The Project Gutenberg EBook of Rikke-tikke-tak, by Hendrik Conscience

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org


Title: Rikke-tikke-tak

Author: Hendrik Conscience

Translator: Maria Posenaer

Release Date: April 20, 2011 [EBook #35917]

Language: Esperanto

Character set encoding: ISO-8859-1

*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK RIKKE-TIKKE-TAK ***




Produced by Andrew Sly, David Starner, and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net.
Thanks to the Esperanto-Fondajho Cesar Vanbiervliet for
providing the original book.







RIKKE-TIKKE-TAK

HENDRIK CONSCIENCE


  el la Flandra lingvo
  esperantigis
  MARIA POSENAER.

  Rekomendita de la
  INTERNACIA UNUIGHO DE ESPERANTAJ
  VERKISTOJ.

1912



Tiu chi libro estas havebla che la tradukintino:

Kroonstraat, 45, Borgerhout-Antwerpen

  (Belgujo)

Prezo: Fr. 2.00 (Sm. 0.800)




Antauparolo.


Kiam, antau kelkaj monatoj, aperis en la lokaj jhurnaloj la unuaj
artikoletoj aludantaj la centan datrevenon de la naskigho de
Conscience, mi sentis min tre felicha esti Esperantistino, kaj tuj
mi faris projekton: Mi ankau, lau mia maniero, lau mia povo,
honoros la plej grandan el niaj Flandraj romanverkistoj; mi
resonigos lian gloran nomon tra la tuta mondo, tradukante,
Esperanten, unu el liaj verkoj.

Mia elekto ne dauris longatempe. Al la festorganizontoj mi lasas la
zorgon, rememorigi per brila procesio liajn historiajn romanojn,
tiujn romanojn en kiuj la Flandraj herooj ghis morto bataladas por
la akiro au la konservo de siaj plej sanktaj rajtoj. Kaj kiel ajn
granda estas mia admiro por «la Leono de Flandro», «Jakobo de
Artevelde», «la Kerloj de Flandro» kaj aliaj epopeoj, mi preferis
kunvivi kun Conscience pli pacajn okazajhojn, kies scenejo estas la
erikejo, lia amata Antverpena erikejo. La charma «Rikke-tikke-tak»
plene nin forportas en tiun regionon, kiun Conscience tiel volonte
kaj amplene prikantis.

                *       *       *       *       *

La glora autoro de tiu rava verketo kaj de pli ol cent aliaj
romanoj, preskau chiuj egale belaj kaj kortushaj, naskighis en
Antverpeno la 3an de Decembro 1812a, en la popola havenkvartalo[1].
Lia patro, Pierre Conscience, estis Franco el Besançon, kaj servadis
en la imperiestra shiparo. Trifoje li estis kaptita de la Angloj;
fine li akiris sian liberecon, kaj enloghighis en Antverpeno, kie
li funkciis kiel subinspektoro de la imperiestraj konstruejoj. Li
edzighis kun Flandra virino; ilia unua infano estis Hendrik Conscience.

Malforta, malsaneta estajho estis la knabeto. La familia kuracisto
antaudiris ke li pene vivos ghis la sepa jaro; sed se li atingos
tiun dangheran aghlimon, li certe plifortighos. Kaj efektive, ghis
la agho de sep jaroj, la infano restis terure malforta. Li ne
kapablis marshi, ech ne per helpo de lambastonoj. Apud la fenestro,
kushante sur tablo au sidante en alta kusensegho, li pasigis la
longajn tagojn de sia mizera vivo, dum li vidis la petolajhojn kiujn
faris sur la strato liaj gajaj samaghuloj.

Du jarojn post la naskigho de Hendrik, dua filo eniris la vivon;
tute male je la unua, li estis tre forta kaj sana. La patrino plene
sin dedichis al la kompatinda malsanulo; shi rakontis al li mirigajn
rakontojn, kiuj aperigis, antau la okuloj de la knabeto, la
felichan mondon de la angheloj, al kiu li ankau deziris alflugi.
Kaj la patro, siavice, rakontis impresigajn aventurojn el la
marmilito.

Intertempe la Napoleona potenco falis, kaj Pierre Conscience,
senigita je sia funkcio, devis serchi aliajn vivrimedojn. Lia edzino
starigis spicovendejon, dum li mem achetis difektitajn shipojn, kies
restajhojn, post malkonstruo, li revendis. Krom tio, li faris
komercon de malnovaj libroj.

La juna Hendrik trovis baldau plej grandan ghuadon en tiuj
forlasitaj volumoj, amasigitaj en la subtegmentejo. Komence li nur
rigardis la bildojn, sed post kiam lia patro lin instruis legi, lia
spirito des pli vastighis ju pli lia korpo estis malforta. Avide li
tralegadis tiujn forigitajn literaturajhojn, kiuj, kune kun la
edukado de lia patrino, naskis en la intelekto de la knabeto tiun
imagon, tiun fantazion, kiu igas liajn verkojn tiel charmaj.

De post la sepa jaro la knabo plifortighis kaj kun sia frato
vizitadis la lernejon, kie li faris mirindajn progresojn. Je tiu
tempo mortis la kara patrino.

La patro lasis grandparte al la Naturo la zorgon korpe kaj spirite
eduki la infanojn. Ili partoprenis lauplache la ludojn de la
najbaraj knaboj. Vespere tiuj chi kunighis antau la domo de
Conscience. Sur la sojlo, meze de siaj kunuloj, la antaudestinita
infano ekzercis sian imagforton per la rakontado de longaj lokaj
historioj, kiuj kvazau ensorchis liajn auskultantojn. Kaj chiutage
la rakontoj plilongighis per novaj, de la rakontanto elpensitaj
okazajhoj.

Ankau la teatra arto allogis la junan Conscience; dum du jaroj li
estis fidela vizitanto de tiuj subteraj marionetludejoj, nomitaj
«Keloj de l' Pulchineloj», en kiuj, po du cendoj[2], oni povis ghui
chiujn impresojn de teatra prezentado.

Conscience estis dekjara kiam lia patro decidis transloghighi en la
kamparon; ekster la tiamaj Antverpenaj remparoj, che izola loko
nomita la «Verda Angulo», li konstruis, per ruboj de shipoj, tute
simplan lignan dometon. En tiu silenta kaj ripoziga rifughejo, for
de la urbaj bruoj, la estonta romanverkisto pasigis kelkajn el siaj
plej belaj jaroj. Tie efektive naskighis en li tiu varma amo al la
naturo kiu tiel forte montrighas en chiuj liaj verkoj. Pli ol iam
forlasite al si mem, la knabo estis profunde impresata de la beleco
de la kamparo, de la melankolia charmo de la Flandraj ebenajhoj.
Ravate li pasigis la tagojn, observante la vivon de l' bestetoj kaj
kreskajhoj; chiu mateno alportis al li novan kauzon de admiro: la
levigho de la suno, la aromricha aero, la fresha roso, la vekigho de
la birdoj, la kresko de l' burghonoj, la apero de l' folioj, la
malfermigho de l' florkronoj, la zumado de l' insektoj kaj la
murmurado de la ventoj; chiuj tiuj impresoj igis Conscience la
delikata poeto, la paca revulo kaj sincera kredulo, kiu, en sia
sentema kaj pura animo malfermita al chiuj noblaj sentoj, kreos ian
tagon tiom da charmaj kamparaj rakontoj.

                *       *       *       *       *

Tri jaroj preterpasis en tiu shajna indiferenteco, kiu tamen tiel
ege influos la estontecon. Tiam la patro de Conscience reedzighis,
li vendis la dometon de la Verda Angulo, kaj la tuta familio
transloghighis al Borgerhout. Infanoj naskighis tiel multnombraj
ke, malgrau la shparemo de la nova edzino, la laboro de la
eksmaristo ne plu sufichis por ilin nutri; kaj la malplej junaj
filoj devis elekti profesion. Hendrik, la malfortulo, la klerulo,
farighos instruisto, kaj lia pli forta frato, charpentisto.

En tiu tempo ekzistis en Borgerhout iu lernejo, kies direktoro estis
lerta pedagogo. De li, la juna Hendrik ricevis chiujn necesajn
konojn, kaj baldau farighis lia helpanto. La direktoro, rimarkinte
lian neordinaran emon, instruis al li la anglan lingvon. Poste
Conscience eniris alian instruejon, en Antverpeno, samtempe kiel
lernanto kaj instruanto, kaj fine, kiel subinstruisto, la tiame tre
konatan kolegion de S-ro Delin, nur vizitatan de la nobelaj kaj
richaj knaboj. Multe suferis la juna instruisto pro sia modesta
ekstermoda vestmaniero. Lia patro pri tiu punkto ne estis milda;
hejme devis ja manghi la multnombraj gefratetoj.

En tiu instruejo funkciis ankorau Conscience, kiam lin atingis la
memorindaj okazintajhoj de la jaro 1830a, en kiuj li tuj ageme
partoprenis. Je la unuaj pafoj, li forlasis sian profesorseghon, kaj
kuris al la liberigo de la patrujo. En sia verko «la Revolucio de
1830a», li rememorigas inter aliaj faktoj chiujn okazajhojn de sia
militista vivo. Multaj el ili estas malgajaj. En la batalo de
Loveno[3] li estis vundita.

Dum la migradoj de la juna soldato tra Kempenlando, li konatighis
kun la Flandraj kamparanoj, li pristudis iliajn morojn, kaj
malkovris, sub la maldelikata suprajho, la noblecon de ilia
karaktero. Li kunvivis ilian vivon, kaj vespere, che la familia
tablo, li charmis ilin per sia rakonttalento. Tiu vivado en
Kempenlando dum lia militservado decidige influos lian estontan
verkadon.

Dum forpermeso por viziti siajn gepatrojn, li konatighis kun S-ro
Jan Delaet, kiu al li konigis la literaturon. Ankau Conscience
volis fari versojn. Reirinte al sia regimento, li, en chiuj liberaj
momentoj, sin tute dedichis al verkado; li estis la «poeto» inter la
soldatoj, kaj lia patro kun granda bedauro kaj timo pri l'
estonteco, eksciis tiun inklinon. Conscience, en tiu tempo,
versfaris ankorau franclingve, sed tiuj estis nur esploroj sur
necerta kampo.

                *       *       *       *       *

En 1836a, Conscience povis fine reiri en la civilan vivon. La
infano nun estis viro, kiun sperto igis forta je korpo kaj spirito.
Li revenis Antverpenon, en la gepatran domon, kaj vizitis
seninterrompe la tiamajn junajn pentristojn kaj verkistojn. Li
amikighis kun Theodoor Van Rijswijck, la Antverpena popola poeto;
tiu chi incitis lin alighi al la artamanta klubo «Olijftak», kiu
tiam reprezentis la Flandran skolon en ghia plej nobla celado. Ghiaj
anoj entuziasme klopodis por la renovigho de Flandro kaj la
revivigho de nia tiam tiel subpremata gepatra lingvo. Sed por
farighi ano de tiu societo, la kandidato devis prezenti provajhon.
Je tiu tempo Conscience estis trovinta malnovan kronikon, priskribon
de la Nederlandoj, de la Firenzano Guicciardini. Kaj li deziris
verki skizon pri la disrompado de sanktfiguroj en Antverpeno, en
1566a. Li komencis franclingve, sed li ne estis kontenta pri sia
laboro. Senkuraghigite, li forjhetis sian skizon, kiam, preskau
nekonscie, li skribis la vortojn: «Het was in den jare 1566, ...»
(Estis en la jaro 1566a). Kaj subite lia plumo kuris sur la papero,
la frazoj sekvis la frazojn, dekkvin paghoj plenighis. Ili estis la
antauludo de lia unua verko «Het Wonderjaar» (la Jaro de l'
Mirindajhoj).

La legado de tiu unua chapitro naskis grandan entuziasmon che la
klubanoj. Kaj sammaniere, chapitro post chapitro, la malgranda provo
farighis fama historia romano. Dank' al la helpo de malavaraj
amikoj, ghi povis esti presata (1837a).

Sed intertempe la juna verkisto devis vivi. Lia patro, kiel Franco,
bedaure estis observinta lian eniron en la Flandran literaturmovadon.
«Mia patro forgesis,» diris Conscience mem, «ke mia patrino estis
Flandranino, ke mi estis edukita flandre kaj kreskis inter
Flandranoj en la Flandra lando. Li tiel ofte kaj akre al mi
riprochis mian personan inklinon, ke mi fine forlasis la gepatran
domon kaj enloghighis en gastejo. Tiam, senigite je chiuj vivrimedoj,
mi danke akceptis oficeton che la provinca administracio. Tage mi
kunmetis ciferojn, kaj nokte mi verkis novajn librojn.»

Kaj efektive, la sukceso de «la Jaro de l' Mirindajhoj» lin estis
incitinta verki duan volumon, «Fantazio» (prozajhoj kaj versajhoj),
kaj tuj poste la faman «Leono de Flandro», lian chefverkon.

Tie chi mankas al ni la loko por, pashon post pasho, sekvi
Conscience kiel homon kaj verkiston. Ni diru nur ke komence li
renkontis multajn malfacilajhojn en la batalo por la vivo. Premita
de mizero, li ech dubis pri sia talento, kaj farighis ghardenisto
che sia amiko, la tiam tre konata kulturisto Van Geert. Sed
ghardenisto li ne restos, almenau ne en la kulturejo de Van Geert.
Li kreskigos florojn, belajn florojn literaturajn, en la ghardeno de
la malfelicha Flandro!

Post belega funebra parolado, de li farita, flandralingve, che la
tombo de la Direktoro de l' Akademio de Belartoj, Conscience estis
komisiita de la Registaro por verki Historion de Belgujo. Je la sama
tempo li farighis registristo che la Akademio; dum dekkvar jaroj li
okupadis tiun funkcion.

En la jaro 1857a, Conscience transloghighis al Kortrijk (Okcidenta
Flandro, apud la Franca landlimo), kaj funkciis tie dum dek jaroj,
kiel distrikta komisario. Malbona vento estis blovinta el la Sudo;
senditoj de Napoleono IIIa propagandis che la limloghantoj por
aligho al Francujo. Tial la Ministro pri Internaj Aferoj sendis en
tiun regionon la patrujaman Conscience, la konvinkitan Flandranon,
kies popolaj rakontoj devos pli ol chio alligi la loghantojn al ilia
patra tero.

En 1868a, Conscience estis nomata konservisto de la Reghaj Muzeoj
de Belartoj, en Bruselo. Antaue oni estis lin nominta profesoro pri
Flandra literaturo che la Universitato en Gent, sed Conscience estis
rifuzinta tiun altan profesion, char li timis, ke la okupado de la
romanverkisto malutilos al tiu de la profesoro.

                *       *       *       *       *

Pri la verkaro de Conscience, ni ripetos kelkajn vortojn diritajn de
la autoro mem:

«Mi volis igi chiujn miajn librojn legataj de la popolo. Verkante,
mi chiam prenis kiel provilon la intelekton kaj la edukadon de la
simplaj homoj. Mi nenion skribis, kion la popolo ne povis kompreni.
Chiam mi evitis flati la pasiojn kaj plibeligi la malvirtojn, por
prezenti malbonajn agojn kiel plachajn kaj allogajn.»

Kaj efektive la popolo legis la librojn de Conscience, kaj ghi amis
la verkiston kaj la homon kiu donis al ghi tiun noblan ghuadon.
Neniu autoro spertis saman popularecon. En la plej malgrandaj
vilaghoj de Kempenlando, de Flandro au Brabanto, chie kie aperis
Conscience dum siaj multnombraj esplorvagadoj, chie li tuj estis
rekonata kaj aklamata, kaj oni citas multajn anekdotojn pri tiuj
improvizitaj elmontroj.

Liaj simplaj rakontoj charmis ne nur la Flandrajn gelegantojn. La
plimulto el ili estis sinsekve germanen, anglen, italen kaj francen
tradukataj. Kiam aperis la centa libro de Conscience, en 1881a,
grandaj festoj estis organizitaj en Bruselo; el chiuj partoj de la
lando alvenis societoj por honori Lin kiu igis sian popolon legi.
Kaj la urbo Antverpeno sciigis ke ghi starigos lian statuon. Du
jarojn poste, la bildo estis inaugurata, dum, en Bruselo, la granda
homo, morte malsana, kushis sur sia lito.

Antau ol turni tiun finan paghon el la vivo de Conscience, ni diru
ankorau kelkajn vortojn pri lia familio. En 1842a li estis
edzighinta kun la Antverpenanino Maria Peinen. Sinjorino Conscience
diris ofte pri sia edzo: «Li estas la plej bona el la homoj. Neniam
mi audis de li malafablan vorton.» Du filoj kaj unu filino
naskighis, la tuta ghojo de la gepatroj. Kaj terura sortfrapo
forrabis samtempe la du knabojn. Tifusa epidemio regis en la
chefurbo. La pli juna filo malsanighis. Kaj la alia, dudeksepjara,
lau la konsilo de la patro forlasis Bruselon por eviti la infekton.
Sed baldau alvenis telegramo: «Venu baldau, Hildevert estas
mortanta.» Kaj la malfelicha patro alvenis nur por fermi la okulojn
de sia filo. Alia telegramo lin revokis Bruselon. Du tagojn poste,
la dekdujara Hendrik ankau estis mortinta.

Post tiu kruela frapo, la granda verkisto restis kvazau neniigita.
Lia famo, lia gloro, al kiu ili ankorau utilus! Kaj chiujn
memorajhojn, manuskriptojn, admiresprimojn de eminentuloj el la tuta
mondo, li pro malespero forbruligis.

Lia filino, Maria, edzinighis kun la konata Flandra poeto Antheunis,
kaj iliaj charmaj gefiloj plibeligis la lastajn jarojn de la avo.

Ili chirkauis lian mortliton, kiam, la 10an de Septembro 1883a,
la granda geniulo elspiris la lastan spiron.

La urbestraro de Antverpeno lin enterigis kvazau princon. Imponanta
monumento staras sur la tombo de la granda homo, sed pli grandan
monumenton li havas en la memoro de la Flandra popolo, kiu dankas al
li la rehonorigon de sia lingvo kaj la realtighon de Flandro.

                *       *       *       *       *

Kaj nun, cent jaroj preterpasis de post la naskigho de la malsaneta
infano en la Pompstraat, tiu infano kiu farighis unu el la plej
famaj inter la Antverpenanoj. Kaj Antverpeno lin prifestos. Brila
procesio traveturos la chefajn stratojn de la urbo. Chiu charo
reprezentos ian karakterizan paghon el liaj verkoj. Lia tuta verkaro
estos lukse eldonita. Kantato resonigos per dolchaj sonoj lian
memoron. Povu ankau chi tiu tradukajho de unu el liaj plej belaj
idiliaj rakontoj porti ghis malproksime, tra la tuta Esperantista
mondo, la gloran nomon de nia kara Conscience!

  Marto 1912a.
  M. P.


