*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 51139 ***

                                PLATONIS

                           APOLOGIA SOCRATIS

                             EX RECENSIONE

                                   ET

                       CUM LATINA INTERPRETATIONE

                           FRID. AUG. WOLFII.


                          IN USUM GYMNASIORUM.




                     BEROLINI, APUD G. C. NAUCKIUM

                               MDCCCXII.




                           TABLE OF CONTENTS.


Notes on the Apology.

  Introductory Notice.

  Logical Analysis of the Apology.

Apologia Socratis.

  Pars I.

    Exordium.

    Propositio.

    Confutatio, i.

    Confutatio, ii.

    Egressio.

    Peroratio.

  Pars II.

  Pars III.

Transcriber's Notes.




                                 NOTES

                                   ON

                              THE APOLOGY




                          Introductory Notice.

Socrates' death took place in the month of May, 399 B.C., when he was
more than 70 years of age (Apol. 17 D. Crito 52 E). The interval between
the trial and his death was very long,--thirty days altogether. The
indictment against Socrates was as follows: "Socrates is guilty of
crime, first for not worshipping the gods whom the city worships, but
introducing new divinities of his own; next, for corrupting the
youth. The penalty due is death."

The accusers of Socr. were three: Meletus, Anytus, and Lyco: see
espec. Apol. 23 E. Meletus is also mentioned by Plato in the Euthyphro 2
BC as ἀνὴρ νέος καὶ ἀγνὼς, τετανόθριξ καὶ οὐ πάνυ εὐγένειος, ἐπίγρυπος
δέ,[TR1] and in the Apology also Socr. speaks of him as an insignificant
young man. Meletus, however, presented the indictment which was hung up
in the portico before the office of the ἄρχων βασιλεύς (hence περὶ τὴν
τοῦ βασιλέως στοάν Euth. 2 A).[TR2] According to the Schol. on Apol. 18,
Meletus was τραγῳδίας φαῦλος ποιητής,[TR3] a statement also made by the
Schol. on Aristoph. Frogs 1302: but it seems certain that we have here
an error on the part of the Scholiasts who were led by Plato's words
ὑπὲρ τῶν ποιητῶν ἀχθόμενος to identify the accuser of Socr. with the
poet mentioned by Aristophanes l. c., where he says that Euripides
borrowed a good deal of his poetry,--though this identification is
absolutely impossible on account of the difference of time, as the
Meletus mentioned by Aristoph. could not have been a young man in 399,
even supposing that he was still alive. We know nothing more about
Meletus, the accuser of Socr., from other sources, but it is possible
that he was the son of the Meletus mentioned by Arist., in which case we
should also gain an explanation of the motive which Plato assigns for
his share in the indictment of Socr.

The most influential of the trio was Anytus, a rich βυρσοδέψης, i.e. a
leather-seller, who is said to have been more especially incensed
against Socr. by the presumption with which the philosopher had ventured
to dissuade him from bringing up his son to his own trade, as the young
man had manifested much interest in philosophical speculation and
conversation. No doubt Anytus hated Socr. above all as a "corrupter of
youth." Anytus was rich, but had been exiled under the Thirty, and, like
so many other patriotic citizens, suffered great loss of property. He
had then taken a prominent part in the expulsion of the Thirty, and was
at the time of the trial of Socr. one of the leading men in Athens.[1]
Socrates' interference in his plans with respect to his son may have
been all the more galling to him, as his previous losses must have made
him anxious that his son also should contribute his share towards the
restoration of the family fortunes. Anytus must have classed Socr. with
the Sophists, and his opinion of them may be gathered from Plato, Meno
91 B, where Socr. says, οἶσθα δήπου καὶ σὺ ὅτι οὗτοι εἰσὶν οἵους οἱ
ἄνθρωποι καλοῦσι σοφιστάς, and Anytus answers, Ἡράκλεις, εὐφήμει, ὦ
Σώκρατες· μηδένα τῶν συγγενῶν μήτε οἰκείων μήτε φίλων μήτε ἀστῶν μήτε
ξένων, τοιαύτη μανία λάβοι ὥστε παρὰ τούτους ἐλθόντα λωβηθῆναι, ἐπεὶ
οὗτοί γε φανερά ἐστι λώβη τε καὶ διαφθορὰ τῶν συγγιγνομένων.[TR4]

But besides this personal motive, Anytus no doubt bore also a political
grudge to Socr. Anytus was, it has been seen, a republican, and, as he
had suffered for his cause, he was no doubt a radical. Now Socr. did not
abstain from criticising the laws and government of Athens with the
greatest candor, and even so far as to admire the Spartan and Cretan
institutions: see esp. Crito 52 E. 53 B. It is quite certain that, to a
great extent, Socr. was blamed by the democrats for the misdeeds of
Critias, who (as they said) had been his pupil, and, at all events, had
been much in the society of Socr. when a young man,--Xenophon says in
order to acquire an argumentative facility which might be serviceable to
his political ambition. But Critias had been the chief author of all the
cruelties and spoliation perpetrated by the Thirty, and the fact is that
Socr. shared the odium which attached to the name of Critias. In another
of his "pupils" (I keep this appellation, though Socr. himself would
reject it) Socr. had been singularly unfortunate, viz., in Alcibiades,
whose rashness had done much to accomplish the great downfall which
resulted to Athens from the Peloponnesian war.

Considering all these circumstances (which we can here only slightly
touch upon, though they could scarcely be exhausted in a copious
treatise) it is not surprising to learn from Xenophon (Mem. 1, 2, 9)
that it was the general belief in Athens that Socr. "excited the young
men to despise the established constitution, and to become lawless and
violent in their conduct."

The displeasure which Meletus felt against Socr. in the interest of the
poets may be easily accounted for when we read the corresponding passage
in the Apology, and recollect the fact that Socr. is said to have been
fond of citing the worst passages of great poets in confirmation of
theories particularly disagreeable to the taste of an Athenian,
e.g. inferring from some lines of the second book of the Iliad that
Homer praised the application of stripes to poor men and the common
people (Xen. Mem. 1, 2, 56–59).

As for Lyco, the third accuser of Socr., we know about him perhaps even
less than about Meletus. Diogenes Laërt. (2, 38) says that he was a
demagogue, and from Plato we learn that he was a ῥήτωρ[TR5]--of what
kind may be gathered from our note on Apol. 23 E.[TR6] Socr. himself
ascribes the success of the accusation to Anytus and Lyco (Apol. 36 A),
and the latter must therefore have been of much service in conducting
the trial.

The cause of Socr. was what was technically styled ἀγὼν τιμητός,[TR7]
i.e., after the defendant was pronounced guilty by the judges, the
punishment for his offence was left to them to fix; but both the
prosecutor and the defendant were called upon to propose such a
punishment (τιμᾶσθαι) as they considered fit for the offence. The
punishment proposed by Meletus was death; the one proposed by Socr. may
be learned from the Apology.

The trial of Socr. was conducted before the ἡλιασταί:[TR8] on their
number see note on Apol. 36 A.[TR9]

As for the defence of Socr., the reader is advised to study the Apology
and the logical analysis of it which we subjoin: in general it may be
said that the Apology, if not an exact reproduction of the speech made
by Socr. at his trial, is doubtless an imitation of it so far as Plato's
memory and own individuality (though this appears here entirely merged
in the person of the _historical_ Socr., while in Plato's other writings
we generally have an _ideal_ Socr.) enabled him to put down the
arguments and expressions used by his master on that memorable
occasion. This, at least, is the view taken by Grote, History of Greece,
chap. lxviii., to which chapter on Socr. it seems desirable to direct
the attention of the student after he has fully mastered the Apology,
Crito, and Phaedo.


                    LOGICAL ANALYSIS OF THE APOLOGY.

ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ (_exordium_) 17–18 A: discarding all the usual rhetorical
embellishments, Socr. is going to address the judges in simple, homely
words, and say nothing but the truth; at the same time he begs a
favorable attention to this unusual kind of speech.

ΠΡΟΘΕΣΙΣ (_propositio_) 18 B–19 A: Socr. has to refute a double kind of
accusation, viz., besides the one brought against him by Meletus, the
popular prejudices raised against him and kept up by the charges of his
enemies.

ΠΙΣΤΙΣ (_confutatio_) 19 B–27 E in two parts, and first (–24 A) the
misrepresentations mentioned in the second place are shown to be
entirely without foundation, and the difference between Socr. and the
Sophists is pointed out. The origin of these accusations is found in the
annoyance created to many citizens by Socrates' habit of examining into
their knowledge, and the zeal of his disciples who imitate this
proceeding; but Socr. himself feels obliged to do so in consequence of
an oracle of Apollo. To revenge themselves on Socr. these persons lay
upon him the same blame as justly applies to the Sophists.

The second part (24 B–27 E) contains the actual refutation of the charge
brought by Meletus, Anytus, and Lyco, and this charge being twofold, the
defence also is subdivided into two parts.

(_a_) Socr. shows that Meletus knows nothing of the art of education. If
Socr. corrupts the youth it is necessary that he should do so either
intentionally or unintentionally: the first he certainly does not, as
only a madman could act so, it being the interest of all to live in a
state composed of good citizens rather than of bad ones; if the latter
be the case, Meletus ought to have spoken to Socr. privately and not
have treated his ignorance as a crime.

(_b_) As to the charge of introducing new divinities in the place of
those worshipped by the city, Socr. shows that Meletus seems here to
contradict himself, as the assumption of a daemonium implies also a
belief in the existence of gods.

