Rudolf von Tavel: Der Frondeur

Anzeige. Gutenberg Edition 16. 2. vermehrte und verbesserte Auflage. Alle Werke aus dem Projekt Gutenberg-DE. Mit zusätzlichen E-Books. Eine einmalige Bibliothek. +++ Information und Bestellung in unserem Shop +++

orem mächtige Burgtor vo Brescia het, begleitet vo sym Adjutant, der Oberscht Hans Ruedolf Wärdtmüller, e mordsmäßig chriegerischi Figur, im Sattel gfägnäschtet. I sym läderfarbigen und doch no junge Gsicht, ygrahmet vom riesige Schlapphuet, vo der chruse schwarze Haarmähnen und em schöne wyße Spitzechrage, syn es paar steiherti Glotzauge gsässe. Di graue Stärne sy im große Wyßen umegschwumme, wie wenn si nes Loch suechte, für use: Bis vor churzem isch er i aller Seelerueh dagsässe; aber jitz, wo unden a der Rampe vo der Stadt ufe hinder mene stattleche Rüter ds Gwädel von ere Musketierkompagnie uftouchet und langsam der Wäg uf chunt und du hinder de Schlapphüet vo de Musketier no stächligi Sturmhube chömen und mit de Spießysen i der Sunne zwitzere, faht der Oberscht afah rangglen und guslet mit de fingerlänge Sporre dem Grauschümmel am Buuch ume, daß dä vorem fyschtere Torbogen umeturnet, wie wenn’s ne-n-a d’Huefe brönnti. Das Tue het sy ganz bestimmte Zwäck gha. Es het ja eigetlech niene nüt pressiert; aber der Zürcher het doch dene Bärner, wo da na mene heiße, stoubige Marsch der Bärg uf graagge, müesse gä z’verstah, das Tämpo gäb’ ihm uf d’Närve. — Bhüet’ is, bhüet’ is. — Aber da hätte sibe Generäl zu Brosme chönne verzable, 184 me wär nid um ne Zoll per Wägstund gleitiger marschiert. Mir wüsse, was mr z’tüe hei, u wenn’s de Zyt isch, sy mr de da, potz himmelstärnehundschatzechrügelipaschtete! Wartet nume!

Dem Oberschtlütenant Herbort, wo ds Bärner Kontingänt ufe Sammelplatz gfüehrt het, isch das Zsämeträffen ehnder e bitteri Sach gsi. Är het uf ds Regimäntskommando zellt — ohni das het für ihn der abermalig Ufbruch us der Turnällen eigetlech nid viel Sinn gha. — Und jitz het der venezianisch Residänt mit de Standesabg’ordnete vo Zürich und Bärn usgchnoblet, z’erscht söll Zürich der Chehr ha, und da het me nid guet am Wärdtmüller vorby chönne. Soviel Chriegserfahrung wie dä het zu sälber Zyt chuum e zwöiten Eidgenoß gha. Ja nu, me het i dä suur Öpfel bissen und ghoffet, ds guet Gfell sorgi de derfür, daß der Chehr es gleitigers Tämpo aschlaji.

So het jede vo dene beide sy bsunderi Ungeduld und sys bsundere nid-Pressiere gha. Und wo si vorem Tor zsämecho sy, het keinen öppis la merke. Als gueti ehemaligi Kameraden im schwedische Heer und — als gueti Eidgenosse hei si sech vor de Soldate währschaft d’Hand gschüttlet und militärischi Jovialitäte zuebrüelet. Si hei di füf Bärner Kompagniee a sech vorby düre Regimäntsadjutant la i d’Feschtung yne füehre, und der Oberscht Wärdtmüller het sech vom Herr 185 Heros la rapportiere, wie der Marsch abgloffe sygi, ob si o geng no Gschichte gha heigi mit de Bündner und dene vo den innere Kantön. D’Bündner, geng a der Arichti zwüsche de Spanier, Franzose, Öschtrycher und Venezianer, hei afange gwüßt, daß e Gwalthuufen alles zwängt, und drum ds Regimänt Wärdtmüller numen i Viertelskompagniee düregla. Das het e längi Zatterete gä übere Julier, d’Bernina und ds ganze Val Camonica abe, und isch de Dörfer nid minder verleidet, als wenn alls mitenandere cho wär. Di letschte Bärner hei afange chönne luege, wo si no z’ässen überchöme. Si gsehje nid dernah us, wie wenn si Hunger hätte müesse lyde, meint der Oberscht.

«Dir hättet se daheim sölle gseh», antwortet der Herr Heros. «Lueget, da chöme myni, luter Ämmetaler!» — Di paar strube Kärlse, wo me bi der Landjegi ybracht het, hei i der Chriegsmontur nümme so bös usgseh.

«Tunnerhagel,» etwütscht’s dem Oberscht, «das sind au no Manne. — Aber z’wenig, Härr von Herbort. Si händ nüd de reglemäntarisch Vollbestand.»

