep,
    Descend in all thy downy plumage drest,
    Wipe with thy wings these eyes that wake to weep,
    And place thy crown of poppies on my breast.
    O steep my senses in Oblivion's balm,
    And soothe my throbbing pulse with lenient hand,
    This tempest of my boiling blood becalm--
    Despair grows mild, Sleep, in thy mild command.

    Yet ah! in vain, familiar with the gloom,
    And sadly toiling through the tedious night,
    I seek sweet slumber while that virgin bloom
    For ever hovering haunts my unhappy sight.
    Nor would the dawning day my sorrows charm:
    Black midnight and the blaze of noon alike
    To me appear, while with uplifted arm
    Death stands prepared, but still delays, to strike.

  T. WARTON.


_287_

    AH! gentle, fleeting, wav'ring sprite,
      Friend and associate of this clay!
      To what unknown region borne
    Wilt thou now wing thy distant flight?
    No more with wonted humour gay,
      But pallid, cheerless, and forlorn.

  BYRON.

Byron's version is a weak piece of youthful work. I add here Pope's
_Dying Christian to his Soul_, a noble poem suggested by that of
Hadrian, and emphasizing powerfully the contrast between pagan and
Christian sentiment:--

    VITAL spark of heavenly flame!
        Quit, oh quit this mortal frame!
        Trembling, hoping, lingering, flying,
        Oh the pain, the bliss of dying!
    Cease, fond nature, cease thy strife,
    And let me languish into life!

    Hark, they whisper; angels say,
        'Sister spirit, come away!'
        What is this absorbs me quite?
        Steals my senses, shuts my sight,
    Drowns my spirit, draws my breath?
    Tell me, my soul, can this be death?

    The world recedes; it disappears!
        Heaven opens on my eyes! my ears
        With sounds seraphic ring:
        Lend, lend your wings! I mount! I fly!
    O Grave, where is thy victory?
    O Death, where is thy sting?

  POPE.


_368_

    HAPPY the man who his whole time doth bound
    Within the enclosure of his little ground.
    Happy the man whom the same humble place,
    The hereditary cottage of his race,
    From his first rising infancy has known,
    And by degrees sees gently bending down
    With natural propension to that earth
    Which both preserved his life and gave him birth.
    Him no false distant lights by Fortune set
    Could ever into foolish wanderings get.
    He never dangers either saw or feared;
    The dreadful storms at sea he never heard,
    He never heard the shrill allarms of war,
    Or the worse noises of the lawyers' Bar.
    No change of consuls marks to him the year;
    The change of seasons is his calender.
    The cold and heat Winter and Summer shows,
    Autumn by fruits, and Spring by flowers he knows.
    He measures time by landmarks, and has found
    For the whole day the Dial of his ground.
    A neighbouring wood born with himself he sees,
    And loves his old contemporary trees.
    He's only heard of near Verona's name,
    And knows it, like the Indies, but by fame:
    Does with a like concernment notice take
    Of the Red Sea and of Benacus Lake.
    Thus health and strength he to a third age enjoys,
    And sees a long posterity of boys.
    About the spacious world let others roam,
    The Voyage Life is longest made at home.

  COWLEY.

I append the version of a poet who was accounted in his time 'the best
translator since Pope'.

    BLEST who, content with what the country yields,
    Lives in his own hereditary fields;
    Who can with pleasure his past life behold,
    Whose roof paternal saw him young and old;
    And, as he tells his long adventures o'er,
    A stick supports him where he crawled before;
    Who ne'er was tempted from his farm to fly,
    And drink new streams beneath a foreign sky:
    No merchant, he, solicitous of gain,
    Dreads not the storms that lash the sounding main:
    Nor soldier, fears the summons to the war,
    Nor the hoarse clamours of the noisy bar.
    Unskilled in business, to the world unknown,
    He ne'er beheld the next contiguous town.
    Yet nobler objects to his view are given,
    Fair flowery fields and star-embellished heaven.
    He marks no change of consuls, but computes
    Alternate consuls by alternate fruits;
    Maturing autumns store of apples bring,
    And flowerets are the luxury of spring.
    His farm that catches first the sun's bright ray
    Sees the last lustre of his beams decay:
    The passing hours erected columns show,
    And are his landmarks and his dials too.
    Yon spreading oak a little twig he knew,
    And the whole grove in his remembrance grew.
    Verona's walls remote as India seem,
    Benacus is th' Arabian Gulph to him.
    Yet health three ages lengthens out his span,
    And grandsons hail the vigorous old man.
    Let others vainly sail from shore to shore--
    Their joys are fewer and their labours more.

  F. FAWKES.




NOTE UPON THE SATURNIAN METRE


This metre is illustrated by Nos. 1-4 (?), 5-6, 8, 10, 12-13 in this
selection. Three views have been taken of its character.

1. It was at one time supposed to be purely quantitative. This view had
the support of Bentley, who in the _Phalaris_ (226-8) identified the
Saturnian with a metre of Archilochus.[11] 'There's no difference at
all', he says blithely. In more recent times the quantitative theory, in
one form or another, has numbered among its adherents scholars of
repute: e.g. Ritschl, Lucian Mueller, Christ, Havet. To-day it may be
said to be a dead superstition. Its place has been taken by what may be
called the 'semi-quantitative' theory.

2. The 'semi-quantitative' theory was popularized in this country by H.
Nettleship[12] and J. Wordsworth[13]. It enjoyed the vogue which
commonly attends a compromise; and it still has its adherents, as, for
example, E.V. Arnold[14] (who follows the Plautine scholar F. Leo). But
the more it is examined the more it tends, I think, to melt into a
'pure-accentual' theory. 'It allows the shortening of a long syllable
when unaccented (_devictis_)', says Nettleship[15]. Surely to say that
_devictis_ is 'allowed' for _devictis_ is to abandon the cause outright.
But it is considerations of a more general character which seem likely
to render untenable both the 'quantitative' and the 'semi-quantitative'
theories. The recent researches of Sievers[16] and others into the
earliest metrical forms tend to shew that this metre is an
'Indo-European' heritage, and that it must be judged in the light of its
Eastern and Germanic cognates.

3. The best opinion, therefore, in recent years has been strongly on the
side of the view which makes the principle of the Saturnian metre purely
accentual. At the moment this view may, in fact, be said to hold the
field. Unhappily those who agree in regarding the metre as purely
accentual agree in little else. We may distinguish two schools:

(a) There is, first, what I may perhaps be allowed to call the
Queen-and-Parlour school. 'There cannot be a more perfect Saturnian
line', says Macaulay, 'than one which is sung in every English nursery--

    The queen was in her parlour eating bread and honey'.

Place beside this English line the Latin line which has come to be
regarded as the typical Saturnian--

    dabunt malum Metelli Naeuio poetae.

If we accent these five words as Naevius and the Metelli would in
ordinary speech have accented them, we shall have to place our accents
thus:--

    dábunt málum Metélli Naéuio poétae;

since by what is known as the Law of the Penultimate the accent in Latin
always falls on the penultimate syllable save in those words of three
(or more) syllables which have a short penultimate and take the accent
consequently on the ante-penultimate syllable. But those who accommodate
the Latin saturnian to the rhythm of 'The queen was in her parlour ...'
have to postulate an anomalous accentuation:--

    dabúnt malúm Metélli | Naéuió poétae.

The Saturnian line is, they hold, a verse falling into two cola, each
colon containing three accented (and an undefined number of unaccented)
syllables--word-accent and verse-accent (i. e. metrical _ictus_)
corresponding necessarily only at the last accented syllable in each
colon (as Metélli ... poétae above).

Now here there are at least four serious difficulties:

1. While the principle of the verse is accentual half the words in any
given line may be accented as they were never accented anywhere else.

2. Sometimes verse-accent and word-accent do not correspond even at the
last accent in a colon. There is, for example, no better authenticated
Saturnian than

  Cornelius Lucius Scipio Barbatus:

and it is incredible that at any period in the history of the Latin
language the word-accent ever fell on the middle syllable of
_Lucius_[17].

3. The incidence of word-accent is left unfixed save so far as the
incidence of verse-accent enables us to fix it. But the incidence of the
verse-accent is itself hopelessly uncertain. In a very large percentage
of saturnian lines we abandon the natural word-accent and have at the
same time no possible means of determining upon what syllable of what
word we are to put the verse-accent.

    dabúnt malúm Metélli Naéuió poétae

is simple enough: but when we come to

    sin illos deserant fortissimos uiros
    magnum stuprum populo fieri per gentes

or

    dedet Tempestatibus aide meretod

we come, to speak frankly, to chaos.