PIEDNOTOJ:

[1] Chiujn detalojn pri la vivo de la granda verkisto mi
cherpis el la libroj: «Hendrik Conscience», de George Eeckhoud,
flandren tradukita de W. D. Leen, kaj «Het leven van Hendrik
Conscience aan het volk verteld» (La vivo de Hendrik Conscience
rakontata al la popolo), de A. Hans.

[2] fr. 0.04 = Sm. 0.016.

[3] Leuven--Louvain.




Rikke-Tikke-Tak




I.


Ne estas antau longe kiam mi vizitis la farmbienon, en kiu
komencighas la rakonto de Rikke-tikke-tak; ghi staras ankorau inter
Desschel kaj Milgem, je dekduo da mejloj orienten de Antverpeno, kaj
estas enloghata de terkulturistoj, kiuj apenau memoras la nomon de
Jan Daelmans.

Kiel ajn pentrinda estas tiu domo, ghi tamen prezentas nenion
rimarkindan: sempervivoj kaj muskoj verdigas ghiajn bruletigitajn
tegmentojn; ghiaj elpecetighintaj muroj sin kashas malantau
karesanta foliajho; porkoj saltetas apud la sterkamaso inter
kokbirdoj kaj kolomboj, kaj pli malproksime, en la bovejo, oni vidas
tri brilpurajn bovinojn kiuj machadas molajn trifoliojn...

Sed plej belaj apud la izolita farmdomo estas la nemezurebla
erikejo kiu etendighas laulonge de ghia fasado ghis malproksime
trans la horizonto; la rivereto, kiu malantau ghia florghardeno
alrapidas al la marchherbejoj,--kaj la verdaj aleetoj de alnoj kaj
salikoj, kiuj akompanas la fluon de l' arghentsimila erikejvejno;
ankau la senlima blua chielo, la mistera zumetado de la griloj kaj
la amema kantsonorado de l' birdoj, kiuj elektis tiun izolitan
farmejon kiel patrujon kaj ripozejon.

                *       *       *       *       *

Okazis dum frua mateno de la jaro 1807a; la sundisko ne jam
levighis super la erikeja ebenajho, kaj apenau oni audis jen kaj
jen birdon ekkantantan la antauludon de la belega matenkanto de l'
naturo. Ankau en la interna chambro de l' farmejo regis ankorau
profunda noktsilento; nur fajreto brulis kraketante en la vasta
fajrejo; la horlogho daurigis sian senripozan tiktakon, kaj pli
malproksime en duonombra angulo, bruetis la unutona ronkado de
shpinrado.

Apud tiu shpinilo trovighis knabino kun stranga eksterajho. Lau sia
vizagho, shi shajnis proksimume deksesjara; shia vestajho estis ne
senmakula, ech plighustadire senzorga; sed la esprimo de shia pura
vizagho havis ion fremdan, ion noblan, kiu kaptis la atenton de l'
observanto kaj neeviteble, per movo de kompato, lin altiris al la
knabino. Bela oni ne povis shin nomi; shi estis ja pala kiel
travidebla marmoro, kaj shiaj gagatnigraj okuloj,--kiam de sub la
longaj okulharoj ili jhetis fajrersimilan rigardon,--shajnis
maldolchaj kaj malagrablaj. Sed venis ankau momentoj, dum kiuj shi,
kvazau frenezulino, lasis malrapide kaj submetighe vagadi la
malviglan pupilon;--dum kiuj shia vizagho kovrighis per gaja rideto,
kvazau en shia koro parolis vocho ghojiga;--kaj tiam, tiam shi
estis bela kiel alabastra bildo de l' velkanta floro, kiu malfermas
ankorau sian kalikon por la suno, kvankam la vermo jam tramordetis
ghian radikon.

De antau unu horo shi sidis tie antau la shpinrado, kvazau shi
estis parto de la ilo, tiel neatente shi shovis la linon inter siaj
fingroj: profunda revado shin estis chirkauinta en nubo; la materia
mondo estis por shi malaperinta kaj nun chiela ghojo brilis sur shia
vizagho.

Kia ghojiga penso suprenighis tiam el shia koro ghis shia ridanta
vizagho? Shi mem ne sciis.--Vidu, shi malfermas sian belan bushon:
shi kantas! Rava devas esti tiu kanto, se ghi esprimas shian
emocion; shia vocho estas dolcha kaj preskau neaudebla kiel la
malproksima sono de arghenta trinkpokalo; sed fremda kaj stranga
estas shia saltetanta kantajho,--shi kantas:

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

Kaj tiam shi denove enighas en sian misteran meditadon.

Dum la junulino, kun klinita kapo, tie sidis antau la shpinilo, kaj
en memforgeso shajnis enprofundighinta, maljuna virino venis de la
shtuparo en la chambron. Lau la mastra rigardo kiun shi direktis al
la estingita fajro kaj al la knabino, shi povis esti neniu alia ol
la farmmastrino. Shia okulo tuj flamis pro kolero, kaj, irante al la
revanta knabino, shi donis al shi tiel fortan vangofrapon, ke la
surprizita revantino preskau falis de sia segho.

«Kio!» kriis la farmistino. «Vi mallaboremulino! Ekbruligu la
fajron! Rapide, au mi prenos bastonon por veki vin, mallaborema
kreajho!»

La junulino starighis kaj iris al la fajro, por plenumi la brutan
ordonon de la farmestrino; shi kredeble estis alkutimigita de longe
je tia kruela agmaniero, char shia marmorsimila vizagho atestis nek
doloron, nek suferon; nur sur unu el shiaj vangoj ardis rugha
makulo, kiu sufiche montris ke la ricevita frapo shin estis dolore
kontuzinta.

Tuj kiam la farmmastrino vidis la fajron flamantan sub la kaldrono,
shi iris al la shtuparo kaj kriis kiel eble plej laute:

«Levighu, vi mallaboremuloj! au mi venos por malsuprenirigi vin,
dormuloj! Nu, Trien, Barbel, Jan! levighu, estas la kvara!»

Malmultajn minutojn poste la vokitoj venis malsupren. Koncerne la du
knabinojn, ili estis la filinoj de la mastrino kaj eble estis iom
malpli ol dudekjaraj; cetere, same kiel la plimulto el la
kamparaninoj, ili estis vastkorpaj kaj fortikaj, sen ia distingigho.

La knabo, kiun lia patrino estis nominta Jan, ne havis pli ol deksep
jarojn. Lia vizagho havis trajtojn maldelikatajn, sed estis regula
kaj vira; liaj esplorantaj rigardoj kaj movighema vizagho atestis,
ke, kvankam la naturo ne donacis al li grandan inteligentecon, li
estis tamen bela kaj vigla knabo. Liaj bluaj okuloj kaj longaj
blondaj haroj metis sur liajn vizaghtrajtojn stampon de boneco kaj
de dolchaj sentoj, kiuj efektive kushis en lia koro.

Li sola iris al la knabino, kiu staris apud la fajro, kaj diris al
shi per mallauta vocho:

«Bonan matenon, Lena!»

Al tio vocho ankorau pli mallauta respondis:

«Bonan matenon, Jan. Mi dankas vin.»

Antau ol chiu en la farmejo iris al sia laboro, la kafo estis
metata sur la tablon, kaj la farmmastrino detranchis por chiuj
iliajn buterpanojn. La juna Lena ricevis kiel sian porcion pecon da
pano, kiu ne estus suficha por satigi infanon. Tamen, shi ne shajnis
tion rimarki, kaj ech shiaj okuloj ne plendis pri la krueleco de la
mastrino. Jan rigardis Lena kun profunda kompato; kaj kiam li
rimarkis ke la pano de la knabino estis preskau tute manghita, li
anstataumetis parton de sia pano, chiufoje kiam lia patrino estis
deturninta la okulojn.

Post la matenmangho Jan eliris el la domo kun siaj fratinoj por
komenci la chiutagan laboron. Lena restis che la farmejo kun la
mastrino, por stari kun shi apud la buterbarelo, dum la hundo turnos
la radon.

Tuj kiam la lakto estis vershita en la barelon kaj chio estis preta
por la buterfarado, la mastrino eliris por irigi la hundon en la
mashinon, sed trovis ghin mortinta en sia ejo. Tiam shia malbona
furiozo ne plu havis limojn, shi enkuris kvazau frenezulino, frapis
la malfelichan Lena sur la vizaghon, shin pushis en la chambron, kaj
nur tiam kriis:

«La hundo estas mortinta, vi knabinacho! Vi hierau ne donis al ghi
nutrajhon; sed mi lernigos tion al vi. Chi tien!...»

Kaj tiam shi rekomencis tre kruele frapi la silentantan junulinon,
dum shi ekkriis:

«Silentu ghis kiam vi krevos, obstina azenino! Chu vi parolos? Au
mi disrompos al vi brakojn kaj krurojn!»

«Mastrino,» diris Lena, kvazau indiferente, «mi hierau donis
manghajhojn al la hundo. La telero staras ankorau plena antau ghia
kagho.»

«Kiel, la telero plena?» kriegis la farmmastrino. «Hipokritulino!
Hodiau matene vi metis la nutrajhon en la teleron. Chu vi pensas ke
mi ne konas viajn ruzojn? Sed vi pentos tion. Nun vi mem kuros en la
butermashino. Antauen! kaj rapide al la rado!»

Vershajne tia nova malbonago kauzis al Lena grandan timon, char shi
ektremis en chiuj membroj, kaj staris meze de la chambro kun klinita
kapo kaj pendantaj brakoj, kiel kondamnitino, kiu estas kondukota al
la eshafodo. Tamen, shi ne diris unu vorton.

La pacienca submetigho de la knabino ne plachis al la farmmastrino:
pro sia subpremata furiozo shi tiris branchon el la branchfasko kiu
kushis apud la fajrejo, ghin levis, kvazau shi per ghi volus frapi
Lena sur la kapon, kaj ripetis sian ordonon:

«Nu, rapide al la butermashino! Chu vi iras au ne?»

Lena malrapide fleksighis sur ambau genuoj, petege etendis la
manojn, direktis siajn nigrajn okulojn ploreme al sia persekutantino
kaj diris:

«Ho, kompatu min! Mi kuros en la mashino; sed, pro Dio, ne plu frapu
min!»

Je tiu momento, la pordo vivege malfermighis, kaj Jan rapide eniris
en la chambron; li kuris al Lena, shin restarigis kaj diris kun
subpremata kolero al sia patrino:

«Ho, patrino, kiel vi kapablas esti tia? Estas chiam same: mi neniam
povas iri al la kampo, ne audante vin alkriegi kaj insulti tiun
malfelichan Lena kvazau beston. Se vi nepre volas shin mortigi,
mortfrapu shin per unu frapo! Chu vi do ne vidas, ke shi estas
malsana kaj ftizas?...»

Je tiuj lastaj vortoj larmoj shprucis el la okuloj de la knabo, kaj
li aldiris petante:

«Ho, patrino, lasu shin trankvila! Se ne, mi diras tion al vi: kun
la unuaj soldatoj, kiuj preterpasos, mi kuniros, kaj plu neniam vi
revidos min!»

«Mi diras ke shi kuros en la buterigilo! Tio lernigos al shi pereigi
la hundon!» kriis la farmmastrino.

«Kion vi diras, patrino?» kriis Jan kun timo kaj indigno. «Shi?
Lena? kuri en la buterigilo! Ho, ho, patrino, tio estas troa.
Rapide, diru al mi, chu vi forlasas tiun malbonan ideon,--rapide,
rapide!»

«Vidu lin tremantan, la frenuzulon!» diris la patrino moke ridante.
«Kaj kion vi farus?»

«Auskultu, patrino,» respondis Jan kun seriozo, kiu faris grandan
impreson sur la farmmastrinon, «se Lena iras en la butermashino,
tiam mi foriras de tie chi, ech se vi min ligus per katenoj....
Kredu min, patrino, au mi tion jhuros per terura jhuro!»

Nun la mastrino ankau tremis pro subpremita kolero; kauzis al shi
frenezan furiozon, ke shi devis klinighi antau la minaco de sia
filo. Li estis la sola viro en la farmejo, kaj havis jam sufiche da
fortoj kaj sperto por plenumi en la terkulturo la taskon de sia
mortinta patro. Lia foriro estus la ruinigho de la farmbieno.--Dum
la mastrino klinigis la vizaghon de la junulino per siaj flamaj
rigardoj, shi kriis:

«Nu, ke shi tiam foriru el mia cheesto. Levighu, mallaboremulino!
kun la blanka bovino al la vojrando--kaj ke mi ne plu vidu vin
antau la kvara, au mi maldolche trafos vin!--Kaj vi, Jan, diru al
Trien, ke shi venu por buterigi.»

Lena eliris malrapide el la chambro por preni la bovinon el la
stalo. Alveninte che la pordo, shi turnis la kapon kaj jhetis el
siaj brilantaj nigraj okuloj malrapidan kaj malviglan rigardon al
Jan, kvazau shi volis diri:

«Dankon, dankon,--vi protektas mortantinon! Mi preghos por vi kiam
mi estos alveninta en la chielo.»




II.


Jen marshas Lena kun la bovino por serchi laulonge de la rivereto
la forgesitan herbon. Shi kondukas la beston per la shnuro kaj
promenas malrapide antau ghi sur la vojeto. Alveninte che loko, kie
la erikejo limtushas la malaltajn marchterojn, kaj estas samtempe
ombrita de alnarbetoj kaj movighantaj juniperoj, Lena deflankighas
kelkajn pashojn de la vojeto. Tie chi staras fago, kiu eble estis
semita de birdo; char kiel ajn malproksimen oni povas vidi, oni ne
plu renkontas foliajhon similan al ghia. Che la piedo de la alta
fago, Lena eksidas teren; shi profunde klinas la kapon, senmove
rigardas malsupren, ellasas la shnuron kaj refalas en sian kutiman
revadon.

Nun, en la libera aero, sub la nemezurebla chielo, shi desharghas
sian koron de l' entenita malghojo; shia busho ne plendas, neniu
sopiro eliras el shia brusto; sed mallauta fluo de brilantaj
akvoperloj rulighas sur shiajn genuojn. Longe, tre longe dauras
shia doloro; tamen, shiaj larmoj iom post iom malpliighas, kaj fine
shi relevas la kapon. Shi direktas sian malsekan pupilon chielen kaj
kantas, kvazau shi sendus preghon al Dio:

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

Kion do povis en la busho de Lena signifi tiu mistera kaj stranga
kanto? Vane oni pri tio demandus al shi klarigon; char shi mem estis
nekonscia kial shiaj lipoj, sen shia scio, konstante ripetis la
saltetantajn vortojn de la kanto. Shi ankau ne memoris ke iu estus
iam antau shi kantinta la kanton, kaj ech kredis ke ghi, sen
antaua kauzo, kun rimo kaj ritmo estis formighinta en la fundo de
shia koro. Ghi nun estis parto de shia mistera estajho, kiel dua,
nur por shi komprenebla vocho; kvankam la kanto nenion klaran
esprimis al shia spirito, shi tamen amis ghin kiel richan fonton de
konsolo kaj plidolchigo de sia sufero, kaj shi kutimis, en chiuj
momentoj de ghojo au malghojo, ghin uzi kiel esprimon de siaj plej
profundaj emocioj.

Tiel potenca estis la kanto sur shian propran animstaton, ke shi,
post kiam shi estis ghin diversfoje kaj kun pli kaj pli gaja tono
ripetinta, shajnis tute forgesi ke shi estis destinita por perei kaj
morti sub kruelaj agadoj. La sorcha Rikke-tikke-tak lumigis shian
vizaghon per ripozo kaj paco; shi tiam malrapide levighis, kondukis
la bovinon iom antauen al pli tauga vojrando, kaj trakuris la
erikejon ghis sabla monteto, kiu iom pli malproksime altighis super
la nemezurebla ebenajho.

Sur la supro de tiu nuda sablomonto, estis enpremita la formo de
sidanta homa korpo. Sendube Lena tre ofte vizitis tiun lokon; char
shi nun ankau sidighis sur la teron kiu portis la premsignon de
shia korpo. Kun antauenklinita kapo, kun la malstrechitaj brakoj
sur la genuoj, shi direktis sian nigran pupilon al bluighanta punkto
che la senlima horizonto.

De tiu punkto, eble malproksima urbo, shajnis eliri vojo, kiu kun
chiuspecaj kapricaj kurbighoj trazigzagis la erikejon kaj, flanke de
la farmejo, perdighis en la marchherbejoj. Al la apenau videbla
komenco de tiu vojo la okuloj de Lena estis senmove direktitaj; shi
tie sidis kiel la orfino de l' fishkaptisto, kiu de la supro de la
dunoj superrigardas la kvietan maretendajhon kaj kun timeganta koro
atendas barkon kiu neniam plu revenos! Sed ne estis tute same por
Lena; shi ankau atendis ion, sed ne sciis kiun nek kion shia koro
deziras. Shi, vere, chiam rigardadis sur la vojon, kaj eble kushis
en shi la sekreta espero, ke lau tiu vojo alvenos savonto; sed shi
konis neniun en la mondo; centoj da vojaghantoj povus preterpasi, ne
vekante shian atenton. Chu shi do estis freneza? Ho, tute
ne,--kvankam la filinoj de la farmmastrino shin nomis la
frenezulino.

Pro senchesa doloro kaj sub la premegado de l' malbona akcepto, Lena
estis al si kreinta vivmanieron por si mem. Shiaj nekomprenitaj agoj
shajnis ja ofte porti la stampon de l' frenezeco; kaj tamen, pro tiu
senchesa pripensado, shia spirito estis delikatighinta, kaj shia
imago estis akirinta mirindan potencon. La sekretaj emocioj, kiuj
suprenighis el shia brusto, neniel estis detruintaj shian jughadon;
shi pripensis kaj meditis chion kio al shi okazis, sed la rezulto de
shia pensado chiam en shi restis enfermita. Por kio utilis al shi
inteligenteco kaj prudento? Chu shi ne estis destinita al certa
konsumigho?

La suno jam lumigis la okcidentan deklivon de l' sablomonteto; jam
estis de longe posttagmezo, kaj Lena sidis ankorau tie, direktante
sian fiksan rigardon al la bluighanta punkto. Shi malsatis kaj tion
ja sentis; shiaj intestoj certe dolore sin sentigis... Sed shi
restis sidanta.

Je tiu momento juna kamparano penetris singarde tra la alnarbetaro,
laulonge de l' rivereto; kelkfoje li deturnis la kapon al la
farmejo, kvazau li timis ke oni vidos lin, kaj fine alvenis che la
fago, kie la junulino estis vershinta siajn larmojn.

Tiam, sin turnante al la sabloduno, li metis ambau siajn manojn al
la busho, por doni al sia vocho difinitan kaj limigitan direkton,
kaj kriis:

«Lena! Lena!»

La knabino levighis kaj alproksimighis kun malrapidaj pashoj al la
juna kamparano, kiu per la fingro montris al shi, ke shi sidighu
apud li. Tiam li prenis de sub sia kitelo tranchajhon da nigra pano
kaj pecon da lardo, distranchis tiun chi lastan per sia tranchilo en
pecetojn sur la panon, kaj, ghin prezentante al la junulino, li
diris mallaute, dum li metis krucheton da biero kontrau
juniperarbeton:

«Lena, jen manghajho kaj trinkajho.»