«Äbe nid, derfür aber de alls Bärner, keini Schweden und Schwabe.» Das het der Wärdtmüller nid gärn ghört. «Was mir vo Schweden und Schwaben under de Zürcher händ, sind dänn aber Chriegslüt, dafür garantier ich», het er umegä.

Dütlecher als di beide Herre hei d’Soldaten under sich gredt, wo d’Bärner zwüsche de Zürcher düren i ds Quartier gmarschiert sy. D’Zürcher hei afah zäpfle. Und d’Bärner sy ne nüt schuldig blibe. «Schwyget dir,» het’s gheiße, «we me ne settige wüeschte Donner zum Oberscht het...!»

So isch es wyter gange, geng dütlecher, und ds Wüeschtischte, wo d’Bärner hei mögen ersinne, isch geng no Fifolteremusig gsi gäge ds Zahmschten usem Züribiet.

D’Profosse hei nüt anders dänkt, als bis am Abe heig me di großartigschti Prüglete los, und d’Offizier hei druuf gschwore, das chöm nid guet. Bärner und Zürcher i eis Regimänt zsämez’stungge, das heig men o nume z’Venedig chönnen ersinne. Aber der Oberscht het tröschtet: «Nu Geduld! Es gaht ja gäge de Türgg. Mir wärdid no di bescht Fründ.» Und er het rächt gha. Es het nidemal der Türgg bruucht. Am Abe hei sech d’Offizier vom ganze Regimänt uf nere Baschtion versammlet, für de mitenand a ds Ässe z’gah, wo ne der venezianisch Inschpäkter, der Proveditore Capello, gä het. Da hei si alli zrückgluegt gäge d’Bärge. Wie schön sy si da hinder ne gläge, Chetti über Chetti, di vordere ganz überwachse vo Räbe, Muulbeeriböum und Olivewäldli, derzwüsche wyßi Stedtli und Burge, di hindere 187 wie mit Miesch überzoge, waldig, und z’hinderscht, scho wyt wäg, Flüeh im Aberot und Schnee-Hörner i guldig blaue Himmel yne, alles so weich und doch so luter. — Da hei di junge Chrieger gspürt, jitz sy d’Bärge hinder is, wo me sech derhinder darf necken und fecke, jitz heißt es zsämeha, mir sy wyt vo daheim, hie mueß jede sy Ma stelle.

Ds morndrisch het der Proveditore ds Regimänt gmuschteret. Er het nid chönne verstecke, daß es ihm gfallt. Z’gueterletscht het er müesse säge: «In verità bellissima gente.» So wär du alles rächt gsi; aber plötzlech isch ds Grücht gange, ds Regimänt chömi usenand, ei Hälfti i ds Dalmatischen übere, di anderi blybi i der Terra firma. Wolle, da het’s afah rumore. Vom üsserschte Zürcher- bis zum üsserschte Bärnerflügel het’s gheiße: «Nüt isch. Mir blybe binenand oder chehren um!»

Der Proveditore het müesse nahgä, und ds ganz Regimänt het der Marsch uf Venedig aträtte. «Das hätti sech jetz no gfählt», hei si underwägs zunenand gseit. Me mueß halt wüsse, daß de no öppis anders di Mannschaft zsämegschmidet het: Ds Evangelium. Ja, trotz aller Soldaterüüchi. Es sy alles Evangelischi gsi, wo jitz under nere katholischen Obrigkeit gäge d’Türggen i ds Fäld sy. Si hei ne famose Fäldprediger gha, der Hans-Ruedi Oschterwald. Fascht jede Soldat het sys Teschtamänt ufem Lyb treit und 188 jedi Kompagnie ne Bygete Psalmebüecher, Zürcher- und Bärner-Katechisme, und di verbündete Stedt hei dem Fäldprediger Ordres gä, was er z’tüe heig, und erklärt, so und nid anders wird bättet:

«Demnach lassend uns auch Gott bitten für alle Regenten und Obern, für die durchlauchtige Herrschaft Venedig und ein Ehrsame Oberkeit gemeiner Eidgenossenschaft, insonders aber für die frommen und weisen Herren, Bürgermeister, Schultheß und Rhät, auch gantze Gmeind der Stätte und Landen unsres geliebten Vaterlandes Zürich und Bern, wie auch für unsere Herren Obersten, Haupt- und Befehlchsleut und das gemeine Kriegsvolk dieses löblichen Regimentes, daß sie Gott alle nach seinem Willen weisen und leiten wölle.»

D’Bärge sy jede Morge ne Tagreis wyter ewäg gsi. Gar herrlech rosig sy si i der Morgesunne hinder ne gläge. D’Schneefirschte sy bald nume no wie-n-es Schüümli i der duftige Bläui gschwumme. Z’beidne Syte vo der Straß het me nienehi gseh. Me isch zwüsche Guirlande vo Räbe gloffe, wo di blaue Trübel dranne ghanget sy, so dick wie daheim d’Bohnen a der Derrschnuer, und derhinder Muulbeeri und minderi Loubböum. Albeneinisch het e Chilchsturm drüber gluegt. Ganz wyt ewäg sy es paar zahmi, blau-rose-farbigi Bärge vürecho, di euganeische, hei si gseit. Aber gradus, gäge Morge, da isch nüt gsi als 189 blaue Himmel voll warmi Sunne. Dertuse ligi ds Meer, het’s gheiße, und uf das het me sech gfreut. Einisch öppis anders!

