The Project Gutenberg EBook of Kijkjes in het land van keizer Frans Jozef, by 
Frederike J. van Uildriks

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Kijkjes in het land van keizer Frans Jozef
       De Aarde en haar Volken, 1908

Author: Frederike J. van Uildriks

Release Date: June 26, 2007 [EBook #21947]

Language: Dutch

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LAND VAN KEIZER FRANS JOZEF ***




Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/











Kijkjes in het land van keizer Frans Jozef.

Door Frederike J. van Uildriks.


Oostenrijks hoofdstad is een der mooiste parelen aan Europa's
stedenkroon, en zoowel om de kunstschatten, die het herbergt, de
pracht van zijn gebouwen en parken, den aard van zijn bewoners, als
om de heerlijke omgeving op niet te verren afstand, blijft Weenen
een veelgeliefd doel voor de reizende wereld.

Ook in ons land denkt men al spoedig aan Oostenrijk en dus daarmee
tevens aan Weenen, als men zich voorbereidt tot een degelijke groote
reis, hetzij die ontspannings- en gezondheidsreis is, of dienen moet om
een extra'tje op de aangenaamste wijze klein te krijgen, of eenvoudig
een geregeld terugkeerende zomertournee is. En het is eigenaardig,
hoeveel dat land aanbiedt uit het oogpunt van landschappelijk schoon
en in hoe groote verscheidenheid het dat presenteert.

Het uitgestrekte keizerrijk in het hart van Europa draagt als het ware
velerlei stempels, gelijkend op die der aangrenzende landen, zoodat
er iedereen zijn smaak bevredigen kan. Wat het landschap aangaat,
bijna nergens zal men zooveel afwisseling kunnen aantreffen. Van
den noordrand der donkere en dreigende Karpathen tot den met villa's
omzoomden oever van het Gardameer, van Rübezahl's door sagen gewijd
vaderland in het Reuzengebergte tot het eeuwige ijs van de tiroolsche
Hoogalpen, en verder dan naar de subtropische kust van Dalmatië aan
de schoonste zee der wereld, breidt zich uit een dicht bevolkt land
van hooge beschaving met als hoofdstad een der voornaamste steden
der wereld.

Even verscheiden nu als taal en zeden en dracht van de onder de kroon
van het huis Habsburg vereenigde volkeren en stammen, is ook het land,
dat in een roemrijk verleden de rol heeft vervuld van een ijzeren
bolwerk der westersche beschaving tegen het verwoestende fanatisme
van het Oosten. Weenen, de schitterende, heeft de laatste aanvallen
van de aanstormende horden getrotseerd en de macht van het steeds
opnieuw dreigende spook voor goed gefnuikt.

En waarheen men ziet, aan de Donau en op de hemelhooge rotszuilen der
Dolomieten, in Weenen en in de woeste eenzaamheid van het Karstplateau,
overal verrijzen oude kasteelen en burchten en leggen getuigenis af
van den verbitterden strijd, die er vroeger is gevoerd. De Romeinen
hadden over geheel Noricum tot het kasteel Vindobona, waar nu Weenen
ligt, en het grootere Carnuntum, hun garnizoenen, en hebben overal
talrijke, zorgvuldig in stand gehouden herinneringen aan hun beschaving
achtergelaten; over Weenen liep de weg, door de kruisvaarders gegaan,
en waarheen men ziet, telkens treft men nog sporen uit het verleden,
toen de dertigjarige oorlog en de napoleontische oorlogen woedden.

Tegenwoordig houdt Oostenrijk gelijken tred met de eerste cultuurlanden
van Europa, en de vreemdeling wordt er ontvangen op een wijze, die hem
het reizen tot een genot maakt, vooral door de groote zorg, die aan
de verkeersmiddelen is besteed. De sneltreinen sluiten bij het net
van het wereldverkeer uitstekend aan en voeren gemakkelijk en vlug
in het binnenland, terwijl in de steden en op de beroemde punten,
waar het natuurschoon velen heen doet gaan, uitstekende hotels de
stroomen van gasten ontvangen.