ΠΑΡΕΚΒΑΣΙΣ (_egressio_ or _degressio_) 27 E–34 B. In spite of all these
arguments Socr. feels nearly certain that he will be pronounced guilty,
not so much on account of the charge now brought against him by Meletus,
as in consequence of the general hatred against him. Yet he does not
regret his previous doings, as his conscience assures him that he has
been doing right, and accomplishing the mission entrusted to him by
God. The fear of death shall not deter him from doing his duty, and if
he were now released on the condition never to "teach" any more, he
would refuse to accept life on these terms, as he knows he could not
fulfil them. But should the Athenians sentence him to death, they will
thereby deprive themselves of a monitor such as the gods will not again
vouchsafe to their city. That Socr. was fulfilling a divine mission
appears also from his poverty, which is caused by his postponing all
domestic interests to his vocation of being a public monitor to the
citizens. Socr. then adds a few words about his public life, and shows
that there, too, he always intrepidly adhered to the principles of
justice and honesty, even so as to brave the rage of a mob and the fury
of the Thirty. Lastly, Socr. maintains that he is not responsible for
the ill-deeds of some of those who used to be in his society and are
called his pupils, as he himself never professed to teach them any
thing. Nor (says he) has any one of the young men who were with him ever
charged Socr. with corrupting him, nor have their parents or relatives
done so; on the contrary many are now present at the trial, ready to
help and support Socr. in any way they can.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ (_peroratio_) 34 C-35 E. Contrary to the common habit of moving
the judges to compassion in order to obtain a lenient verdict,
Socr. says that he will do nothing of the kind as this would be equal to
inducing the judges to violate their oath.

The _second_ part of the Apology requires no rhetorical
disposition. Socr. confesses not to be surprised at the result of the
trial: as to the τίμησις[TR10] which he is now called upon to fix, he
declares that he deserves the honor of dining in the prytaneum, if
indeed he must justly estimate his own deserts. But he will yield to his
friends so far as to offer to pay a fine which he is able to set down at
30 minae, his friends being ready to become securities for this sum,
which would be above the means of Socr. himself.

The _third_ part is first addressed to those of the judges who voted for
death, and to them Socr. predicts that they will soon repent of their
injustice. Then, turning to those who voted in favor of him, he joyfully
proves to them that he neither expects death like a coward, nor looks
upon it as an evil. A last request Socr. has to address to his judges,
that, should his sons ever prefer riches to virtue and think themselves
wise without being so, they may be corrected and put right in the same
manner as Socr. himself used to act towards the Athenians.


[1] See Frohberger's note on Lysias, Vol. I. p. 160.

[TR1] "SOCRATES: A young man who is little known, Euthyphro; and I
hardly know him: his name is Meletus, and he is of the deme of
Pitthis. Perhaps you may remember his appearance; he has a beak, and
long straight hair, and a beard which is ill grown." (Project
Gutenberg-text 1642)

[TR2] "EUTHYPHRO: Why have you left the Lyceum, Socrates? _and what are
you doing in the Porch of the King Archon?_ Surely you cannot be
concerned in a suit before the King, like myself?" (Project
Gutenberg-text 1642)

[TR3] "a bad tragic poet".

[TR4] Meno 91 B: "SOCRATES: You surely know, do you not, Anytus, that
these are the people whom mankind call Sophists?<br>ANYTUS: By Heracles,
Socrates, forbear! I only hope that no friend or kinsman or acquaintance
of mine, whether citizen or stranger, will ever be so mad as to allow
himself to be corrupted by them; for they are a manifest pest and
corrupting influence to those who have to do with them." (Project
Gutenberg-text 1643)

[TR5] "a public speaker, pleader", Latin "orator" (Liddell and Scott,
"An Intermediate Greek-English Lexikon. Oxford. Clarendon Press. 1889).

[TR6] Wagner, p. 85: "Cf. also Gellius 3, 13, _Callistratus Athenis
orator in re publica fuit quos illi δημαγωγοὺς appellant._ Lyco belonged
no doubt to the same class as Callistratus."

[TR7] "agôn timêtos": in such a case the law did not stipulate a
specific penalty.

[TR8] "a juryman of the court, a Heliast" (Liddell and Scott, 1889).

[TR9] Wagner, p. 104: "Diogenes Laërtius 2, 41, agrees with our passage
in stating that 281 judges pronounced Socr. guilty."

[TR10] "an assessment of damage", Aeschin., etc. "a rating" or
"assessment", Arist. (Liddell and Scott, 1889).




                           APOLOGIA SOCRATIS.


                                PARS I.


                               EXORDIUM.

Quomodo vos, Athenienses, affecerint accusatores mei, nescio: ego certe
ipse quoque, illis dicentibus, paene mei sum oblitus; adeo persuasibilis
eorum oratio erat. Quamquam veri quidem, prope dicam, nihil
dixerunt. Sed ex plurimis rebus, quas mentiti sunt, maxime unam sum hanc
miratus, quod monebant cavendum esse vobis, ne a me deciperemini, qui
peritus essem dicendi. Quod enim eos non puduit, quia nunc statim a me
refellentur reipsa, ubi patuerit me ne mediocriter quidem peritum esse
dicendi, id mihi visum est ab iis impudentissime fieri: nisi forte
dicendi peritum ipsi vocant eum, qui vera dicat. Si enim hoc volunt,
fatebor equidem me, non ipsorum exemplo, esse oratorem. Isti igitur, ut
ego aio, nihil veri dixerunt; vos autem ex me nihil nisi verum
audietis. Non, hercle, Athenienses, pulchris contextam orationem, qualis
ipsorum fuit, verbis et vocabulis, neque ornatam, sed audietis immediate
dicta quotidianis vocabulis. Nam credo iusta esse quae dico: et ne
quisquam vestrum exspectet aliter. Non enim deceat, opinor, cives, huic
aetati, velut adolescentulo fingenti orationem, ad vos prodire. Et vero
hoc etiam atque etiam, Athenienses, vos rogo et quaeso, si me eodem
genere audiatis pro me dicentem, quo loqui sum solitus et in foro apud
mensas, ubi me vestrum plerique audierunt, et aliis in locis, ut nec
miremini, neque ob illud tumultuemini. Nam ita se res habet. Nunc ego
primum in suggestum iudicii adscendi, annos natus plus
septuaginta. Mirifice ergo hospes sum in dictione hic usitata. Ut
igitur, si revera hospes essem, veniam mihi, opinor, daretis, si et voce
illa et modo illo loquerer, in quibus nutritus essem: ita etiam nunc a
vobis peto, id quod iustum est mea sententia, ut mihi dicendi modum
liberum sinatis--fortasse enim aliquantulum deterior erit, fortasse
melior--; idque solum consideretis, atque ad id animum advertatis, utrum
iusta dicam nec ne. Nam iudicis haec laus est; oratoris autem, vera
dicere.


                              PROPOSITIO.

Primum igitur aequum est, Athenienses, me ad prima quae in me iacta sunt
mendacia et primis accusatoribus respondere; deinde ad posteriora et
posterioribus. Mihi enim apud vos multi exstiterunt accusatores, qui iam
pridem multos per annos et nihil veri dixerunt; quos ego magis metuo
quam Anytum eiusque socios, quamvis etiam hi sint graves. Verum illi
sunt graviores, qui vestrum plerisque a pueritia acceptis persuadebant
rem, quam crimini mihi darent, falsissimam: esse quendam Socratem, virum
sapientem, qui et coelestia curet, et quae sub terra sint omnia
perquisierit, causamque inferiorem efficiat superiorem. Hi quod eam
famam sparserunt, Athenienses, graves illi sunt accusatores mei. Nam qui
audiunt, putant eos, qui talia quaerant, ne deos quidem esse
statuere. Deinde accusatores hi sunt numero multi, et longo iam tempore
me accusarunt; tum etiam ea aetate vobis haec dicebant, qua maxime
credere possetis, quum vos partim pueri essetis et adolescentuli,
absentemque accusabant, prorsus nemine causam dicente. Sed quod omnium
absurdissimum est, ne nomina quidem eorum licet scire aut dicere,
praeterquam si quis poeta inter eos est comicus. Quicumque autem invidia
moti et calumnia usi sollicitabant vos, et quod sibimet ipsis persuasum
erat, aliis persuadebant, hi omnes longe difficillimi sunt. Neque enim
huc producere licet eorum quemquam, nec redarguere; sed necesse est
prorsus ut quasi cum larvis pugnem et dicendo et redarguendo,
respondente nemine. Itaque etiam vos existimate, ut ego aio, duplices
mihi accusatores exstitisse; alteros, qui modo accusarunt; alteros, qui
iam pridem, quos dixi: ac putate mihi faciendum ut adversus illos
veteres me primum defendam. Nam et vos illis prius accusantibus aures
praebuistis, multoque magis quam his posterioribus. Age vero,
respondendum nunc est, Athenienses, atque enitendum, ut invidia, quam
vos longo tempore conceptam habetis, ea vobis eximatur tam brevi
tempore. Velim igitur hoc ita fieri, si quid expediat et vobis et mihi,
et respondendo me quippiam proficere: sed arbitror id difficile esse,
minimeque me latet, qualis sit rei conditio. Verum tamen hoc ita esto,
uti deo placet; legi quidem parendum est et causa dicenda.


                             CONFUTATIO, i.