So hei di Junge dänkt. Ob allem däm Sunneguld und der wyte, offene Bläui sy ne scho lang di fyschtere Tannen und schattige Chräche vo daheim usem Sinn cho. Hejoho, i d’Wält use! hei si gjuzet. Und wenn albeneinisch zwüsche de Räbechränz es schöns jungs Gsicht vüregüggelet het mit Ouge wie Wiechselchirsi, so hei si erscht rächt gmeint, jitz gang’s i ewige Röseligarte. — Der Türgg? — Dä isch no wyt ewägg.

Nume Nachzügler, wo alleini gloffe sy, uf wunde Füeße, hei albeneinisch dänkt, ob si ächt nid bas daheim blibe wäre. Die sy öppe blybe stah und hei mit truurigen Ouge gmässe, wie wyt es jitz wär bis a d’Bärge.

Und einen isch mängisch wyt vorus gritte, bis me vom Regimänt nütmeh ghört und gseh het. Dä het nid gärn hindere gluegt. Und doch het er o der offene guldige Wyti vor sech nid trouet. Der Marsch über d’Bärge het dem Herr Heros gä z’dänke. Mir sy wyt vo daheim, schuderhaft wyt. Da chan e Brief Monete bruuche, wenn er überhoupt der Wäg bis i d’Turnälle findt. Afin, ds Colette isch e gschydi und tapferi Frou, si wird sech scho wüsse z’hälfe. Das isch sy Troscht gsi. — Nume sötti’s nid z’lang duure. Me mueß de, sobald di Gschicht da innen im Gang isch... Nei, er het nid gärn wyter dänkt. 190 Aber grad, wie wenn syni Gedanke, wo nid vo de Bärgen und vo daheim furt welle hei, dem Roß i ds Bluet chäme, isch er langsamer und langsamer gritte, ja, schier blybe stah, bis wie-n-e Rüfi ds Regimänt mit Singe, Räblen und Johle zwüsche de Räbegwind uf der schnuergrade Straß ihm nachecho isch und ne-n-i syr Stoubwulken unbarmhärzig vor sech härgstoße het. Und sobald er dä Strom vo Manne hert hinder sech gspürt het, isch er wieder erwachet, het d’Zänd fescht ufenand bissen und ganz bestimmt gloubt, er zwängi’s.

Syni trüebe Gedanke sy z’vollem verfloge, wo si i der Gäged vo Stra ne Halt gmacht hei und e Herr vo der venezianische Signoria d’Offizier i sy wundervolli Villa grüeft het. Der Oberscht isch mit dem Proveditore vorus greiset gsi, und der Herr Heros het ds Regimänt gfüehrt. Wolle, das het ihm’s du chönne. Me het gspürt, daß men öpper isch, und zu allem andere het er erscht no gmerkt, daß er i syr chriegerische Mächtigkeit uf d’Frou vom Hus Ydruck macht. Jitz isch ihm aghulfe gsi. Er het uf der Stell gwüßt, was er vürez’chehre heig: der naturwüchsig schön Schwyzer — das het jede Venezianer in ihm gseh — aber derzue — und das isch ne neu gsi — di fyni, vornähmi Erziehung. Wo di anderen Offizier gseh hei, wie schön das geit zwüsche dene Herrschaften und ihrem Füehrer, hei si undereinisch o ne größere Reschpäkt vor ihm übercho. Näbe der schöne Frou 191 het natürlech der Herr Heros o d’Villa bewunderet und di orientalischi Pracht vo der Yrichtung. Äben äbe, het er dänkt, das wär jitz eso öppis. Wartet nume, Frou Nicolette! Der Nostrano, wo z’breitem us de Glascarafes gflossen isch, het sy Würkung o ta. Der Herr Heros isch zwar guet umen i Sattel cho; aber eint und andere vo synen Offizier het der Poleterich vüregla, und d’Soldate hei sech der Buggel voll glachet ob däm Nütwelle-la-merke, daß me z’viel glade heigi. Eint und andere het welle ha, der Oberschtlütenant hocki o nid wie sünsch uf sym «Glettyse». Es gsehj grad us, wie wenn er der Chopf gäge Bysluft stemmti, und doch het sech niene keis Blettli grüehrt, d’Stoubwulken isch geng am glychen Ort blibe. Dem Herr Heros sy Chopf hingäge het gar nid geng uf di glychi Syte gheltet, wie’s eso geit, wenn einen ufem Roß schlaft. Aber o inwändig, i däm schwäre Houpt, isch es huscht und hott gange. Was da nid alles dürenandere gchruglet isch: Bärn und Brescia, Turnällen und Venedig, Wärdtmüller und Gouchere-Zebedee!