De vroolijke keizerstad Weenen heeft een deel van haar
aantrekkelijkheid te danken aan de opruiming  van haar wallen, die
in het midden van de vorige eeuw werden geslecht. Een paar tientallen
van jaren is men aan die slooping bezig geweest, en op de plaats van
muren en grachten en versterkingen zijn onder de welhaast zestigjarige
regeering van keizer Frans Jozef I de prachtige gebouwen ontstaan,
die aan de Ringstraat de paleizenreeks vormen, waar de stad nu roem
op draagt.

Maar ook de Middeleeuwen hebben menig oud gebouw overgelaten; daar
hebt ge de Stefanuskerk, tweehonderd jaren voor de ontdekking van
Amerika gebouwd, een getuige van al de bloedige gevechten, die er voor
de poorten der stad hebben plaats gehad. Haar toren van 138 meter,
het uit de verte zichtbare teeken van Weenen, steekt hoog boven
de geweldige huizenzee uit en blikt neer in de vele nauwe straten,
waar nog zooveel antieke huizen en huisjes te vinden zijn, al slaat
het uur van slooping ook telkens voor andere groepen, die bij de
wedergeboorte der stad voor het nieuwe plaats moeten maken.

Op het plein vóór den Stefanusdom, waaronder men de catacomben vindt,
de graven uit de eerste christentijden van Weenen, in vele verdiepingen
opgestapeld, komen de drukke en levendige straten te zamen, en daar
ontwikkelt zich des avonds het levendige straatleven van een groote
stad (een stad, die nu 1 700 000 inwoners telt) en vloeit van daar
over naar de breede Ringstrasse, die om de binnenstad loopt, van
het Noorden over het Westen naar het Zuiden, als een wijde boog van
prachtige gebouwen.

Vooral in het Noordwesten van den "Ring" volgt het eene prachtgebouw op
het andere; daar heeft men de Votivkerk, de nieuwe universiteit en het
Raadhuis, en er tegenover den prachtigen Hofburgschouwburg. Veel verder
trekt het operagebouw de aandacht tusschen de reeks mooie particuliere
huizen, die zich voortzet tot aan het Schwarzenbergplein. Door
de zijstraten rechts krijgt men telkens den hoogen koepel van de
Karlskirche te zien. Franzensring, Schottenring, Franz Jozefskade
sluiten dan den ring om de binnenstad, waar pleinen en parken volkomen
beantwoorden aan grootsteedsche eischen.

Twintig districten van jongeren datum omgeven de eigenlijke City;
Mariahilf heeft van die alle de langste en drukste straat; verder
westelijk ligt het keizerlijke lustslot Schönbrunn met den Dierentuin
en het wondervolle park, waar Hietzing zich bij aansluit, de rijkste
villavoorstad van Weenen. In het Oosten ligt in het verlengde van
de mooie Praterstraat de groote Prater, het beroemde natuurpark aan
de Donau, uitspanningsplaats en lustoord voor de geheele bevolking
van Weenen.

Zeven spoorwegen ontmoeten elkaar in de stad en kunnen de menschen naar
de mooiste punten der omgeving brengen. Uit het dichtste gewoel der
reuzenstad komt men in 2 1/2 uur op den Semmering, waar het trouwens
op drukke Zondagen al niet minder vol is dan in het levendigste deel
der stad; maar het hooggebergte heeft men daar dan toch in de buurt,
waar nog de gemzen in vrijheid rondspringen. Al niet veel langer
behoeft men te sporen om op den Schneeberg te komen, ja nog veel
dichter bij de stad is een hoog punt, de historische Kahlenberg,
die zijn eigen bergspoor bezit.

Weinig steden in Europa worden zoo algemeen geprezen en verdienen
zoozeer den lof, dien het reizend publiek eraan brengt als de stad
aan de schoone blauwe Donau.