La junulino lin rigardis kun profunda dankeco kaj komencis efektive
manghi la nutrajhon, dirante per mallauta vocho:

«Jan, Dio vin rekompencos, char vi protektas min en mia mizera vivo.
Dankon pro via dolcha amikeco.»

Intertempe la brusto de la juna kamparano estis premita de doloro;
li nenion diris, kaj rapida larmo fluis el liaj bluaj okuloj, ghis
kiam Lena, finmanghinte, metis sian manon sur lian shultron kaj
komencis kun li la jenan interparoladon:

«Jan, mia bona amiko, ne chagrenighu pro mi. Viaj larmoj pli doloras
min ol la frapoj de via patrino.»

«Pardonu shin pro mi. Char se vi mortus ne preghinte por shi, ho,
tiam post chi tiu vivo ne estus por shi chielo... Shi estas tamen
mia patrino, Lena. Pardonu do al shi.»

«Estas nenio por al shi pardoni, Jan; en mi ne estas malamo, ech ne
memoro pri la sufero. Mi jam chion forgesis.»

«Ne trompu min, Lena. Kiu povas forgesi tiajn malbonajn agadojn?»

«Mi jam pli ol unu fojon diris tion al vi, kaj vi ne komprenas min,
char mi mem ne komprenas kiamaniere mi vivas. Dum oni man- kaj
piedfrapas min, mia korpo sentas ja doloron, sed mia spirito restas
libera, kaj ghi daurigas revadi pri io duba kaj nekonata, kio
preterflugas antau miaj okuloj, kaj karesas min. Tiuj revoj estas
la nutrajho de mia animo;--per ili mi chion forgesas: ili parolas al
mi pri alia, pli bona vivo kaj kredigas al mi, ke mi ne chiam restos
orfino. Chu Dio en la chielo farighos mia patro, au chu mi revidos
mian patrinon, antau ol morti? Mi ne scias!»

«Viaj gepatroj estas mortintaj, Lena. Mia patrino ofte diris tion
al mi. Sed pro tio ne estu malgaja: vidu miajn brakojn, kiel fortaj
ili jam estas! Ankorau kelkajn jarojn, kaj mi estos viro. Ho, vivu
ghis tiu tempo, Lena! Mi laboros por vi de l' mateno ghis la
vespero, ech se mi eterne devus esti via servisto.»

«Mia servisto, vi!... Tio ne okazos, Jan. Rigardu mian vizaghon, kaj
diru, kion vi vidas en miaj travideblaj vangoj?»

La juna kamparano metis ambau manojn antau sian kapon, kaj diris
enbushe kun dolora ekghemo:

«La morton, la morton!»

Longa silento regis nun sub la tremetantaj juniperoj, ghis kiam Jan,
prenante la manon de Lena, shin jene alparolis:

«Lena, vi neniam konis viajn mortintajn gepatrojn; de via infaneco
vi estis edukata de mia patrino, kaj vi travivis pli da sufero kaj
doloro, ol dek homoj povus elporti. Se tio daurus, vi mortus, mi
tion konfesas kun plorantaj okuloj; sed se de nun oni lasus vin
trankvila kaj bone agus al vi, chu vi ne daurigus vivi?»

«Daurigi vivi?» ripetis Lena, «kiu konas la horon de sia morto? Mi
komprenas kion vi volas fari.--Kial pro mi eksciti vian patrinon kaj
altiri sur vin shian malamon?»

«Kial!» kriis Jan kun duonkolera esprimo. «Kial? Ho, mi nescias;
sed, kredu min: se vi havas fiksan ideon, revon, kiu tute plenigas
vin, mi ankau havas ideon, kiu chiam akompanas min, che la plej
peniga laboro same kiel dum la plej profunda dormado. Tiu ideo,
estas ke mi devas kompensi por vi la malbonajhojn kiujn faris al vi
mia patrino. Ho, Lena, mi ne parolas tiel bele kaj konvinke kiel vi;
sed, pro Dio, ne dubu pri tio: de post la tago de via morto Jan ne
plu laboros, kaj baldau, en la tombejo, li kushos sub la tero apud
vi! Kaj se vi demandus min kial, mi ne povus doni al vi klarigon.
Sub mia kitelo batas koro kiu sentas chi tion: vi estas malfelicha
orfino,--tio al mi sufichas. Daurigu do vivi, Lena, ghis kiam mi
estos plenkreska kaj plenagha; tiam mia laboro...»

«Hejmen kun la bovino!» subite kriis de malproksime minacanta vocho.

Jan levighis, rigardis petegante en la okulojn de Lena kaj malaperis
inter la alnarbetaro, dum li dolche diris:

«Mi tuj venos al la farmejo. Iru kviete, shi ne frapos vin!»

Lena prenis la bovinshnuron en la manon kaj enpashis malrapide la
vojeton al la farmejo.




III.


En la vilagho Westmal[4] staris malgranda forghejo, en kiu kvar
viroj, la mastro kaj tri laboristoj, sin okupis pri diversaj
forghlaboroj. Tiom kiom ebligis la bruo de l' fajliloj kaj marteloj,
oni tie parolis pri l' imperiestro Napoleono kaj pri liaj grandaj
agoj. Unu el la helpantoj, al kiu mankis du fingroj de la maldekstra
mano, jhus komencis gravan rakonton el la milito de Italujo, kiam
subite du rajdantoj haltis antau la forghejo, kaj unu el ili kriis
al la forghistoj:

«Chi tien, amikoj! oni hufnajlu mian chevalon!»

La laboristoj rigardis scivole la du fremdulojn, kiuj nun desaltis
de siaj chevaloj. Oni facile povis rimarki ke ambau estis
militistoj, char unu el ili havis profundan cikatron tra sia vizagho
kaj portis rughan rubandon sur sia vesto; la alia, kvankam ankau
vestita per richaj burghaj vestajhoj, shajnis submetita al li kaj
prenis la bridon de lia chevalo, kun la demando:

«Che kiu piedo, kolonelo?»

«Antaue, maldekstre, leutenanto!» estis la simpla respondo.

Dum unu el la helpantoj prenis la chevalon kaj ghin kondukis en la
hufstalon, la kolonelo eniris la forghejon, ghin atente
chirkaurigardis kaj prenis lauvice diversajn laborilojn en la
manon, kvazau li provis rekoni kelkajn da ili. Kaj efektive li
baldau trovis kion li serchis: per unu mano li tenis nun pezan
prenilon kaj per la alia martelon, kaj rigardis tiujn ilojn kun
nekomprenebla rideto, kiu tiel mirigis la laboristojn, ke ili restis
kun malfermita busho rigardantaj la fremdulon.

Intertempe la fero estis metita en la fajron; la balgoblovilo
ghemis, kaj brilaj fajreroj chirkauis la flamajn karbojn. La
laboristoj staris pretaj, kun la marteloj en la manoj; la mastro
prenis la feron el la fajro kaj komencis la lauritman forghbruadon.

Tiu gaja muziko shajnis tre emocii la kolonelon; li auskultis kun
ghoja esprimo sur la vizagho, kvazau alloga kordludado sonis en
liaj oreloj. Tamen, kiam oni estis tuj deprenonta la hufferon de l'
amboso, por provi ghin che la piedo de la chevalo, fierega malshato
sin montris sur lia vizagho;--li prenis el la manoj de la mastro la
prenilon kun la fero, tiun chi remetis en la fajron, kriante:

«Ne tiel! Kiel maldelikatan vi farus? Nu, gaje, knabo, blovu nur!»

Dum oni plenumis lian ordonon pro respekto kaj chiu lin kun miro
rigardis, li demetis sian veston kaj nudigis siajn muskolhavajn
brakojn. Kiam la fero estis blanke varmigita, li ghin metis sur la
amboson. Tiam, prenante la manmartelon, same kiel _fajrolaboristo_[5],
li gaje kriis al la helpantoj:

«Atentu, viroj! Mi batas takton, ni forghos huffereton tian, ke la
chevaloj de l' imperiestro ne havas pli bonajn. Nu! Atentu la
kanton!

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fer' malmolighas,
      Kor' kuraghighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

Nu, rigardu tiun huffereton!»

La laboristoj rigardadis la belan kaj delikatan hufferon kun
malfermita busho kaj kvazau mutighintaj. Nur la mastro shajnis
pensi pri io alia kaj de temp' al tempo skuis la kapon, kiel iu, kiu
enprofundighis en dubon. Li pliproksimighis al la fremdulo, kiu nun
jam estis ree surmetinta sian veston; sed kiel ajn atentege li lin
rigardadis, li tamen shajnis ne rekoni lin.

Rapide nun la chevalo estis hufnajlita, kaj jam atendis antau la
forghejo por preni sian rajdanton. La kolonelo donis al la mastro
kaj al chiuj laboristoj afablan manpremon, kaj metis du orajn
Napoleonojn sur la amboson, dirante:

«Unu por la mastro,--unu por la helpantoj. Trinku vi chiuj gaje je
mia sano!»

Poste li surchevalighis kaj kun sia kunulo antauen rajdis en la
vilaghon.

La du fremduloj estis apenau malaperintaj malantau ia angulo, kiam
la laboristoj kune sin turnis al la mastro kaj lin rigardis kun
demandanta mieno.

«Kolonelo, kolonelo!» murmuris unu el ili, «mi diras ke la viro
estas forghisto, au estis. Mi estas certa ke vi konas lin, mastro!»

«Verdire», respondis la mastro, «en mia vivo mi nur konis unu
personon, kiu kun tiom da rapideco kapablis forghi tian malpezan kaj
delikatan hufferon. Kaj se mi ne eraras, la kolonelo estas neniu
alia ol Karel van Milgem, kiun kutime oni nomis Rikke-tikke-tak.»

«Chu li eble estas la gaja forghisto de Westmal?» diris unu el la
laboristoj. «Mi multe audis pri Karel Rikke-tikke-tak; sed tiu
estis ebriulo, malsprita drinkemulo, kiu ofte malordigis la tutan
vilaghon. La kolonelo shajnas multe tro respektinda viro. Estas
neeble!»

La mastro sidighis sur la amboson kiel iu, kiu sin preparas por
rakonti, kaj jene parolis al la helpantoj:

«Amikoj, nia tagsalajro estas chiuokaze dekoble perlaborita; ni ne
plu laboros antau la ripoztempo. Auskultu kaj jughu vi mem. La
kolonelo estas certe Karel van Milgem. Antau proksimume dekses
jaroj loghis tie chi, en tiu sama forghejo, juna viro, kiu estis
edzighinta kun belega kamparanino el la chirkauajho de Moll. Ili
tiel amegis unu la alian, ke la tuta vilagho miris pri tia chiela
edzigho. Karel van Milgem, char tiu chi viro estis li, laboris de l'
mateno ghis la vespero, tiom ke shvito gutetis de lia frunto, kaj
char la tutan tagon li kantis che l' amboso tiun saman strangan
kanteton, kiun tiel bone konas la kolonelo, oni inter la amikoj lin
nomis Karel Rikke-tikke-tak. Kontenta li estis chiam, humora en
chiuj siaj respondoj, kaj neniam eliris el lia busho vorto kiu ne
gaje ridigis. Pro tio, ne estis en Westmal unu homo tiom amata de
chiuj kiom Karel, la gaja forghisto. Jam Karel estis de kelkaj jaroj
edzighinta, ne havante infanojn, kiam subite li rimarkis ke li
baldau estos patro. Nun lia ghojo ne plu havis limojn; la stranga
kanto de Rikke-tikke-tak ne chesis sin audigi de l' mateno ghis la
vespero, kaj tie chi kaj tie oni ektimis, ke Karel povus frenezighi;
char pro ghojo li ne plu povis kvietighi. La tago fine venis: Karel
ighis patro de charma filineto; sed, ho ve! lia malfelicha edzino ne
plu levighis. Shi kushas en la tombejo;--vi ja scias, kie staras la
fera kruceto. De post tiu malfelicha momento, Karel ne plu estis la
sama viro; li lasis la martelon kushanta apud la amboso, ekbruligis
sian fajron ne plu du fojojn chiusemajne kaj komencis drinki,
kvazau li volus sin memmortigi. Chiuj liaj kantetoj estis
forgesitaj, kaj li tiel senmore vivadis, ke li farighis la skandalo
de la tuta vilagho. Kiam li revenis hejmen, ebria kaj kolera, li
kutime agis kvazau frenezulo; sed la servistino, kiu loghis che li
por prizorgi la infanon, konis certan rimedon por trankviligi lin.
Shi metis lian filineton sur liajn brakojn,--kaj, kiel ajn ebria
estis tiam Karel, li kvietighis per la vido de sia infano kvazau
per nekonata sorchpotenco. Tiam li gaje ridis kiel antaue, metis la
infanon sur sian genuon, kaj, shin rajdigante kvazau sur chevalo,
li chiufoje kantis ankorau kun nova ghojo sian strangan kanton de
Rikke-tikke-tak. Ke Karel iam estis farighinta tute malbona viro, mi
ne kredas; chiu sufiche sciis, ke la morto de lia tro amata edzino
estis la kauzo de lia chagreno kaj de lia drinkemo; kaj chiufoje
kiam Karel devis preteriri la tombejon kaj la feran krucon, ech kiam
li estis tiel ebria ke li ne plu kapablis stari, tamen larmoj
elshprucis el liaj okuloj, dum chiuj tion vidis. Tial oni tre
kompatis lin, kaj la najbaroj, sen lia scio, provizis lian infanon
per chio. Tiu vivmaniero estis daurinta proksimume tri jarojn, kiam
Karel grave malsanighis kaj sufiche longatempe devis resti en sia
lito. Liaj amikoj, helpatoj de la pastro, tiel bone estis admonintaj
lin dum lia malsano, ke li shajnis tute resanigita je sia drinkemo;
sed alia ideo estis en li naskighinta. Li volis forlasi la vilaghon,
kie la tombo de lia edzino tro ofte sin al li prezentis; kaj, ne
dirinte al iu ajn kien li volis iri, li vendis sian forghejon,
kunprenis ian frumatenon sian kvarjaran infanon tra la erikejo, kaj
restis for. Neniam, de tiu tempo, ni audis ion pri li au lia
infano.»

«La kolonelo estas Karel Rikke-tikke-tak; tio ne estas pridubebla!»
kriis unu el la laboristoj.

«Certe, li estas van Milgem mem,» daurigis la mastro. «Li prenis
multajn ilojn en la manon: tiuj kiujn mia patro au mi faris au
achetis, li chiujn indiferente demetis, sed chiujn laborilojn kiuj
estas konservitaj el la forghejo de Rikke-tikke-tak, li rigardis kun
emocio;--vi ja bone tion rimarkis,--kaj ankau lia Kempenlanda
lingvo, lia lerteco en la forghado kaj super chio lia kanteto! Jes,
jes, li estas knabo el nia vilagho... Kiu tion dirus, kolonelo!»

Dum en la forghejo oni tiele daurigis paroli pri Karel
Rikke-tikke-tak, la du fremduloj estis enirintaj la gastejon _la
Krono_, estis enstaligintaj siajn chevalojn kaj iom manghintaj;
poste la kolonelo sole forlasis la gastejon, piediris sur la grandan
vojon kaj alfrapis che la sekretario de la komunumo. Li estis
kondukata en apartan chambreton kaj atendis sufiche longe, antau ol
la sekretario revenis de la kampo kaj malfermis la pordon de la
chambro kun profunda solena klinigho, dirante:

«Sinjoro kolonelo van Milgem, via humila servanto. Pardonu al mi,
ke mi...»

Sed la kolonelo ne lasis al li la tempon por pliaj ghentilajhoj,
kaj, afable prenante lian manon, li demandis:

«Nu, amiko, kion vi eksciis? Chu mia infano estas trovita?»

«Ne, sinjoro kolonelo, ne jam,» respondis la sekretario senkuraghe.

«Ve!» ghemis la militisto, malespere metante la manon sur la
frunton, «chu mi do devus forlasi mian tutan esperon?»

«Sinjoro kolonelo,» rediris la sekretario, «bonvolu auskulti miajn
klarigojn, kaj vi opinios ke, anstatau perdi chiun esperon, ni
vershajne alproksimighas al la malkovro de la vero. Je via lasta
vizito vi lasis al mi sufiche da mono por ke mi ne shparu kostojn
por enketoj, kaj vi povas kredi ke mi nenion preterlasis por meriti
vian favoron kaj la promesitajn mil frankojn. Jen tio kion mi
eksciis. Kiam Karel van Milgem (la sekretario profunde klinighis
antau la kolonelo) forlasis Westmal kun sia kvarjara infano, li
diris al neniu kien li intencis iri; eble li mem tion ne sciis. Tiam
mi per vi sciighis kaj trovis konfirmite per miaj esploroj, ke en
Weelde, apud Turnhout, li konfidis sian infanon al ia maljuna
lernejestro, Pieter Driessens, kiu ekster la vilagho vivis sole kaj
izolite kun sia edzino. Karel van Milgem estis doninta al la
adoptintaj gepatroj de sia infano malgrandan feran keston en kiu
estis enshlosita la vendmono de lia forghejo, kaj kiun la du
maljunuloj okaze de bezono povis malfermi, por ke al la infano kaj
al ili mem ne manku io necesa. Tiam Karel van Milgem estas foririnta
al Holando, kie, lau vershajno, li eniris militservadon sub la
komando de la Franca generalo Pichegru. Certe estas, ke de tiu tempo
li ne plu zorgis pri sia infano. Tion almenau rakontis al mi la
enloghantoj de Weelde, kiuj estas konintaj Pieter Driessens.»

«Tiuj homoj ne scias kion ili diras, amiko,» interrompis lin la
kolonelo, «mi skribis ech du fojojn el Egiptujo por informighi pri
la stato de mia infano. Chiuj miaj leteroj restis sen respondo; kaj
kiam, post la morto de Kleber, mi revenis Francujon, kaj estis fine
al mi permesite veni persone por viziti mian infanon; kiam kun
malkvieta koro mi galopis tra la erikejo kaj alproksimighis al la
loko kie mi estis lasinta mian filinon,--mi nur trovis cindramason!
Al vi diri kion mi sentis antau tiu terura vidajho, estas neeble,
sekretario: vi ankau havas infanojn... Feliche mi audis el la
busho de kelkaj kamparanoj, ke Pieter Driessens kun la malgranda
Monica sin estis savinta el la brulado, kaj foririnta por peti
almozojn.»