Wo-n-er wieder erwachet, weiß er gar nümme, was mit ihm vorgeit und wo-n-er isch. Hinder ihm trappet’s und räblet’s, es merkwürdigs Chlefele — vo de Patronebüchsli, wo z’dotzetewys de Musketier vornen am Bandelier umeplampe. Ihn sälber hottet’s im Sattel in eren eigetümleche Bewegung, wie wenn er gsacket würdi und sys Rügggrat e glimpfigi Ruete wär. Aber jitz schießt er 192 zwäg. D’Sunnen isch scho abe, es dämmeret, und in ere Größi, wie-n-er ne no nie gseh het, hanget gradus vor ihm der Mond im lutere Himmel, ganz nider, gääl, schier rot. Unwillkürlech sueche d’Ouge linggs und rächts Bärge. — Nüt da — gar nüt. Alles flach, wie-n-e Tisch. — Richtig, da vorne flimmeret’s zwüschem Gstrüpp — d’Lagune. Und di Stilli! Herr — Gott, wie isch hie d’Wält groß!

Ja, me isch in eren andere Wält. Und usem Dürenand vo Gedanke, wo sech jitz setzt, wie verchochet, chunt e Gstalt vüre, wo nümme wyche wott, di stolzi Nobildonna Michaila Candiani vo Stra. Ganz es neus Wäsen i der Wält vom Herr Heros. Was söll dä Blick? Si het Freud a däm Schwyzer. — Heros Herbort, di Frou bruucht e große treuhärzige, zottige Bärnhardiner zum Zytvertrib, so eine, wo me cha umenand jage, bis er d’Zungen elleläng lat hange, und se glych geng no voll Glück und Treui aluegt und heuscht: was söll i no für di mache? — Oder wirsch du Meischter über se? — Ja, bim Donner! I wett doch luege. Grad juscht. Das helkt mi. Bin i nid der Heros Herbort, he? — Wyt, stundewyt lyt Stra hinder ne; aber d’Donna Michaila isch da — niene z’gseh und doch da.

Hinderem müede Rüter tschirgget und schlarpet und troglet uf herte Charrglöis ds müede Regimänt. Di halbe Soldate schlafe, aber eine stoßt der ander vüretsi. Es chunt, es chunt und stoßt. 193 Es würd ein nid wundere, wenn si, gstoße vom Huufe, Rotten um Rotten i der Lagune würde verschwinde.

Ändlech lyt alles i Reihen am Bode, imene Lager ohni Strouh um Fusina ume, jede grad, wo’s ne gleit het, im magere Gras, zwüsche den abebrönnte Füür und dem große glatte Wasser, und in ere vorwältleche Stilli geit der Mond langsam, langsam dür di großi Lääri.

No schlafsturm und mit brönnige Füeß stande si ds morndrisch am Ufer. Lang müesse d’Trummle d’Soldaten abälle, bis es ne wieder chunt, wo si eigetlech syge. Alles schwümmt im Guld. D’Luft, ds Wasser, der Dunscht und alles was glänzt, isch Guld, Guld, Guld. Aber da stäche Maschten i dä Dusem. Si glänze sälber, und di große bruune Dreieggsägel näme der Morgeglanz i sech uf und wärde wie Bluet. Bluttfüeßigi Manne tälplen uf de Barken umenand und verfüehre ne Lärme mit Kumidieren und Brüele.

«Und de die da, wo bis a d’Chneu im Wasser stande? — Hü, machet, daß es rückt! I’ re Halbstung fahrt men ab.»

Es het no öppis z’tüe gä, bis jede sy Sach gha het und a sym Platz gstanden isch. No ne letschti Inschpäktion, und du isch Barken um Barke glade worde, e ganzi Flotte. Ds erschte rote Sägel 194 isch scho nume no wie-n-e Schatten im Näbel gstande, wo ds letschte Schiff abgstoße het. Im Afang hei si no verstuunet i Sunneflimmer usegluegt, aber nah-ti-nah isch es se-n-acho z’singe, und z’letscht isch di ganzi Schwadereten eis einzigs Liederfescht gsi — bis du im blauguldige Dusem d’Umrisse vo Hüser usem Wasser ufgstande sy, breiti, höchi Hüser und Türm, wo sech i Näbel verschlüüfe, und Kuppeldecher, eis näbem andere. Und derzwüsche wieder Schiffsmaschte. Rot und gääl und grüen het’s düregschimmeret und gspieglet. Me isch nid drüber cho, was Wasser, Muuren und bloße Schyn isch. Da hei si ds Singe vergässen und mit offene Müler gluegt und gluegt. Der Donner o, wo stande de o di Hüser? Me gseht ja niene keis Land.