Itaque repetamus a principio, quae illa accusatio sit, unde exorta est
infamia mea; cui iam etiam fidem habens Melitus, hanc mihi actionem
intendit. Age vero, quidnam, quod crimini mihi darent, dicebant
criminatores? Velut accusatorum enim nobis recitanda est iurata formula
ipsorum: _Socrates iniuste curioseque facit, quod inquirit quae sub
terra sunt et quae in coelo, et causam inferiorem efficit superiorem,
aliosque eadem docet._

Talis fere formula est. Atqui talia videbatis ipsi quoque in
Aristophanis comoedia, Socratem quendam ibi traduci, praedicantem se per
aerem gradiri et alias plurimas nugas agentem: quibus de rebus ego nihil
nec magnum quicquam nec tantillum intelligo. Atque hoc non dico tamquam
contemnens id genus scientiae, si quis talium rerum sapiens est:
nequaquam ego tot criminibus a Melito reus fiam! Sed mihi talibus cum
rebus, Athenienses, nihil est. Testes hic rursus adhibeo plerosque
vestrum, postuloque ut vos alius alium edoceatis et dicatis, quotquot me
umquam audistis disserentem: nam multi vestrum sunt qui
audierunt. Dicite ergo inter vos, an quis vestrum umquam de talibus
rebus me quicquam aut magnum aut tantillum audierit disserentem: atque
ex eo cognoscetis, huiusmodi esse etiam cetera de me vulgo narrata. At
neque horum quicquam factum est: nec vero si ex quoquam audistis, me id
factitare ut erudiam homines et mercedem exigam, ne hoc quidem verum
est. Tametsi hoc quidem mihi videtur pulchrum esse, si quis possit
erudire homines, quemadmodum et Leontinus Gorgias et Prodicus Ceus et
Hippias Eleus. Nam horum quisque, cives, potest in quamvis civitatem
profectus, adolescentibus, quos nihil prohibet cum quocumque velint
suorum civium gratis versari, his, inquam, persuadent ut, relicta
illorum consuetudine, cum ipsis versentur, pretio soluto, atque insuper
gratiam habeant. Praeterea etiam alius homo Parius hic est sapiens, quem
ego sic cognovi esse in urbe. Forte enim conveneram virum, qui
sapientiae doctoribus plus pecuniae numeraverat quam ceteri omnes,
Calliam Hipponici. Hunc igitur rogabam--sunt enim ei duo filii--:
Callia, inquam, si tui filii pulli equini aut vituli essent nati,
haberemus certe quem iis magistrum caperemus et conduceremus, qui eos
esset probos praestantesque redditurus in quo conveniret genere
virtutis: quippe is foret aliquis peritorum aut rei equestris, aut
agriculturae: nunc quoniam homines sunt, quem iis magistrum capere
cogitas? quis huius virtutis, qua et homo et civis praestat, sciens est?
nam te puto id quaesivisse, propterea quod filios habes. Estne aliquis,
inquam nec ne? Vero, inquit. Quis, inquam, et cuias? et quo pretio
docet? Evenus, inquit, mi Socrates, Parius; quinque minis. Ibi tum ego
Evenum beatum praedicavi, si vere nosset hanc artem, et adeo commode
doceret. Ego ergo ipse quoque placerem mihi et superbirem, ista si
tenerem: sed non teneo, Athenienses.

Hic forsitan suscipiens aliquis dicat vestrum: Quodnam ergo tibi,
Socrate, negotium est? Unde crimina haec in te conflata sunt? Non sane
enim, te nihil curiosius ceteris tractante, postea tantus rumor et sermo
exiit, nisi aliud quicquam ageres quam plerique. Dic ergo nobis, quid
rei sit, ne etiam nos temere de te pronunciemus. Hoc qui dicit, videtur
mihi aequum dicere. Quare ego conabor vobis demonstrare, quae tandem ea
res sit, quae mihi et nomen et crimen peperit. Audite, quaeso. Ac
fortasse nonnullis vestrum videbor ludere; sed mihi credite, nihil vobis
nisi verum narrabo. Nam ego, Athenienses, ob nullam rem aliam nisi ob
sapientiam quandam hoc nomen adeptus sum. Qualis ista sapientia sit,
rogatis. Est ea, ut opinor, humana sapientia. Vere enim videor in hoc
genere sapiens esse; illi autem, quos modo dicebam, facile in maiore
quodam quam humano genere sapientiae fuerint sapientes; aut non habeo
quod dicam. Non enim profecto illam teneo; sed quisquid id ait, is et
mentitur et mei criminandi causa dicit. At ne mihi obstrepatis,
Athenienses, etiamsi videar vobis aliquid magnum dicere. Non enim meum
erit dictum, quod dicam, sed auctorem, qui dixit, haud spernendum vobis
laudabo. Mea enim an sit aliqua sapientia et qualis, testem vobis
adhibebo deum Delphicum. Nam Chaerephontis, opinor, meministis. Is et
mihi sodalis erat ab adolescentia, et vestrum maiori parti simul
sodalis, simul vobiscum nuper ex urbe fugit rediitque. Ac noctis sane
qualis fuerit Chaerepho, quam vehemens ad quamcumque rem animum
appulisset. Ita etiam quondam Delphos profectus, hanc rem ausus est
sciscitari--sed propter id quod dicam ne tumultuemini, cives--: rogavit
enim hercle, an quisquam esset me sapientior; Pythia autem respondit,
neminem sapientiorem esse. Quibus de rebus apud vos hic frater eius
testabitur, quoniam ipse mortuus est. Iam videte, quibus de causis haec
dicam. Volo enim vos docere unde mihi crimen conflatum sit. Nam ego illa
re audita, sic cogitabam: Quid tandem dicit deus? aut quid significat?
nam ego sane mihi ipse nec magnae nec tantillae conscius sum
sapientiae. Quid ergo tandem dicit, quum ait me sapientissimum esse? Non
enim profecto mentitur, puto; neque enim fas illi. Sic diu haerebam,
quid tandem diceret: posthac aegerrime ad illud inquirendum hac fere via
me contuli. Accessi ad eorum quendam qui sapientes videbantur esse, ibi
credens me, si uspiam alibi, posse arguere oraculum, et adversus eius
responsum ita dicere: Hicce est certe sapientior quam ego; tu autem
dixisti me. Ergo quum dispicerem hominem--nomine enim appellare nihil
attinet: erat autem civilium virorum quidam, quem quum inspectarem, ista
prope mente fui, Athenienses--: mox cum eo colloquenti visus mihi est
ille tum aliis multis hominibus, tum sibi maxime sapiens videri, at non
esse. Ibi conabar ei demonstrare, ipsum putare se esse sapientem, at non
esse. Ex eo igitur et ipsi factus sum invisus, et multis eorum qui
aderant. Inde ego domum abiens hoc reputabam: Isto quidem homine ego
sapientior sum. Nam etsi fortasse neuter nostrum quicquam scit rei
praeclarae aut bonae; at ille putat se aliquid scire, quum nihil sciat;
ego autem, ut nihil scio, ita ne puto quidem me scire quicquam. Igitur
tantulo hoc ipso videor esse sapientior illo, quod quae nescio, ea me ne
puto quidem scire. Inde me ad alium contuli ex iis, qui sapientiores
illo habebantur; sed is mihi in eandem venit opinionem. Tum vero et huic
et aliis multis invisus factus sum. Postea ergo iam ordine singulos
adii, videns quidem et dolens invisum me fieri, atque ob id metuens: sed
necessarium factu videbatur ut divinae vocis maximam rationem haberem,
et quid illa sibi vellet irem exploratum ad omnes omnino, qui aliquid
scire viderentur. Ibi iam, Athenienses--oportet enim verum ad vos
dicere--, Canem adiuro, hoc mihi accidisse quod dicam. Qui in summa
dignatione erant, ii paene maxime mihi visi sunt manci esse, quaerenti
de monitu dei: alii vero qui contemptiores habebantur, ad prudentiam
probatiores esse homines. Ostendendus nimirum vobis est error meus,
tamquam laboribus me frangentis, ut mihi denique a nemine posthac argui
oraculum posset. Nam a civilibus viris transii ad poetas, tum tragicos,
tum dithyrambicos, tum ceteros, velut ibi manifesto deprehensurus me
illis indoctiorem esse. Ergo in manus sumptis eorum carminibus, quae
mihi maxime ab iis elaborata videbantur, eos subinde interrogabam, quid
dicerent, ut simul etiam aliquid discerem ab illis. Atqui pudet me vobis
verum fateri, cives: attamen fatendum est. Nam prope dixerim, omnes
paene qui hic adsunt, istis melius dicerent de iis quae isti
composuerant. Ex eo itidem intellexi brevi, etiam poetas quae
componerent, non sapientiae copia componere, sed naturae quadam vi et
divino instinctu, veluti vates atque fatidicos. Nam hi quoque multa et
praeclara dicunt, nec tamen quicquam intelligunt eorum quae
dicunt. Eiusmodi quippiam etiam poetis vidi evenire; simulque
animadverti, eos propter carminis artem putare, se rerum quoque
ceterarum sapientissimos esse homines, quarum non essent. Itaque etiam
hinc abii, credens me illis eadem re superiorem esse, qua fuissem
oratoribus. Postremo ad artifices ivi. Nam conscius mihi eram, nihil
propemodum me scire; hos autem noram futurum esse ut invenirem multa et
praeclara doctos. Neque ea quidem me fefellit opinio; sed sciebant res
quas ego nesciebam, et hactenus me sapientiores erant. Verum,
Athenienses, eodem vitio, quo poetae, laborare mihi visi sunt etiam boni
opifices. Quod artem praeclare tractarent, putabant se quisque ceterarum
quoque rerum vel maximarum sapientissimos esse. Atque hic eorum error
sapientiam illam obscurabat. Quocirca me ipse interrogabam oraculi
nomine, utrum vellem talis qualis essem esse, ita ut neque ad sapientiam
illorum essem ullius rei sapiens, neque ad illorum imperitiam imperitus,
an utrumque eorum quae illi haberent habere. Ac respondi mihi ipsi atque
oraculo, satius esse, me sicut essem esse. Ex hoc iam examine,
Athenienses, et multae mihi inimicitiae contractae sunt, longeque
acerbissimae illae et gravissimae: quo factum est ut multa mihi crimina
conflata sint: et nomen hoc additum est quo sapiens vocor. Credunt enim
qui adsunt, quoties ulla in re alium redarguo, in ea ipsum me esse
sapientem: at illud vix dubium est, Athenienses, quin revera sapiens sit
deus, illoque responso id significet, humanam sapientiam parvi faciendam
esse ac potius nihili. Videturque non de Socrate id dicere, sed usus
esse tantum meo nomine, me exemplum proponens, quasi dicat: Is vestrum,
homines, sapientissimus est, quisquis ut Socrates cognovit nihili se
esse ad veram normam sapientiae. Quamobrem ego ad hunc usque diem
circumiens quaero scrutorque monitu dei, tum in civibus, tum in
hospitibus, si quem eorum arbitror sapientem esse; qui ubi mihi non
videtur, dei causam agens ostendo eum non esse sapientem. Itaque prae eo
negotio nullum mihi otium fuit nec rerum civilium ullius memorabilis
agendae, nec domesticarum; sed in extrama versor paupertate propter hoc
dei ministerium. Praeterea qui me assectantur sponte adolescentes,
quibus maxime otium est, ditissimorum illi patrum, eos delectat audire
quum explorantur homines: ipsique saepe me imitantur; ita operam dant ut
alios explorent; postea, credo, inveniunt magnam copiam hominum, qui se
putant aliquid scire, sed aut pauca sciunt, aut nihil. Hinc ergo ii qui
ab illis explorantur, irascuntur mihi, non illis; et dicunt, Socratem
esse quendam impurissimum, ab eoque corrumpi adolescentes. At ubi
aliquis eos rogat, quibus factis et qua doctrina, nihil quidem habent
dicere, sed rem ignorant; tamen ut ne haerere videantur, ista quae in
omnes sapientiae studiosos in promptu sunt convicia, iaciunt, scrutari
eum coelestia et subterranea, deosque non statuere, et inferiorem causam
efficere superiorem. Nam verum, ut arbitror, nolint dicere, suam et
scientiae simulationem et rerum omnium inscitiam patefactam
esse. Quoniam igitur illi, opinor, ambitiosi sunt et vehementes et
multi, et de compacto et persuasibiliter de me dicunt, impleverunt aures
vestras, et pridem et nunc vehementer criminando. Ex quibus et Melitus
me adortus est et Anytus et Lyco: Melitus, quod poetarum nomine dolet;
Anytus, quod opificum et eorum qui rempublicam tractant; Lyco, quod
nomine rhetorum. Quapropter, sicut initio dixi, admirer, si ego vobis
possim tam brevi tempore hanc invidiam eximere, in tantum
auctam. Habetis, Athenienses, ea quae vera sunt: nam ego nec magnum
quicquam nec tantillum vobis occultans aut dissimulans, causam
dico. Tametsi propemodum scio, iisdem veris dicendis me in odium
incurrere. Quae res argumento est, vera me loqui, idque esse meum
crimen, et has rei causas esse. Itaque sive nunc, sive posthac ista
quaesieritis, ea ita esse invenietis.


