Rudolf von Tavel: Meister und Ritter

Anzeige. Gutenberg Edition 16. 2. vermehrte und verbesserte Auflage. Alle Werke aus dem Projekt Gutenberg-DE. Mit zusätzlichen E-Books. Eine einmalige Bibliothek. +++ Information und Bestellung in unserem Shop +++

II
Juged

Zeiget ne Chraft und Schönheit, dass sie merke,
für was Gott d’Wält erschaffe het!

«Wo isch jitz aber dä chätzers Chlöusi? Es isch es Chrüz mit dene Lehrbuebe. Uf nüt cha me sech mit ne verla. Chuum chehrt me der Rügge, sy si niene meh umewäg.» So het der Meischter Erhard Chüng im Gwölb näbem Houptportal vo der Lütchilchen ufbegährt. Er isch sünsch nid en untane Ma gsi, der Wärchmeischter; aber wenn er uf syne breite Füeße derhärcho isch, so het’s uf em Platz ärschtig afa picklen und chraue. Me het gwöhnlech nid gwartet, bis es us sym graue Bart use het afa donnere. Me het mängisch bim Houptaltar vorne verstande, was er i der Vorhalle de Gselle gchüschelet het. Der Chlöusi Alema het ihm dert sölle warte, für ihm bim Nachemässe z’hälfe. Aber löjt so ne Bueb warten in ere läären offene Vorhalle, wenn, wi hütt, e suure Luft geit und me doben im Turm d’Manne ghört im Rad trappe, wenn me d’Wällböum under de Seili ghört chääre, wenn me der Polier ghört brüele: «Hänge!» Da louft ech jede, wo nüt z’tüe het, uf e Platz use. Und dert het der Meischter Chüng nid lang gsuecht. Er het wohl gwüßt, was der Chlöusi azieht. I der mittlere Halle näbena, wo me verwiche ds Jüngschte Gricht fertig 74 versetzt gha het, isch der Maler a der Arbeit gsi, der Heinz Bichler, und het am Paradies g’arbeitet. Me het ihm «dä mit dem Nägeli» gseit, wil er uf syne Gmäld geng irged a menen Ort es Nägeli het gwüßt z’placiere. Der Chlöusi het jedi Minute usgnutzt, für ihm ga zuez’luege, und dert het er o ne neue Fründ gfunde, der Hans Fries, wo dem Meischter Bichler het dörfe hälfe. O, was hätt er drum gä, wenn er mit däm Fries hätti dörfe tuusche! — So Farbe ryben und uftrage! Zeichne het me ja bim Meischter Chüng o chönne lehre, und im verschleikte het der Chlöusi ihm mängs nachegmacht und gsteihoueret. Aber äbe — geng numen im verschleikte. Und wenn der Meischter ihm drüber cho isch, so het er ufbegährt, er verhej ihm ds Wärchzüüg, und ne gschickt ga d’Wärchstatt wüsche. Nid daß der Meischter Chüng dem Chlöusi sy Gluscht nid begriffe hätti. Bhüet is, er isch o einisch jung gsi, het o einisch bös gha und sech müeße lyde; aber juscht drum isch er der Meinung gsi, da Bueb müeß o zerscht undedüre, gäb daß me ne löj la Farben und Papier gschändte. Und hinder em Wärchmeischter isch, wi ne Rieseschatten a der Wand, dem Chlöusi sy Großvatter gstande, der Dokter Frickart. Dä het befole, was gah söll, und mit däm het’s der Stadtwärchmeischter nid welle verderbe.