«Tio estas vera, sinjoro kolonelo; la edzino de Pieter Driessens
cindrighis; li sola, portante la malgrandan Monica sur la dorso kaj
feran kesteton sub la brako, sukcesis sin savi el la flamoj. Tiam li
ricevis belan rekomendleteron por almozpeti kaj forvojaghis kun sia
adoptita infano, por peti helpon en la vilaghoj. Mi scias per
fidindaj informoj, ke oni vidis lin almozpetantan kun la malgranda
Monica en Ravels, Merxplas, Beerse, Arendonck kaj Rethy; sed de kiam
li forlasis tiun lastan vilaghon, li estis sola: oni vidis lin sen
la malgranda Monica en Meerhout, Olmen, Balen kaj Moll, kie li
malsanighis kaj mortis. Nur de antauhierau mi konas la lokon kaj
la tagon de lia morto. La sekretario de Moll sendas al mi lian
mortateston kaj aldiras, ke en la poshoj de la bruldetruita
Driessens[6] oni nenion trovis, kio povus retrovigi la postsignon de
l' infano, kiun, li tion scias, mi senhalte serchadas. Li ankau ne
parolas pri la fera kesteto. Chu vi kredas, sinjoro kolonelo, ke
Pieter Driessens estis kapabla por fari ion malbonan al via infano
au shin forlasi en la erikejo au la arbaroj?»

«Ho, neniam!» respondis la kolonelo, «li iam estis mia instruisto
kaj restis chiam mia plej bona amiko. Kiam mi venis che lin kun mia
infano kaj diris al li, ke mi volas iri Holandon por, kiel vi
supozas, preni servon che Pichegru, li mem petegis min ke mi lasu
mian Monica loghadi che li, tiom por lia propra plezuro en liaj
maljunecaj tagoj, kiom por la bono de l' infano, char sen tio mi
estus devigita shin konfidi al fremdaj manoj. Mi estas certa,
sekretario, ke li ie cedis la malgrandan Monica al bonaj homoj, kaj
donis la feran kesteton, lau mia intenco, al shiaj novaj adoptintaj
gepatroj.»

«Tio estas ankau mia konvinko, sinjoro kolonelo; kaj, char miaj
informoj kredigas min ke Monica devas esti inter Rethy kaj Meerhout,
mi intencis iri morgau al Moll kaj viziti chiujn chirkauantajn
vilaghojn kaj farmbienojn.»

«Nu, sekretario, mia amiko, faru kiel vi diras; via peno ne restos
sen rekompenco. Mi disponas ankorau kelkajn tagojn, kaj volas
ekprovi chu mi povas vin helpi. Hodiau vespere ni noktloghos en
Lichtaert, kaj morgau, je proksimume tagmezo, ni estos ankau che
la sekretario de la komunumo Moll, por konsilighi kun vi pri tio,
kion ni estas farontaj.--Ne shparu monon, mia amiko; prenu komfortan
veturilon kaj ne senutile lacigu vin pro mi. Do ghis morgau; Dio
havigu al ni felichan rezulton!»

Post tiuj chi vortoj la kolonelo starighis, premis la manon de la
sekretario kaj reiris al _la Krono_. Unu horon poste, du rajdantoj
eniris la vojon al Lichtaert.




IV.


La morgauan tagon, frumatene, kolonelo van Milgem kun sia
kunvojaghanto rajdis sur la ondlinia erikeja vojo kiu kondukas de
Lichtaert al Moll.

La suno brilege radiis che la blua chielo kaj suprenigis el la sabla
ebenajho movighantan nebulvualon, kiu similigis ghin al brulanta
maro kun malprecizkoloraj flamoj. La karakteriza aromo de l' erikejo
kaj la odoro de la erikbulfajroj[7] plenigis la aeron; la cikadoj
kantis sian unutonan kanton, kaj mil aliaj bestetoj petolis inter
la floraro de l' erikejo. Chio tio potence impresis la sentojn de la
kolonelo: en tia aero li estis pasiginta siajn plej belajn jarojn;
chio, ech la delikata herbo, revenigis en lian memoron pensojn
emociantajn. Li do rajdis kun klinita kapo antau sia kunulo kaj,
profunde silentante, li lasis senatente pendi la bridon de sia
chevalo.

Dum pli ol unu horo la juna leutenanto respektis la silentadon de
sia superulo. Tamen, post tiu tempo li irigis sian chevalon flanke
de tiu de sia kunvojaghanto kaj diris kun konsolanta vocho:

«Kolonelo, forpelu do vian malghojon. Mi tre bone komprenas vian
deziron revidi vian infanon; sed viro kiel vi, kiu centfoje rigardis
sentime la malamikon kaj la morton, chu tiu lasus sin subpremi de
ordinara sufero?»

«Ordinara sufero?» respondis la kolonelo, «efektive, Adolf, ghi
estas ordinara sufero; sed pro tio ghi ne estas malpli profunda.
Bone komprenu tion, mia amiko: dum mia tuta vivo mi nur unu fojon
amis virinon. Kvankam shi estis kamparanino, shia memoro sekvas min
ech sur la batalkampon. Shi estas mortinta, la kompatinda Barbara!
sed shi lasis al mi infanon, la garantiajhon de nia amo, kiun shi
donis al mi je la kosto de sia vivo. Esti devigata timi ke la sola
produkto de nia edzigho eble vagadas almozpetante, suferas pro
malsato kaj honto, dum mi havas la rimedojn por shin por chiam
felichigi! Scii, ke mia Barbara eble el la chielo igas min responda
pri sia infano...»

«Kolonelo, kolonelo!» interrompis la leutenanto, «vi trofantaziigas
vian doloron; tio ne estas la rimedo por ghin malakrigi. Konsideru
do la aferojn kun kvieteco. Militisto havas ja sufiche da povo sur
sian koron por konsolighi pri malfelicho, ech pli granda ol tiu
chi.»

«Chu vi do pensas, Adolf,» rediris la kolonelo, «ke oni tiel facile
per fero chirkauas sian koron kiel sian korpon? Vi eraras. Mi scias
ke vi supozas vin sensenta, kaj vi chiam pri tio shajnas fiera. Vana
estas tamen via supozo. De antau dek jaroj vi forlasis vian
vilaghon, chu ne? Nu, diru al mi, se via okulo tie, che la
horizonto, subite ekvidus la dometon, en kiu loghas via maljuna
patrino, chu vi vershus larmojn au ne?»

La juna leutenanto silentis dum kelkaj minutoj kaj respondis kun
mallevitaj okuloj, kvazau li estus hontanta:

«Ho, mi surgenuighus kaj vershus larmojn, kolonelo!»

«Ha, tiam vi ankau facile komprenos, ke mi tute allasas min al la
espero revidi mian infanon kaj senghene vershus larmojn, se Dio
permesus al mi shin trovi. Sciu, Adolf: mi havas nek patrinon, nek
patron, nek fraton, nek parencojn; en la mondo ekzistas nur unu
estajho, al mi ligita per ligiloj de l' sango kaj de l' rememoro;
tiu estajho estas la infano de mia malfelicha Barbara. Shi mortante
donis shin al mi en miajn brakojn, kaj diris ankorau dum shi
ploregis: ho, chiam amu shin, amiko!»

La vocho de l' kolonelo estis dum tiuj vortoj farighinta tiel
sensona, ke la leutenanto, pro respekto al lia emocio, restis
malantaue kaj silentante malproksimighis de sia superulo. Tiu chi
baldau mem malakcelis sian chevalon kaj atendis sian kunulon. Tiam
li antauenmontris per la fingro kaj diris profunde kortushite:

«Adolf, se vi metus vian manon sur mian koron, vi sentus kiel
rapidege la sango fluas tra miaj vejnoj. Mia bona amiko, ne miru ke
larmoj brilas en miaj okuloj. Chu vi vidas tie, super la juniperoj,
altan fagon levantan sian imponantan supron apud la rivereto? Tiu
arbo audis mian unuan amvorton! En ghia ombro tremetanta knabino
ricevis mian timeman amkonfeson! Chio konas min chi tie: herbo,
eriko, akvo, arboj, chio salutas min per lingvo kortushanta. Venu,
malsuprenighu ni chi tie. Mi volas vidi, chu la shelo de la fago
konservis la signon de nia amo!...»

Dum kelkaj momentoj ili gvidis siajn chevalojn per la brido, ghis
kiam ili ne povis iri pli antauen kun la bestoj; tiam ili ligis
ilin chiu al iu arbo, kaj transsaltis la rivereton. Alveninte antau
la fago, la kolonelo kunigis siajn manojn, klinis la kapon kaj
rigardadis de sub siaj okulharoj la entranchitan signon, kiu brilis
al li renkonten, kiel saluto de lia Barbara.

Subite, kvazau mistera frapo estus lin trafinta, li starighis kaj
strechis la orelon al mallauta kaj malproksima bruo. La leutenanto
ektimis pri la movo de sia superulo kaj nevole metis la manon sur la
flankon kie kutime pendis lia glavo; sed deviganta signo ordonis lin
resti senbrua.

De malantau la alnoaleeto, kiu plilongighis laulonge de la
rivereto, lautighis nun kelkaj dolchaj, arghentecaj sonoj, kaj
baldau oni audis distingeble kvazau infanvochon, kantantan:

  «Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas,
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.»

Same senmova restis la kolonelo, post kiam la malproksima vocho jam
perdighis. Li vershajne atendis duan strofon de la kanto. Ne
audante ghin, li mem diris kun stranga mallauta tono:

  «Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fer' malmolighas,
      Kor' kuraghighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.»

Nenia sono lin respondis: la alnoaleeto restis muta. Li rapide iris
al la leutenanto, kaj, lin fortirante, li diris kun mallauta
vocho:

«Venu,--venu, mia amiko; chiuj miaj nervoj tremegas. Mi estas morte
kortushata. Estas mia Barbara, kiun vi audis, shia vocho, shia
kanto!... Kion vi al mi rezervas, ho Dio!»

Subite la kolonelo haltigis sian akompananton, kaj montris al li, ne
parolante, junan knabinon, kiu sidis sur la herbaro che la subajho
de kelkaj juniperarbetoj. Shi ne shajnis scii ke oni observis shin;
char shiaj grandaj nigraj okuloj fikse kaj senmove rigardis la
fagon, kaj che shia malfermita busho kurbighis la fingroj de shia
dekstra mano, kvazau shi volus forpeli chiujn bruojn de l' erikejo
por nur kapti unu solan.

La kolonelo faris movon por al shi alproksimighi, kaj nur tiam shi
kun timo rimarkis, ke nekonataj personoj per akraj rigardoj shin
observis. Tamen, shia timo tuj malaperis, kaj nepriskribebla rideto
albrilis de shia vizagho al la du fremduloj.

La kolonelo, venkita de malpacienco, iris al la junulino,
genufleksis apud shi, prenis unu el shiaj manoj, kaj demandis
tremante:

«Infano, kiu estas via nomo?»

«Lena,» estis la respondo.

Dolora krio elighis el la brusto de la militisto; li diris
malespere:

«Lena? Ho, chielo, ne estas shi!»

Dum tiu plendo larmoj shprucis el liaj okuloj, kaj li kashis sian
vizaghon per siaj manoj. La juna leutenanto volis helpi sian
superulon por restarigi lin, sed tiu chi dolche forpushis lin kaj
komprenigis ke li sen interrompo volis sin allasi al sia emocio.

Lauvice Lena rigardis la du fremdulojn kun demandanta vizagho, ghis
kiam shi audis ke la surgenuighinta viro maldolche ploras. Tiam shi
mem prenis lian manon kaj diris tiel delikate kaj kompate:

«Kiu estas la kauzo de via doloro, sinjoro? Chu la kanteto de
Rikke-tikke-tak vin suferigas? Mi ne plu kantos ghin.»

La kolonelo, emociita de la tono de shia vocho, perforte forvishis
la larmojn el siaj okuloj, kaj ankorau pliproksimighante al shi, li
demandis time kaj rapide parolante:

«Diru, knabino, kiu instruis al vi tiun kanton?»

«Mi ne scias,» estis la dolcha respondo. «Mi jam konas ghin de
longe; sed mi ne scias de kiam.»

«Chu vi ne rememoras, mia infano, ke, kiam vi estis tre juna, vi
chiam audis bruon kvazau de marteloj, kiuj lauvice falas sur
amboson?»

Lena ne respondis pri tiu demando; sed shiaj okuloj larghe
malfermighis, kaj per siaj ungoj shi frotis sian frunton, kvazau
shi volus el ghi eligi rememoron.

«Auskultu!» diris la kolonelo ankorau pli rapide. «Auskultu, chu
vi ne ofte tion audis?»

Li tiam frapis en sian manon per la tenilo de sia vipo, imitis la
frapadon de la marteloj sur la amboson, kaj kantis:

  «Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fer' malmolighas,
      Kor' kuraghighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.»

Terure tremis la knabino ghis la fino de la kanto; tiam shi ekkriis
kun ravanta ghojo:

«Jes, jes, Rikke-tikke-tak!»

Kaj shi ankau kunfrapis la manojn lau la ritmo de la kanto.

«Chu vi ne rememoras, knabino, ke viro rajdigis vin sur sia genuo
lau la ritmo de Rikke-tikke-tak?»

Lena metis la fingron al la busho kaj fermis la okulojn. Post
momento da silento shi diris mallaute, kvazau shi dubus:

«Tiu viro.... tiu viro.... estis mia patro?»

Je tiu vorto la kolonelo tremegis en chiuj membroj; li jam malfermis
siajn brakojn por chirkaupremi Lena; sed li haltis kaj demandis:

«Ho, infano, chu via nomo vere estas Lena? Pripensu bone... Chu vi
ne scias kiun nomon donis al vi la viro, kiam vi rajdis sur lia
genuo?»

Lena terenrigardis kaj pripensis unu momenton; tiam shi diris
malrapide:

«Li diris: kara... kara.... kara Monica!»

«Mia infano! mia infano!» kriis la kolonelo, tiel ke liaj vortoj
resonis trans la ebenajho,--kaj li chirkaupremis Monica en siaj
brakoj.

La junulino malrapide levis al li siajn gagatnigrajn okulojn, dolche
ridetis, kaj baldau, supermezure kortushita, shi apogis sin
senforte kontrau la batanta koro de sia patro.

Unu horon poste, la kolonelo, kun sia filino che sia brako, venis el
la alnarbetaro sur la vojon al Moll; la leutenanto sidis sur unu el
la chevaloj kaj kondukis la alian per la brido. Sur la pala vizagho
de Monica brilis nun delikata rugho kiel oni ghin vidas sur la
petaloj de blankaj rozoj; shi ne povis deturni sian rigardon de la
vizagho de sia patro kaj felichege alridis lin. Li karesis la
knabinon che shiaj kapo kaj shultro, kaj ofte haltigis shin por kisi
shian frunton.

Tiel ili antaueniris tra la erikejo, ofte haltante, ghis ili
ekvidis dekstraflanke la izolitan farmejon, kaj ne povis iri pli
antauen ne malproksimighante de ghi.

Certe, la kolonelo intencis ne meti unu piedon en la domon, kie lia
malfelicha filino estis suferinta tiel longan martirecon; precipe li
volis eviti la vidon de la malbona virino, kiu estis shanghinta la
nomon de la infano al shi konfidita por posedi la feran kesteton kaj
la trezoron enshlositan en ghi. Tial li kun ia malpacienco tiris
Monica per la mano kaj provis, per dolchaj vortoj kaj amaj karesoj,
altiri shian atenton kaj deturni ghin de la farmejo. Sendube Monica
estis al li chion rakontinta kaj parolinta, kun nekashita amo, pri
la juna kamparano, kiu tiel fidele kaj sinofereme shin protektis kaj
amis. La kolonelo ja konjektis ke shi ne sen chagreno adiaudiros
lin, kiu estis por shi frato kaj konsolanto dum shia maldolcha
suferado; sed, kiel ajn dankeme Monica estis parolinta pri Jan, shia
patro sentis ja profundan antipation por la filo de la kruela
turmentintino, kaj prefere estus rompinta por chiam chiujn rilatojn
kun la malbona familio.

Spite la zorgemo de sia patro, Monica subite fortiris sin el liaj
brakoj, turnis la vizaghon al la farmejo kaj restis tiele staranta
senmove.

La kolonelo respektis unu momenton shian profundan emocion; baldau
tamen li vidis multegajn larmojn elfluantajn el shiaj okuloj, kaj li
diris:

«Kara Monica, chu vi povas chagrenighi pro via foriro de loko, kie
oni tiel multe suferigis vin?»

«Chu li ne mortos?» shi sopiris.

«Ne pensu pri tio, mia infano. Eble je la komenco via forigho
chagrenos lin; sed li baldau konsolighos kaj forgesos vin.»

Neordinara fajro brilis en la okulo de la junulino.

«Min forgesi?» shi kriis. «Li forgesi sian fratinon? Ho, se mi povus
ankorau unufoje lin revidi!--Vidu, vidu, jen li estas! Jan! Jan!»

Kaj kvazau sago el la arko shi flugis tra la erikejo ghis la juna
kamparano, kiun shi estis ekvidinta, malproksime preterpasintan
inter la alnoj. Kun malfermitaj brakoj shi saltis al li renkonten,
dirante:

«Jan, mi foriras; malproksimen, malproksimen de tie chi.»

La junulo rigardis shin kun miro kaj shajnis ne kompreni shin. Shi
tamen montris per la fingro al la erikejo kaj diris:

«Vidu, jen venas mia patro. Tio estis la vocho, kiu chiam en mi
parolis.»

«Chu tiu richa sinjoro via patro?» murmuris Jan kun kreskanta
emocio.

«Jes, kaj mi ne plu nomighas Lena; mia nomo estas multe pli bela:
Monica!»

La juna kamparano, kiu nur tiam klare komprenis sian malfelichon,
ektremis kiel kano kaj senparole irigis siajn vagantajn okulojn de
la kolonelo al la knabino. Baldau li alkrochighante ekkaptis
alnotrunkon, kaj apogis kontrau ghi siajn kapon kaj shultron, dum
malghojaj larmoj elfluis el liaj okuloj.

Monica komprenis la doloron kiu traboris lian koron; shi jhetis
siajn brakojn chirkau lian kolon, kun dolcha perforto fortiris lian
kapon de l' arbotrunko kaj premis, la unuan fojon de sia vivo, ardan
kison sur lian frunton.

«Jan, Jan!» shi kriis, «ho, ne estu malghoja, mi ankorau ja
revenos. Al mi ankau tre doloras ke mi devas vin forlasi.»

Tiuj amelmontroj shajnis refortigi la junulon; kun pli silenta
doloro li nun rigardadis la plorantan knabinon, kies brako ankorau
chirkauis lian kolon... Sed nun la kolonelo interrompis subite per
sia alveno la elfluighon de ilia reciproka emocio. La patro nur
vidis en tiu sceno la ateston de amikeco inter du infanoj.
Alproksimighante la junan kamparanon, li prenis lian manon kaj
diris:

«Jan Daelmans, mi dankas vin pro via bona amikeco al mia infano. Se
iam vi bezonos ian protektanton, vi chiam en mi tian renkontos. Ni
iras al Moll, kaj de tie al Francujo. Ne chagrenighu, mia filo, pri
la felicho de Monica: tio ne estus bona viaflanke. Venu post la
tagmezo en Moll, en _la Aglo'n_, tie vi povos ankorau resti kelkajn
horojn kun Monica. Mi ja volas donaci al vi malgrandan rekompencon...»