4. A large number of well-attested saturnians yield only two accents in
the second _colon_.

(b) Beside the 'Queen-and-Parlour' theory there is what I may call the
Normal Accent Theory. It originated with two papers by W.M. Lindsay in
the _American Journal of Philology_ vol. xiv--papers which furnish a
more thorough and penetrating treatment of the whole subject than is to
be found anywhere else. Lindsay's view is in substance this:

1. The saturnian line falls into two _cola_ of which the first (_a_)
contains _three_, the second (_b_) _two_ accented syllables.

2. _a_ contains seven syllables in all, _b_ contains six (occasionally
five), save when -- takes the place of one accented syllable.

3. The accent is always the normal Latin accent, according to the Law of
the Penultimate.

(A tetrasyllabic word has two accents when it stands at the beginning of
a line, and a pentasyllabic word always.)

4. Each line begins with an accented syllable.

These are the essential rules. In addition Lindsay has been at pains to
determine carefully the accentuation of 'word-groups'. Each word in a
Latin sentence has not necessarily an accent of its own. Thus _apud uos_
is accented _apúd-uos_; so again _in-grémium_, _quei-númquam_, _ís
hic-sítus_. No part of Lindsay's papers throws so much light on the
scansion of the saturnian verses as that which deals with these
word-groups: but it is impossible here to deal with the subject in
detail. I will give here the first two Scipio Epitaphs (5. _i_, _ii_) as
they are scanned and accented by Lindsay:--

_i._

    Cornélius Lúcius | Scípio Barbátus,
    Gnáiuod páter prognátus, | fórtis-uir sapiénsque,
    quoìus fórma uirtútei | parísuma fúit,
    cónsol, cénsor, aidílis | queí-fuit apúd-nos,
    Tàurásia, Cisáuna, | Sámnio cépit,
    Súbigit ómne Loucánam | ópsidesque abdóucit

_ii._

    Hónc óino plóirime | coséntiunt Római
    dùonóro óptimo | fuíse uíro
    Lúcium Scípiònem | fílios Barbáti
    cónsol cénsor aidílis | híc-fuet apúd-nos:
    híc cépit Córsica | Alériaque úrbe,
    dédet Tèmpestátebus | áide méretod.

But is it certain, after all, that the accent-law in Saturnian verse
_is_ the Law of the Penultimate? There was, as is well known, a period
in the history of the Latin language when this Law did not obtain, but
all Latin words were alike accented on the first syllable. When this
period ended we cannot precisely determine. But, as Lindsay himself
points out, the influence of the old protosyllabic accentuation was not
quite dead even in the time of Plautus.[18] Now the saturnian verse
undoubtedly reaches back to a very remote antiquity: even of our extant
specimens some are very likely as old as the eighth century. It is
probable enough, therefore, that the accent-law known at any rate to the
first saturnian poets was the old protosyllabic law. And when we
remember the hieratic character of the earliest poetry, when we take
into account the conservatism of any priestly ritual or rule, may we not
suppose it possible that saturnian verse retained the ancient law of
accentuation long after the Law of the Penultimate had asserted itself
in ordinary speech and in other forms of literature? Accented, as
Lindsay accents it, according to the Law of the Penultimate, the
saturnian loses the lilt and swing which it has under the old
'Queen-and-Parlour' system.

    dábunt málum Metélli Naéuio poétae

is not a music to pray to or dance to or die to. A much easier and more
lively movement would be

    dábunt málum Mételli Naéuio póetae,

that is, the movement given by the old protosyllabic accentuation.

The suggestion that the protosyllabic accent survived as a conscious
archaism in saturnian verse right down to the time of the Scipios is, I
think, at any rate worth considering. It carries us into speculations
far wider than the particular problem with which it is immediately
concerned. For if the protosyllabic law did actually survive in this way
we can the more easily explain the swift and decisive victory which the
Hellenizing Latin poetry won over the old native verse. What was
conquered was an archaism, something purely artificial. The conquering
force was not merely Hellenism but Hellenism _plus_ a complete and
radical change in Latin speech.

If anyone cares to analyse the extant remains of saturnian verse in the
light of this suggestion, I would formulate three rules which can, I
think, be deduced:

1. Each line has five feet, and each foot contains one accented syllable
_plus_ either one or two unaccented syllables.[19] The first foot,
however, _may_ consist of a monosyllable.

2. The third foot must consist of a trisyllabic word or
'word-group'[20]: save that occasionally the second and third feet
together may be formed of a quadrisyllabic (or pentasyllabic) word with
secondary accent.

3. The first and second, and again the fourth and fifth, feet may be
either disyllabic or trisyllabic: but (_a_) two trisyllables may not
follow one another in the first two feet, and (_b_) if the fifth foot
(usually trisyllabic) is a disyllable the fourth must be trisyllabic.

The normal type is

    /       /       /           /          /
    -- -- | -- -- | -- -- -- || -- --    | -- -- --
                                /
                             || -- -- --

A common variation in the first two feet is either
/          /         /       /
-- -- -- | -- --, or -- -- | -- -- --. A somewhat rare variation
                   /          /                        /
in the last two is -- -- -- | -- --. In the first foot -- sometimes
         /         /
replaces -- -- (or -- -- --), no doubt owing to the greater stress
at the opening of the verse.

Some exceptions (or apparent exceptions) to these rules will no doubt be
found. But the rules cover most of the extant examples of saturnian
verse: and it must be remembered that the text of our fragments is often
not at all certain. The system outlined has, however, the merit--which
it shares with Lindsay--that it dispenses with most of the alterations
of the text in which other systems involve us.


THE HYMN OF THE ARVAL BROTHERHOOD.

I have given the text of this celebrated piece according to what may be
called the Vulgate; and in the sub-title, in the Glossary and in my
Introduction p. 1 I have followed the ordinary interpretation. I may
perhaps be allowed here to suggest a different view of the poem.

It begins with an appeal to the Lares. These are apparently the Lares
Consitivi, gods of sowing. Then comes an appeal to Marmar, then to Mars.
Then the Semones are invoked, who, like the Lares, are gods of sowing.
There follows a final appeal to Marmar.

It is pretty clear that the Mars, Marmar, or Marmor, invoked in such
iteration is not the war-god, but Mars in his more ancient character of
a god of agriculture. But if this be so, what are we to make of lines
7-9,

    satur fu, fere Mars: limen sali: sta berber,

'Be thou glutted, fierce Mars, leap the threshold, stay thy
scourge',--or, as Buecheler takes it, 'stand, wild god'? This sort of
language is appropriate enough to Mars as god of war, but utterly
inappropriate to the farmer's god[21].

Now it so happens that for

    satur fu, fere Mars: limen sali, sta berber

the monumental stone to which we owe this inscription offers at one
point

    satur fu, fere Mars limen saii sia berber.

Now, when we remember the Lares Consitivi and the Semones, does it not
look very much as though _satur_ stood for _sator_, as though _fere_
were a blunder for _sere_, as though _saii_ were the vocative of Saius,
'sower' (cf. Seia a goddess of sowing, and Greek {saô sêthô}), as though
_sia_ were the imperative of the verb _sio_ (moisten)[22], and as
though, finally, _berber_ were to be connected with the Greek {borborys}
and meant 'loam'? (I would give much the same sense, 'fat soil' to
_limen_: (from the root _lib-_: cf. Gk. {leibô leimôn}).)

We get, then,

    sator fu: sere Mars limen Saii, sia berber,

'Be thou the sower: sower Mars, sow the soil, moisten the loam'. And
this suggests what _ought_ to be the meaning of _enos iuuate_. _enos_
_ought_ to mean _harvests_, or at any rate something in that kind. And
why should it not? Hesychius knew a word {enos} which he glosses by
{eniautos, epeteios karpos}. See Suidas _s.v._ and Herwerden _Lexicon
Suppletorium_.

The Hymn is a hymn for Seedtime. We know, however, that the festival at
which it was sung fell in the month of May. The explanation of this has
been hinted at by Henzen.[23] Henzen points out that the Arval Brothers
entered on their duties at the Saturnalia, and that their worship is
probably connected in its origin with Saturn, the god of sowing. (See
Varro _L.L._ 5, 57, and _apud_ Aug. _C.D._ 7. 13 p. 290, 28, Festus
_s.v._ Saturnus.) We must suppose, therefore, that at some date when the
meaning of its words had been already lost this hymn was transferred
from a seedtime festival to a harvest festival.




GLOSSARY OF OLD LATIN

  1.