                            CONFUTATIO, ii.

De iis rebus igitur, de quibus primi acccusatores me accusabant,
defensio mea satis haec sit ad vos. Ad Melitum autem, virum optimum et
civitatis amantem, ut ait, et ad posteriores, dehinc me conabor
defendere. Iam rursus, quando hi sunt alii accusatores, eorum sumamus
iuratam litis formulam. Habet autem sic fere: _Socratem_ ait _iniuste
facere, quod et adolescentes corrumpat, et deos, quos civitas statuit,
non statuat, sed alia daemonia nova._

Tale igitur est crimen. Iam eius criminis unamquamque partem
examinemus. Ait me iniuste facere, qui corrumpam adolescentes. Ego
autem, Athenienses, iniuste facere dico Melitum, quod serio ludit et
temere in iudicium homines vocat, simulans de rebus laborare se et
sollicitum esse, quarum nulla ipsi umquam cura fuit. Quod ita esse,
conabor etiam vobis ostendere. Quare dic mihi, quaeso, Melite: Nempe
plurimi facis, ut adolescentes fiant quam optimi? Ita. Dic his, age,
quis eos meliores reddit? non enim dubium est quin id scias, quum res
tibi curae sit. Nam corruptorem, ut ais, nactus me ad hos educis atque
accusas. Ergo eum qui meliores reddit demonstra, age dum, et ostende
iudicibus. ... Viden' te silere, Melite, neque habere quod dicas? Atqui
annon turpe hoc tibi satisque arguere videtur, id quod ego aio, te nihil
rem curasse? ... Iam dic, amabo, quis illos reddit praestantiores?
Leges. At non hoc rogo, vir optime; sed quis homo, qui primum etiam id
ipsum sciat, leges. Iudices hi, Socrate. Ain' tu, Melite? Hine possunt
erudire et meliores reddere adolescentes? Maxime. Utrum unusquisque, an
alii eorum possunt, alii non possunt? Unusquisque. Pulchre, Iuppiter,
narras, et magnam copiam hominum iuventuti utilium. Quid autem? utrum
auditores hi eos meliores reddunt, annon? Etiam hi. Quid? Utrum
senatores? Etiam senatores. At numquid, Melite, concionarii cives
corrumpunt iuventutem? an illi quoque eos meliores quisque reddunt?
Etiam illi. Praeter me igitur, quantum video, nemo est Atheniensium, qui
non reddat probos ac praestantes; ego autem solus corrumpo. Ain' tu?
Prorsus plane id aio. Sane magnum in me arguis infortunium. Itaque mihi
responde: Utrum etiam in equis res ita esse tibi videtur, ut qui eos
meliores faciant, ii sint omnes homines, unusque sit quidam qui
corrumpat? an contra plane, ut unus quidam sit qui eos possit meliores
facere, aut perpauci, qui in arte equestri versantur; plerique autem,
quum equos tractant et iis utuntur, corrumpant? annon ita, Melite, res
est tum in equis, tum in ceteris omnibus animantibus? ... Certissime,
sive tu et Anytus negatis, sive aitis. Magna sane quaedam felicitas
nostra videtur esse in adolescentibus, si unus modo eos corrumpit,
ceteri iis utilitatem praebent. Atenim satis ostendis, Melite, numquam
tibi curae fuisse adolescentes; ipseque perspicue declaras negligentiam
tuam, quod me de rebus, quarum procul a te studium fuit, ad iudices
educis. Sed amplius nobis dictu, per deum immortalem, Melite, satiusne
est habitare inter cives bonos, an inter malos? ... Responde,
sodes. Nihil difficile rogo. Annon et mali proximis semper vicinis in
aliqua re nocent, et boni prosunt? Omnino. Estne ergo aliquis, qui ab
iis quorum consuetudine utitur, potius damnum malit quam commodum
accipere? ... Amabo, responde. Respondere quidem etiam lex iubet. Estne
qui sibi velit noceri? Nemo quisquam.

Age vero, utrum huc me vocasti, quod corrumpam adolescentes et pessimos
eos reddam consulto, an quod nolens? Quod consulto scilicet. Quid tandem
adeo tu istud aetatulae, Melite, me sapientior es homine hoc aetatis, ut
tu quidem cognitum habeas, et malos male proximis semper vicinis facere,
et bonos bene: ego autem eo ignorantiae venerim, ut hoc quoque nesciam,
si quem eorum quibus utar, improbum fecero, me in periculum incurrere,
ne quid ab eo mali accipiam? Tantumne ergo hoc mali voluntate mea
attraho, ut tu ais? Hoc ego tibi non credo, Melite, neque alius, puto,
quisquam hominum credet; verum aut non corrumpo, aut, si corrumpo, facio
nolens. Ita tu quidem utrobique mentiris. Sin autem nolens corrumpo,
peccatorum talium et involuntariorum neminem moris est arcessere, sed
privatim prensum docere et commonefacere. Non enim dubium est, ubi rem
didicero, me destiturum esse ab eo, quod faciam imprudens. Tu autem
agere mecum et me docere vitasti atque noluisti; huc educis, quo educere
moris est eos qui castigationis egent, non disciplinae. Atenim illud,
Athenienses, iam apparet, quod ego dicebam, huic Melito rem nulli umquam
curae fuisse. ...

Tamen dic nobis, quomodo[TR1] ais, Melite, adolescentulos a me corrumpi?
Nempe, quantum litis a te agendae formula indicat, eo quod doceo statui
non oportere deos quos civitas statuit, sed alia daemonia nova? annon
haec docentem me dicis esse corruptorem?

Immo prorsus plane hoc dico. Ipsorum ergo, Melite, horum deorum causa,
quorum nunc res agitur, velim id etiam planius dicas et mihi et hisce
viris. Nam ego intelligere nequeo, utrum dicas docere me statuendos deos
aliquos--adeoque ipse statuo esse deos, nec penitus tollo numen eorum,
neque hac parte pecco--; modo non eos quos civitas sed alios, atque hoc
est illud, de quo me accusas, quod alios; an omnino me ais neque ipsum
statuere deos, et eadem ceteros docere. Hoc dico, te omnino deos non
statuere. O mirifice Melite, quorsum hoc dicis? Ergo ne solem quidem nec
lunam statuo esse deos, sicut homines ceteri? Non hercle, iudices: nam
et solem esse lapidem ait, et lunam, tellurem.