Je tiuj vortoj li metis kelkajn Napoleonojn en la manon de la
kamparano. Anstatau shajni danka, Jan rigardis kolere en la okulojn
de la kolonelo, kaj ne shajnis kompreni kio okazis...

«Venu nun antauen, Monica,» diris la kolonelo al sia filino, «ni
devas rapidi. Moderigu vian chagrenon; baldau en Moll vi ja povos
ankorau sufiche longe kunesti.»

Kun brilantaj okuloj Monica prenis la manon de sia amiko kaj diris,
dum shi malrapide malproksimighis:

«Do ghis baldau, Jan, ghis baldau!»

La juna kamparano terenrigardis kaj restis kelktempe senmova. Kiam
li relevis la kapon, la kolonelo kun Monica estis jam malaperintaj.
Nur tiam li sentis ion pezan en sia mano; li rigardis la ormonerojn
per malshatanta ridacho, kaj forjhetis ilin malproksimen sur la
erikejon.

Li fleksighis che la subo de l' arbo kaj kashis sian vizaghon per
ambau manoj.

                *       *       *       *       *

Kelkajn tagojn poste bela poshtkalesho forlasis la vilaghon Moll.
Tri personoj estis en la veturilo: imponanta militisto, bela
fraulino, kaj juna oficiro, ilia kunvojaghanto.




V.


Ankorau unu horon, kaj la suno supershutos la erikejon per siaj
radioj; jam suprenighas la orientlumo; la mallumo forighas al la
okcidenta chielflanko; kelkaj malprecizaj bruoj antausciigas la
naturvekighon.

En la chambro de l' izolita farmejo la horlogho daurigas sian
senripozan tiktakon: la malghojiga noktsilento ankorau regas en ghi
seninterrompe; la fajrejo estas malvarma.

En la duonombra angulo de la chambro staras shpinrado, kun delikate
purigita lino sur la bobenstango, kaj nerompita fadeno, kvazau la
shpinistino ghin jhus estis forlasinta.

Je du au tri pashoj de l' shpinilo homkorpo en la mallumeco
desegnighas: estas junulo, kiu, sidante, kun stranga esprimo
rigardas la ilon. Kun la brakoj kunmetitaj sur la brusto kaj la kapo
klinita, li atente direktas sian okulon de la shpinilo al la
apudstaranta segho. Lia vizagho portas la signojn de profunda
doloro; estingita fajro radias el liaj rigardoj, kvazau la
malespero loghas en lia koro; kaj tamen, vaganta rideto aperas
kelkfoje sur liaj lipoj. Se oni povus lin vidi, tiel sidantan, oni
pensus ke che la rado sidas nevidebla shpinistino, kun kiu tiu juna
viro, per la lingvo de l' okuloj, kortushe interparolas. Sonoj, tiel
mallautaj ke ili ne rompas la noktsilenton, shvebas murmurante tra
la chambro. La junulo metas la fingron al sia busho kaj shajnas
auskulti, kvankam estas li mem kiu nekonscie kantas:

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

Li starighas, prenas pashtistbastonon en la manon kaj malrapide
eliras el la chambro. Jen li revante promenadas laulonge de l'
alnoaleeto; li haltas, deshiras floron, ghin felichege alridetas,
ghin senkronigas kaj senatente lasas fali ghiajn petalojn tra siaj
fingroj. Li alvenas che la rando de la vojo kaj superrigardas la
erikejon ghis malgrandaj montetoj; lia okulo enlarmighas; li
sidighas kaj maldolche ploras.

Li ree starighas, vagadas pli antauen ghis la trunko de imponanta
fago, en kies proksimeco kelkaj nigreverdaj juniperarbetoj altigas
sian tremetantan supron. Tie li haltas kelkajn minutojn,
memforgesante, kaj auskultas, kvazau mistera vocho lin alparolas
el la arbo; el lia koro mallauta kantado fluas sur liajn lipojn;
inter la foliaro de la juniperoj audetighas la sonoj de la kanto:

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

Tiu revo ankau finighas. La meditanta junulo forlasas la fagon kaj
enpashas la erikejon. Li supreniras altan sablomonteton: che la
suprajho, li antauenpushas sian pashtistbastonon, ghin ripozigas
kontrau sian shultron, ghin chirkaupremas per la dekstra brako,
kaj, klinighante sur tiun apogilon, li staras senmove kvazau shtona
statuo. Lia okulo sin direktas al bluighanta punkto, kiu, en la plej
ekstrema malproksimo, vidighas che la horizonto, kaj el kiu
zigzaganta vojo lau multaj kurbighoj trairas la erikejon kaj
perdighas apud la sablomonteto.

Kion do atendas tiu malgaja junulo; kion li esperas ke la erikeja
vojo al li alportos? Al kiu la vento kondukas la sopirojn, kiuj
tiel mallaute kaj tiel dolore elighas el lia brusto?

Auskultu, li mem tion diras; char nun lia ghemo farighas
vorto,--nomo, ame kaj sufere elparolita:

«Lena!... Monica!»

Malantau li, kamparanino supreniras la sablomonton; lin
alproksimighante, shi krias malafable:

«Jan, vi devas reveni hejmen!»

La junulo malklinighas, sin turnas kaj tre malmilde rigardas shin,
kiu interrompas lian revadon. Tamen lia vizagho ighas subite kvieta
kaj indiferenta; li malsupreniras la monton, dirante:

«Fratino, mi venas.»

Dum li sekvas shin kun klinita kapo, shi diras:

«Estas bela maniero, lau kiu vi vivas! kun chiuj tiuj kapricoj! Chu
vi do pensas ke oni perlaboras sian panon revante? Vi estas nun dum
tri monatoj egale stulta kiel tiu mallaborema Lena, kiu, lau tio
kion oni diras, foriris kun sia patro! Vi bone lernis de shi shiajn
malspritajhojn! Vi staras de l' mateno ghis la vespero, dum chia ajn
vetero, sur la sablomonto, rigardadante la kornikojn. Mi hontus! Vi
lasas nian malsanan patrinon koleranta en sia lito, kaj vi iras vian
malsaghan vojon! Tiel la farmejo ja malprosperos, ni fine estos sur
la pajlo kaj vi en Gheel![8]»

La junulo nenion respondas pri tiuj riprochoj kaj shajnas ech ne
audi ilin. Li lasas sian fratinon daurigi, neniel atentante shiajn
vortojn, kaj sekvas shin, kvazau indiferenta, ghis interne de la
farmejo.




VI.


Iun posttagmezon Jan denove staris revante antau la fago,
rigardante iajn memorsignojn, kiuj de antau nelonge estis
entranchitaj en la glata arboshelo. La kompatinda junulo shajnis
malsana kaj konsumighanta, char la rugho de l' juneco estis
anstatauita sur lia vizagho de pala kaj travidebla koloro; liaj
okuloj brilis kvazau tiuj de frenezulo, kaj lia kapo klinighis
senkuraghe sur lian maldekstran shultron.

Post kiam li pli ol duonhoron estis starinta tie senmove, li audis
malantau la alnovojeto la falintajn foliojn krakantajn sub la
pashado de homo; sin turnante, li vidis la maljunan pastron de
Desschel lin alproksimighantan. Videble li penis por doni al siaj
trajtoj kutiman kaj gajan esprimon; respekte salutante la
ekleziulon, li provis rideti; sed, ve! lia rideto nur malkashis
suferon kaj akran doloron.

La pastro signofaris al li ke li sidighu sur la herbon, prenis lian
manon, kaj kun profunda kompato lin rigardante, li diris grave:

«Jan, Jan, chu tiel vi plenumas vian solenan promeson? Ankorau
chiam sub la fago? Chu vi do volas ke via patrino realigu sian
minacon kaj forhakigu la arbon por resanigi vin?»

Je tiu diro kuntirigha ekmovo skuis la membrojn de l' junulo; flame
rigardante la pastron, li kriis:

«Kion? La arbon,--forhaki la fagon? Ho, ne, ne, patro, mi mortigus
la laboristojn...»

Tia ekkrio mirigis la bonan pastron, kiu jam ofte per dolchaj
konsiloj estis klopodinta por igi la junulon forgesi la kauzon de
sia doloro, kaj pensis esti baldau sukcesonta. Li nur diris
senkolere kaj per same patra vocho:

«Jan, mia filo, estas pekaj vortoj kiujn vi parolas. Via patrino nur
diris tion senpripense, kaj vi ja scias ke chiuj shiaj vortoj ne
estas evangelio. Sed ke vi, kiu posedas sentemon kaj inteligentecon,
lasas vin, pro tiaj negravajhoj, forporti per malsagha revo ghis
minaco pri mortigo,--tion mi ne komprenas, kaj tio chagrenas min.
Chu mi meritis, ke vi tiamaniere respondas min!»

«Pardonu al mi, patro,» diris la junulo kun sincera bedauro en la
okuloj. «Mi scias ke vi nenion deziras, kio ne estus por mi tauga
kaj profitdona; sed en mia koro estas io nekomprenebla kio estas pli
potenca ol via vorto kaj mia volo.»

«Jan, estas skribite: _kiu serchas la dangheron, per ghi pereos_,
kaj same estas por vi, knabo. Se vi ne plezurighus en revadoj, kiuj
lamigas vian vivon pro manko de movado; se vi laborus sur la kampo
kiel estas via devo, vi baldau forgesus la kauzon de via doloro;
saneco kaj kuragho revenus en vin, kaj vi kapablus labori por via
malsana patrino. Sed ne, vi pasigas viajn tagojn sub chi tiu arbo
au sur la Sablomonto, kaj vi estas ne nur granda pekanto, char vi
ne konvene plenumas viajn devojn al Dio kaj via patrino, sed ankau
frenezulo, malsaghulo, kiu nutras sin per la espero pri neeblajho,
kaj donas sian vivon al vana hhimero.»

«Ho, patro, post shia foriro, mi ankorau longatempe laboris,--kaj
tiam mi nur venis chi tien antau kaj post la laborhoroj. Mi ankau
tiam esperis, ke mi kapablus shin forgesi. Ve, shia bildo chie min
sekvis. Che la plugilo shi murmuris mian nomon en mian orelon; che
la drashplanko, la drashiloj kantis la charman Rikke-tikke-tak; en
la kanto de l' birdoj mi audis shian vochon; chiuj bruoj, chiuj
vochoj de l' naturo kriis: Monica! Monica! Por kio utilis al mi la
laboro? Chu mi sciis kion mi faras? Ho, ne, patro, tio ne helpis
min. Ech mia dormo estis por mi pli konscia vivo ol la dumtaga: mi
ghuis konsolon, mi vidis shin, mi kun shi parolis; sed trankvilighi
mi neniam povis. Nun mi ne plu kapablas labori, ech se mi volus tion
fari: mi estas malforta kaj malsana.»

La pastro skuis la kapon kaj silentis unu momenton; tiam li denove
prenis la manon de l' junulo kaj demandis:

«Nu, Jan, vi devas diri al mi chu vi volas resti tia au ne. Estas
certe, kaj vi tion scias, ke Monica ne plu venos chi tien,--kaj se
shi venus, estus ankorau pli bedaurinde: shi estas richa fraulino
kaj vi kamparano. Via malsano estas do frenezajho.»

«Ho, se mi povus shin forgesi, patro!»

«Chu vi efektive tion deziras?»

«Mi ghin deziras el la fundo de mia koro, patro; char de longe miaj
revoj estas plu nenio ol amareco kaj maldolcheco. Malespero kaj
hezito plenigas mian koron.»

«Nu, montru ke vi vere havas kuraghon kaj volas resanighi.
Kontentigu la deziron de via patrino, sekvu mian konsilon: iru al
Mehhleno!»

«Mi mortus, patro.»

«Kial?»

«Ha, kial?--Patro, antau kelkaj monatoj mi iris al Bruselo, kaj
devis tie resti dum ok tagoj. Kiel malghojajn larmojn mi vershis dum
tiu mallonga tempo! Kian nedireblan suferon mi elportis!»

«Mi ne komprenas vin.»

«Mi ghin diros. Kiam estis al mi permesite reveni, mi marshis nokte
kaj tage sen ripozo. Kiam la unuan fojon la odoro de la erikfajroj
estis al mi alportita de la vento, mi pro emocio ekploris kvazau
infano; pli malproksime, meze de l' unua abiaro, mi surgenuighis kaj
lautvoche dankis Dion, char mi povis revidi miajn amatajn
pintfoliarbojn. Mi manghis de la unua eriko, kiun mi vidis, por havi
la karan kreskajhon pli apude che la koro;--kaj, venante chi tien,
mi ne rekte iris hejmen: mi unue venis por kisi mian amikon, la
fagon, kaj estis kun larmighintaj okuloj ke mi parolis al la
juniperoj, kvazau ili estus homoj... Kaj vi proponas al mi, ke mi
restu dum ses jaroj for de mia erikejo? Neeble!»

«Mia filo, mi scias pro kiu kauzo vi pli ol iu ajn amas la
erikejon; sed estas precize tiu kauzo, kiun ni devas neniigi.
Studado, pli efike ol korpa laboro, forpelos el via spirito la
bildon kiu persekutas vin, kaj la konvinko ke vi estas destinata por
plene vin dedichi al la servado de Dio, certe venkos viajn surterajn
revojn; ne dubu pri tio.»

La pastro donis al sia vocho solenan kaj duonkoleran tonon, kiu
faris profundan impreson sur la junulon, kaj daurigis:

«Aliajn argumentojn mi uzos, por konduki vin al pli bonaj pensoj.
Jan, vi memmortigas vin, tial ke vi elcherpas vian vivon per
senchesa malgajeco. Chu vi pensas ke Dio al vi pardonos tiun kriman
malsaghecon, se vi ghis la agonio en ghi persistas? En via vana
revado vi nur pensas pri unu afero.--Chu iam en vian spiriton
penetras penso, kiu supreniras al la Chielo? Chu estas preghoj,
kiujn vi elparolas bushe, dum viaj pensoj ofendmokas Dion, char vi
adoras hombildon, ech en la templo de l' Sinjoro? Kaj chu vi
pripensas, ke la tombo por vi malfermighas,--ke vi liveras vian
animon al la malsanktulo,--ke la eterna fajro estos la rekompenco de
via freneza memforgeso?»

La vortoj de la pastro, parolitaj kun severa tono, tre emociis la
koron de l' junulo. Li sentis ja ke la pastro estis al li dirinta
terurajn verajhojn, kaj li tremis ankorau ech post la minacantaj
vortoj. Dum kelka tempo li mute terenrigardis, kaj tiam, levante la
kapon, kiel iu kiu prenis malfacilan decidon, li diris:

«Nu, patro, estu tiele! Mi iros al Mehhleno.»

«Chu morgau?» ghoje demandis la pastro.

«Chu jam morgau?» ripetis la junulo, «forlasi morgau mian
erikejon? Kaj eble por chiam!»

«Ne, Jan, ne parolu tiel malsaghe,» diris la pastro. «Vi povos ja
chiujare pli ol unu fojon viziti vian patrinon, kaj, dum la lerneja
libertempo, sufiche longatempe revidi vian erikejon. Cetere,
kiam vi estos pastro, vi rajtos esti enoficigita en vilagho en
Kempenlando[9],--kaj nur tiam vi povos trankvile kaj pace pasigi
vian vivon sub la chielo de l' erikejo.--Morgau, chu ne?»

«Nu, morgau! Estas dirite!» kriis la junulo per tiel akra vocho, ke
liaj vortoj resonis tra la alnoaleeto. «Morgau! Morgau!»

Kaj li metis ambau manojn antau siajn okulojn, el kiuj elshprucis
maldolcha larmfluego.

Duonhoron poste, tenante la manon de l' pastro, li reiris al la
farmejo.




VII.


Kiam Monica forlasis la erikejon por vojaghi al Francujo, shia koro
estis plena de kvazauchiela felicho. Shiaj revoj estis plenumitaj:
shi estis lin trovinta, lin, al kiu, de la Sablomonto, shi estis dum
tiom da jaroj rigardinta! Tute fordonita al la amo de sia patro kaj
senchese dorlotita per liaj dolchaj karesoj, shi iom post iom
forgesis, ke iu en la soleca farmbieno chagrenighas pro shia foriro,
kaj baldau la memoro pri shia antaua sorto kaj pri tiu, kiu estis
por shi protektanto kaj amiko dum la malfelicho, shajnis tute
malaperinta el shia spirito.

Tuj kiam shi estis alveninta en Parizo kun sia patro, la plej lertaj
profesoroj estis pri shi zorgontaj; kaj char shi havis delikatan
intelekton kaj sin sentis kuraghigita per la senchesaj laudoj de
sia patro, shi konis en la dauro de kvar jaroj chion kion bone
edukita fraulino bezonas scii por brili en mondumaj kunvenoj flanke
de aliaj, se la naturo estas al shi belecon donacinta.

Je la komenco rugho vidighis sur la vangoj de Monica, kaj shi korpe
plifortighis. Senchesa kontenteco estis al shi redoninta la sanon;
oni povis pensi ke la konsuma malsano shin estis tute forlasinta. La
homo kutimighas je chio; eble plej rapide je felicho. Estis ankau
tiel por Monica: dum tuta jaro shi trovis plezuron en chio; shi
cheestis vesperfestojn kaj balojn, shatis la mondumon kaj deziris
ghiajn aplaudojn...

Tamen, tiu frivola kaj libera ghuado ne longe dauris; kelkfoje
aperis forflugemaj rememoroj antau la okuloj de Monica kaj dum la
dua jaro silentaj revadoj shajnis denove nebulkovri shian animon.
Dum la ekscitigaj sonoj de l' muziko, sub la brilego de la lustroj,
meze de l' festbruado, shi restis chiam malatenta, kvazau sekretaj
rememorajhoj shin estus sekvintaj. Malforta estis ja tiu movigho de
shia revanta koro, kaj shi ech sincere konfesis al sia patro ke shi
kelkfoje vidis ankorau antau si la erikejon kun la altfiera fago
kaj la movighantaj juniperarbetoj. Tiun konfeson shi faris ridante
kaj mokante pri sia propra revmalsano, kiel shi nomis ghin.

Chu shi ankau, inter la revbildoj de l' erikeja kreskajharo, vidis
homan figuron, junulon, plorantan pri shi? Kiu scias? Chiuokaze, shi
neniam estis tion al si mem au al aliaj konfesinta.

Iom post iom Monica eksentis malshaton por la mondumo kaj ghiaj
plezuroj; shi ne plu iris al vesperfestoj kaj aliaj kunvenoj, krom
post grava insisto de sia patro, kaj shi ekserchis solecon. De temp'
al tempo shiaj lipoj movighis senkonscie, kaj la forgesita kanto de
Rikke-tikke-tak shvebis neaudeble sur shia busho. Shiaj vangoj ree
palighis; shi ree maldikighis kaj malfortighis, tiel ke shia patro,
post chiuj eblaj klopodoj por shin distri, ektimis ke li postvivos
sian infanon. Klera kuracisto, kun kiu li konsilighis, montris al li
la edzinighon kiel la plej taugan rimedon, kaj certigis ke Monica
nepre resanighus, se oni povus shin decidigi elekti edzon. Kolonelo
van Milgem je tio povis nur pensi al la juna oficiro, Adolf, sia
fidela amiko, kiu estis cheestinta la rekonon de lia infano.