  _i._

    cante: _cante_ (sometimes said to be an Athematic imper.
  2 pers. plur.).

  _ii._

    quome: _cum_.
    Leucesie: (_Lucerie_?) a title of Jupiter as god of lightning.
    tet: _te_.
    tremonti: _tremunt_.
    quor: _cur_.
    Curis: 'god of spear-men' (?): Etruscan _curis_, a spear:
  (cf. _Iunonis Curitis_).
    decstumum: _dextimum_, 'on the right' (the suffix _-imus_ is not
  strictly a superlative suffix, but denotes position: cf. _summus_
  (_sup-mus_), _finitimus_, _citimus_).

  _iii._

    ulod: _illo_ (?) (_ollod_) (cf. Umbrian _ulu_).
    oriese: _oriere_: future for imperative as in 2 _aduocapit_.
    isse: _ipse_ (_ipese_): the form _isse_ is merely
  the vulgar spelling of a later period.
    ueuet: _uiuit_.
    po melios: _optimus_ (?) ('_po_ pro _potissimum_ positum est in
  Saliari carmine', _Festus_).
    eu: _heu_ (admirantis).
    recum: _regum_ (as _uirco_ for _uirgo_ in the _Duenos Inscription_:
  and so always in early Latin until 312 B.C.).


  2.

    enos: _nos_ (?) cf. {eme, emoi}.
    Lases: _Lares_.
    lue rue: _luem et ruinam_.
    Marmar: _Mars_.
    sins: _sinas_ (?).
    sers: _siueris_ (?).
    pleoris: _pluris_ (cf. {plheiôn} = {pleons} = pleios = pleor).
    fu: _esto_ (_fufere_ = _esto_, others: as though _fufuere_).
    sta berber, 'stay thy scourge' (?): sta = {hista}; berber: _uerbera_.
  Others interpret, 'stand, fierce one' (berber = _barbare_).
    semunis: _semones_, 'gods of the sown fields'.
    aduocapit: _aduocabitis_.


  5.

  _i._

    Gnaiuod: _Gnaeo_: the old abl. in -d: cf. _meretod_ in _ii_.
    parisuma: superlative of _par_.
    Taurasia Cisauna Samnio: _Taurasiam Cisaunam (in) Samnio_
  (or _Samnium_). The dropping of _-m_ (cf. _oino_, _aede_ in _ii_) is,
  however, not in any way a peculiarity of early Latin.
    subigit: _subegit_.
    abdoucsit: _abduxit_.

  _ii._

    oino: _unum_.
    ploirime: _plurimi_.
    duonoro .. uiro: _bonorum .. uirum_.
    Scipione: _Scipionem_.
    Corsica Aleriaque urbe: _Corsicam Aleriamque urbem_.
    aide: _aedem_.
    meretod: _merito_.

  _iii._

    apice insigne: _apicem insignem_.
    recipit: _recepit_ (as _subigit_ in _i_).

  _iv._

    quei minus: _cur minus_.
    mactus: 'blessed', 'honoured', 'endowed'.


  6.

  _i._

    insece: _inseque_, imperat. from _inquam_ (_in(s)quam_): {ennepe}.

  _iv._

    dacrimas: _lacrimas_.
    noegeo: 'noegeum amiculi genus', _Festus_: {pharos}.

  _v._

    hemonem: _hominem_ (cf. _ne-hemo_ = _nemo_) 'son of earth'
  (_humus_: cf. Oscan _humuns_ = _homines_).
    quamde: _quam_.
    topper: _celeriter_: _(is)tod_ + _per_: the old explanation,
  _toto opere_, is false.

  _vi._

    inserinuntur: _inseruntur_. So in the active we find the 3 pl. pres.
  in _-nunt_: _danunt_ (_dant_) _prodinunt_ (_prodeunt_) _nequinunt_
  (_nequeunt_). But the forms are unexplained anomalies.

  _vii._

    deuenies: _deueniens_ (?).
    ommentans: _ob-manens_ (_manto_ freq. of _maneo_).


  7.

  _ii._

    ipsus: _ipse_: so _ollus_ and _olle_ for _ille_.

  _iii._

    procat: _poscit_.

  _v._

    confluges: 'loca in quae diversi rivi confluunt', _Nonius_.

  _vi._

    anculabant: _hauriebant_ (cf. Gk. {antlein}).

  _vii._

    struices: 'struices antiqui dicebant exstructiones omnium rerum',
  _Festus_.

  _viii._

    nefrendem: _sine dentibus_ (_ne_ + _frendo_).


  8.

  _ii._

    Anchisa: _Anchises_ (_-as_): as _Aenea_ in _iv_, and in later
  Latin _Atrida_ &c.

  _iii._

    Troiad: _Troia_ (abl.).

  _iv._

    Aenea: _Aeneas_: so _Anchisa_ in _ii_.

  _vi._

    concinnat: 'concinnare est apte componere', _Festus_.

  _viii._

    mavolunt: _malunt_ (_mage-uolunt_).


  9.

  _iii._

    cedo: _dic, da_ (the demonstrative particle _-ce_ + old imperative
  of _dare_).

  _v._

    promicando: 'promicare est extendere et longe iacere', _Nonius_.


  12.

    nouentium: *nuentium (_annuentium_): cf. the spelling _souo_ = _suo_
  in 44. So regularly in the oldest Latin. _ou_ for _u_.
    duonum: _donum_ (cf. Umbrian _dunu_, Oscan _dunum_: old Latin
  _duo_ = _do_).
    negumate: _negate_ (_nec autumate_).


  13.

    endostaurata facito: _fac ut instaurentur_.


  15.

    quam mox: 'quam mox significat quam cito', _Festus_.


  17.

    indu: Greek {endon}; as 21. _viii_, and 32 (_endo_): later
  the word became confused with, and then entirely supplanted by, _in_.
    uolup, 'pleasantly': neut. of an extinct _volupis_,
  used adverbially: cf. _facul_, _difficul_.
    suaset: (i.e. _suasset_), _suasisset_.
    uerbum paucum: _uerborum paucorum_.


  21.

  _viii._

    imbricitor: _qui imbres ciet_.


  23.

    euitari: _uita priuari_.


  24.

    melior mulierum: like _melios recum_ in 1. _iii_.


  25.

    postilla: _postea_.


  29.

    accedisset: _accidisset_.


  34.

    faxit: _fecerit_.


  41.

    perproquinquam: _perpropinquam_ (cf. {pente (pempe} = quinque,
  {hippos} = _equus_, _Pontius_ = _Quintius_).
    uerruncent: _uertant_.


  42.

    dum .. dum: {tote men .. tote de}: cf. the use of _dum_ in
  _primumdum_, _agedum_, _adesdum_.


  44.

    souo: _suo_.


  45.

    clueor: _uocor_ (cf. {klytos}).


  51.

  _iii._

    cresti: _(de)creuisti_.


  54.

    fuat: _sit_.
    fatust: _fatus est_.




INDEX OF AUTHORS AND PASSAGES


ABBREVIATIONS

    _T.R._ = Ribbeck, _Tragicorum Romanorum Fragmenta_

    _C.R._ = Ribbeck, _Comicorum Romanorum Fragmenta_

    _P.L.M._ = Baehrens, _Poetae Latini Minores_

    _F.P.R._ = Baehrens, _Fragmenta Poetarum Romanorum_

    _A.L._ = Riese, _Anthologia Latina, Ed. ii_

    _C.E._ = Buecheler, _Carmina Epigraphica_

The numerals in large type indicate the number of the _piece_ (not the
_page_, save where _p_. is prefixed).

(In the early fragments the numerals indicate the number of the _line_
as given in the principal editions.)