Aan de hoofdlijn van Weenen naar het Westen, die zoo liefelijk door
de vlakte kronkelt, langs aardige dorpen als Melk met het groote,
hooggelegen Benedictijnerklooster, en langs Linz, waar men op de
hoogte van den nabijgelegen Pöstlingberg al zulk een indrukwekkend
Alpenpanorama kan genieten, ofschoon de bergen nog ver zijn, ligt
Salzburg, de vreemdelingenstad, waar soms het aantal bezoekers dat
der inwoners overtreft.

De roem van Salzburg is al oud; Wilhelm von Humboldt was er verrukt van
en noemde Salzburg een van de mooiste steden der wereld. Als centrum
voor toeristen heeft de stad vooral haar gezochtheid te danken aan de
nabijheid van het Salzkammergut, ten oosten en zuidoosten, en aan het
heerlijke bergland ten zuiden en zuidwesten, waar de Salzach doorheen
kronkelt. Aan haar bovenloop vormt die rivier den schuimenden Krimmler
waterval en daar, bij het dorp Krimml, verheft zich de Reichenspitze;
dan hooger op is er weer zulk een treffend natuurverschijnsel,
dat de macht en de kracht van het bruisend water vertoont in den
Liechtensteinklamm, en als tegenstelling tot die engte laat het
plaatje van het Stoderdal met zijn Spitzmauer een landschap zien,
waar voor het bosch alle ruimte is gelaten. Dat Stoderdal is een der
mooiste dalen van de noordelijke Alpen ten oosten van Salzburg.

De stad zelf is interessant en oud; kerken en musea vragen er de
aandacht; maar er zijn bezoekers, die deze in den steek laten voor het
eenvoudige huis in de Getreidegasse, waar Mozart werd geboren. Die
Korenstraat is de oudste winkelstraat van Salzburg; de hooge huizen
hebben er merkwaardige uithangborden van ijzer; de binnenpleinen der
huizen hebben iets italiaansch met hun booggalerijen boven elkaar. In
een dier handelshuizen, Nr. 9, om het heel precies te zeggen,
vindt men het heilige, een inscriptie met groote, vergulde letters:
"Mozart's Geburtshaus".

Gaan wij de trap op van den kruidenier met het uithangbord Zum Mozart,
zonder ons te laten tegenhouden door petroleumvaten; en laat ons
bellen bij de deur van de derde verdieping. Wij treden in een laag
en donker achterkamertje. In een donkeren hoek duidt een borstbeeld
de plaats aan, waar de wieg gestaan heeft van den grooten musicus,
die in 1756 werd geboren. In de bescheiden kamer vloeit het licht, dat
nog in de herinnering afstraalt van de glorie des grooten meesters. Men
ontbloot het hoofd, loopt zachtjes en kijkt met eerbied naar de piano
met de geel geworden toetsen. Men ziet er het portret van den kleinen
wonderknaap van zes jaar, den kleinen Wolfgang en zijn zusje Nanerl
van elf.

De voorkamer, vroeger salon van de familie Mozart, is vol
van autografen, herinneringsstukken, eerbewijzen aan het genie
enz. Het Mozartalbum bevat de composities, gedichten en portretten,
die aan den meester werden opgedragen door souvereinen of door
invloedrijke personen van alle standen, staatslieden, geleerden,
letterkundigen, kunstenaars. Bescheidener reizigers hebben met
hun handteekening een gansche bibliotheek van registers gevuld. Het
vreemdelingenboek, dat gewoonlijk zoo banaal is, heeft hier een ander
karakter gekregen; men schrijft er eerbiedig zijn naam in, als in
een sterfhuis. Noord-Amerikanen nemen in grooten getale aan dezen
pelgrimstocht deel, en men ziet hun groote, fiere letters U. S. A. op
alle pagina's van het register.