Intertempe la kolonelo faris chiujn eblajn klopodojn apud sia filino
por atentigi shin pri Adolf; li ja trovis shin impresita de liaj
amatestoj kaj liaj belaj ecoj; sed reciproka amo ne estis en shi:
malvarmega restadis shia koro por la juna oficiro. Tio tre chagrenis
la patron, char li vidis sin senigita je la sola rimedo, je kiu li
estis esperinta por savi sian infanon. Preskau chiutage la kolonelo
penadis apud sia filino por ekscii kion deziras shia koro kaj el kio
devenas shia chagreno; sed shi asertis ke shi ne estas malsana, kaj
sukcesis chiufoje deturni liajn demandojn per elmontroj de plej
varma amo. La nuro kion ja audis kaj komprenis la kolonelo, estis
ke shi deziras reiri al Brabanto kaj al la erikejo; unuvorte ke shi
suferas la alhejman sopiron au nostalgion.

Pli ol unu fojon li estis promesinta al sia filino, ke li vojaghos
kun shi al Kempenlando kaj longatempe tie restados, por ke shi
serchu refortighon en la erikeja aero; sed liaj koncernaj projektoj
estis chiufoje neniigitaj de la rapide intersekvaj militokazintajhoj.

Je la fino de l' jaro 1813a, per senchesa insisto, li estis
akirinta de la ministro de l' milito la promeson ke, dum la venonta
printempo, trimonata libertempo estos al li donata. Monica ghojis
pri la certeco de la revena vojagho al la kara patrujo, kaj shi
shajnis elstarighi el sia meditemo. Sed alvenis el la Nordo
chiuspecaj teruraj sciigoj: la Franca armeo estis preskau tute
pereinta pro la netolerebla malvarmo; neniu povis antauvidi, kiaj
novaj okazontajhoj devenos de la malvenko de Napoleono. Tial
nepriskribebla emocio ekkaptis la militistojn, kiuj estis restintaj
en Francujo. La kolonelo ne povis malhelpi ke Monica eksciis la
disvastighantajn novajhojn, nek antaugardi shin de la chagreno kiu
plenigis shian koron je la konvinko ke nenio en la mondo nun estis
malpli certa ol shia vojagho al Kempenlando.

Subite la imperiestro revenis el Rusujo sen sia armeo, kaj
proklamigis de la Senato avizon, per kiu 350.000 junuloj estis
kunvokotaj al la milito. La kolonelo ankau ricevis ordonon, ke li
reatingu kun siaj soldatoj la armeon en Germanujo. Li gardigis sian
filinon en edukejo en Parizo, miksis siajn larmojn kun shiaj, kaj
sin forshiris de sia formortanta infano por sekvi la imperiestron
trans la Rejnon.

Ses monatojn poste, sur la batalkampo de Dresdeno, kuglo lin trafis
en la genuon. Post la resanigho de lia vundo, lia kruro restis
kurbigita: li dum sia tuta vivo lamos kaj marshos per bastono. Tiu
kripleco estis kauzo ke, lau lia peto, oni permesis al li reiri al
Parizo. Li trovis sian Monica ankorau pli maldikighinta, kun
travidebla vizagho kaj brilaj okuloj, parolanta senatente kaj
reveme.

Nur du fibrojn li trovis ankorau impresigeblajn en shia koro, du
pasiojn egale ardajn: shian amon al li kaj shian sopiron al la
bedaurata Kempenlando.

Tuje kaj kiel eble plej rapide li faris la necesajn pretigojn por
reiri kun Monica al Brabanto. Servisto estis sendata al Antverpeno
por tie lui kaj aranghi konvenan domon ghis la tiamaj cirkonstancoj
estus klarighintaj kaj la kolonelo estus povinta acheti au lui
malgrandan kampodomon en la chirkauajho de Moll.

Kelkajn tagojn poste ili forveturis en poshtkalesho. Nenio speciala
interrompis la ghojigan vojaghon al la patrujo; nur en Antverpeno
mem, kaj kiam la veturilo alproksimighis al la nova domo de la
kolonelo, Monica hazarde rigardis en la straton, kaj audigis akran
mirkrion, kiu eksaltigis la kolonelon pro timo.

Kiam li demandis shin pri la kauzo de shia subita emocio, shi
respondis:

«Ho, estas nenio, patro. Mi estas tiel impresighema. Mi vidis tie en
la strato malrichan junulon kun nezorgitaj vestajhoj, kiu
preterpasante rigardadis min, kvazau li volas per siaj okuloj
trabori mian koron. Kaj vidu, patro, char li tiom similas Jan
Daelmans, mi kriis nevole. Sed, ne estis li.--Estas jam finite, mi
estas trankvila.»




VIII.


Ses semajnoj estis pasintaj de post la alveno de la kolonelo en
Antverpeno.

En la subtegmenta chambro de malricha dometo, che la Ora Monto,
maljunega virino je la komenco de l' vespero apud lampeto
puntfaradis. Mizera aspektis shia loghejo, char shi loghis sub la
nudaj tegoloj kaj havis kiel tutan meblaron tableton, du seghojn kaj
liton, kies kovrilo estis farita el chiuspecaj kunekudritaj
shtofpecoj. Tiu chi virino shajnis indiferente intermovi siajn
plektiletojn; tamen, de temp' al tempo shi strechis la orelon al la
alkovo, kie staris la lito, kaj auskultis atente neaudeblan bruon.

Shi do jhus estis metinta siajn du manojn senmove sur la
puntkusenon, kiam la pordo de la subtegmenta chambreto malfermighis
kaj alia virino eniris. La maljunulino metis sian fingron sur la
bushon kaj per mallauta pst! shi petis la enirantinon silenti.
Levighante, shi iris al shi, shin kondukis per la mano ghis la
tablo, kaj montrante la seghon, shi diris:

«Trien, estu iom senbrua, mia kara; char li dormas tiel kviete!»

Trien eltiris trikajhon el sia posho kaj diris kun same mallauta
vocho:

«Ha! tiu estas la homo, kiun vi alprenis en vian domon! Chu vi
kredus, Avinjo Teerlinck, ke vi faris bonan agon, se estas tiel kiel
oni diras?»

«Jes, Trien, estu certa pri tio: sen mi la junulo estus mortinta
kaj enterigita, la kompatindulo!»

Post kiam shi estis unu momenton rigardinta chiujn angulojn de la
subtegmentejo, Trien denove diris mallaute:

«Sed, Avinjo, se mi ne eraras, vi jam havas tiun homon dum kvin au
ses semajnoj en via chambro. Kie do vi dormas?»

«Jes, Trien, kie do vi dormas? En tiu angulo sur segho, kun mia kapo
sur la tablo. Estas ja al mi ne multe plu perdebla: mi havis mian
tempon, kara!»

«Nu, nu, kiel vi povas tion suferi! Chu ses semajnojn ne kushinta
sub la littukoj? Tio estas mortdanghera!»

«Jes, Trien, chiu donas al sia proksimulo kion li havas; la richaj
homoj donas sian monon, kaj mi,--mi ankau donas kion mi havas: mian
liton kaj mian ripozon.»

«Nu, mi konfesas, ke mi ne kapablus tion fari; sed estas tamen bela
ago, kaj vi havos pro ghi meriton che Dio, Avinjo.... Sed mi ne jam
konas la finan klarigon de la historio; unu diras tion chi, alia
diras tion, kaj fine oni nenion scias. Kiamaniere nun precize tio
okazis?»

«Nu, mi foje diros tion al vi; sed venu, sidighu pli proksime, por
ke li ne vekighu.--Estis antau kvin au ses semajnoj, je sabato,
estis jam la dekunua vespere. Mi estis achetinta iom da lieno por
mia kato, kaj char ghi de la tuta posttagmezo ne jam estis veninta
hejmen, mi prenis mian ferladan lampeton, kaj mi iris tie che la
senfenestra muro, inter la charetoj kaj sharghveturiloj, por serchi
mian sorchistinon.--Dum mi tiele chirkaupenadas kaj krias: puseto!
puseto! mi subite audas ekghemon kiel homan; mi tiel impresighas ke
mi eksaltas, kaj mi direktas miajn okulojn teren. Sed vidu, mi ne
povas klarigi mian teruron: tie kushas homo sur la dorso kun sia
vizagho tutmakulita de sango!»

«Ho Dio! de sango!»

«Jes, Trien, de sango. Vi povas imagi: mi rapide kuris che la
najbarojn, ili alkuris kun lumo, kaj tiam mi vidis ke estas junulo,
kiu vershajne estis kushighinta sur karbocharo por dormi, kaj estis
de ghi falinta. Li kredeble jam de longe kushis tie, char la sango,
kiu shprucetis el lia kapo estis preskau tute malfluidighinta.»

«Kaj chu li estis mortinta, Avinjo?»

«Ho, mortinta! kompatindulino, kia vi estas,--li ja dormas tie en la
lito!»

«Jes, Avinjo, kion vi povas al tio helpi, kara? La memoro estas for!
Nu, kion oni faris tiam?»

«Jes, kion oni faris? Nu, kiel chiam. Multe da konsiloj kaj
malmulte da agoj; sed intertempe la junulo kushis tie en sia sango
sur la malvarmaj shtonoj,--kaj mia koro shirighis tion vidante. Mi
diris al mi mem: nu, nu, la homoj estas gefratoj; kaj mi ne atendis,
ghis kiam venos la kuracisto por portigi la malfelichulon al la
malsanulejo. Mi deprenigis lin kaj lin kushigis chi tie en mian
liton.»

«Sed, Avinjo, kiel vi kapablis lin flegi kaj nutri? au chu eble vi
havas ie shtrumpon sub la tegoloj[10]?»

«Ho, ne, Trien, mi multe laboris kaj faris kelkajn shuldojn; sed tio
estas nenio; tion kio estas bonkore donacita, nia Sinjoro redonos.»

«Tio estas ja stranga! Chu vi konas liajn gepatrojn, kaj scias de
kie li venis?»

«Ne, mi ne jam demandis lin pri tio. Sed kiam li havis kapfebron, li
chiam songhis lautvoche, kaj mi audis ja ke lia patro kaj lia
patrino estas mortintaj.»

«Kaj chu vi nenion alian povis kompreni el liaj vortoj?»

«Ne, mi ne scias kion li babilis pri fago, pri l' erikejo kaj pri
abiaroj. Latine li ankau parolis, kaj kelkfoje li kriis: Monica!
Monica! Estas vershajne la nomo de lia patrino au de lia fratino.
Li konas kanteton, Trien, kiun mi por dekses kaj duono[11] dezirus ke
vi audus! Estas chiam pri Rikke-tikke-tak, tiel ke vi povus lau
ghi danci. Plej strange estis, ke li chiam parolis kvazau oni volis
kontrauvole igi lin pastro au ekleziulo,--kaj mi iris por rigardi
che lia kapo, chu oni ne tonsuris lin; sed nenia razilo tushis lian
blondan buklaron.»

«Ho, Dio, estas eble malfelicha junulo, kiu ebriighis au
frenezighis.»

«Frenezighis, Trien? Frenezighis? Se vi audus lin parolantan, vi
surgenuighus. Chio kion li diras, estas kvazau skribita, kaj la
plej bela prediko de nia vikario estas nenio kompare al ghi. Tie
pendas liaj vestajhoj; vidu, ili estis faritaj el delikata drapo,
Trien. Chiufoje kiam li malfermas la bushon por danki min, larmoj
elshprucas el miaj okuloj: estas kvazau anghelo kiu parolas! Vi
povas kredi min, mi multe pli amas lin ol se li estus mia propra
infano, kaj se li volas resti apud mi, mi laboros por li ghis sur
mia mortlito.--Li nomas min patrino, Trien; vi devus audi tiun
vorton el lia busho!»

«Sed kiel li nun fartas? Chu li resanighas?»

«Nu jes, dum tuta monato li estis nekonscia kaj suferis kapfebrojn,
sed de ok tagoj estas iomete pli bone. Li iom post iom rekonsciighas
kaj revokas sian memoron. Krom tio li nun tute estas spiritsana. Se
li estus pli babilema, mi ankau scius pli multe; sed li neniam
diras ion escepte por danki min; kaj pri nenio mi lin demandas. Li
estas nomata Jan, tion li diris al mi hierau; la cetero ja venos,
Trien, kiam li estos pli bonfarta; nun li estas ankorau tiel
maldika kiel fishosto kaj tiel pala kiel via kufo: la unuan fojon
kiam li levighis, li estis tiel malforta, ke mi devis lin subteni en
miaj brakoj, se ne, li estus falinta.»

«Ho ve, tiu kompatindulo!»

«Nun li tamen fartas multe pli bone, kaj kapablas jam bone marshi;
char hierau li diris ke hodiau vespere li eliros por spiri freshan
aeron.»

Apenau Avinjo Teerlinck estis dirinta tiujn lastajn vortojn, kiam
malantau la litkurtenoj sonis dolcha, amema vocho, kiu diris:

«Patrino, bona patrino!»

Tiu nomo kaj la akcento al ghi donita, certe havis neordinaran
sorchpotencon sur la koron de la maljuna virino; char shiaj okuloj
brilis pro emocio, dum shi rapide prenis la lampon kaj glason da
laktakvo, kaj iris al la lito.

La malsanulo shin rigardis en la okulojn, kun tiom da amo kaj
dankemo, ke Avinjo deturnis la kapon por forvishi larmon de siaj
okulharoj. Dume la junulo prenis unu el shiaj manoj kaj metis sur
ghin siajn lipojn per longa kiso.

«Bona patrino!» li ripetis ankorau.

Trien sin klinis antauen kun batanta koro por vidi la vizaghon de
la malsanulo; profunda timo shin tremigis, kiam liaj kavaj okuloj
shin rigardis, kaj shi malantauenshovis sian seghon, kvazau shi
volus malproksimighi de timiga aperajho.

La malsanulo chirkauprenis per sia maldika brako la kapon de Avinjo
kaj tiris shin pli proksime al si; li vershajne diris al shi ion en
la orelon, char tuj shi iris por preni liajn vestajhojn kaj refermis
la kurtenojn tuj post kiam shi estis ilin metinta sur la liton.
Tiam, venante apud la tablon, shi diris mallaute kaj ghojege al la
tremanta Trien:

«Li tuj levighos!»

Tiu diro shajnis tute ne trankviligi la najbarinon; char shia
vizagho palighis kaj time shi rigardis la pordon. Sendube timego
shin incitis forlasi la chambron, antau ol la fantoma junulo
aperos; virina scivolemo tamen shin tenis kvazau najlita sur shia
segho.

Post kelkaj minutoj malfermighis la litkurteno. Tiam Avinjo kuris
al la malsanulo,--helpis lin por ellitighi kaj subtenis lin dum lia
irado al la tablo.

Chu tiu vivanta skeleto vere estas la juna kamparano, kiun ni konas?
Jes, estas li, la malfelichulo. Lia ostaro traboras la senkoloran
hauton; liaj okuloj estas enprofundighintaj en mallumaj kavajhoj;
lia dorso kurbighis, lia kapo flanken klinighis. Tiaj malpuraj kaj
maldelikate flikitaj vestajhoj povas kovri nur almozulon. Kia estis
do la sorto de l' junulo?

Nun li staris antau la bonkora Avinjo kaj tenis unu el shiaj manoj;
li rigardis shin kun tiu milda vizaghesprimo, kiu nur estas propra
al karesanta infano, kaj diris:

«Bona patrino, mi deziras eliri. Chu mi per tio ne chagrenos vin?»

«Sed, Jan, mia knabo,» respondis la maljuna virino, «vi estas
ankorau tiel malforta, mia kara! Vi riskas fali,--kaj pripensu kiel
maltrankvila mi estos.»

La zorgemo de Avinjo tiel klare estis videbla sur shia sulkighinta
vizagho, ke Jan, pro shiaj amplenaj rigardoj, ghis la fundo de l'
koro emociighis.

«Ho, patrino,» li ekghemis, «kial vi tiom amas min? Jes, estu vi mia
gardanghelo! Tion kion neniu kapablis fari, tion faros eble
ankorau la oferema amo de malricha virino! Mirinda animo de boneco!
Che la rando de l' tombo estas ankorau sufiche da amo en via koro,
por dolchigi la vivon de mizerulo kiel mi estas, kaj restarigi lin
el la plej profunda abismo de l' malespero. Ho! mi preghis al Dio
por ke Li benu vin!--Kaj, prijughu mian dankon al vi, bona patrino:
ghi estas la unua seninterrompa pregho, kiun de sep jaroj mi
kapablas alsendi al la Chielo!»

La vocho de la junulo havis strangan kaj entuziasman tonon, kiu
profunde impresis la animon de Trien; shia timo estis tute
malaperinta, kaj nun shi auskultis kun malfermita busho kaj
grandegaj okuloj la vortojn de l' junulo, kiuj ravis kaj kortushis
shin kvazau shi audus bonsonan kordmuzikon. Avinjo shin rigardis
demande kaj shajnis diri: «Nu, kion vi diras pri mia filo? Chu li
estas freneza?» Sed Trien auskultis silente, ech ankorau kiam Jan
ne plu parolis.

«Kompatinda junulo,» ghemis Avinjo, «kuraghu nur. Mi estas malricha
kaj malforta, estas vere; sed, se vi volas resti apud mi, mi chiam
amos vin,--kaj mi forlaboros por vi la fingrojn de miaj manoj.»

La junulo metis la manon de la maljunulino al siaj lipoj, sed ne
respondis.

«Jan,» diris Avinjo dolche, «se vi deziras eliri, vi devus tion ne
preterlasi pro mi: mi iros kun vi.»

«Bona patrino,» respondis Jan petegante, «mi deziras eliri; sed mi
devas esti sola. Mia kapo brulas; en la soleco mi trovos
refreshighon. Morgau, bona patrino, mi diros al vi kiu mi estas kaj
kia nekomprenebla chagreno venenis mian vivon. Lasu min nun
foriri,--kaj trankvila restu hejme; post unu horo mi revenos.»

Avinjo enmanigis al Jan sian lambastoneton, kondukis lin suben,
diris ankorau kelkajn dolchajn vortojn kaj shlosis la pordon
malantau li.

Jen iras la malsana junulo kun shancelighantaj pashoj, laulonge de
la domoj, tra la mallumo; li apogas sin sur la manbastoneto, kiun
Avinjo al li donacis, kaj malfacile spiregas, pro laceco. Certe lia
irado havas celon, char li ne hezitas pri la elekto de la stratoj.
Kelkfoje li haltas kaj ripozas; tiam li daurigas sian vojiron kaj
senchese antaueniras ghis la Meirplaco. Tie li iras tute apude de
la domoj kaj malrapide sin antauenshovas en la senlumeco, kvazau
shtelisto au spiono. Baldau li haltas che la fermita fenestro de
belega domo; li apogas sin per la kubuto sur la blushtona
fenestrorando kaj provas trarigardi tra la kovriloj. Interne en la
domo estas lumo; char oblikva radio lumigas la vizaghon de l'
auskultanta junulo, kiu, longtempe tie starinte, pro laceco tute
fleksighas, kaj, kvazau sensenta, kun la kapo sur la fenestrorando
restas kushanta.