  Accius, L., 41-43 (_T.R._ 17, 391; 156, 234, 314, 621, 651, 203)

  Albinovanus: _see_ Pedo

  Alcimius, 322-324 (_A.L._ 740, 713, 715, 714)

  Anonymous, 105 (_A.L._ 414),
    " , 189 (Tibullus 3, 20)
    " , 191 (_C.E._ 960)
    " , 193 (_Copa_),
    " , 194 (_P.L.M._ i, p. 119)
    " , 222 (_A.L._ 720)
    " , 228 (_Aetna_ 9-93)
    " , 229 (_A.L._ 5)
    " , 230 (_C.E._ 960)
    " , 231 (_P.L.M._ i, p. 78)
    " , 246 (_A.L._ 726)
    " , 249 (_P.L.M._ i, p. 234)
    " , 286, _i_ (_C.E._ 1109)
    " , 286, _ii_ (_C.E._ 1111)
    " , 288 (_C.E._ 97)
    " , 289 (_C.E._ 213)
    " , 290 (_C.E._ 29)
    " , 301 (_C.E._ 245)
    " , 305 (_C.E._ 106)
    " , 306 (_A.L._ 718)
    " , 307 (_A.L._ 388 _a_)
    " , 308 (_C.E._ 1175)
    " , 315 (_A.L._ 487 _a_)
    " , 321 (_C.E._ 1279)
    " , 353 (_C.E._ 111)
    " , 359 (_A.L._ 719)
    " , 360 (_A.L._ 22)
    " , 361 (_A.L._ 722)
    " , 362 (_A.L._ 866)

  Arval Brotherhood, 2 (_C.E._ 1)

  Asclepiadius, 355, 358 _a_ (_A.L._ 629, 563)

  Asmenius, 354 (_A.L._ 635)

  Avianus, 371-372 (_Fab._ 5, 15)

  Avienus, 352 (_Aratea_ 1-76)

  Ausonius, D. Magnus, 325-346 (Schenkl, _Op._ 23;
    _Epist._ 15, 21;
    _Epigr._ 18, 20, 82, 23, 2, 35, 56, 10, 81, 99, 53;
    _Par._ 11, 24, 29;
    _Epiced. in Patr. Prof._ 16;
    _Epitaph._ 3, 14, 30;
    _De Herediolo_;
    _Ecl. Lib._ 2;
    _Epist._ 7)

  (pseudo-) Ausonius, 348-351 (_A.L._ 646;
    Schenkl, _Auson._ p. 252; _A.L._ 263;
    Schenkl, _Auson_. p. 261.)


  Caesar, C. Iulius, 63 (_F.P.R._ p. 326)

  Calpurnius (T. Calpurnius Siculus), 247 (Ecl. iv)

  Cato, 311 (_P.L.M._ iii, p. 216 sqq.)

  Calvus (C. Licinius Calvus Macer), 64-65 (_F.P.R._ p. 320)

  Catullus, C. Valerius, 74-104 (34, 62, 63, 61, 1, 9, 35, 46, 31, 45,
  51, 2 and 3, 5 and 7, 109 and 87, 70, 73, 82, 72 and 75, 8, 85, 60,
  11, 30, 76, 68_b_, 101, 96, 51_b_, 38, 14_b_)

  Catulus, Q. Latatius, 47-48 (_F.P.R._ p. 275)

  Cicero, M. Tullius, 55-59 (_F.P.R._ 3, 19, 29, 33, 41)

  Cicero, Q. Tullius, 62 (_F.P.R._ p. 315)

  Cinna, C. Helvius, 60 (_F.P.R._ p. 323)

  Claudia, Epitaph of, 44 (_C.E._ 52)

  Claudian (Claudius Claudianus), 365-370 (Koch 6, 20, 10;
    _Carm. Min._ 20, 31, 15)

  Claudius, 309 (_A.L._ 723)

  Columella, L. Iunius Moderatus, 245 (x. 255-310)

  Cornelius Severus, 192 (_F.P.R._ p. 352)


  Domitius Marsus, 161 (Tibullus, Fragm.)


  Ennius, Q., 14-34 (Vahlen, _Ann._ 35, 77, 194, 234, 303, 401, 266;
    1, 52, 110, 367, 140 and 187, 287, 370, 443, 457, 514;
    _Scen._ 27, 85, 54, 35, 316, 312, 234, 246, 215;
    _Varia_ 19, 21;
    _Sat._ 6;
    _Var._ 15 and 17)

  Euphorbius, 358 _c_ (_A.L._ 559)


  Flavius Felix, 378 (_A.L._ 216)

  Florus, Annius, 291-298 (_A.L._ 245-252)

  Furius (M. Furius Bibaculus), 52-53 (_F.P.R._ p. 317)


  Gallienus, P. Licinius, Imperator, 302 (_A.L._ 711)

  Germanicus, Ti. Cl. Caesar, 223-224 (_P.L.M._ i, p. 153;
    _A.L._ 708)


  Hadrian, P. Aelius Hadrianus, Imperator, 287 (_F.P.R._ p. 373)

  Horace (Q. Horatius Flaccus), 120-153 (_Odes_ iv. 3, 9, 12;
    i. 9, 30, 5;
    iii. 9;
    iv. 10, 13;
    iii. 26;
    iv. 1;
    iii. 8;
    ii. 6, 7, 14;
    iii. 29, 21, 1, 2, 3;
    ii. 1;
    iii. 5;
    i. 37;
    iii. 14;
    ii. 13;
    iii. 13;
    ii. 3;
    iv. 2;
    iii. 11;
    i. 24;
    ii. 18;
    _Epode_ xiii;
    _Odes_ i. 4 and iv. 7;
    iii. 30)


  Lactantius (L. Caelius Lactantius Firmianus), 310 (_A.L._ 485 _a_)

  Laevius, 51 (_F.P.R._ p. 287)

  Laurea, M. Tullius, 61 (_F.P.R._ p. 316)

  Licinus, Porcius, 49-50 (_F.P.R._ p. 277)

  Livius (L. Livius Andronicus), 6-7 (_F.P.R._ 1, 3, 4, 21, 22, 28, 9,
    26, 36, 38;
    _T.R._ 5, 12, 13, 16, 18, 30, 37, 38, 40, 7)

  Lucan (M. Annaeus Lucanus), 248 (_A.L._ 668)

  Lucretius (T. Lucretius Carus), 66-73 (i. 1-148;
    ii. 1-58, 600-657;
    iii. 1-93, 931-1052;
    v. 1-54, 925-1010, 1161-1240)

  Luxorius, 379-382 (_A.L._ 288, 332, 366, 347, 289)

  Lygdamus, 184-185 (Tibullus iii. 4, 5)


  Maecenas, C. Cilnius, 108 (_F.P.R._ p. 338)

  Manilius, M., 195-204 (i. 1-105, 703-804, 865-926;
    ii. 1-149, 579-607, 755-787;
    iii. 1-39;
    iv. 1-118, 866-932 v. 538-631)

  Marcius, 12-13 [54] (_F.P.R._ p. 36 [p. 35])

  Martial (M. Valerius Martialis), 263-285 (i. 61;
    vii. 97;
    iv. 14;
    x. 4;
    viii. 56 and i. 76;
    ii. 90 and xii. 18 and v. 20 and x. 47;
    ix. 52; iv. 13;
    i. 88 and vi. 28 and xi. 13 and v. 37;
    i. 36;
    iv. 64;
    iii. 65;
    ix. 11 and 12;
    x. 62;
    vi. 70;
    xii. 34, 47;
    xi. 6;
    x. 7, 35;
    i. 25;
    x. 9;
    iv. 89)

  Maximinus, 357 _c_ (_A.L._ 510)

  Messallae Panegyristae, 190 (Tibullus iii. 7;
    _Catalepton_ ix)

  Modestinus, 347 (_A.L._ 273)


  Naevius, Cn., 8-10 (_F.P.R._ 1, 3, 4, 24, 32, 37, 38, 39, 63;
    _T.R._ 15, 21, 7;
    _C.R._ 10, 15, 75;
    _F.P.R._ p. 296)

  Nemesianus, M. Aurelius Olumpius, 304-305 (_Cyneg._ 1-102;
    _Ecl._ iii)

  Numa Pompilius, 1 (_F.P.R._ 1, 2, 3)


  Ovid (P. Ovidius Naso), 207-222 (_Trist._ iv. 10;
    _Amores_ i. 1;
    ii. 18;
    iii. 1;
    i. 9 and ii. 12;
    i. 2, 3, 13;
    iii. 6, 15;
    ii. 6;
    _Heroides_ ii;
    _Amores_ iii. 9;
    _Tristia_ i. 5;
    iii. 3;
    _Amores_ i. 15)


  Pacuvius, M., 35-40 (_T.R._ 409, 86, 177, 268;
    Aul. Gell. 1, 24, 4)

  Palladius, 356, 357 _a_ (_A.L._ 628, 518)

  Pedo, Albinovanus, 205 (_F.P.R._ p. 351)

  Pentadius, 313-314 (_A.L._ 266, 268)

  Petronius Arbiter, 250-254 (_A.L._ 464, 702, 697, 477, 706)

  Phaedrus, C. Iulius, 225-227 (iii. 9;
    v. 8;
    iv. _Epilogus_)

  Phocas, 384 (_A.L._ 671)