Dütlecher und dütlecher isch d’Stadt vürecho. Jitz het men o Gärte gseh mit Böum und Palme. Muure, Stägli, dräihti, gmaleti Pföschte mit verguldete Chnöpf, Heiligebilder und Latärnen uf höche Stüd, und Schiff. Eh, was Schiff, was Schiff! Dert sy uf eim Mohre — ja, misex. Lueget, lueget! Und di Hüser. Bald nüt weder Paläscht. Dür d’Giudecca sy si yne gfahre. Jitz löse si Kanone. Fahne sy ufzoge. Lingger Hand chunt der Dogepalascht vüre, rächts di wundervolli Santa Maria della Salute. Santa Maria Maggiore isch no im Bou. — Ai — was Lüt, was Lüt a dene Ländtine vo der Riva degli Schiavoni! Brüggli wie höchi Schwibböge stande 195 voll Möntsche, Chopf a Chopf. Da, linggs, chunt e himmelhöche Turm vüre. Me weiß nid, zu was er ghört. Grediübere steit San Marco. «E Türggechilche», meint eine. «U lue da di Süüle mit däm Fläderhung druffe!»

«Dä het allwäg Längizyti, so vo Liechtmäß bis Martistag u vo Martistag bis Liechtmäß geng allei da obe. U der Platz donide voll schöni Jumpfere.»

Jitz wird gländtet. «Dert steit üsen Oberscht, der Wärdtmüller. Kurlig Burschte drum ume.»

Üsi Bäremutze hei nid gwüßt, wohi mit ihrnen Ouge. Uf der Piazzetta sy d’Lüt Chopf a Chopf gstanden und de öppe nid nume schwarz und älb und grau wie daheim. I allne Farbe, wo der lieb Gott ersunne het, wädlet’s dürenand. Vor luter Möntschen achtet me sech schier dene Paläscht nid, wo derhinder stande mit Süüle, Böge, Heilige-Togglen und Porten und Loube! — Loube wie z’Bärn inne! — Und alles subere wyße Marmor! Und hinder ne Schiff a Schiff, es wahrs Gstüchel vo Maschten und Seili und Sägel. Derzwüsche schieße d’Gondlen umenand mit ihrne zändlete Schnäbel und schwarze Cabinetli voll schöne Wybervölchli. Dert drinne wird tarifiert, daß’s nume so chlepft. U di Burscht, wo ruedere! Alls verchleidet wie für ne Narrezug. «Daß die nid all Fingersläng i ds Wasser gheje! Me weiß 196 gar nid, uf was si stande.» — «Bhüet’ is Gott! — Das chönne mir z’Bärn o. Emel mir Mätteler nähmte’s no uf mit dene da. Das isch nüt, wo ds Wasser still lyt wie ime Deuchelweiher. Näht so eim der Stachel ewäg, so isch er ech Gring vora i der Glungge.» — «Item, luschtig z’luegen isch es.»

«Hü jitz! — Vorwärts, marsch! Usgrichtet, Manne!» D’Wachtmeischter und Rottmeischter bringen ihri Mannschaft, wie si im Gänslimarsch über di schmale Ländtibrätter chunt cho z’springe, i Reih und Glid. Und sobald e Kompagnie binenand isch, marschiert si yne, ufe Markusplatz. D’Bärner chömen i ds Hinderträffe, alli füf Kompagniee näbenenand vorem Prokuratorepalascht, d’Zürcher, sächs Kompagniee, vorne dra. — «Natürlech, si hei der Oberscht, das wird jitze geng eso gah, bis de öppis rächt Verfluechts los isch, de dörfe mr de scho vüre.» — «Still jitz, dahinde!»

Jedi Kompagnie het ihri Spießmannschaft, Spieß bi Fueß graduuf, i der Mitti, d’Musketier linggs und rächts dervo i Rottekolonne. So stande di endlef Spießewäldli im Schachbrätt zwüsche dene fyrleche Marmorfassade. I de Loube z’ringsetum, a de Fänschter, uf de Decher, vor der Chilche steit’s Chopf a Chopf. Fahne flatteren i der Sunne, wo schreeg über d’Hüser ynechunt 197 und der scharf Schatte geng änger a d’Wänd drückt.

«Achtung! Si chöme.» D’Trummle wirblen am rächte Flügel und d’Pfyfer lüürle dry.

Vom Palascht här chunt e ganze Zug. Vorus im Hermelinmantel mit nere guldige Chappen ufem Chopf der Doge. Prokuratoren i rotsydige Mäntel, anderi Ratsherren i schwarze, alles i gwaltigen Allonge-Perruques. Si loufe wie an ere Lycht und hei d’Chöpf uf — potz! — «Da sy üser daheim no Pajasse dergäge», meint e Soldat z’mitts im Spießewald, «u stelle doch der Chifel o.»

Jitz kommandiert der Oberscht Wärdtmüller Achtung und geit ga mälde. Und hinder ihm steit wie-n-e Bildsüüle der Herr Heros Herbort. Der Oberscht stellt ne vor, und der Doge gschouet ne, wie wenn er wetti säge: «Henu, grad juscht, was mr bruuche.» Er het ihm’s o würklech gseit. Di beide Schwyzer dörfe sech la gseh: aber di venezianischen Offizier, wo mit dem Doge chöme, sy o Manne. Und gharnischet und ufputzt, wie d’Schwyzer-Soldate no nid mänge gseh hei.