Van Salzburg worden de toeristen al spoedig weggelokt naar het
mooie en terecht veelbewonderde Salzkammergut, dat tot de schoonste
gedeelten van de noordelijke Kalkalpen behoort en ook door gelukkige
Nederlanders op vacantiereizen zoo trouw wordt bezocht. Als men een
lijn wou trekken, die dat wondermooie plekje met zijn hooge bergen,
bekoorlijke meren en prachtige dalen begrensde, zou die moeten loopen
van Gmunden in het Noorden, gelegen tusschen Linz en Salzburg aan
de Traun, naar het gebied rondom Aussee in het Zuidoosten en naar
Mondsee even ten noordoosten van Salzburg.

Gmunden aan het Traunmeer is een badplaats van beteekenis, in
enkele uren van Weenen per spoor te bereiken, en als men dan de Traun
stroomop volgt, ontmoet men Ischl, de door vorstelijke personen zoozeer
bevoorrechte badplaats. Zij ligt op het kruispunt van de beide dalen
van het Salzkammergut; het Traundal gaat van daar zuidwaarts naar
den voet van den grootschen Dachstein, en naar het Westen voert het
Salzadal naar Salzburg.

Wat een heerlijke meren is het Salzkammergut rijk, en hoezeer is
er door stoombootverkeer voor het gerief en gemak, en vooral voor
het natuurgenot van de reizigers gezorgd! Op het verrukkelijke
Wolfgangmeer, het groote Attermeer, op Mondsee en Traunsee en
Grundlsee, overal doen reeds stoombooten geregeld dienst. Wonderlijk
mooi ligt ook de Hallstättersee tusschen de hooge voorbergen van
den Dachstein, waar de interessante zoutstad Hallstatt aan ligt,
met de schilderachtige huisjes en de beide kerken, die alle als aan
den bergwand schijnen te kleven.

Ten oosten van den Dachstein verrijst de witglanzende Grimming,
een berg, dien men lang voor den hoogsten van Stiermarken heeft
gehouden. De Alpen bij Hallstatt sluiten nog als een kostbare parel
het Gosaumeer in, verwonderlijk schoon gelegen tusschen de grillig
gevormde Dolomietbergen en, met den Dachstein op den achtergrond,
een onvergetelijk tooneel vormend.

Voor een reis in Tirol is en blijft Innsbruck een altijd weer te
loven en te prijzen centrum; het klinkt haast als een banaliteit nog
te zeggen, dat het schilderachtig is gelegen, waar die uitdrukking
zoo dikwijls in den mond en in de pen wordt genomen voor plaatsen,
die niet in de verste verte met Innsbruck kunnen wedijveren. Midden
in het hooggebergte ligt het, en de bergreuzen van 2000 meter kijken
in de straten der stad neer.

Innsbruck is nog eens echt een stad voor toeristen. Ze strijken er neer
van allerlei soort, de verwende stedeling, die de Alpen het liefst
maar van beneden beziet en de tegen alle weder geharde bergklimmer,
die boven lang heeft geteerd op den karigen kost van de sennhutten
en die nu wel weer eens ter afwisseling de welbehagelijkheid wil
voelen van een wel verzorgden disch, waaraan uiterlijk en naar het
substantiëele dat er wordt geboden, niets ontbreekt. Aan kunstgenot
kan men in dat tiroolsche middenpunt ook zijn hart ophalen, zoowel
als aan de historische herinneringen der oude gebouwen.

In de eerste helft der 13de eeuw treedt Innsbruck reeds als stad op
en werd door hertog Otto I van versterkte wallen voorzien, terwijl
hertog Otto II aan de plaats in 1239 door een privilege stedelijke
rechten schonk.

Van dien tijd af verheugde Innsbruck zich voortdurend in de gunst
der landsvorsten, tot eindelijk hertog Frederik er zijn residentie
vestigde, waarna ook zijn zoon hertog Sigismund te Innsbruck zijn
hofhouding hield. Onder keizer Maximiliaan bereikte de stad, die in
1490 van hem nieuwe privileges kreeg en tot hoofdstad van het land
verheven werd, een hoogen trap van bloei.