Anaxagoram a te accusari putas, dilecte Melite; et ita contemnis hos, et
litterarum expertes putas esse, ut nesciant Anaxagorae Clazomenii libros
harum quaestionum refertos esse. Nimirum haec etiam adolescentes a me
discunt, quae cuivis subinde, si permagno, drachma licet de scena emere,
ut Socratem irrideant, si haec simulet sua esse, praesertim tam
absurda. Siccine, pro Iuppiter, videor tibi neminem statuere deum esse?
Neminem vero, hercle, nullo pacto. Rem dicis, Melite, quae supra fidem
sit, ac sane, ut ego arbitror, tuam ipsius. ... Videtur enim hic mihi,
Athenienses, nimis superbus et petulans esse, planeque superbia quadam
et intemperantia et iuvenili levitate accusationem hanc
suscepisse. Dixeris eum velut aenigmatis conditorem experiri, utrum[TR2]
ille scilicet sapiens Socrates intelliget me ludere et pugnantia dicere,
an illum ceterosque, qui audiunt, in fraudem illiciam? Nam video eum
sibimet ipsum contraria dicere in me accusando, tamquam si dicat:
Socrates iniuste facit, quod deos non statuit, sed quod deos
statuit. Atqui hoc est iocantis. Iam considerate mecum, Athenienses,
quomodo haec dicere me videatur: at tu responde nobis, Melite. Vos
autem, id quod initio a vobis petii, memineritis mihi non obstrepere, si
consueto more verba faciam. Estne hominum aliquis, Melite, qui statuat
res humanas esse, homines autem non statuat? ... Respondeat,
Athenienses, et ne aliud atque aliud occlamitet. ... Estne qui equos non
statuat, verum artem equestrem? Aut qui tibias non statuat, verum
tibiarum inflandarum artem? ... Nemo est, vir optime. Nisi tu vis
respondere, ego tibi narrabo et ceteris auditoribus. Sed quod statim
rogavero, ad id responde. Estne qui daemonia seu divina esse statuat,
daemonas autem seu deos non statuat? Nemo est. Ut iuvisti nos! Quippe
vix tandem respondisti, ab auditoribus coactus. Annon ergo daemonia et
statui a me ais et doceri, sive nova ista seu vetera? Ita daemonia certe
statuo, te iudice: idque etiam in formula litis iureiurando confirmasti:
sed si daemonia statuo, etiam daemonas, opinor, a me statui prorsus
necesse est. Annon est ita? ... Est vero. Sumo enim te affirmare,
quoniam non respondes. Iam daemonas annon aut deos esse ducimus, aut
deorum filios? Ais an negas? Aio. Sic igitur, si daemonas esse credo, ut
tu ais, sive illi dii quidam sunt, id verum est quod dico, te perplexe
loqui et iocari, negantem credi a me deos, et aientum rursus deos a me
credi, quia daemonas esse credam: sin illi deorum filii quidam sunt
spurii, vel ex Nymphis, vel ex aliis quibusdam feminis, quarum etiam
dicuntur, num quisquam deorum filios credet esse, deos autem non credet?
Aeque enim absurdum id fuerit, ac si quis equorum prolem credat esse vel
asinorum, mulos, equos autem et asinos non credat. Quamobrem fieri non
potest, Melite, quin tu aut quod velles haec nos tentare, litem hanc
moveris, aut quod non haberes in quod me vocares verum crimen. Ut autem
cuiquam tu persuadeas hominum, qui vel paululum habeat mentis, eiusdem
esse viri, et ponere daemonia ac divina, et non ponere nec daemonas, nec
deos, neque heroas, id vero fieri nullo modo potest.


                               EGRESSIO.

Atenim, Athenienses, me culpa vacuum esse ex ipsa Meliti accusatione,
non longam poscere mihi videtur defensionem, sed vel haec sufficiant:
quod autem supra dicebam, in magno et multorum odio me versari, id,
scitote, verum est. Atque hoc est quod me perdet, si quid perdet, non
Melitus, neque Anytus, sed vulgi criminatio et invidia; quae res multos
etiam alios eosque bonos viros perdiderunt, atque in posterum, credo,
perdent: neque adeo metuendum erat ne illa vis in me deficeret.

Iam dicat forsitan aliquis: Et non te pudet, Socrate, eo usum esse vitae
instituto, unde impendeat nunc tibi periculum mortis? Huic ego
iustissime ita respondebo: Haud recte dicis, mi homo, si vivendi aut
moriendi periculum putas reputandum esse ab eo, cuius vel mediocris sit
virtus, et non unum potius illud spectandum, si quid agat, utrum iuste
an iniuste agat, bonique an mali viri fungatur officio. Nam ista quidem
tua ratione vitiosi forent heroes illi, quotquot ad Troiam occubuerunt,
tum ceteri, tum Thetidis filius: qui adeo periculum contempsit prae
subeunda aliqua turpitudine, ut, postquam ei occidere cupienti Hectorem,
dixisset mater, quae quidem erat dea, sic fere, ut opinor: Fili, si
Patrocli amici caedem ulciscere, atque Hectorem interficies, ipse
moriere:--_Illico enim iam,_ inquit, _post Hectora nex tibi certa
est_--: ille igitur, his auditis, mortem ac periculum parvi pendens,
multoque magis metuens vivere ignavus, et amicos non ulcisci, _Illico
sic,_ inquit, _moriar,_ iniuriam persequutus eius qui laesit, ne
deridendus hic maneam _curvas ad naves, telluris inutile pondus._ Numne
illum putas curasse mortem ac periculum? Ita enim res est plane,
Athenienses: quo quisque in loco se statuerit ipse, quod optimum
arbitraretur sequutus, aut a praefecto statutus fuerit, ibi eum oportet
meo iudicio perstare et dimicare, nihil nec mortem neque aliud quicquam
reputantem prae turpitudine. Itaque si ego olim, quum statuerunt me
praefecti, qui a vobis cum imperio in me creati erant, et in Potidaea et
in Amphipoli et ad Delium, tum quo in loco statuerunt, mansi non secus
quam quilibet alius, et vitae periculum adii: nunc graviter delinquam,
Athenienses, si, quum deus me, ut ego putavi atque in animum induxi, huc
statuerit ut viverem occupatus in sapientia quaerenda in meque ipso et
ceteris explorandis, ibi aut mortis aut alius cuiusquam rei metu de
statione discedam. Indignum profecto sit, et meritissimo me aliquis in
ius educat, quod deos esse non credam, ut qui oraculo fidem non
habuerim, mortemque metuam, et sapiens esse mihi videar, qui non
sim. Nihil enim, cives, aliud est, metuere mortem, quam videri sibi
sapientem esse, qui non sit. Est enim, quae nescit, videri scire. Nam
quid sit mors, nemo scit; ne id quidem an homini sit omnium maximum
bonorum: sed metuunt, quasi probe sciant maximum malorum esse. Atque hoc
nonne manat ex probrosa ista inscitia, quum quis putat se scire ea quae
nescit?

Ego autem, cives, hac re fortasse hic quoque vulgus hominum antecello;
et si in aliqua re me sapientiorem quoquam dixerim esse, in hoc dixerim,
quod, quum non satis sciam de rebus, quae sunt apud inferos, etiam
videor mihi nihil scire. At iniusta facere et non parere meliori, sive
deo sive homini, id malum et turpe esse scio. Prae malis igitur, quae
mala esse scio, ea quae nescio an forte sint bona, numquam metuam, neque
fugiam. Quare ne nunc quidem, si me absolvitis, Anyto non obsequuti, qui
dixit me aut omnino non educendum huc fuisse, aut semel eductum, utique
morte multandum esse, monens vos, si evasero, fore mox ut filii vestri
ea, quae Socrates doceat, sectantes, omnes penitus corrumpantur; si iam
mihi dicatis: Socrate, nunc quidem Anyto non obsequemur, sed absolvimus
te, hac tamen conditione ne longius in isto examine aut in sapientia
quaerenda versere; sin posthac prehensus fueris in ea opera, moriere: si
inquam, ea lege me absolveritis, sic respondebo vobis: Ego vos,
Athenienses, in magno honore atque amore habeo, sed deo magis parebo
quam vobis; et, quoad spiro ac possum, haud desinam sapientiam quaerere,
vosque adhortari et admonere, quoties alicui vestrum occurrero, hac qua
suevi oratione: Optime vir, Athenis natus quum sis, urbe maxima et
laudatissima ob sapientiam et fortitudinem, opes quidem ut tibi sint
quam plurimae, utque gloria sit et honor, non te pudet curare; at
prudentiam et veritatem et ut animus tuus quam optimus fiat, non curas,
neque studes: et si quis vestrum controversetur eaque se dicat curare,
non statim dimittam eum, nec discedam, sed interrogabo et examinabo et
redarguam; et si mihi non videbitur possidere virtutem, idque dicere
tamen, exprobrabo, quod res plurimi aestimandas minimi pendat, viliores
autem pluris. Ita et iuniori et seniori, cuicumque occurrero, faciam,
sive hospiti sive civi; magis tamen civibus, quo mihi propiores estis
genere. Nam id iubet, scitote, deus; et ego arbitror nullumdum vobis
bonum contigisse in civitate maius quam hoc meum deo obsequium. Nihil
enim circumiens aliud ago nisi ut suadeam et iunioribus et senioribus
vestrum, ne corporum studio se dedant aut opum prius, aut cuiusquam
alius rei tam intente, quam animi ad optimam rationem formandi; monens,
non ex opibus exsistere virtutem, sed ex virtute opes et cetera omnia
hominibus bona, tum privatim tum publice. Quae si dicens corrumpo
adolescentes, perniciosa haec sane fuerint; sin quis alia me dicere ait
praeter illa, nihil dicit. Quocirca ita responderim: Athenienses, sive
parebitis Anyto, sive non; seu dimittetis me, seu non: sic habetote, non
aliter facturum me esse, etiamsi saepe mihi sit moriendum.