Grad heimelig het di ganzi Gsellschaft nid usgseh, und es het ein dunkt, si laje sech nid 198 neecher a di Schwyzer zueche, als grad absolut müessi sy. De Soldaten isch es gsi, si sötte säge: «Chömet nume, mir tüen ech emel nüt z’leid!» Aber o ds venezianisch Volk het nid zu dene Herre zueche dörfe. D’Hartschier hei’s wyt vo ne dänne gha. «Es macht d’Gattig, hie troui keine dem andere so rächt», het me nachhär ghöre säge. Und das het o gstimmt mit däm, was der Oberscht am Abe bim Rapport allnen Offizier uf d’Seel bunde het: si sölle hie jedes Wort wohl überlege, niemerem troue, ja o niemer länger aluegen als grad nötig. Wär nid am nächschte Morge zwüsche de Süülen uf der Piazetta imene Hälslig well d’Zunge feilha, söll se-n-i Gsellschaft vo Venezianer lieber hinder de Zänd a der Wermi bhalte.

Ds Regimänt isch grad na der Paraden über d’Riva degli Schiavoni zum Arsenal usegfüehrt und dert i verschideni Quartier verteilt worde. De meischte Soldaten isch es vorcho, si syge wyt, schuderhaft wyt i der Wält usse. Zu allem het sech du no ds Grücht verbreitet, me wärdi scho ds morndrisch nach Dalmatien übere verlade, und bald isch es uscho, d’Profosse heige näben allerhand Chriegsmaterial no Ruschtig gäge d’Pescht gfasset. So isch du dersälb Abe, wo der Mond wieder so groß und rot usem Meer ufgstigen isch, gar mänge brave Schwyzer, ne Tätsch uchüschtigi Polenta im Mage, rächt trüebsälig a der Lagune ghocket und het a ds Müetti dänkt.

So gschwind isch es aber mit dem Wyterreise 199 nid gange, und wo am andere Morge d’Sunne wieder ihres Guld über di prächtigi Stadt usgschüttet het und vo den Inseli här dür dä guldig Näbel d’Glogge glütet hei, wie us neren andere, bessere Wält, da isch se der Gluscht na neue Wunder wieder acho, und me het ds Müetti vergässe. D’Kameradschaft isch erwachet, und me het voll Gwunder und Erwartung übere Lido wäg i blaue Himmel ufe gluegt. Bim Arsenal sy di große Galeere vor Anker glägen und der «Bucintoro», ds Prachtschiff vom Doge, mit syne Guldschnörgglen und Latärne, so groß, daß me ne ganze Ma im volle Chriegsgruscht chönnti drystelle. An allen Orte het me gmerkt: Da isch Gäld, die hei’s und vermöi’s, und das het über d’Sorge wäg ghulfe.

Im ganze Regimänt aber het niemer d’Wält so dick verguldet gseh, wie der Herr Heros. Wo-n-er geschter am Abe mit dem Oberscht Wärdtmüller und zweene Houptlüten im Doge-Palascht zur Audiänz d’Stägen uf gangen isch, het er innert nere Halbstund drümal Meinung gwächslet. Z’erscht, zwüsche de Marmorgiganten uf der breiten offene Hofstäge het ihm ds Härz vor Freud gchlopfet. — Ändlech! — Ändlech! het er geng nume dänkt. Sapperlot, isch es öppe nid e große Momänt für ne Ma, wo no soviel Läbe vor sech het, wenn im Regierungspalascht vo der venezianische Republik di prachtvoll ufputzte Schildwache vor ihm di guldig-ciselierte Partisane presäntiere? — Wolle, da hei 200 di vier Eidgenosse der Chammen ufgstellt! Aber dobe, im Vorsaal, isch es anders Lüftli gläge. Ja, hüttigstags, wenn me dür di wundervolle, lääre Sääl geit, geniert ein nüt. Zu de Zyte hingäge vom Herr Heros het’s dertinnen anders usgseh. Da het me no im fyschterschten Egge ds Wyße vo uheimeligen Ouge gseh mit mene böse schwarze Märmel drinne. Da sy a jeder Türe großi Herre gstande, i Syde, Sammet und Juwele und i jedem Buggel, wo di glänzigi Syde gmacht het, e gschliffne Dolch. — Nu, di Dölch hei sech am Tag still gha. Aber di Herre, di Herre! Si hei kei Läfzge bruuche z’verzieh, und doch het me se ghöre säge: Dir chönnet ech meine, Chüejerbuebe. — Und de das steinige Leuemuul oben a der Stäge, so hungerig na heimleche Verratzedle, fyschteri Chefine, Marterchammere, d’Süüfzerbrügg, alles Sache, für eim der Gluscht na mene Rölleli i der Wält mache z’vergah.