IX.


En la luksa salono, sur kies fenestro la laca junulo ripozigis sian
kapon, estis du personoj. Kolonelo van Milgem sidis en velura
apogsegho apud la marmora fajrejo; li shajnis profunde enpensighinta,
char li medite rigardis antauen sur la planktapishon. Apud tablo, sur
kiu kushis arghenta kudrilaro, sidis juna fraulino trapikante perlojn
sur shnureton. Palega estis shia vizagho, kaj portis chiujn signojn de
longa konsuma malsano; tiu paleco shajnis ankorau plisenkolorighi
pro la korvonigreco de shiaj longaj harbukloj, kiuj je chiu ekmoveto
karesis shiajn vangojn. Post longa silento la juna fraulino kantis
per tre mallauta vocho la rekantajhon de la kanteto Rikke-tikke-tak.
Vershajne tio ne plezurigis la kolonelon, char li malgaje skuis la
kapon kaj diris al la fraulino:

«Monica, kantu do ne chiam tiun chi kanton; ghi estas nutrajho por
via malghojo,--kaj vi scias ke tio chagrenas min.»

«Dio! chu mi denove kantis?» kriis Monica kvazau mirante. «Mi tion
ne sciis, patro. Pardonu mian malatenton.»

«Nu,» demandis la kolonelo, «chu la saketo estos baldau
finita?--Malfelicha Adolf, kiom via donaco ghojigos lin! Lin, kiu
tiel ege amas vin.»

«Kie li nun povas esti?»

«Ho, tio estus malfacile sciebla. Kiu povus diri, chu li ne ie
kushas en malsanulejo, au chu malamika kuglo ne jam estas lin
trafinta sur la honorkampo?»

«Chielo! mia patro, vi tremigas min!»

«Vere, chu mi tremigas vin? Chu vi do iomete interesighas pri lia
sorto, Monica?»

«Mi ja amas lin kiel fraton.»

«Vi devus alimaniere lin ami, Monica. Li nepre tion meritas: li
estas bela junulo, posedanta chion kio povas altigi viron en la
okuloj de virino. Krom tio, li estis la savinto de via patro che la
sanga batalkampo apud Dresdeno. Se la amo ne trovas la vojon al via
koro, dankemo devus vin inciti por plenumi mian konsilon, mian
peton, kaj doni al li la rekompencon de lia grandanimeco kaj de lia
amo.»

«Ho, patro, rigardu min! Kion mi povus doni al Adolf? En mia koro ne
estas loko flanke de mia amo al vi.--Esti nesentema edzino! Chu mi
malfelichigos lin per mia indiferenteco? Char edzo postulas por sia
felicho pli ol malvarman amikecon. Cetere, mi sentas nevenkeblan
malshaton por ligiloj, kiuj forrabus de mi mian liberecon.»

«Kian liberecon, Monica? La liberecon por revadi kaj pensadi? Faru
Dio, ke ghi estu de vi forprenita, la libereco, kiu igas vin
malforta kaj malsana. Pripensu, infano, kiam ni loghos en la
kampobieno apud Moll, kiom felichige tiam estus, se vi havus amikon
por trakuri kun vi la erikejon, por viziti kun ni la fagon kaj la
rivereton,--por esti al ni kunulo en la soleco? Char chio tio chi,
infano, estas malvarma kaj kvazaumorta, se amsento ne venas ghin
vivigi; la koro sekighas, kiam oni ne povas ghin elvershi en alian
koron.»

«Patro, tio povas esti vera; sed Adolf ne estas filo de l' erikejo.
Chu li komprenus kion diras la reviga bruetado de l' griloj? Chu
abiaroj ombrokovris la ludojn de lia infaneco? Chu la senlimeco de
l' erikeja maro kaj ghia nemezurebla chielo ne shajnus al li
unutonaj,--al li, infano el la montaro? Ho, jes, konfesu tion,
patro; inter mi kaj mia erikejo li estus fremdulo, kiu ne komprenus
nian lingvon.»

La vortoj de Monica ne plachis al shia patro; lia vizagho alprenis
malgajan esprimon, kaj, sin plene turnante al sia filino, li diris
per akcentita vocho:

«Monica, mia infano, chu la peto de via patro do havas nenian
potencon sur vian koron? Dum longaj jaroj mi por Adolf apud vin
petegis; mi rimarkigis lian belecon, lian kuraghon, lian famon, por
naski en via koro ameman senton; mi diris, ke en Dresdeno li savis
vian patron je kosto de sia sango,--kaj mi petis, kiel rekompencon
por li kaj por mi, ke vi konsentu alligi lin al nia familio per
solenaj ligiloj. Vi rifuzis kaj rifuzas ankorau. Kial? Por resti
tute liverita al revoj, kiuj mortigas vin!--Chu char vi ne amas lin?
Sed li ne petas de vi amon.»

Monica mire rigardis sian patron kaj ripetis:

«Li ne petas de mi amon?--Kion li do postulas de mi?»

La kolonelo daurigis kun premanta tono:

«Fine tamen, ho Monica, vi devigas min diri al vi ion kio neniam
devis eliri el mia busho. Auskultu do, kaj admiru la viron, kiun vi
malshatas. Monica, de multaj jaroj vi marshas kun rapidaj pashoj al
la tombo; neniam mi jhetas sur vin miajn rigardojn, mia karega kaj
sola infano, ne vidante la morton che via flanko. Ho, la certeco ke
mi perdos vin, dum jaroj jam disshiras mian koron: tiu minacanta
glavo super mia kapo ankau plimallongigas mian vivon, kaj mi
suferas nedireblajn suferojn. Mi legigis Adolf en mia timanta koro;
mi diris ke restas nur unu rimedo por liberigi vin de viaj misteraj
revoj kaj de certa morto. Mi mem, mi, via patro, petegis lin ke li
montru al vi amon kaj petu vian manon; li, kiu iam savis la patron,
ankau volis savi la infanon. Li havis aliajn amligilojn: richecon,
honoron, belecon, chion posedis lia fianchino; kaj tamen, incitita
de grandanimeco, de sinoferemo, li rompis tiujn promesojn por fari
al mi kaj al vi netakseblan bonfaron. Li, la bela junulo, al kiu
chio ridetis en la mondo, li konsentis ligi sian vivon al tiu de
malsana kaj por li sensenta junulino; li rezignis la esperon iam
vivi en la montaro apud sia maljuna patrino kaj sekvus nin en la
dezertojn de l' erikejo. Kaj chio tio chi por konservi la vivon al
vi, kiu malshatas lin; por, kvazau protektanta anghelo, forpeli la
morton de via flanko. Ho, Monica, chu tia grandanimeco en vi naskos
nenion pli ol dankeman senton? Chu chiuj kordoj estas rompitaj en
via koro, tiel ke vi nenion alian havas por respondi ol ne?»

Profunde kortushita estis Monica, shia vizagho ja sufiche tion
montris. Shi respondis jene la demandon al shi faritan:

«Patro, mi estis maldanka al Adolf kaj al vi, mi tion konfesas
malghojanime; sed, kion vi ja postulas de mi! Komprenu do, bona
patro, ke oni petas la neniigon de chiuj miaj memorajhoj. Efektive,
se mi konsentus farighi la edzino de Adolf, mi donus al li vastan
lokon en mia koro. Ne maldanka mi restus: mi kompensus al li lian
animnoblecon per milda amikeco, se ne per varma amo. Kaj tiam mi
devus rezigni chion, kion lasis al mi mia antaua vivo.»

Esprimo de ghojo aperis sur la vizagho de la kolonelo; li prenis la
manon de sia filino kaj diris:

«Kara Monica, la ofero de viaj revoj estas necesa por la plilongigo
de via vivo. Mi petas vin, estu kuragha; diru al mi ke vi akceptas
Adolf kiel edzon; igu min felicha. Ho, karega infano, vidu, mi
petegas vin kun kunigitaj manoj, diru ke vi konsentas, diru jes!»

Videble la junulino tremis, dum shi mute antauenklinis la kapon.

«Infano, infano!» ripetis la kolonelo, «ne lasu preterighi la bonan
inspiron. Diru jes, ho, diru jes!»

Malrapide Monica relevis la kapon kaj respondis decidite:

«Nu, patro, se tio povas felichigi vin...»

Subite shin trafis neatendita emocio; shi altigis la fingron kaj
auskultis tremante al murmuranta bruo.

«Kion vi audas?» kriis la kolonelo mirigite.

«Auskultu! auskultu!» respondis Monica kun felichega rideto.

Nun de malantau la fenestro penetris kelkaj sonoj en la salonon,
kaj la kolonelo audis distingeble la kanton:

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

La kolonelo konis la nekompreneblan potencon de tiu kanto sur la
animon de sia filino; krom tio li tiun chi fojon konsideris ghin
kiel insulton, faritan al li pri lia humila deveno; kolero forportis
lin, kaj, tiregante la sonorilshnuron, li malbonhumore piedfrapis
sur la planktapishon.

«Mi volas scii,» li kriis, «kiu tie chi kuraghas min insulti!»

Servisto aperis por ricevi la ordonon de sia mastro; tiu chi kolere
diris:

«Senhontulo staras ekstere kantante sub la fenestro. Iru kun viaj
kunuloj; kaptu lin; mi volas lin vidi. Se li kontraustaras, uzu
perforton.»

«Ho, patro,» kriis Monica levighante, «kion vi diras, perforton?
Chu vi scias kontrau kiu?»

«Ni vidos,» respondis la kolonelo kolere.

La juna fraulino reiris al la tablo kaj sidighis kun videbla timo.

Oni audis malfermi kaj refermi la dompordegon. Tiam la servisto
venis en la chambregon kaj diris al sia mastro:

«Kolonelo, estas malricha almozulo, tiel malforta kaj malsana, ke li
apenau povas antaueniri. La malfelichulo ne povis al ni longe
kontraustari. Li estas en la vestiblo. Chu ni simple lasos lin
foriri?»

«Ne, ne,» kriis la kolonelo, «mi volas ke tiu enigmo estu
klarigata.--Monica, kio tiel tremigas vin? Chu vi do konas la
almozulon?--Iru, oni konduku lin chi tien!»

Apenau la malfelicha viro, kun klinita kapo kaj mallevitaj okuloj,
aperis che la pordo de l' salono, kiam Monica eligis kriegon, kaj,
al li kurante, shi prenis lian manon dum shi ekkriis:

«Jan, Jan, chu estas vi?»

«Estas mi, fraulino,» respondis la junulo, ne levante la okulojn.

La kolonelo staris unu momenton mirigite kaj frotis sian frunton,
kvazau subita penso levighis en lia spirito. Li tamen rapide
forpelis sian suspekton, kaj, prenante la brakon de l' junulo, li
delikate fortiris lin ghis velura segho kaj devigis lin sur ghi
sidighi. Monica ne estis ellasinta la manon de Jan; shi ankau mute
rigardis teren.

La kolonelo, reirinte en sian apogseghon, diris al la junulo:

«Jan Daelmans, kial vi ne rememoris min dum la malfelicho? Chu mi ne
diris apud la izolita farmdomo, ke mi estos via protektanto, se iam
vi iun bezonus? Mi vidas kian gradon de mizero vi atingis; sed de
hodiau vi ne plu suferos malrichecon, junulo. Havu kuraghon; mi ne
estas maldanka kaj volas ekkvitigi mian kalkulon kun vi.»

Tion dirante, la kolonelo iris al komodo, prenis el ghi plenmanon da
Napoleonoj, kaj, metante ilin sur tableton, apud la junulo, li
diris:

«Vidu, mia amiko, ne estas almozo, kiun mi al vi prezentas; estas
malgranda kompensajho de tio kion vi iam faris por mia filino. Mi
petas vin, akceptu tion de mi, kiu volas esti por vi amiko kaj
protektanto.»

Jan altigis siajn profunde mallevitajn okulojn de la tableto al la
kolonelo kaj sopiris, chagrene grincridante:

«Oron! chiam oron!»

Kaj rigardante siajn disshiritajn vestojn, li aldiris:

«Jes, oro al mi utilus; mi tiam povus acheti vestojn kaj rekompenci
shin kiu min flegis.--Sed, sinjoro, shparu al mi tiun humiligon: ne
estas el viaj manoj, ke mi akceptus monon, ech se ghi servus al mi
por elacheti mian morton!»

Dum tiuj vortoj Jan estis movinta la manon kaj eltirinta ghin el la
mano de Monica. La emociita kaj chiam tremanta fraulino estis
irinta al sia segho kaj sidis tie, mute kaj fikse rigardante la
junulon.

«Sed, Jan, mia amiko,» daurigis la kolonelo, «vi estas maljusta
kontrau mi kaj kontrau vi mem. Se vi ne volas monon, diru do al mi
kion mi povas por vi fari; estos por mi felicho fari al vi ian
servon. Se vi permesas al mi fari al vi komplezon, mi estos al vi
danka.»

«Vi volas fari al mi servon!» respondis la junulo. «Nu, mi petas de
vi unu favoron. Chu vi al mi ghin donos?»

«Parolu, Jan, mi plenumos vian deziron. Kion vi volas?»

La junulo iom plirektigis sur la segho siajn lacegajn membrojn kaj
shajnis sin pretigi por io solena. Tiam li diris:

«Kolonelo van Milgem, morgau komencighos por mi nova vivo: mi
starigos netransireblan limmuron inter mia estinteco kaj mia
estonteco. Oni ne tiel facile sin elshiras el memorajhoj, kiuj
kunkreskis kun nia cerbo kaj nia koro kiel partoj de nia vivo. Kaj
eble mi estus falinta en tiu batalo sur la randon de tombo
malfermita; la sorto servis al mi: mi estas nun en la cheesto de
shi, kiu sole en la mondo povas min kompreni! Ke mi povu paroli, ke
mi longatempe kaj seninterrompe povu paroli, ke shi audu kia estis
mia sorto sur tiu chi tero,--kaj tiam, tiam mi, ne ghoje sed
submetighe, adiaudiros al la revo kiu min mortigas. Jen, kolonelo
van Milgem, jen estas la favoro, kiun mi de vi petegas. Konsentu, ke
mi parolu,--ne koleru pri tio kion mi diros: vi donas al mi pli ol
la vivon!»

Estis io tiel dolcha kaj sufera en la vocho de l' junulo, ke la
kolonelo sin sentis profunde kortushita. Cetere li estis treege
scivola por audi klarigon, en kiu li esperis trovi certigitaj iajn
konjektojn. Li do diris afable:

«Parolu, mia amiko, kaj nenion timu: mi atente auskultos vin.»

La junulo do komencis per malrapida kaj sufera vocho:

«Mi estis juna, kontenta pri mia sorto kaj amanta la vivon. Mia
sentema koro min pushis por konsideri nian servistinon kiel mian
fratinon; lau shia sufero kaj shia mizero, kreskis mia amikeco al
shi,--naiva kaj pura sento, kiu nekonscie enradikighis en mia koro,
kaj poste, farighinte detruanta fajro, konsumos min interne.
Kolonelo, mi sentas ankorau brulanta en mia mano la lokon, en kiu
sur la erikejo vi metis la Napoleonojn de la humiligo. Kio! vi
pensis per iom da koto de l' tero min konsoli pri la rabo de mia
fratino? Kaj vi mortigis min! Tiam, ho, tiam mi jam komprenis la
senlimecon de mia malfelicho; dubo kaj malespero dispremegis tiun
chi koron, en kiu via foriro estis lasinta la sangan glavon de l'
amdoloro. Chion mi forgesis por nutri nur unu plorigan rememoron;
dum multaj jaroj mi vershis miajn larmojn che la fago; mi ankau
atendis kaj esperis sur la Sablomonto; mi ankau maldikighis
kaj malfortighis. Nenio povis min konsoli, nenio min tushi;
nekapabla por labori, indiferenta por chio, mi vivis en suferiga
revmondo;--kaj mi vidis mian patrinon malsana sur shia lito, ne
trovante lokon en mia koro por ia nova doloro. Chiuj, kiuj konis
min, kompatis min, malfelichan frenezulon. Mi enamighis en miajn
proprajn larmojn, char ili fluis pro shi kiun mi bedauris. Plorado
estis mia vivo, ghemado mia parolo. Mia fortika korpo fandighis
kvazau negho sub la pasieco de mia koro;--kaj, pashanta ombro, mi
vagadis kvazau fantomo tra la foliaro, kiu ankau estis audinta
shiajn plendojn.--Iama amiko de mia patro volis perforte min fortiri
de la loko de mia naskigho; li esperis min resanigi. Sed mi
kontraustaris la petojn de chiuj, kiuj min amis. Kial? Chu pro tio
ke la chielo de l' erikejo estas pli blua? Ke la aero tie portas
aromajn bonodorojn? Ke la senlimeco de l' ebenajho charmas kaj
altigas la spiriton? Ho, ne, ne. Tie shi estis vivinta, tie estis la
vojeto de shi lauirita. Ho, mi sciis kiuj herberoj iam estis
fleksighintaj sub shia korpo; mi sciis retrovi sur la sheloj de l'
arboj la lokon, kie shi iam metis sian manon, kaj la kreskajhojn,
kiuj iam brilis per la perloj de shiaj okuloj.--La arboj, la
erikejo, la rivereto, chio havis tie por mi lingvon, kiu parolis pri
shi. Tie mi neniam estis sola; shi chiam staris flanke de mi,
chirkauita kun mi per la nebulo de l' mondforgeso. El la aleeto la
suda vento portis al mi shian vochon; el la bruetado de l' griloj
shi kantis por mi la allogan Rikke-tikke-tak!--Neesprimebla estis
tamen mia sufero; mi konsciis kiel premantan verajhon, ke shi plu
neniam venos. Mi por chiam estis perdinta mian fratinon kaj ghojis
pro l' espero de baldaua morto.--La maljuna pastro de Desschel kaj
la larmoj de mia malsana patrino fine min vokis al pli bonaj
sentoj, kaj donis al mi, dum unu momento, sufichan forton por
kontraustari shian rememoron. Mi volis forpeli tiun turmentantan
bildon, min eltiri el shia tiraneco sur mian animon, min savi el la
dolorabismo en kiu mi estis enprofundighinta, denove plenumi miajn
forgesitajn devojn al Dio kaj mia patrino. Mi iris al Mehhleno por,
post jarojn dauranta studado, serchi en la ekleziula profesio
armilon kontrau shia persekutado.--Ve, kiu diros kion mi suferis en
la izoleco de la Seminario! Kiu diros, kiel ghissange mia koro kaj
mia animo estis vunditaj en tiu malespera batalo kontrau shi! Kion
ajn mi faris au decidis, au kien ajn mi iris, chiam shi cheestis,
por, kiel tiranino, eltiri chiujn aliajn pensojn el mia spirito!
Shi, chiam shi!--Kun la scienco kreskis ankorau la forto de mia
imago, kaj nur tiam shi ekposedis ech la plej intimajn aspirojn de
mia revanta animo. Chiam silenta, mi apartigis min de miaj
kunlernantoj; mi kashis min en mallumaj anguloj por ke mi povu
nemokate kanteti la kanton de Rikke-tikke-tak; mi estis la objekto
de ghenerala malestimo; nenio povis resanigi min, nek la severeco de
miaj profesoroj, nek iliaj afablaj admonoj. Fine alproksimighis la
tempo kiam mi devos decidi, chu mi akceptas la ekleziulan profesion.
Sed, ho Dio, por kio povis al mi utili pripensado? Mi estis neinda
por proksimighi al la altaro, kaj nekapabla ech por preghi; neniam
mi altigis mian vochon au mian penson al la chielo, sen ke inter
Dio kaj mi shia bildo sin intermetis! Mi rifuzis, tiom pro
konvinkigho pri mia malindeco kiom pro konsilo de miaj kompatemaj
profesoroj. Mi forlasis la Seminarion. Mia patrino estis mortinta:
mi havis ankorau malgrandan parton de mia heredajho. Mia vivo
farighis senzorga revovagado; nezorganta pri estonteco, kiu estis al
mi indiferenta, mi rapide elspezis tion kion mi ankorau posedis.
Mizero min ankau trovis sensenta; mi dormis sub la blua chielo, sub
charetoj au sur la urbaj fortikajhoj; mi lasis malsaton trabori
mian inteston; kaj, kun mokrido sur la lipoj, mi akceptis la panon
de l' kompato. Kio estis por mi la vivo kaj kio la suferoj de l'
korpo kompare kun la konsumanta doloro de mia koro? Nenio en la
mondo povis min tushi, nenio min veki el mia apatio. Senchese vidi
shian bildon antau miaj okuloj, shin enpense alparoli, murmure
ripeti la kanton,--tio estis mia vivo: chio cetera estis en mi
mortinta.»