Ne tumultuemini, Athenienses, sed quod vos rogavi, servate mihi ut ne
tumultuemini ob ea quae dico, sed audiatis. Nam iuvabit vos, ut opinor,
auditio. Etenim dicturus vobis nunc sum alia quaedam, quibus fortasse
reclamabitis; at nolite hoc facere. Profecto enim, si me occidetis,
talem qualem ego dico, non me magis laedetis quam vosmet ipsos. Me enim
nequaquam laedet nec Melitus, nec Anytus; nam ne poterunt quidem. Non
enim fas esse arbitror meliorem virum laedi a deteriore. Occidet me
fortasse aut expellet aut ignominia notabit; et haec quidem fortasse hic
aut alius quispiam, credo, maxima mala putat; sed ego non puto, verum
multo magis, si quis facit quod nunc hicce facit, quum hominem occidere
audet. Nunc igitur, Athenienses, ego minime mea causa haec dico, ut
nonnemo putet, sed vestra causa, ne peccetis in dono, quod deus vobis
dedit, me condemnando. Si enim me occideritis, non facile talem
invenietis alium, ita plane--quamquam dictu ridiculum erit--appositum a
deo civitati, velut magno et generoso equo, sed ob magnitudinem
segniore, et qui incitamento eget calcaris cuiusdam: qualem mihi videtur
deus addidisse me civitati, qui vos incitem et impellam et obiurgem
singulos, neque cessem totum diem omnibus locis vobis assidere. Talis
ergo alius non facile vobis continget, cives. Quare, me si audietis,
parcetis mihi. At vos offensi forsitan, velut dormitantes quum
excitantur, me ferietis, atque Anyto obsequuti, temere occidetis;
posthac reliquum tempus perdormiscetis, nisi quem alium deus vobis
miserit, cura permotus vestri. Me autem talem esse, qui a deo civitati
datus videar, hinc cognoscere poteritis. Nimirum non humanum videtur,
quod ego mea omnia neglexi, resque domesticas tot iam annos pessumire
sivi, vestram autem rem assidue curo, privatim quemque adiens, tamquam
pater aut frater maior, et ad studium impellens virtutis. Quodsi ullum
ex ea re caperem fructum, aut mercedem quaererem ex his adhortationibus,
esset sane aliqua rei ratio: nunc ipsi videtis, hos accusatores, quum in
ceteris omnibus tam impudenter accusarint, tamen non depuduisse adeo, ut
adhiberent qui testaretur, me ullam umquam mercedem aut exegisse aut
postulavisse. Contra enim, opinor, idoneum ego adhibeo testem, vera me
dicere, paupertatem.

Fortasse igitur mirabile videatur, quod, quum ita privatim quemque
consilio iuvem circumiens atque aliena curans, publice non audeo prodire
in concionem vestram, ut consilio iuvem civitatem. Sed eius rei causa
est, quam vobis audientibus saepe multis in locis exposui, solitum mihi
fieri omen quoddam divinum et daemonium; quod etiam in scripta
accusatione sua Melitus derisit. Mihi vero illud iam a puero audiri
coeptum est, vox quaedam, quae quum auditur, semper repellit me ab eo
quod forte facturus sum, impellit autem numquam. Idque est quod mihi
adversatur ne rempublicam tractem; ac pulcherrime adversari mihi
videtur. Nam profecto, Athenienses, si ego pridem aggressus essem
publica negotia tractare, pridem periissem, neque aut vobis utilitatis
quicquam attulissem, aut mihimet ipsi. At ne succensete mihi, vera
dicenti. Nemo enim hominum salvus erit, qui aut vobis aut cuicumque alii
populo ingenue adversetur, multaque contra ius et leges in civitate
fieri prohibeat; sed necesse est vere pugnaturum pro iure, si salvus
esse vel brevi tempore volet, privatum agere, neque rempublicam
capessere. Gravia equidem dabo vobis argumenta eius rei, non dicta, sed,
quod vos magni ducitis, facta. Audite ergo mihi quae acciderunt, ut
cognoscatis nemini me contra officium cedere metu mortis, quamvis non
cedendo iam iamque perierim. Dicam autem vobis gravia et iudiciaria, sed
vera tamen. Namque ego, Athenienses, nullo umquam publico munere sum
functus, praeterquam senatorio; ac forte quondam tribus nostra Antiochis
locum prytanicum sortita erat, quum vos decem praetores illos, qui
corpora in proelio navali caesorum non sustulerant, cunctos una
sententia damnari iussistis, contra leges, sicut posterius vobis omnibus
visum est: tum ego solus e prytanibus adversatus sum vobis, quo minus
quid faceretis contrarium legibus, diversumque mihi calculum: et quum
rhetores parati essent me deferre atque in ius educere, vosque id
iuberetis et acclamaretis, ego mihi ex lege et iusto periculum potius
subeundum duxi quam vobiscum, iniusta decernentibus, faciendum terrore
vinculorum aut mortis. Atque haec quidem fiebant tum, quum adhuc
populare in civitate imperium erat: quum illud autem ad paucos
pervenisset, Trigintaviri rursus me arcessiverunt cum quatuor aliis in
tholum, atque imperarunt ex Salamine huc adducere Leontem Salaminium, ab
ipsis occidendum; qualia illi etiam aliis multis multa imperabant, quum
polluere criminibus quam plurimos vellent. Tunc vero ego rursus non
verbis sed facto ostendi, mortem videri mihi--nisi subrustice dictum
videbitur--susque deque habendam, sed ut nihil iniustum aut impium
committerem, id vero maximae curae habendum. Me quidem illa potestas
adeo violenta non perterruit, ut iniustum quicquam committerem. Itaque
ut ex tholo egressi sumus, ceteri quatuor iverunt Salamina atque huc
adduxerunt Leontem, ego autem meam viam abii domum. Et forsitan haec
mihi causa fuisset mortis, nisi ista potestas cito sublata esset. Huius
autem rei vobis plurimi erunt testes. Num ergo putatis me tot annos
superaturum fuisse, si publicis muneribus fungerer, bonique viri fungens
officio, iustitiae suffragarer, atque hoc, ut decet, plurimi facerem?
Nihil profecto minus, Athenienses: neque enim alius quisquam hominum
potuerit. At ego per omnem vitam, et publice sicubi quid egi, talis
reperiar, et privatim idem ille, utpote qui nemini umquam concesserim
quicquam praeter aequum, neque alii, neque horum cuiquam, quos ii qui me
calumniantur, dicunt meos discipulos esse. Ego autem nullius umquam
magister fui; sed si quis me loquentem et meas res obeuntem audire
cuperet, sive iunior, sive senior, neminem umquam prohibui. Neque vero
is sum qui pecunia accepta disseram, aut non accepta omittam; sed diviti
pariter et pauperi me praebeo interrogandum, ac si cui libet,
respondenti licet audire quae dico. Atque eorum sive quis probus fit,
sive non fit, iure non sustinuerim causam ipsorum, quorum neque ulli
promisi quicquam doctrinae, neque tradidi. Si quis autem dicit se a me
umquam aut didicisse aut privatim audisse, quod non etiam ceteri omnes,
is, scitote, verum non dicit. Sed qua tandem re nonnullos iam dudum
oblectet conversatio mea, audistis, Athenienses: plane narravi ego vobis
verum, oblectari eos quum audiunt explorari, si qui putant se sapientes
esse, qui non sunt. Est enim res haud iniucunda. Mihi autem hoc, sicut
ego aio, imperatum est a deo ut faciam, tum per vaticinia, tum per
insomnia, tum quocumque demum modo divinum aliud numen homini imperare
aliquid solet ut agat. Haec, Athenienses, et vera sunt et argumentis
vinci facile possunt. Nam si ego iuniores partim corrumpo, partim
corrupi, sane oportebat eos, si qui seniores facti cognorunt sibi, quum
adolescentes essent, in aliqua re umquam me male consuluisse, nunc ipsos
exsurgere meque accusare atque ulcisci: sin autem ipsi nollent, aliqui
certe ex cognatis ipsorum, patres aut fratres aut alii necessarii,
debebant, si quod malum a me cognati eorum perpessi essent, nunc
meminisse atque ulcisci. Venerunt utique, quos adesse video, huc eorum
multi: primum Crito hic, meus aequalis et popularis, Critobuli huius
pater; dein Lysanias Sphettius, Aeschinis huius pater, item Antiphon
Cephisiensis hic, Epigenis pater; atque alii etiam hi, quorum fratres
illa conversatione mea usi sunt, Nicostratus Zotidae filius, Theodoti
frater:--et Theodotus quidem obiit, ut ille mihi non potuerit apud hunc
deprecator esse--: tum Paralus hic Demodoci filius, cuius frater erat
Theages, et hic Adimantus Aristonis filius, cuius hicce Plato frater
est, et Aeantodorus, cuius frater est hic Apollodorus. Sed et alios
plurimos ego vobis nominare possum, quorum omnino aliquem debebat
Melitus in actione sua adhibere testem: et si tunc oblitus est, nunc
adhibeat--ego non impedio--si quid eiusmodi habet. Verum alia omnia
invenietis, cives; omnes mihi succurrere paratos, corruptori, qui
malefacit cognatis ipsorum, uti aiunt Melitus et Anytus. Etenim ipsis
quidem corruptis forsitan esse possit ratio cur succurrant; incorruptis
vero, iam senioribus viris, illorum necessariis, quae potest ratio esse
succurrendi mihi, nisi recta haec et iusta, quod sciunt Melitum mentiri,
me autem vera loqui? Sed hactenus, cives. Nam quae habui pro me dicenda,
haec propemodum sunt, et alia, ut puto, eiusdem modi.


                               PERORATIO.