Um nüt heimeliger isch es bi der Audiänz sälber gsi, wo über jedi Achsle no-n-es paar mißtrouischi Ouge vüregluegt hei. Höflech isch es zuegange, zeremoniös, und me het für ne Momänt doch wieder ds Gfüehl übercho, me gälti öppis. Si hei zwar nid es Wörtli drübery gä; aber us däm, wo si verschwige hei, isch gsi z’errate, daß me froh sygi über di Svizzeri und sech viel vo ne versprächi. Das isch eis gsi. Und am Diner, wo men üsnen Eidgenossen offeriert het, isch es du dene Herre Venezianer uscho, daß es ne nah-ti-nah 201 z’wohl worden isch i der Größi und im Rychtum, wo ihri Vorfahre der Republik hei erstritte gha, und daß me jitz i Verlägeheit cho isch und nümme gwüßt het, wie das alles binenandere bhalten und verteidige. Jede het geng gfunde, der ander söll sy Hut derfür ga feilha, und keine het welle begryfe, daß es a ihm wär, öppis für ds Vatterland z’wage.

So sy du der Oberscht Wärdtmüller und syni Offizier mit der Überzügung a d’Mondheiteri usecho, wenn nid si derhinder gange, so gschehji überhoupt nüt. Guet, si welle scho luege, daß gluegt wärdi. Für das syge si härecho. Aber der Gunte presäntiere welle si de. Es isch doch es schöns Yschlafe so mit dem Gfüehl, me chönn sech choschtbar mache, und de no in ere Stadt wie Venedig zu sälber Zyt.

Der ander Morgen isch, wie gseit, guldig ufgange, und wo-n-es Halbdotzen Eidgenosse binenandere gstande sy, het’s afah singen und lache. Der Zouber vom Soldateläben isch über se cho. Aber vom Zouber het me nid gläbt. «Wenn fahre mr?» isch gfragt worde. «Wenn mr de Schiff hei.» — «Jaso? — Ha gmeint, da sygi derfür gsorget.» — «Es sötti, aber es isch nid.»

Im Arsenal het niemer nüt vo bstellte Schiff welle wüsse. Me söll am Markusplatz ga frage. Vo der Riva degli Schiavoni us het me vor Schiff und Maschten und Sägel nid uf ds Wasser use gseh, und Schiffschnächte sy ufem Pflaschter 202 umenand gläge, me het müesse luege, daß me nid uf se trappet. Bättler und Schiffslüt und Händler sy de Schwyzer Offizier a de Chuttefäcke ghanget, me hätti nume geng möge Chläpf usteile. Und was si da alles feil gha hei! Vögel und Affen und Sache, wo me sünsch niene z’gseh überchunt. Am Ponte della Paglia, wo der Kanal ynegeit under der Süüfzerbrügg düre, hei di beiden Oberschte doch en Ougeblick müesse blybe stah. Da isch es Buebli gsi, e Pfüder vo gwüß nid meh als sibe Jahr, mit mene sydige Büggeliheuel, und dä het ech gyget, amenen alte Meischter z’trotz, grad wie wenn ihm Lieder, Löuf und Chehrli anenand früsch z’Sinn chäme. Es isch schwarz gsi vo Fuulpelze, wo um ihn umen i der Sunne gläge sy wie d’Eidochse. Anderi sy gstande, hei gestikuliert und gschwätzt und praschalleret und ghäägglet und überenand wäg gschpöit. Under der Brügg sy Gondle cho vürez’schießen und hei en Ougeblick still gha, für z’lose.

Aber wyter jitz! Im Prokuratorepalascht sy üsi Herre bald höflech, bald über d’Achsle vo eim zum andere gschickt worde. Je weniger eine het gha z’bedüte, descht höcher obenabe het er gredt. Und di höchere Herre sy geng parat gsi mit ja pärse, natürlech, versteit sech, hütt no und anderem Churzfuetter. Ume ganze Markusplatz ume hei si müesse, vo Kanzlei zu Kanzlei, bis si ändlech der Admiral erwütscht hei. Dä isch d’Höflechkeit 203 i Pärson gsi, het aber syni schwarzen Ougsbraue zu wahre Chatzebugglen ufezoge, glatti Gestes gmacht und welle ha, es syge keini Schiff dischponibel. Da het’s du afah rurren under den eidgenössische Spitzechräge. Ja nu, hei si gseit, wenn das eso sygi, so müeß me no einisch mit dem Doge ga rede. Z’Fueß chömi me nid nach Dalmatien übere. Der Admiral, wo vermuetlech dem Oberbefählshaber i Dalmatie kei Erfolg het möge gönne, het i der höflechschte Form der heilig Markus zum Züge gnoh, daß er nid chönni häxe, und di Herre zur Geduld gmahnet.

Däwäg chöme si nid ab Fläck, hei di beiden Oberschte gfunde, si welle lieber no einisch zum Doge sälber. Aber im Dogepalascht het me der Pfäffer gschmöckt. Kei Müglechkeit von ere neuen Audiänz! Si sölle sech a Proveditore ha, hei si zum Bscheid übercho; aber wo dä sygi, het niemer gwüßt z’säge. Da hei du di beide Mannen enand im Stägenabgah doch afange chly stober i d’Ouge gluegt. «Ich wäiß was,» seit der Oberscht, «ich fahre vorus nach Dalmatie, zum General Foscolo, däm mueß doch dra gläge sy, daß er Sukkurs überchunt.» Si hei beidi gfunde, es würdi nüt schade, wenn öpper da übere gieng ga luege, wie’s usgsehji.