Er kwamen onvergankelijke kunstwerken binnen hare muren tot
stand. Zelfs zware schade, door branden, aardbevingen en pestepidemieën
kon de stad niet tegenhouden bij haar snelle opkomst, die in de 18de
eeuw onder de regeeringen van keizer Karel VI, Maria Theresia en
Jozef II nog eens een schitterend hoogtepunt bereikte.

De gebeurtenissen van het jaar 1809 verbreidden Innsbruck's naam met
dien van Andreas Hofer door de gansche beschaafde wereld; maar snel
herstelde zich de stad van de ellende der napoleontische oorlogen,
en zij heeft in de tweede helft der 19de eeuw de schitterendste
periode van haar ontwikkeling doorgemaakt. De met elk jaar toenemende
omvang der stad en het daarmee gelijken tred houdend aantal inwoners,
het groote aantal nieuw gebouwde openbare inrichtingen en het steeds
zich uitbreidend net van moderne middelen van verkeer getuigen van
dien bloei. Thans ligt het eenmaal zoo bescheiden vlek als centraal
punt in het spoorwegverkeer, van waar de groote lijnen uitgaan naar
het Oosten en het Westen en het Zuiden.

De drukste verkeersader der stad is de Maria-Theresiastraat, waar
men een prachtig gezicht heeft op de bergreuzen ten noorden van
Innsbruck, oprijzend als uit de stad zelve. De straat komt in het
Noorden uit in de Herzog-Friedrichsstraat, sluit aan den zuidkant
bij de Wiltener wijk aan en is daar door den triomfboog afgesloten,
een trotsch gedenkteeken, opgericht in 1765 door de bewoners van de
stad ter herinnering aan de aankomst van keizerin Maria Theresia en
haar gemaal Frans I.

De Herzog-Friedrichsstraat behoort tot Innsbruck's oudste wijk. De
stedelijke torens en het glinsterende huis, "Das goldene Dachl",
wekken herinneringen aan het verleden. Van het mooie, met schilder-
en beeldhouwwerk versierde balkon van het huis zagen eenmaal vrouwen
neer op in tournooien strijdende ridders. De uitbouw met vergulde
dakpannen werd door Maximiliaan I aangebracht. De overdekte gewelven
en de aangrenzende straten, Hofstraat, Reuzenstraat en Stolstraat
vertegenwoordigen het oude Innsbruck. Vooral de Hofstraat ziet er
nog echt middeleeuwsch uit.

Als kunstinstituut staat in de stad de Franciskaner of Hofkerk
bovenaan. Ferdinand I begon den bouw in 1554 en voltooide hem tien
jaar later. Het inwendige van de hofkerk is tot een museum van echte
kunstschatten geworden; beroemd zijn de ijzeren beelden, waaronder
dat van koning Arthur.

Maar de natuur is toch eigenlijk de sterke trekpleister naar de
omgeving van Innsbruck. De lokaal-trein,  die ook de Innsbruckers zelf,
zoo goed als de stroomen toeristen in de bergen brengt, rijdt van Hall
over Innsbruck naar Igls ten zuiden der stad, het liefelijke Igls,
waar onze koningin ook een paar keeren eenige weken heeft vertoefd. Dan
voert de spoorweg naar het Stubaidal en in de gletscherwereld. Maar
in alle dorpen van het middelgebergte bij Innsbruck zorgen aardige
oude herbergen en ten deele ook reeds zeer moderne hotels voor de
versterking van des reizigers inwendigen mensch. Men voelt zich in
hooge mate behagelijk in de oude gelagkamers, waar het crucifix hangt
met het kleine huisaltaar eronder, met gemaakte bloemen en tinnen of
bont gekleurde kandelaars erop, terwijl aan de deuren vrome prenten
hangen, en bloemen in potten de diepe vensterbanken versieren. De
scheiding tusschen de boeren en de heeren is in die dorpsherbergen
streng in acht genomen. Wie het volksleven wil leeren kennen, treedt
niet binnen in de heerenkamer, maar in het boerenvertrek met de groote,
groene kachel. Al is de grond er niet altijd volkomen schoon en de
lucht zoo dik van tabaksrook, dat ze wel te snijden is, dat heeft men
er wel voor over, om vroolijke liedjes en geestige zetten te hooren.