Fortasse autem aliquis vestrum indignabitur, memor sui, si, quum ipse
quondam vel leviore in periculo quam periculum hoc meum est versatus,
oraverit iudices suppliciterque rogaverit multis cum lacrimis, simul,
quo magis misericordiam moveret, productis filiis suis et aliis
cognatorum atque amicis multis, ego nunc huiusmodi nihil faciam, quamvis
in extremum, ut videor, adductus discrimen. Ergo fortasse, aliquis haec
cogitans, mihi arroganter contumax irascetur hoc ipsum, et calculum
iratus mittet. Quo animo si quis est vestrum--id quod equidem nolim--,
sed si est, aequam mihi rem videor ad eum dicturus, quum dico: Mihi
quoque, vir optime, etiam cognati sunt quidam. Non sum enim, ut Homerus
ait, ex _quercu aut rupe oriundus,_ sed ab hominibus: unde et cognati
mihi sunt, Athenienses, et filii quidem tres; unus iam adolescens, duo
etiam parvuli: quorum tamen nullum huc producam, ut a vobis exorem
absolutionem. Cur tandem igitur nihil huiusmodi faciam? Non arroganti
contumacia, Athenienses, nec vestri contemptu: verum an ego fidenti
animo mortem exspectem, nec ne, alia est ratio: ad existimationem autem
et meam et vestram omninoque civitatis, non convenire mihi arbitror
huiusmodi quicquam facere, qui et hanc aetatem et hoc nomen adeptus sum,
sive illud merito, sive immerito; certe opinio est, Socratem aliqua re
praestare plerisque hominibus. Si igitur ii vestrum qui videntur
praestare aut sapientia aut fortitudine aut alia quacumque virtute, ita
se adhibebunt, turpe id fuerit; quales ego saepe vidi in iudiciis, qui
aliquid esse viderentur, mirifice tamen sese gerere, quippe putantes
nescio quid horrendum sibi eventurum, ubi moriendum foret; quasi
immortales essent futuri, si a vobis non occiderentur. Qui quidem mihi
labem adspergere videntur civitati; adeo ut exterorum non nemo
existimare possit, virtute praestantes Athenienses, et quos quisque
sibimet ipsi in magistratibus ceterisque honoribus mandandis praeponere
soleat, eos nihilo praestantiores mulierculis esse. Haec enim,
Athenienses, nec vos facere decet, qui modo qualescumque esse videmini,
nec si nos faciamus, a vobis concedendum est; sed hoc sane ostendendum,
multo potius damnaturos vos esse eum, qui miserabilia haec spectacula
edat, faciatque ut civitas derideatur, quam qui se teneat quietus. Mitto
existimationem, cives; ne iustum quidem esse arbitror exorare iudicem,
aut ab exorato absolvi, sed docere ac persuadere. Non enim ad hoc sedet
iudex ut ius gratificetur, sed rem ut iudicet; utpote iuratus, se non
gratiam, quibuscumque libeat ipsi, sed ius redditurum esse ex
legibus. Quocirca nec nobis licet assuefacere vos ad peierandum, nec
vobis assuefieri: sic enim neutri nostrum pietatem servare possunt. Ne
igitur putate, Athenienses, ea mihi apud vos facienda, quae neque
honesta, nec iusta nec pia esse censeo, nunc praesertim, pro Iuppiter,
quum maxime [TR3] impietatis arcessitus ab hocce Melito. Nam si
persuadendo atque exorando vim vobis afferrem iuratis, aperte docerem
non statuendos vobis deos esse, et plane, dum causam dico, accusarem
memet ipsum, tamquam deos non credentem. Sed tantum abest ut id faciam,
Athenienses, ut magis etiam credam quam meorum quisquam accusatorum;
iamque vobis permitto ac deo, iudicare de me, sicut optimum tum mihi
futurum est tum vobis.


                                PARS II.

Quare igitur haud indigne feram, Athenienses, quod factum est ut me
damnaretis, et alias plurimas habeo causas, neque inopinanti mihi id
factum est; quin multo magis utrorumque calculorum miror effectum
numerum. Non enim putaram tam prope afore, sed aliquanto longius: nunc
autem si tres modo calculi aliter cecidissent, opinor, evasissem. Ac
Melitum quidem iam videor mihi evasisse, neque evasi tantum, sed nemini
hoc dubium est, si Anytus et Lyco ad me accusandum non surrexissent,
illum etiam mille drachmas soluturum fuisse, non recepta quinta parte
calculorum.--Aestimat ergo mihi vir litem poenamque morte. Sit
ita. Quanam autem re ego contra aestimabo, Athenienses? Ea certe quam
commerui. Quid igitur? Quam commerui poenam aut multam, quod nescivi
quietus me tenere in vita, nihilque curans ea quae plerique, quaestum,
rem familiarem, conciones et potestates et conspirationes et seditiones
quae in civitate fiunt, quod putabam longe longeque digniorem me esse
quam ut ex talibus salutem quaererem, non egi hoc ut obirem ea quibus
obeundis nec vobis nec mihi ipsi quicquam utilitatis afferre potuissem,
sed ut quemque privatim demererer quo maximo videbar posse merito, hoc
unum egi, ausus cuique vestrum suadere ne suarum rerum ullius curam
susciperet prius quam sui ipsius suscepisset, ut quam optimus et
prudentissimus fieret, neve negotiorum civitatis prius quam ipsius
civitatis, eodemque modo ceterarum item rerum curam et cogitationem
susciperet: quid igitur commerui, talis qui fuerim? Boni sane aliquid,
Athenienses, si modo pro dignitate atque ex vero aestimatis; et quidem
boni id genus quod conveniat mihi. Iam quid convenit pauperi viro,
benemerenti, qui otio indiget ut vos ad virtutem adhortetur? Nihil est
quod tam conveniat, Athenienses, tali viro magis, quam ut ei publice
victus in prytaneo praebeatur; multoque id magis quam si quis vestrum
equo aut bigis aut alio curriculo Olympiis vicit. Is enim vos facit ut
beati videamini esse, ego autem ut sitis: isque victu non indiget, ego
autem indigeo. Itaque si me oportet ex vero ac pro dignitate aestimare,
victum dicam in prytaneo.

Fortasse igitur vobis, quum haec dico, similiter videor dicere ac de
miseratione et supplicibus verbis, arroganter contumax; verum non ita se
res habet, Athenienses, sed hoc potius modo. Persuasum est mihi, a me
sciente neminem affici iniuria--sed vobis quidem id non persuasero; nam
breve fuit tempus, quo sermones inter nos contulimus: nam si lex esset
vobis, sicut apud alios homines est, morte ne quis multetur unius tantum
diei iudicio sed plurium, persuaderi illud vobis potuisset; nunc autem
non facile est tam brevi tempore tantas calumnias diluere--: sed
persuasum quum sit mihi, a me neminem affici iniurira, multum abest ut
me ipsum iniuria afficiam, meque ipse dicam aliquo malo dignum, aut
huiusmodi aliquid commeruisse. Quid metuens? an ne mihi eveniat id, quod
Melitus me dicit commeruisse, quod nego me scire bonum malumne sit--pro
eo num ex iis, quae certo scio mala esse, delectu facto, hoc me dicam
commeruisse? Num vincula? Et quid me opus est vivere in carcere,
servientem eorum qui quoque tempore constituentur potestati,
Undecimvirorum? an pecuniariam poenam, et in vinculis retineri, donec
solvam? At hic id ipsum mihi recurrit, quod modo dicebam: nihil mihi est
pecuniae, unde solvam. Exsilione ergo aestimabo litem? Fortasse enim
ratam facietis hanc aestimationem. At non tanta vitae cupiditate
occaecatus sum, ut nequeam videre, quum vos, cives mei, perferre non
potueritis meos sermones et conversationem meam, quae vobis adeo molesta
et invidiosa facta est, ut iam ab ea liberari velitis, alios homines eam
facile laturos esse. Id ego ut credam, Athenienses? Pulchra sane mihi
vita erit, si ego hoc aetatis demigrans hinc, urbemque aliam ex alia
mutans et undique expulsus vivam. Certo enim scio, quocumque venero, uti
hac in urbe, non defore qui disserentem me audiant adolescentes; ac si
eos repellam, hi me ipsi expellent, inductis ad id senioribus; sin non
repellam, facient illud eorum et patres et cognati, eorum causa ipsorum.

Nunc forsitan dixerit aliquis: Tacitus et quietus, Socrate, vivere nobis
non poteris, si hinc egressus eris? Hoc vero pluribus vestrum ad
persuadendum apte explicare longe difficillimum est. Nam sive dicam esse
illud deo non parere, atque ideo me haudquaquam quietum esse posse, non
credetis mihi quasi dissimulatione uso; sin rursus dicam, nullum homini
maius bonum posse contingere, quam ut quotidie sermones conferat de
virtute et ceteris rebus, de quibus disserenti vos mihi operam datis,
meque et alios exploranti--nam inexplorata vita non vitalis homini
est--: hoc igitur dicenti etiam minus credetis mihi. Sed ita res est ut
ego dico, cives; sed non facilis est ad explicandum. Accedit quod ego
non consuevi me dignum deputare ullo malo. Etenim si mihi argentum
esset, tanto litem aestimarem quantum solvere possem--nam nullum mihi ea
re damnum fieret--: nunc autem nihil est; nisi forte, quantum ego
solvere potero, tanto mihi aestimare vultis. Fortasse solvere vobis
potuerim admodum minam argenti: igitur tanto litem aestimo. Sed Plato
hic, Athenienses, et Crito et Critobulus et Apollodorus iubent me
triginta minis aestimare, ipsique se obstringere volunt
sponsione. Aestimo igitur tanto: sponsoresque eius argenti iidem vobis
erunt locupletes.


                               PARS III.