So het du der Herr Heros für di nächschte Tagen Arbeit gnue gha, vowägen ussert de Schiff hei no d’Dechene gfählt, ds Strouh, ds Brot und 204 ds Trinkwasser, wo me het müesse mitschleipfe. Und mit allem het’s ghaperet. Niemer het wellen userücke mit der Sach.

Ei Abe findt der Obertschtlütenant bi de Zuehörer vom Gyge-Pfüder e Schwyzer, wo mit eim vo syne Soldate redt. Es isch e Handelsma gsi, eine vo dene Herre von Orelli vo Brescia. Bald sy si mitenand im Gspräch, und der Herr Heros chlagt ihm sys Leid. Da lachet der Herr von Orelli. Me müessi halt öppis dra wage, seit er, wenn me hie zu syr Sach cho welli. Das syg e Handel wie-n-en andere. Ob er de no nid gmerkt heigi, daß die, wo hie öppis z’säge heige, hindenum d’Hand darstrecke?

Der Herr Heros überleit sech di Sach; aber er cha sech no nid etschließe zum Schmiere. Es isch gfährlech, seit er sech, und me mueß se dra gwahne, daß si ihrne kapitulationsmäßige Pflichte sünsch nachechöme. Das isch ihm o besser gläge. Bi der nächschte Glägeheit, wo wieder eine vo dene Beamte het afah Schnäggetänz uffüehre — ’s isch im Hof vom Arsenal gsi, und d’Soldate sy glängwylet de Wänd nah ghocket — stellt er sech, so groß es nume müglech isch, vor dä Venezianer häre, drückt ufe Dägechnopf und brüelet ne bärndütsch a, daß es nume so chrachet: «Wenn’s jitz 205 nid rückt mit euem donners Gschlamp, so mache mr de mit dene nütnutzige Herre Prokuratore churze Prozäß.»

Der Venezianer het nume «Prokuratore» und «Prozäß» verstande. Das und der Tenor vom Herr Heros isch aber gnue gsi. Er het gmerkt, daß es donneret, und für guet gfunde, mit syr Sach vürez’rücke. Und dermit isch du nah-ti-nah alles i ds Rütsche cho. Undereinisch sy du neuen o Schiff gnue da gsi, und me het chönnen afah verlade. Der Herr Heros het jitz gwüßt, wie me z’Venedig mueß rede, und wo men ihm hinderbracht het, er heigi am Markusplatz e neue Name, si sägen ihm dert l’orso, da het’s ihm wohlta. Ganz rächt. Mit nere Bärestimm und schwäre Tatze chunt eine zur Sach.

So isch du ändlech, a mene chuelen Oktobertag, ds Regimänt Wärdtmüller uf sibezäche Galeeren i dä guldig Dusem use gfahre. No lang lang het me se ghöre juhejen und singe, und di arme, agchettelete Ruederchnächte hei einisch öppis anders z’gseh und z’ghören übercho. Aber änet dem Lagunenäbel het sech du ds Meer ufta, sunnig und blau, so blau, wie d’Eidgenosse no keis Wasser hei erblickt gha. Si sy still und stiller worde — nid nume vor Verwunderung. Währeddäm d’Sägel sy ufzoge worde, het me ds Gfüehl übercho, me versinkt, und isch doch dobe blibe, ja, wyter ufecho. Bald het me wyt über d’Hafemuure wäg gseh, de wieder nütmeh. Me 206 isch sytlige zsämegrütscht — hieume — dertume — hieume — dertume — hieume... Donner doch o! E, e, e. Der Sägelboum het linggs gheltet, rächts gheltet. Plautsch! Potz, lue, wie das sprützt! Und grad no einisch, über ds ganz Schiff ewäg. Und wil alli di Sägelboum dürenand walpele, wird’s eim schier trümmlig. Venedig isch verschwunden und het’s nümme chönne ghöre, si hei jitz uf ne-n-anderi Wys gjodlet.

Der Herr Heros isch still und eländ i syr Kajüte glägen und het meh Zyt gha zum Nachedänke, als ihm lieb gsi isch. Und merkwürdig: Jitz het er geng übere General vo Chaschtele müesse sinnen und a dä Tag z’Brandis, wo d’Frou Anna gseit het, öb es de geng eso gah müessi i der Wält, daß grad di Beschten a der Schwelle vom letschte Glück mit ds Tüüfels Dank müessen umchehre. — Wenn er jitz chrank würdi! — So etsetzlech hundseländ isch ihm z’Muet. Er möcht ufschnellen und sech verschwöre, er löi nid lugg, er well doch luege, öb er’s nid erstryti! — Er dörft ja der Nicolette und de Chinder nümmen under d’Ouge cho. — Cha me so eländ sy! So etsetzlech nüt nutz!

Rudolf von Tavel

Der Frondeur

Inhalt