Het tiroler volk is niet gedrukt geworden door de overmacht van de
bergreuzen om hen heen. En toch, wat zijn de menschenwoningen nietig
en klein bij wat daar oprijst aan rotsen en bergen! Denk eens aan den
Ortler! Suldenthal en Trafoithal heeten de beide dalketels, die links
en rechts van den geweldige liggen, beide grootsch en indrukwekkend en
toch gezellig gemaakt door uitstekende hotels. Tegenover den Ortler
stijgt de weg in scherpe krommingen tegen het Stilfserjoch omhoog,
den hoogsten Alpenpas van Europa.

Zoo'n weg is een triomf, maar hoeveel meer is dat de Arlbergspoorweg,
die bij Landeck hooger de Inn op begint! Over rivieren en steile bergen
en afgronden heeft hier de mensch den ijzeren weg gelegd, om na een
langen, langen tunnel door den Arlberg in het kalme, liefelijke land te
komen, rondom het vorstendommetje Liechtenstein, door een stuk Rijndal
naar Bregenz te stoomen, en daar het heerlijke gezicht te genieten op
het meer van Constanz of het Bodenmeer, dat den Rijn in zich opneemt,
om hem gezuiverd en gekalmeerd weer van zich te laten gaan.

Slaan wij nog even, vóór wij afscheid nemen van deze schoone streek,
een blik op enkele punten van het heerlijke tiroolsche land. Als
wachter staat er op de grens van Tirol en Stiermarken de Groszglockner,
een reus in de Oost-Alpen. Daar is men midden in het gebied der Alpen,
en ze doen er zich in al hun grootschheid voor. In die bergwereld
ligt ook het Zellermeer met de bekende bedevaartplaats Zell am See,
en aan den Tauernspoorweg als eindpunt Bad Gastein, de badplaats
van vorsten, zoo als men haar wel zou kunnen noemen. Het is een
betooverend mooi oord, waar de natuur haar woest en grootsch karakter
nog niet heeft verloren ondanks al de weelde, die de menschen er heen
hebben overgebracht. De waterval van wel 150 meter hoogte bruist er
in al dieper sprongen neer tusschen reuzenhotels en badpaviljoens,
die als zwaluwnesten tegen de hellingen van den steilen boschrijken
dalketel kleven.

De spoorlijn, die ten noorden van den Groszglockner door de Pinzgau
loopt, heeft aan zijn noordzijde al spoedig een veel toegankelijker
bergland, het Kaisergebergte of Der wilde Kaiser, de keten van de
noordtiroolsche Kalkalpen tusschen Salzach en de Inn.

De spoorweg, van Weenen komend, bereikt het Inndal bij Kufstein,
en langs Hall en Innsbruck gaat het stroomop te midden van het
prachtige hooggebergte. Bij Oetz komt van het Zuiden het grootste
der zijdalen van de Inn, het Oetzdal, tot aan de rivier, het dal,
dat een welverdienden naam heeft in de tiroolsche Hoogalpen, en
waar de Groote Stuibenwaterval in twee sprongen van 160 M. naar
omlaag bruist. Veel andere Stuiben of Stuifbeken vormen kleinere,
zeer mooie vallen. Waar het dal zich verbreedt, ligt Landeck, en de
spoorlijn zegt daar het dal vaarwel. Het verdere verkeer stroomop
gaat over den rijksweg naar Finstermünz op de grens van Zwitserland.






End of the Project Gutenberg EBook of Kijkjes in het land van keizer Frans
Jozef, by Frederike J. van Uildriks

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK LAND VAN KEIZER FRANS JOZEF ***

***** This file should be named 21947-8.txt or 21947-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/2/1/9/4/21947/

Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed
Proofreading Team at https://www.pgdp.net/


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH F3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.