  Plautus, T. Maccius, 11 (_F.P.R._ p. 296)

  Pompilius, 45 (_F.P.R._ p. 274)

  Propertius, Sextus, 162-183 (i. 22;
    iii. 1, 2;
    i. 1;
    ii. 12;
    i. 9, 7;
    iii. 10;
    ii. 28 _b_;
    ii. 26 _a_;
    i. 5;
    ii. 9, 8;
    iii. 21;
    ii. 11;
    iv. 7;
    i. 20;
    iv, 11;
    ii. 10;
    iii. 18;
    ii. 27, 13)


  Reposianus, 312 (_A.L._ 253)

  Rutilius Claudius Namatianus, 373 (_P.L.M._ v, p. 6)


  Scipios, Epitaphs of the, 5 (_C.E._ 6-9)

  Seneca, L. Annaeus, 232-244 (_A.L._ 232, 237, 411, 420, 445,
  417 and 418;
    _Herc. Fur._ 838-874;
    _Phaedra_ 761-784;
    _Tro._ 371-408;
    _Med._ 56-115;
    _Thyest_. 339-403, 596-602;
    _Herc. Oet._ 1031-1127)

  Sidonius Apollinaris (C. Sollius Modestus Apollinaris Sidonius),
    374-7 (Luetjohann pp. 233, 242, 243, 30)

  Statius, P. Papinius, 256-262 (_Silv._ ii. 7, 4;
    i. 2, 3;
    iii. 3;
    ii. 1;
    v. 4)

  Sulpicia, 186-188 (Tibullus iii. 11, 10, 17)

  Sulpicius (C. Sulpicius Apollinaris), 299-300 (_A.L._ 653, 667)

  Sulpicius Lupercus Servasius Iunior, 363, 364 (_A.L._ 648-649)


  Tiberianus, 315-320 (_P.L.M._ iii. pp. 264-268;
    _Pervig. Ven. A.L._ 200)

  Tibullus, Albius, 154-160 (i. 1, 3, 5, 10;
    ii. 1, 5, 6)


  Valerius Aedituus, 46 (_F.P.R._ p. 275)

  Varius, L., 106-107 (_F.P.R._ p. 337)

  Vergil (P. Vergilius Maro), 109-119 (_Catalepton_ iii, v;
    _Ecl._ iv, viii;
    _Georg._ i. 121-159, 424-514;
    ii. 136-176, 458-540;
    iii. 1-48;
    iv. 460-527;
    _Catalepton_ xiv;
    _Aen._ 1 _a_-4 _a_).

  Verginius (L. Verginius Rufus), 255 (_F.P.R._ p. 371)

  Vitalis, 358 _b_ (_A.L._ 555)

  Vomanius, 357 _b_ (_A.L._ 514)




INDEX OF FIRST LINES


                                                                  No.

  Ablatus mihi Crispus est amicus                                 236

  Acmen Septimios suos amores                                     83

  Additur orator Cornelius suauiloquenti                          18

  Adeste Musae, maximi proles Iouis                               354

  Adhuc supersunt multa quae possim loqui                         227

  Ad regum thalamos numine prospero                               241

  Adulescens tam etsi properas, hoc te saxulum                    40

  Aeneadum genetrix, hominum diuumque uoluptas                    66

  Aequam memento rebus in arduis                                  146

  Aëris in campis, memorat quos musa Maronis                      345

  Alcime, quem raptum domino crescentibus annis                   271, i

  Ales, dum madidis grauata pennis                                318

  Alfene immemor atque unanimis false sodalibus                   96

  Amborum uxores                                                  8, iii

  Amnem, Troiugena, Cannam fuge, defuge Cannam                    54

  Amnis harundinibus limosas obsite ripas                         213

  Amnis ibat inter arua ualle fusus frigida                       316

  Anceps forma bonum mortalibus                                   239

  Andromedae sequitur sidus, quae piscibus ortis                  204

  Angustam amice pauperiem pati                                   138

  Animula uagula blandula                                         287

  Aquam Albanam, Romane, caue lacu teneri                         13

  Arma graui numero uiolentaque bella parabam                     207, i

  A siluis ad agros, ab agris ad proelia uenit                    357, b

  A sole exoriente supra Maeotis paludes                          32

  Asper eram et bene discidium me ferre loquebar                  156

  Aspice quem ualido subnixum Gloria regno                        109

  Aspicite, o ciues, senis Enni imaginis formam                   34

  At celer hasta uolans perrumpit pectora ferro                   6, x

  At chorus aequalis Dryadum clamore supremos                     118

  At genus humanum multo fuit illud in aruis                      72

  At tuba terribili sonitu taratantara dixit                      21, v

  At uos incertam, mortales, funeris horam                        182

  Audiuere, Lyce, di mea uota, di                                 128

  Aufugit mi animus; credo, ut solet, ad Theotimum                47

  Aurea securi quis nescit saecula regis?                         228

  Aurum, quod nigri manes, quod turbida mersant                   317


  Bacche, uitium repertor, plenus adsis uitibus                   293

  Barbara praeruptis inclusa est Corsica saxis                    233

  Blande et docte percontat, Aenea quo pacto                      8, iv

  Bucula sum caelo genitoris facta Myronis                        334


  Caelo tonantem credidimus Iouem                                 141

  Callimachi Manes et Coi sacra Philetae                          163

  Carmen ad iratum aum tu perducis Achillen                       207, ii

  Carmine diuinas artis et conscia fati                           195

  Carminibus pecudes et rus et bella canendo                      357, c

  Carminis incentor mihi Iuppiter! auspice terras                 352

  Castra Macer sequitur: tenero quid fiet Amori?                  160

  Catonis modo, Galle, Tusculanum                                 53

  Cedo, qui rem uestram publicam tantam amisistis tam cito?       9, iii

  Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci                          259