Exigui quidem temporis causa, Athenienses, nomen vobis et crimen fiet ab
iis, qui civitati vestrae maledicere volent, ex eo quod Socratem
occidistis, virum sapientem. Vocabunt enim me sapientem, etsi non sum,
qui vobis opprobrium dicere cupient. At si parumper exspectassetis, idem
fataliter vobis evenisset. Videte enim aetatem meam, quam longe
processerit in vita, et prope sit mortem. Dico autem illud non ad omnes
vos: sed tantum ad eos qui me morte multarunt. Ac dico hoc quoque ad hos
eosdem. Putatis fortasse, Athenienses, inopia verborum me cecidisse
talium, quibus vos movere potuissem, si putarem nihil non faciendum ac
dicendum, ut a vobis absolverer. Nihil profecto minus. Inopia quidem
cecidi, verum non verborum, sed audaciae et impudentiae, et quod
voluntas mihi defuit dicendi ad vos ea, quae vobis gratissima essent
auditu, si et eiularem et lamentarer atque alia facerem et dicerem
multa, mihi, ut ego aio, indecora; qualia vos adsueti estis ex ceteris
audire. Sed neque antea putabam periculi metu faciendum esse quicquam
inhonestum, nec me nunc poenitet causam ita dixisse, itaque dicentem
multo me emori malo quam isto modo vivere. Neque enim in iudicio neque
in bello aut me aut alium quemquam decet machinando et omnia tentando id
agere ut effugiamus mortem. Nam et in proeliis saepe videmus interitum
posse vitari, si quis sese abiectis armis supplex converterit ad
insequentes; uti et alia sunt multa in quovis genere periculorum effugia
mortis, si quis nihil non facere et dicere ausit. Sed vide ne non illud
difficile sit, Athenienses, mortem evitare, sed multo difficilius,
improbitatem: velocius enim haec currit morte. Ita nunc ego, ut tardus
et senex, a tardiore sum oppressus; accusatores autem mei, ut violenti
et acres, a velociore, malitia. Ac nunc quidem discedimus hinc, ego
morti addicendus a vobis, isti contra addicti veritatis voce pravitati
et iniustitiae. Atque ego illam sententiam ratam habeo, istique hanc
suam. Igitur haec et oportebat sic, opinor, agi, et satis tolerabiliter
acta puto.

Quod reliquum est, cupio vobis vaticinari, condemnatores mei. Perveni
enim nunc eo ubi maxime homines vaticinantur, quum mors imminet. Nam
praedico, cives, si me occideritis, continuo vobis post excessum meum
venturam esse poenam, longe, Iuppiter, graviorem illam quam qua me
multastis capitali. Hoc enim nunc fecistis, spe inducti fore ut
reddendam vitae rationem defugiatis: sed contra plane eventurum vobis
dico. Plures erunt vobis castigatores, quos adhuc ego cohibebam, vos
autem id non sentiebatis; eruntque illi graviores, quo adolescentiores
sunt, et vestram magis movebunt indignationem. Si vero putatis,
occidendis hominibus prohibituros vos esse ne quis vobis vitam exprobret
parum honeste actam, haud recte iudicatis. Ista enim via defugere
censuram nec licet nec decet; at haec et pulcherrima cuique et facillima
via est, non intercipere ceteros, sed suum ipsius animum sic componere
ut fiat quam optimus. Ita haec vobis qui me condemnastis vaticinatus,
desino.

Cum his vero qui me absolverunt libenter colloquar de iis, quae modo
facta sunt, interim dum magistratus suas res agunt, egoque nondum
abducor quo abductum me mori oportet. Itaque mihi manete, cives, tantum
temporis: nihil enim obstat quo minus inter nos confabulemur, quoad
licet. Nam vobis tamquam amicis ostendere volo, quid significent haec
quae mihi nunc usu venerunt. Etenim mihi, iudices--quippe vos iudicum
nomine recte appellarim--mirabile quiddam evenit. Nam consuetum mihi
divinum omen priore quidem tempore perquam frequens semper erat, et
perlevibus de causis adversabatur, ubi quid non bene facturus
essem. Nunc autem, ut ipsi videtis, hoc accidit mihi, quod sane quis
putet ac vere numeratur extremum malorum: sed mihi neque exeunti mane
domo adversatum est signum dei, neque quum huc adscenderem in iudicium,
neque in ulla sermonis parte, si quid dicere vellem; tametsi id in aliis
sermonibus mihi plurimis locis medium dictionis cursum inhibuit. Nunc
autem nusquam in huius diei actione mihi, nec facienti quicquam nec
dicenti, adversatum est. Cuius rei quam causam esse suspicer, ego dicam
vobis. Nam videtur id quod mihi accidit bonum fuisse; ac nequaquam recte
suspicamur, qui malum putamus esse mortem. Magno argumento mihi hoc
fuit: non potest fieri quin adversatum mihi fuisset consuetum signum,
nisi ego aliquid boni essem acturus.

Consideremus iam sic quoque, quam magna spes sit bonum illud esse. Ex
duobus enim alterum est mors: nam aut velut in nihilum interitus est, ut
ne ullum quidem ullius rei sensum retineat mortuus, aut, quod vulgo
dicitur, commutatio quaedam et peregrinatio animi hac ex sede hinc in
aliam sedem. Ac sive omnis sensus privatio est, similisque ei somno, quo
quis consopitus ne somnium quidem ullum cernit, mirificum prorsus lucrum
est in morte. Ego enim putarim, si quis deligere velit talem noctem, in
qua sic dormivit ut nullum viderit somnium, ceterasque noctes et dies
vitae suae comparatas cum ea nocte velit reputare ac dicere, quot dies
et noctes melius suaviusque tali nocte egerit in sua vita; putarim eum,
non modo privatum hominem sed regem magnum, admodum numerabiles illas
reperturum esse, cum ceteris collatas diebus et noctibus. Quodsi
eiusmodi quiddam est mors, lucrum equidem dico: ita enim nihil amplius
videtur omne consequens tempus esse quam una nox: sin similis mors est
migrationi hinc in aliam sedem, veraque sunt quae dicuntur, habitare
illic omnes qui vita cesserunt, quid est quod huic bono praeferamus,
iudices? Nam si quis delatus ad inferos, ab his qui se iudices ferunt
evaserit, eosque convenerit qui vere sunt iudices, quos etiam dicunt
illic iudicare, Minoem, Rhadamanthum, Aeacum, Triptolemum, atque alios,
quotquot ex semideis vitam iuste peregerunt, an spernenda videri poterit
ea migratio? Iam vero versari cum Orpheo, Musaeo, Hesiodo, Homero,
quanti cuique vestrum aestimandum videtur? Ego certe saepe emori cupio,
si illa sunt vera. Nam mihi quidem ipsi delectabilis ibi conversatio
erit, si colloqui licebit cum Palamede et Aiace Telamonio, et si quis
priscorum alius iniquo iudicio oppressus est: conferre meos casus cum
illorum, non iniucunda, ut arbitror, res erit. Id vero vel maximum erit,
ita me vivere, ut eos qui illic sunt, similiter atque hic homines,
examinem atque explorem, quis sapiens sit eorum, et quis sibi videatur
esse, quum non sit. Quanti tandem quis aestimandum putabit, iudices,
explorare eum qui magnum illum exercitum duxit ad Troiam, aut Ulyssem
aut Sisyphum? ne sexcentos memorem alios, vel viros vel mulieres,
quibuscum versari et colloqui et ad examinis consuetudinem redire,
nimium quantum erit beatitatis. Non enim illi, opinor, ea de causa nos
occident. Nam et ceteris rebus beatiores illi sunt nobis qui hic
vivimus, et reliquum iam tempus immortales sunt, si modo quod vulgo
dicitur, verum est.

Sed vos quoque decet, iudices, bonam spem agitare de morte, idque unum
animo tenere verum, numquam viro bono mali quicquam evenire posse, nec
vivo, nec mortuo, nec res eius negligi a diis: nec mihi haec nunc
acciderunt fortuito, sed illud non dubium est, quin iam mori atque his
aerumnis exsolvi optimum fuerit mihi. Propterea etiam nusquam me
revocavit signum istud; nec magnopere iis, qui me condemnarunt et qui
accusarunt, succenseo: etsi non eo consilio agebant condemnatores mei et
accusatores, sed quod mihi nocere se crediderant; in quo sane non carent
iusta reprehensione.

Tantum adhuc ab iis peto. Filios meos, quum primum adoleverunt,
coercete, cives, eodemque illos modo vexate, quo ego vos vexabam, si
vobis videbuntur vel opibus vel ulli alii rei studere potius quam
virtuti; ac si videbuntur sibi aliquid esse, quum nihil sint, exprobrate
illis, sicut ego vobis, quod non studeant iis quibus oportet rebus,
putentque aliquid se esse, quum nullo sint numero. Quod si feceritis,
iusta acceperimus et ego a vobis ipse et filii. Sed iam tempus est hinc
abire, mihi quidem ad moriendum, vobis ad vivendum. Utris autem nostrum
melius cessurum sit, id nemo quisquam scit praeter deum.


                                 FINIS.


[TR1] "Quomodo" -> "quomodo".

[TR2] "Utrum" -> "utrum".

[TR3] "quummaxime" -> "quum maxime".




                          TRANSCRIBER'S NOTES:

The following edition was used for the transcription of the Latin text:

  Friedrich August Wolf, "Platonis Apologia Socratis" (Berlin, Nauck,
  1812)

The introduction was taken from this edition:

  F. Wagner, "Plato's Apology of Socrates and Crito" (Boston, John
  Allyn, 1877)

Headings were added to match the logical structure pointed out in this
introduction. Footnotes added by the Transcriber are marked as [TR1],
[TR2], etc.





End of the Project Gutenberg EBook of Platonis Apologia Socratis, by Plato

*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK 51139 ***