Nun la junulo silentis unu momenton; li spiregis pro laceco.

Monica kapkushis sur la tablo kaj kredeble maldolche ploris, char
dum tiu pauzo oni audis la spiregadon de shia premata brusto.
Kurbighinte kaj teren rigardante, la kolonelo sidis senmove sur sia
segho.

La junulo daurigis:

«Unufoje ankorau, lau la konsilo de amikoj, mi provis fortan
kuracilon. Mi vershis alkoholajhojn per plengorghoj en mian korpon,
kaj ebria falis teren.--Nenio, nenio povis al mi helpi; antau miaj
malkvietegaj okuloj staris ankorau shia bildo!.... Iun tagon, mi
neniam forgesos ghin, kiam mi malrapide laupashis la Meirplacon, mi
subite ekvidis shin rapide preterveturantan. Shia nedaura rigardo
kvazau sago traboris mian animon, mia koro rompighis en mia
malkvietega brusto; mi svenante falis teren. Baldau tamen mi povis
restarighi kaj foriri por kashi mian maltrankvilighon en la izoleco.
Vespere mi kushighis sur sharghveturilo por dormi. Cerbofebro brulis
kvazau fajro en mia kapo; en mia nekonscieco mi renversighis de la
charo kaj falis kun la kranio sur la shtonojn, tiel ke sangofluo el
mi elshprucis.--Malricha virino akceptis min en sia subtegmenta
chambro; shi flegis min kvazau patrino; al shi mi de nun dedichas
mian vivon. Shia dolcha kaj sinoferema amo estas trovinta la vojon
al mia koro kaj okupanta lokon flanke de l' altrudighema bildo. Nun
mi konscias la eblecon por reakiri mian liberecon: mi devas vivi
por ami kaj rekompenci mian novan patrinon. Faru Dio, ke ankau tiu
chi lasta espero ne estu vana,--se ne, la tombo, kiu por mi
malfermighas, punos mian malestimindan malfortecon. Morgau mi ne
plu konos vin, fraulino, nek vin, kolonelo van Milgem! Forgesu vi
ankau, ke iu suferis neesprimeblajn turmentojn pro la rememoro de
via infano; mi kvitigas vin pri tio kion vi al mi shuldas. Pardonu
al mi, la malfelicha frenezulo, la sentimajn vortojn kiujn mi
kuraghas paroli; se iafoje vi iom interesighis je la juna kamparano,
pardonu la senkarnan skeleton kiu sidas antau vi. Kaj vi,
fraulino, ho, mi petegas vin, rememoru min en viaj preghoj, por ke
mi trovu fortojn por mia lasta batalo kontrau vi.--Lasu min nun
foriri, vi plu neniam audos nek vidos min.--Adiau, Dio vin
supershutu ambau per felicho!»

Dum la elparolo de tiuj chi lastaj vortoj, Jan estis levighinta kaj
volis alproksimighi al la pordo; sed subite Monica restarighis, shi
malantauen jhetis siajn harbuklojn, forigis la larmojn el siaj
okuloj, kaj tiam, etendante la fingron kiel ordonon, shi kriis:

«Restu! Restu!»

Kaj surgenuighante kun kunigitaj manoj antau sia patro, shi
petegis:

«Ho, patro, pardonu min, pardonu min! Restigu lin, se ne, mi mortos!
En miaj revoj shvebis ankau lia bildo; li estis mia frato, mia
protektanto, mia amato! Ho, Dio, li foriras! Nur li povas min savi.
Donu lin al mi! donu lin al mi! Vi ankau vershas larmojn, vi sentis
kion li suferis! Ho, nur li, au la tombo min posedos! Patro, bona
patro, ne lasu min al la morto! Mi vivos, mi resanighos, mi vin
benos! Pro la memoro de mia mortinta patrino, donu lin al mi!»

La kolonelo faris subitan movon kaj restarigis sian filinon per la
mano; tiam, kun emociita vocho, li diris:

«Jen estis do la enigmo! Tia koro!--Nu, Monica, estu savita, mia
infano! Li estu via edzo!»

Akra krio elighis el la brusto de Jan; li unue peze apogis sin sur
la segho, sed falis svenante sur la tapishon, dum Monica kun
etenditaj brakoj al li kuris.




X.


En la jaro 1831a, mallongan tempon post la Revolucio, soldato
marshis, portante la pafilon sur la shultro kaj la tornistron sur
la dorso, tra la erikejo inter Moll kaj Desschel. Li baldau
alproksimighis al granda farmejo, kiu aspektis kiel kampobieno, kaj
montris sian loghbileton al viro kiu staris sur la sojlo. Tiu chi
vokis servistinon, kaj ambau, per amikaj elmontrajhoj, deprenis de
la soldato lian tornistron kaj aliajn necesajhojn. La juna militisto
miris pri tiu kora akcepto, kaj, frapante la shultron de la
kamparano, li diris senceremonie:

«Vi militservis, chu ne, farmisto?»

«Tamen ne,» respondis la kamparano, «sed vi certe trovos iujn tie
chi, kiuj povas paroli pri milito kaj bataloj.--Eniru, amiko: la
shinko kaj la biero jam staras sur la tablo.»

Enirante, la soldato vidis, sidantan apud la angulo de la fajrejo,
viron, kies vizagho kaj grizaj haroj tuj inspiris al li respekton.
Longa cikatro tra lia vizagho kaj la rubando de la Honorlegio sur
lia vesto, vidigis ke li estas tiu pri kiu la kamparano estis
dirinta: «kiu scias paroli pri milito kaj bataloj».

La maljuna militisto salutis la soldaton per bonvolema rideto kaj
montris al li la tablon, kvazau li volus diri: manghu unue kaj
trinku; poste ni parolos.

Dum la soldato plenumis tiun bonan konsilon kaj manghis la al li
prezentitajn nutrajhojn, li scivole lasis vagadi siajn okulojn sur
la personojn kiuj estis chirkau li.--En la fundo de la chambro
virino sidis antau shpinrado; apud shi staris la viro, kiun li unue
estis vidinta sur la sojlo de la farmdomo. Saneco kaj kvieta ghojo
heligis ilian vizaghon, kaj estis kvazau amradio brilis en iliaj
okuloj, chiufoje kiam ili unu la alian rigardis. Che l' alia flanko
de la virino sidis maljunega Avinjo, kiu per siaj rigidaj fingroj
ankorau sur puntkuseno intermovis la plektilojn.

Kiam la soldato estis dum kelka tempo direktinta siajn okulojn al
tiu parto de la chambro, li audis malantau si strangan kanton,
kies neordinara ritmo lin rigardigis al la fajrejo. Sur chiu genuo
de la viro kun la cikatro li nun vidis rajdantan sankoloran
infanon,--knabeton kaj knabineton,--kaj estis dum la kantado, ke la
avo rajdigis la infanetojn.

                *       *       *       *       *

Baldau la juna soldato interkonatighis kun chiuj loghantoj de la
farmejo. Li trovis tiom da dolcha ghuado inter tiuj homoj, kiuj
chiuj shajnis kunigitaj per sama ligilo de amo kaj dankemo, ke, post
dumonata restado, li ne povis sin deteni vershi larmojn, kiam li
estis devigata adiaudiri la paceman kaj felichan familion, kiu
konsideris kaj amis lin kiel filon.

Je la momento kiam li, kun la tornistro sur la dorso, estis preta
por foriri, chiuj kunhejmanoj venis che la pordon kaj etendis
ankorau al li la manon de l' amikeco; li, kun malsekaj okuloj,
suriris la erikejan vojon, kaj, post kelkaj pashoj sin turnante, li
kriis kortushite:

«Adiau, sinjoro kolonelo van Milgem! Adiau, farmisto Daelmans!
Adiau, farmmastrino! Adiau, Avinjo Teerlinck! Adiau!»

Alveninte sur la erikejo, la soldato diris al si mem:

«Se mi estus verkisto au poeto, mi rakontus tiun strangan
historion.--Eble mi iam farighos tia. Nu, nu, sensencajho!»

Kaj tiam, plirapidigante sian marshadon, li antauenpashis lau la
ritmo de kanto, kiun li certe estis lerninta che la farmejo. Li
kantis:

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fero varmighas,
      Brako levighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

  Rikke-tikke-tak, Rikke-tikke-tu!
      Fer' malmolighas,
      Kor' kuraghighas.
      Frapu vi, nu!
      Rikke-tikke-tu.

Sinjoro leganto, vi vidas, chu ne, ke la juna soldato plenumis sian
promeson?


PIEDNOTOJ:

[4] _Westmal_, vilagho, kiu kushas je kvar horoj da piediro
malproksime de Antverpeno, sur la granda vojo al Turnhout, meze de
l' erikejo.

[5] _Fajrolaboristo_ estas tiu, kiu, dum la forghado,
turnas la feron per la prenilo kaj tiel gvidas la laboron.

[6] Lau popola plimallongigo: Driessens, kies domo estas
bruldetruita. (_Noto de la tradukintino_).

[7] _Erikbuloj_ estas buloj de mallonga eriko, kiujn sur la
tuta erikeja ebenajho oni forigas per fosilo de la supro de la tero.
Tiuj erikbuloj estas bruligataj kiel torfo kaj disjhetas en la aeron
specialan odoron, kiu dum favora vetero antauflarigas la erikejon
je mirige granda interspaco. Tiu kiu iafoje loghis dum kelka tempo
en Kempenlando, povas resti dum dudek au pliaj jaroj de ghi
malproksimigita, li tamen rememoros la impreson pri l' odoro de la
erikfajroj.

[8] Vilagho en Kempenlando, al kiu oni sendas la
frenezulojn por esti flegataj.

[9] Oni nomas _Kempenlando_ la vastan erikejan landon, kiu
formas la nordan parton de Belgujo.

[10] Multaj maljunaj malaltrangaj personoj faras sian
shparkaseton en shtrumpo, kiu kutime estas kashita sub la tegmentaj
tegoloj.

[11] Arghenta monero de dekses kaj duona soldoj.


Kun la permeso de la eldonistoj J. Lebègue & Cie, Bruselo,

  esperantigis
  M. P.

Februaro 1912a.


  Presejo DE VOS & van der GROEN
  ANTWERPEN.
  1912.



Noto de la tekstpreparinto:

Mi korektis kelkajn mispresajhojn de la originala libro.






End of the Project Gutenberg EBook of Rikke-tikke-tak, by Hendrik Conscience

*** END OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK RIKKE-TIKKE-TAK ***

***** This file should be named 35917-8.txt or 35917-8.zip *****
This and all associated files of various formats will be found in:
        https://www.gutenberg.org/3/5/9/1/35917/

Produced by Andrew Sly, David Starner, and the Online
Distributed Proofreading Team at https://www.pgdp.net.
Thanks to the Esperanto-Fondajho Cesar Vanbiervliet for
providing the original book.


Updated editions will replace the previous one--the old editions
will be renamed.

Creating the works from public domain print editions means that no
one owns a United States copyright in these works, so the Foundation
(and you!) can copy and distribute it in the United States without
permission and without paying copyright royalties.  Special rules,
set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to
copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to
protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark.  Project
Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you
charge for the eBooks, unless you receive specific permission.  If you
do not charge anything for copies of this eBook, complying with the
rules is very easy.  You may use this eBook for nearly any purpose
such as creation of derivative works, reports, performances and
research.  They may be modified and printed and given away--you may do
practically ANYTHING with public domain eBooks.  Redistribution is
subject to the trademark license, especially commercial
redistribution.



*** START: FULL LICENSE ***

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE
PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase "Project
Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project
Gutenberg-tm License (available with this file or online at
https://gutenberg.org/license).


Section 1.  General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm
electronic works

1.A.  By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement.  If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy
all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession.
If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project
Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the
terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or
entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B.  "Project Gutenberg" is a registered trademark.  It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement.  There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works
even without complying with the full terms of this agreement.  See
paragraph 1.C below.  There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement
and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic
works.  See paragraph 1.E below.

1.C.  The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation"
or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project
Gutenberg-tm electronic works.  Nearly all the individual works in the
collection are in the public domain in the United States.  If an
individual work is in the public domain in the United States and you are
located in the United States, we do not claim a right to prevent you from
copying, distributing, performing, displaying or creating derivative
works based on the work as long as all references to Project Gutenberg
are removed.  Of course, we hope that you will support the Project
Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by
freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of
this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with
the work.  You can easily comply with the terms of this agreement by
keeping this work in the same format with its attached full Project
Gutenberg-tm License when you share it without charge with others.

1.D.  The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work.  Copyright laws in most countries are in
a constant state of change.  If you are outside the United States, check
the laws of your country in addition to the terms of this agreement
before downloading, copying, displaying, performing, distributing or
creating derivative works based on this work or any other Project
Gutenberg-tm work.  The Foundation makes no representations concerning
the copyright status of any work in any country outside the United
States.

1.E.  Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1.  The following sentence, with active links to, or other immediate
access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently
whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the
phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project
Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed,
copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever.  You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.org

1.E.2.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived
from the public domain (does not contain a notice indicating that it is
posted with permission of the copyright holder), the work can be copied
and distributed to anyone in the United States without paying any fees
or charges.  If you are redistributing or providing access to a work
with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the
work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1
through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the
Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or
1.E.9.

1.E.3.  If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional
terms imposed by the copyright holder.  Additional terms will be linked
to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the
permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4.  Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg-tm.

1.E.5.  Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg-tm License.

1.E.6.  You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any
word processing or hypertext form.  However, if you provide access to or
distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than
"Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version
posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org),
you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a
copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon
request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other
form.  Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm
License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7.  Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8.  You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided
that

- You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
     the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method
     you already use to calculate your applicable taxes.  The fee is
     owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he
     has agreed to donate royalties under this paragraph to the
     Project Gutenberg Literary Archive Foundation.  Royalty payments
     must be paid within 60 days following each date on which you
     prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax
     returns.  Royalty payments should be clearly marked as such and
     sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the
     address specified in Section 4, "Information about donations to
     the Project Gutenberg Literary Archive Foundation."

- You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
     you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
     does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm
     License.  You must require such a user to return or
     destroy all copies of the works possessed in a physical medium
     and discontinue all use of and all access to other copies of
     Project Gutenberg-tm works.

- You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any
     money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
     electronic work is discovered and reported to you within 90 days
     of receipt of the work.

- You comply with all other terms of this agreement for free
     distribution of Project Gutenberg-tm works.

1.E.9.  If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm
electronic work or group of works on different terms than are set
forth in this agreement, you must obtain permission in writing from
both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael
Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark.  Contact the
Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1.  Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
public domain works in creating the Project Gutenberg-tm
collection.  Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic
works, and the medium on which they may be stored, may contain
"Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or
corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual
property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a
computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by
your equipment.

1.F.2.  LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right
of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees.  YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3.  YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3.  LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from.  If you
received the work on a physical medium, you must return the medium with
your written explanation.  The person or entity that provided you with
the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a
refund.  If you received the work electronically, the person or entity
providing it to you may choose to give you a second opportunity to
receive the work electronically in lieu of a refund.  If the second copy
is also defective, you may demand a refund in writing without further
opportunities to fix the problem.

1.F.4.  Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS' WITH NO OTHER
WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO
WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5.  Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages.
If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the
law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be
interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by
the applicable state law.  The invalidity or unenforceability of any
provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6.  INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance
with this agreement, and any volunteers associated with the production,
promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works,
harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees,
that arise directly or indirectly from any of the following which you do
or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm
work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any
Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause.


Section  2.  Information about the Mission of Project Gutenberg-tm

Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of computers
including obsolete, old, middle-aged and new computers.  It exists
because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from
people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg-tm's
goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will
remain freely available for generations to come.  In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations.
To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation
and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4
and the Foundation web page at https://www.pglaf.org.


Section 3.  Information about the Project Gutenberg Literary Archive
Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service.  The Foundation's EIN or federal tax identification
number is 64-6221541.  Its 501(c)(3) letter is posted at
https://pglaf.org/fundraising.  Contributions to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent
permitted by U.S. federal laws and your state's laws.

The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S.
Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered
throughout numerous locations.  Its business office is located at
809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email
business@pglaf.org.  Email contact links and up to date contact
information can be found at the Foundation's web site and official
page at https://pglaf.org

For additional contact information:
     Dr. Gregory B. Newby
     Chief Executive and Director
     gbnewby@pglaf.org


Section 4.  Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide
spread public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment.  Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States.  Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements.  We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance.  To
SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any
particular state visit https://pglaf.org

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States.  U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation
methods and addresses.  Donations are accepted in a number of other
ways including including checks, online payments and credit card
donations.  To donate, please visit: https://pglaf.org/donate


Section 5.  General Information About Project Gutenberg-tm electronic
works.

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg-tm
concept of a library of electronic works that could be freely shared
with anyone.  For thirty years, he produced and distributed Project
Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support.


Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S.
unless a copyright notice is included.  Thus, we do not necessarily
keep eBooks in compliance with any particular paper edition.


Most people start at our Web site which has the main PG search facility:

     https://www.gutenberg.org

This Web site includes information about Project Gutenberg-tm,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.