  Ceu canis umbrosam lustrans Gortynia uallem                     106, ii

  Claudia, Rufe, meo nubit Peregrina Pudenti                      270

  Clausus ab umbroso qua tundit pontus Auerno                     181

  Collis o Heliconiei                                             77

  Concurrent ueluti uenti cum spiritus Austri                     21,viii

  Conditus his ego sum, cuius modo rustica Musa                   357, a

  Confluges ubi conuentu campum totum inumigant                   7, v

  Conqueri fortunam aduersam, non lamentari decet                 39

  Conse, ulod oriese                                              1, iii

  Constiteram exorientem Auroram forte salutans                   48

  Consules fiunt quotannis et noui proconsules                    298

  Conuiuae, tetricas hodie secludite curas                        359

  Copa Syrisca, caput Graeca redimita mitella                     193

  Corduba me genuit, rapuit Nero, praelia dixi                    248

  Cornelius Lucius Scipio Barbatus                                5, i

  Corpore tenuato pectoreque                                      51, ii

  Cras amet qui numquam amauit quique amauit cras amet!           320

  Crede ratem uentis, animum ne crede puellis                     314

  Crimine quo merui, iuuenis, placidissime diuum                  262

  Cui dono lepidum nouum libellum?                                325

  Cum seruos fueris proprios mercatus in usus                     311, vi

  Cum socios nostros mandisset impius Cyclops                     6, ix

  Cura, labor, meritum, sumpti pro munere honores                 300

  Curantes magna cum cura tum cupientes                           15

  Cursu uolucri pendens, cum nouacula                             226

  Custodes ouium tenerae propaginis, agnum                        49

  Cynthia prima suis miserum me cepit ocellis                     165



  Dea sancta Tellus, rerum naturae parens                         229

  Debilem facito manu, debilem pede, coxa                         108, ii

  Deficiunt magico torti sub carmine rhombi                       170

  Deinde pollens sagittis inclutus Arquitenens                    8, v

  Denique si uocem rerum natura repente                           70

  De numero uatum si quis seponat Homerum                         322, i

  Desine de quoquam quisquam bene uelle mereri                    89

  Desine, Paulle, meum lacrimis urgere sepulcrum                  179

  Desinite, o ueteres, Calpurnia nomina, Frugi                    339, ii

  Dianae sumus in fide                                            74

  Dicebam tibi uenturos, irrisor, amores                          167

  Dicebas quondam solum te nosse Catullum                         91, a

  Difficilis facilis, iucundus acerbus es idem                    279

  Diffugere niues, redeunt iam gramina campis                     152, ii

  Di meliora ferant, nec sint mihi somnia uera                    184

  Diuitias alius fuluo sibi congerat auro                         154

  Diuom templa cante                                              1, i

  Donec gratus eram tibi                                          126

  Dum dubitat natura marem faceretne puellam                      350

  Dum lasciuiam nobilium et laudes fucosas petit                  50

  Dum tibi Cadmeae dicuntur, Pontice, Thebae                      168

  Dum tu forsitan inquietus erras                                 268, ii


  Ede tuos tandem populo, Faustine, libellos                      283

  Ego cum genui tum morituros sciui et ei rei sustuli             27

  Ego deum genus esse semper dixi et dicam caelitum               26

  Ego semper pluris feci                                          9, iv

  Ego tui memini                                                  3, i

  Eheu fugaces, Postume, Postume                                  134

  Enni poeta, salue, qui mortalibus                               33

  Enos, Lases, iuuate                                             2

  Eripitur nobis iam pridem cara puella                           174

  Esse quid hoc dicam, quod tam mihi dura uidentur                210

  Est locus in primo felix oriente remotus                        310

  Estne tibi, Cerinthe, tuae pia cura puellae                     188

  Est quod mane legas, est et quod uespere. laetis                332

  Et amita Veneria properiter obiit                               339,iii

  Et cita cum tremulis anus attulit artubus lumen                 14

  E tenebris tantis tam clarum extollere lumen                    69

  Et leges sanctas docuit et cara iugauit                         64, iii

  Et tum sicut equus qui de praesepibus fartus                    21, x

  Exaudi, regina tui pulcerrima mundi                             373

  Exegi monumentum aere perennius                                 153


  Facete, comis, animo iuuenali senex                             341

  Fato Metelli Romae fiunt consules                               8, ix

  Felix o Menelae, deum cui debita sedes                          342, i

  Felix, qui propriis aeuum transegit in aruis                    368

  Florem anculabant Liberi ex carchesiis                          7, vi

  Flumina uerna cient obscuro lumine Pisces                       62

  Forsitan hoc etiam gaudeat ipsa cinis                           65

  Forte iacebat Amor uictus puer alite somno                      347

  Fortunam insanam esse et caecam et brutam perhibent philosophi  35

  Furi et Aureli, comites Catulli                                 95

  Furitis, procaces Naides                                        337


  Gallia me genuit, nomen mihi diuitis undae                      308


  Hactenus ut caros, ita iusto funere fletos                      339, i

  Haecce locutus uocat, quocum bene saepe libenter                17

  Haec mea, si casu miraris, epistula quare                       220

  Haec tibi Arateis multum uigilata lucernis                      60

  Haec urbem circa stulti monumenta laboris                       237, i

  Hanc puto de proprio tinxit Sol aureus ortu                     381

  Hauserat insolitos promissae uirginis ignis                     367

  Heia, uiri, nostrum reboans echo sonet heia!                    307

  Herculis ritu modo dictus, o plebs                              143

  Heu misera in nimios hominum petulantia census!                 364

  Hic est ille situs cui nemo ciuis neque hostis                  31

  Hie est ille, suis nimium qui credidit umbris                   313

  Hic est quem legis ille, quem requiris                          284, i

  Hic finis rapto! quin tu iam uulnera sedas                      261

  Hic Iouis altisoni subito pinnata satelles                      56

  Hic situs est Rufus, pulso qui Vindice quondam                  255

  Hoc pro continuo te, Galle, monemus amore                       178

  Hoc quod amare uocant misce aut dissolue, Cupido                330

  Hoc rudis aurigae requiescunt ossa sepulcro                     321

  Hoc uide circum supraque quod complexu continet terram          37

  Honc oino ploirime cosentiont Romai                             5, ii

  Horrida tempestas caelum contraxit et imbres                    151

  Hortus, quo faciles fluunt Napaeae                              380

  Hospes, quod deico paullum est, asta ac pellage                 44

  Hospita, Demophoon, tua te Rhodopeia Phyllis                    216

  Huc ades et tenerae morbos expelle puellae                      187

  Huc est mens deducta tua, mea Lesbia, culpa                     91, b


  Iambe Parthis et Cydonum spiculis                               327

  Iamne oculos specie laetauisti optabili?                        7, x

  Iam pridem post terga diem solemque relictum                    205

  Iam super oceanum uenit a seniore marito                        212

  Iam uer egelidos refert tepores                                 81

  Iam ueris comites, quae mare temperant                          122

  Ibitis Aegaeas sine me, Messalla, per undas                     155

  Igne salutifero Veneris puer omnia flammans                     382

  Illa ego sum Dido, uultu quem conspicis, hospes                 349

  Ille ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum                     206

  Ille ego qui quondam gracili modulatus auena                    119, b

  Ille et nefasto te posuit die                                   144

  Ille mi par esse deo uidetur                                    84

  Illic alternis depugnat pontus et aer                           253

  Immortales mortales si foret fas flere                          10

  In curru biiugos agitare leones                                 68

  Inferus an superus tibi fert deus funera, Vlixes?               6, viii

  In noua surgentem maioraque uiribus ausum                       201

  In Pylum deuenies aut ibi ommentans                             6, vii

  Instrue praeceptis animum, ne discere cessa                     311, i

  Intermissa, Venus, diu                                          130

  Inueniat, quod quisque uelit: non omnibus unum est              250

  Inuide, tu tandem uoces compesce molestas                       172

  Ipsus se in terram saucius fligit cadens                        7, ii

  Iste quod est, ego saepe fui: sed fors et in hora               173

  Ite agite, o iuuenes, et desudate medullis                      302

  Ite hinc, inanes, ite rhetorum ampullae                         110

  Ite triumphales circum mea tempora laurus!                      209, ii

  Ite, uerecundo coniungite foedera lecto                         360

  Iucundum, mea uita, mihi proponis amorem                        87, a

  Iuli iugera pauca Martialis                                     273

  Iuppiter hic risit tempestatesque serenae                       21, ix

  Iusserat haec rapidis aboleri carmina flammis                   299

  Iusta precor: quae me nuper praedata puellast                   211

  Iustum et tenacem propositi uirum                               139

  Iuuenis Sereni triste cernitis marmor                           289


  Laetus sum laudari me abs te, pater, a laudato uiro             9, i

  Lais anus Veneri speculum dico: dignum habeat se                338

  Lalla, lalla, lalla                                             4

  Libertus Melioris ille notus                                    271, ii

  Lilium uaga candido                                             64, i

  Lucani proprium diem frequentet                                 256

  Lucentes, mea uita, nec smaragdos                               108, i

  Ludi magister, parce simplici turbae                            276

  Lugete, o Veneres Cupidinesque                                  85, b

  Luna decus mundi, magni pars maxima caeli                       309

  Lux mea puniceum misit mihi Lesbia malum                        323


  Maeonio uati qui par aut proximus esset                         322, ii

  Magna sapientia multasque uirtutes                              5, iv

  Magnum iter ad doctas proficisci cogor Athenas                  175

  Malest, Cornifici, tuo Catullo                                  103

  Marmoreo Licinus tumulo iacet, at Cato nullo                    105

  Martia progenies, Hector, tellure sub ima                       224

  Martiis caelebs quid agam kalendis                              131

  Mater Lacaena clipeo obarmans filium                            331

  Mater optuma, tu multo mulier melior mulierum                   24

  Maximus Iliacae gentis certamina uates                          198

  Mea mater grauida parere se ardentem facem                      25

  Mea puer quid uerbi ex tuo ore audio?                           6, iii

  Mea puera quid uerbi ex tuo ore supera fugit?                   6, ii

  Me lapidem quondam Persae aduexere, tropaeum                    329

  Memnona si mater, mater plorauit Achillem                       217

  Me niue candenti petiit modo Iulia. rebar                       254

  Mercuri, nam te docilis magistro                                148

  Metiri se quemque decet propriisque iuuari                      371

  Militat omnis amans, et habet sua castra Cupido                 209, i

  Mirabar quidnam misissent mane Camenae                          169

  Miser Catulle, desinas ineptire                                 92

  Mortalis nemo est quem non attingit dolor                       59

  Motum ex Metello consule ciuicum                                140

  Multa dies in bello conficit unus                               21, vi

  Multas per gentis et multa per aequora uectus                   100

  Multi iniqui et infideles regno, pauci beniuoli                 43, v

  Musae, quae pedibus magnum pulsatis Olympum                     21, i


  Nam is demum miser est, cuius nobilitas miserias nobilitat      43, iv

  Nam praestatur uirtuti laus, sed gelu multo ocius               7, iv

  Namque in caeruleo candens nitet orbita mundo                   196

  Namque nullum peius macerat hemonem                             6, v

  Natalis noster Nonas instare Nouembris                          376

  Nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis                     16

  Ne forte credas interitura quae                                 121

  Ne more pecoris otio transfungerer                              288

  Ne timeas illam, quae uitae est ultima finis                    311, iv

  Nomen cum uiolis rosisque natum                                 275, i

  Nomen ego Ausonius, non ultimus arte medendi                    340

  Non ebur neque aureum                                           150

  Non possum reticere, deae, qua me Allius in re                  99

  Nosti si bene Caesium, libelle                                  264

  Nouem Iouis concordes filiae sorores                            8, i

  Nouom uetus uinum bibo                                          3, ii

  Nulla potest mulier tantum se dicere amatam                     87, b

  Nulla sors longa est: dolor ac uoluptas                         243

  Nulli se dicit mulier mea nubere malle                          88

  Nullum opus exsurgit quod non annosa uetustas                   237, ii

  Num te leaena montibus Libystinis                               94

  Nunc est bibendum, nunc pede libero                             142

  Nunc quae causa deum per magnas numina gentis                   73

  Nyctilus atque Micon nec non et pulcer Amyntas                  304

  Nympharum pater amniumque, Rhene                                281

  Nymphius aeterno deuinctus membra sopore                        361


  O blandos oculos et o facetos                                   324

  Occasu celeri feroque raptam                                    377

  O crudelis adhuc et Veneris muneribus potens                    127

  O decus Argolicum, quin puppim flectis, Vlixes                  57

  Oderint dum metuant                                             43, vi

  Odi et amo: quare id faciam, fortasse requiris                  93

  Odi profanum uolgus et arceo                                    137

  O flexanima atque omnium regina rerum Oratio                    38

  O fons Bandusiae splendidior uitro                              145

  O Fortuna potens, at nimium leuis                               355

  O fortunatos nimium, sua si bona norint                         116

  Ohe iam satis est, ohe libelle                                  285

  O mihi curarum pretium non uile mearum                          267, ii

  O mihi post nullos umquam memorande sodalis                     218

  Omne quod Natura parens creauit                                 363

  Omnes mortales uictores, cordibus uiuis                         21, iv

  Omnes Sulpiciam legant puellae                                  282

  Omnia tempus edax depascitur, omnia carpit                      232

  Omnipotens, annosa poli quem suspicit aetas                     319

  Omnis mulier intra pectus celat uirus pestilens                 294

  O multa dictu grauia, perpessu aspera                           58

  O nata mecum consule Manlio                                     136

  O qui uenustos uberi facundia                                   326

  Oraque magnanimum spirantia paene uirorum                       192

  Ornat terra nemus: nunc lotos mitis inumbrat                    312

  Orphea cum primae sociarent omina taedae                        369

  Orphea delenisse feras et concita dicunt                        164

  O saepe mecum tempus in ultimum                                 133

  Otio qui nescit utier                                           28

  Otium, Catulle, tibi molestum est                               102

  O Venus regina Cnidi Paphique                                   124

  O uetustatis ueneranda custos                                   384


  Pacui discipulus dicor, porro is fuit Enni                      45

  Paene insularum, Sirmio, insularumque                           82

  Paruos non aquilis fas est educere fetus                        365

  Paruus nobilium cum liber ad domos                              383

  Passer, deliciae meae puellae                                   85, a

  Pastorum Musam Damonis et Alphesiboei                           112

  Pater ipse colendi                                              113

  Pauca mihi, niueo sed non incognita Phoebo                      190, ii

  Paupertas me saeua domat dirusque Cupido                        370

  Pectora fida tenet desiderium, simul inter                      21, iii

  Per tot signorum species contraria surgunt                      199

  Phoebe, faue: nouus ingreditur tua templa sacerdos              159

  Pindarum quisquis studet aemulari                               147

  Poetae tenero, meo sodali                                       80

  Postquam auem aspexit in templo Anchisa                         8, ii

  Postquam Discordia taetra                                       20

  Postquam est mortem aptus Plautus, Comoedia luget               11

  Postremus dicas, primus taceas                                  12, i

  Prima mihi Musa est sub fagi Tityrus umbra                      358, b

  Principio aetherio flammatus Iuppiter igni                      55

  Priscos cum haberes, quos probares, indices                     379

  Probae etsi in segetem sunt deteriorem datae                    43, ii

  Probis probatus potius quam multis forem                        43, iii

  Proditus ad poenam sceleratae fraude Lacaenae                   342, ii

  Prosper conubio dies coruscat                                   374

  Prospicito tecum tacitus quid quisque loquatur                  311, v

  Psittace dux uolucrum, domini facunda uoluptas                  257

  Psittacus, Eois imitatrix ales ab Indis                         215

  Puella senibus dulcior mihi cygnis                              271, iv

  Puerarum manibus confectum pulcerrime                           7, ix


  Quae mihi de rapto tua uenit epistola Celso                     219

  Quaere nouum uatem, tenerorum mater Amorum                      214

  Quaeris, quot mihi basiationes                                  86, b

  Qualis et unde genus, qui sint mihi, Tulle, Penates             162

  Quamuis nouentium duonum negumate                               12, ii

  Quandocumque igitur nostros mors claudet ocellos                183

  Quando ponebam nouellas arbores mali et piri                    291

  Quantus incedit populus per urbis                               238

  Quasi in choro ludens datatim dat se et communem facit          9, vi

  Quei apice insigne Dialis flaminis gesistei                     5, iii

  Quem ego nefrendem alui lacteam inmulgens opem                  7, viii

  Quem tu, Melpomene, semel                                       120

  Quicumque ille fuit, puerum qui pinxit Amorem                   166

  Quid faculam praefers, Phileros, quae nil opus nobis?           46

  Quid frustra quereris, colone, mecum                            231

  Quid mihi, Liuor edax, ignauos obicis annos                     221

  Quid noctis uidetur in altisono                                 30

  Quid petam praesidi aut exequar, quoue nunc                     23

  Quid tacitus, Corydon, uultuque subinde minaci                  247

  Quid tacitus, Mystes?                                           246

  Quid tam sollicitis uitam consumimus annis                      202

  Quid tibi, mors, faciam, quae nulli parcere nosti               315

  Qui legis Oedipoden caligantemque Thyesten                      266

  Qui mali sunt, non fuere matris ex aluo mali                    295

  Qui mihi te, Cerinthe, dies dedit, hic mihi sanctus             186

  Quin et odoratis messis iam floribus instat                     245

  Quin quod parere uos maiestas mea procat                        7, iii

  Quinti, si tibi uis oculos debere Catullum                      90

  Quintiliane, uagae moderator summe iuuentae                     268, i

  Quis desiderio sit pudor aut modus                              149

  Quis deus hoc medium uallauit uepribus auram                    362

  Quis fuit horrendos primus qui protulit ensis?                  157

  Quis multa gracilis te puer in rosa                             125

  Quis potis est dignum pollenti pectore carmen                   71

  Quisquis adest, faueat: fruges lustramus et agros               158

  Quisquis Cecropias hospes cognoscis Athenas                     234

  Quisquis Flaminiam teris, uiator                                271,iii

  Quis uos exagitat furor                                         242

  Quo Castalia per struices saxeas lapsu accidit                  7, vii

  Quod mihi fortuna casuque oppressus acerbo                      98

  Quod spirat tenera malum mordente puella                        274

  Quoi dono lepidum nouum libellum                                78

  Quome tonas, Leucesie                                           1, ii

  Quoniam quieti corpus nocturno impetu                           41

  Quo tua, Romanae uindex clarissime linguae                      61

  Quum praematura raptum mihi morte Nepotem                       286, i


  Romuleum Sicula qui fingit carmen auena                         358, c

  Rumor ait crebro nostram peccare puellam                        189


  Salue, herediolum, maiorum regna meorum                         344

  Scribant de te alii uel sis ignota licebit                      176

  Sed neque Medorum siluae, ditissima terra                       115

  Sed prius emenso Titan uergetur Olympo                          249

  Sed quid iam tenui prodest ratione nitentem                     203

  Sed tempus lustrare aliis Helicona choreis                      180

  Septimi, Gadis aditure mecum et                                 132

  Seseque ei perire mauolunt ibidem                               8, viii

  Set damnosa nimis panditur area                                 346

  Sexagesima, Marciane, messis                                    277

  Sicanius uates siluis, Ascraeus in aruis                        358, a

  Sic Apollo, deinde Liber sic uidetur ignifer                    292

  Sicelides Musae, paulo maiora canamus!                          111

  Sic profectione laeti piscium lasciuiam                         36

  Si credis mihi, Quinte, quod mereris                            269

  Sic tibi florentes aequaeuo germine nati                        378

  Si daret auctumnus mihi nomen, Oporinos essem                   275, ii

  Si deus est animus, nobis ut carmina dicunt                     311, ii

  Sili, Castalidum decus sororum                                  265

  Si, Lucane, tibi uel si tibi, Tulle, darentur                   272

  Si mihi susceptum fuerit decurrere munus                        119, a

  Simul ac dacrimas de ore noegeo detersit                        6, iv

  Sin illos deserant fortissimos uiros                            8, vii

  Si potes, ignotis etiam prodesse memento                        311,iii

  Siqua recordanti benefacta priora uoluptas                      97

  Si quicquam mutis gratum acceptumue sepulcris                   101

  Si quidem loqui uis                                             9, v

  Si qui forte mearum ineptiarum                                  104

  Si quis Auitacum dignaris uisere nostrum                        375

  Si quis forte mei domum Catonis                                 52

  Si tecum mihi, care Martialis                                   268,iii

  Si tineas cariemque pati te, charta, necesse est                333

  Sit mihi talis amica uelim                                      336

  Siue igitur ratio praebentis semina terrae                      197

  Si uero solem ad rapidum lunasque sequentis                     114

  Soluitur acris hiems grata uice ueris et Fauoni                 152, i

  Sparge mero cineres bene olentis et unguine nardi               343

  Sperne mores transmarinos, mille habent offucia                 297

  Splendor parentum nil mihi maius dedit                          353

  Stat uetus et multos incaedua silua per annos                   208

  Suaue, mari magno turbantibus aequora uentis                    67

  Summa deum, Pietas, cuius gratissima caelo                      260

  Sunt aliquid Manes: letum non omnia finit                       177

  Super alta uectus Attis celeri rate maria                       76

  Supprime iam lacrimas: non est reuocabilis istis                194


  Tam malum est habere nummos, non habere quam malum est          296

  Tandem concilium belli confessus agendi                         366

  Tanta moles labitur                                             42

  Te, Messalla, canam, quamquam tua cognita uirtus                190, i

  Temporibus nostris aetas cum cedat auorum                       267, i

  Te quoque, magna Pales, et te memorande canemus                 117

  Te quoque Vergilio comitem non aequa, Tibulle                   161

  Te, sale nata, precor, Venus, et genitrix patris nostri         21, ii

  Tethya marmoreo fecundam pandere ponto                          222

  Te uigilans oculis, animo te nocte requiro                      251

  Threiciam uolucrem fertur Iunonius ales                         372

  Threicius quondam uates fide creditur canora                    356

  Topper citi ad aedis uenimus Circai                             6, vi

  Transit Melitam                                                 8, vi

  Triginta mihi quattuorque messes                                278

  Tu, Andromacha, per ludum manu                                  51, i

  Tum autem lasciuum Nerei simum pecus                            7, i

  Tu quicumque mei ueheris prope limina busti                     286, ii

  Tu qui secura procedis mente, parumper                          230

  Tu qui secura spatiaris mente uiator                            191

  Tu quoque tu in summis, o dimidiate Menander                    63

  Tyrrhena regum progenies, tibi                                  135


  Vado, sed sine me, quia te sine, nec nisi tecum                 351

  Vane, quid affectas faciem mini ponere, pictor                  335

  Vate Syracosio qui dulcior Hesiodoque                           107

  Venandi cano mille uias hilarisque labores                      303

  Vendidit hic Latium populis agrosque Quiritum                   106, i

  Venus amoris altrix genetrix cuppiditatis, mihi                 51, iii

  Verani, omnibus e meis amicis                                   79

  Ver erat et blando mordentia frigora sensu                      348

  Verona docti syllabas amat uatis                                263

  Verum est an timidos fabula decipit                             240

  Verum est quod cecinit sacer                                    244

  Vesper adest, iuuenes, consurgite: Vesper Olympo                75

  Vesper it ante iubar quatiens                                   64, ii

  Victa prius nulli, nullo spectata triumpho                      235

  Vides ut alta stet niue candidum                                123

  Vidi te in somnis fracta, mea uita, carina                      171

  Virginis inde subest facies, cui plena sinistra                 223

  Virtuti sis par, dispar fortunis patris                         43, i

  Virum mihi, Camena, insece uersutum                             6, i

  Vitam quae faciant beatiorem                                    268, iv

  Viuamus, mea Lesbia, atque amemus                               86, a

  Viue laetus quique uiuis, uita paruom munus est                 301

  Vixi beatus dis, amicis, literis                                305

  Vixi puellis nuper idoneus                                      129

  Vna est nobilitas argumentumque coloris                         252

  Vnctis falciferi senis diebus                                   280

  Vndarum rector, genitor maris, arbiter orbis                    306

  Vnde haec, unde haec flamma exoritur?                           22

  Vndenis pedibusque syllabisque                                  284, ii

  Vnde sacro Latii sonuerunt carmine mentes?                      258

  Vndique conueniunt uelut imber tela tribuno                     19

  Vnus homo nobis cunctando restituit rem                         21, vii

  Vos qui regalis corporis custodias                              9, ii

  Vos tenet, Etruscis manat quae fontibus unda                    185

  Vrsus togatus uitrea qui primus pila                            290

  Vtinam ne in nemore Pelio securibus                             29

  Vt rudibus pueris monstratur littera primum                     200

  Vulgare amici nomen, sed rara est fides                         225

  Vxor, uiuamusque ut uiximus et teneamus                         328




FOOTNOTES:

[1] _Sat._ I. iv. 39 sqq.

[2] I follow here the 'orthodox', or popular, view. But see Notes, pp.
505-12.

[3] For what is said here of this poetry of primitive magic cf. Horace,
_Epp._ II. i. 134 sqq.

[4] Even of the Italian poets of the Empire few or none are Romans.
Statius and Juvenal are Campanians, Persius is an Etrurian.

[5] _Ancient Lives of Vergil_, p. 26.

[6] In his _Sicily_ Augustus handled a theme of wide patriotic interest:
and it is more than likely, I think, that Vergil in the _Aeneid_ owed,
or affected to owe, a good deal to this poem.

[7] Catullus, xliv.

[8] I borrow this phraseology from Henry's _Aeneidea_, where the
phenomenon is infinitely illustrated.

[9] Said to be intended by the poet for a portrait of himself.

[10] The translator read apparently, with Bentley, _bruma superbiae_.

[11] A composite metre, an anapaestic paroemiac followed by a trochaic
ithyphallic.

[12] _Essays_ I, pp. 55 sqq.

[13] _Fragments and Specimens of Early Latin_ pp. 396-7 and _passim_.
Wordsworth's competence to treat questions of quantity may be judged
from the fact that in a hexameter verse he makes the first syllable of
_caro_ (_carnis_) long: p. 567, l. 16.

[14] _Classical Review_ XXI, pp. 100 sqq.

[15] l.c., p. 56 note.

[16] _Altgerm. Metrik_, 1892.

[17] An original _Lucius_ is, as Lindsay points out, impossible: and it
is disproved by the Oscan _Luvkis_.

[18] See also Sommer, _Lateinische Laut- u. Formenlehre_ chap. iii.

[19] Very occasionally three, in cases where one of the syllables can be
_slurred away_ in pronunciation.

[20] I use 'word-group' in the same sense as Lindsay. See also his
_Latin Language_ pp. 165-70.

[21] I say nothing of the difficulty of _limen sali_. We know the Hymn
to have been sung _within_ the temple, and with closed doors.

[22] _Sio_ is an old Latin word. See Buecheler's paper _Altes Latein_ in
_Rheinisches Museum_ 43 p. 480. _Siat_ is glossed in Philoxenus by
{ourei, epi brephous}. In common speech it survived only in the language of
the nursery and in this connexion. But it is closely related to a number
of words, in various Indo-Germanic languages, of which the root-meaning
is 'moisture'. See Walde, _Lateinisches Etymologisches Wörterbuch_2 p.
708.

[23] _Acta Fratrum Arvalium_ p. 34.

   Transcriber's Notes:
   Multiple and inconsistent spellings retained.
   {Greek transliterated.}





End of Project Gutenberg's The Oxford Book of Latin Verse, by Various

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK THE OXFORD BOOK OF LATIN VERSE ***

***** This file should be named 38503-8.txt or 38503-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/3/8/5/0/38503/

Produced by Charlene Taylor, Ted Garvin, Rory OConor and
the Online Distributed Proofreading Team at
https://www.pgdp.net


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.