So nes Jahr hätti der Chlöusi das wohl mögen erlyde; aber es sy zwöi druus worde, und wo’s i ds dritte gangen isch und no niene nüt e Wank het 75 welle tue, da het’s i sym Chopf afa rumore. Syni Kamerade, der Chaschper vo Mülinen und der Hans von Erlach, sy Studänte worden und meh als das. Si sy scho nah-ti-nah i ihres künftige Läbe yne gwachse, sy in allerhand ritterleche Chünscht und Tugete trüllet worden und hei Bscheid gwüßt i de Wälthändel. Färn scho, wo der Chünig Maximilian ga Rom ufbrochen isch, zur Krönung, hei si grad gwüßt, wär da vo Bärn mitgeit, sy o di erschte gsi, wo hei gwüßt z’brichte, der Chünig heigi unverrichteter Sach müeßen umchehren und heig z’Pavia üsi Herre zu Ritter gschlage, und das gälti grad glych, wi wenn es z’Rom uf der Tiberbrügg gscheh wäri. Geng, geng hei si gwüßt, was geit, und me het’s völlig eso gseh cho, wi im Handumdräje de si a Chehr chöme. Der Hansli Früschig, ja, dä het ds Metzge glehrt, aber me het wohl gmerkt, daß das nume so gscheht, für d’Lüt z’gschweigge. Es geit gwüß nümme lang, so füehrt de dä nes Fähnli Manne, Gott weiß zu welem Chünig. Alles z’ringsetum het Trib und Läbe gha. Di Buebe hei usgseh wi Mailänder-Öpfel, so gsund und rund, und sy i ds Schachbrätt yne gschobe worde. Und derwyle steit der Chlöusi i der stoubige Steimetze-Wärchstatt umenandere, mager und bleich. Syni Ouge wärde geng größer, wil er so mängs a sech vorby gseht gah, vüretsi, geng vüretsi und är wi länger descht weniger begryft, für was är uf der Wält sygi, grad juscht är, wo äbe so mängs gseht, was ihm nid gfallt. So mänge guete Rat wüßt 76 er, bi allem möcht er derby sy. Statt däm mueß er am trüebe Fänschter blybe stah und zueluege, wi ds Läbe vorby strömt, so ganz, ganz anders, als er gmeint het, daß es gah sötti. Ja, wär seit so amenen arme Bueb, daß ihn der lieb Gott äxpräß zerscht däwäg hinder em Gitter lat zueluege, damit ihm der Trib, dryz’fahre, rächt wachsi? Wenn einisch e Bolz söll schwirre, so mueß d’Senne sech la spanne.

Bis vor churzem het der Chlöusi Alema no öppis a syr Muetter gha. Nid grüüseli vil. Aber er isch emel a menen Ort daheime gsi. Si het ihm glost und isch zue-n-ihm gstande, wenn er gchlagt het über d’Herti vom Großvatter. Aber si het di Strängi o a sich sälber gspürt und nah-ti-nah o mit Längizyti dür ds trüebe Fänschter use gluegt. Und wenn e Hübschi zytigi Frou mit längen Ouge zum Fänschter usluegt, isch es äben anders, als wenn e Bueb use luegt. Gäb’s lang gangen isch, het eine di Ouge begriffe. Ei Abe, wo der Chlöusi heichunnt, sitzt halt der Weibel Vogt bi der Muetter i der Chuchi, und me brichtet ihm, dä wärdi jitz de sy Stifvatter. Si sy beidi lieb und fründlech mit ihm. Da wär nüt z’säge. Aber dem Chlöusi isch es halt doch z’muet gsi wi amenen Eichhorn, wo am Abe hei chunnt und der Ascht abgsaaget findt, wo-n-er sy Schlupf het drinne gha.

Es isch o cho, wi-n-er’s erwartet het. Der Großvatter het ne nid i de Hände vo däm junge, wüetig verliebte Paar welle la. Gäge d’Hürat het er nüt 77 gha. Es isch e Versorgung gsi vo der unwillkommene Tochter. Aber der Bueb, dä isch ihm de doch z’intelligänt und z’wärt gsi, als daß er ne dene zwöinen überla hätti. So isch du der Chlöusi i d’Hushaltig vom Großvatter und syr Hushältere cho. Und vo denn ewäg het er kei Rueh meh gha. Es het ne-n-a allne Haaren i d’Wyti zoge. Ne Zytlang no het er sech und flyßig sy Sach gmacht bim Wärchmeischter; aber wo di Lehr i ds dritte Jahr gangen und der Hans Fries je länger descht meh hinder ihn graten isch, er söll doch di Steihouerei la sy und mit ihm i ds Elsaß use, da het der Chlöusi a mene Sunntig na der Mäß ds Härz i beidi Händ gno und dem Großvatter gseit, er well Maler wärden und uf d’Walz.

«Maler?» fragt der Stadtschryber. «Warum welle ga Maler lehre, wenn me chönnti Wärchmeischter wärde? — Das isch nüt. Das isch ekeis Handwärch.»

«Was Wäg? — Du wärsch mer der rächt für so öppis, du, wo di niene channsch stillha! Wenn du de tagelang uf mene Grüscht söttisch blyben und astryche.»

«I meine nid das. Nid astryche, Großvatter! Male. Ufryßen und zeichne, was i gseh.»

«Aha, so, däwäg? Ja gäll, das chönnt dr’s! I der Wält umefahre, mit liederlechem Volk di umetryben und Helge mache, wo me sech mueß schäme, se-n-az’luege.»

78 «Dir bruuchtet Ech gwüß nid z’schäme, Großvatter, wenn Dir mi ließet la mache, wi-n-i’s mit dem Vatter abgredt ha.»

Der Chlöusi worgget. Er het d’Träne z’vorderscht. Söll er vüre mit däm, was so nes schöns Gheimnis zwüschen ihm und sym Vatter gsi isch, und sech vom Großvatter la ds chalt Wasser drüberab schütte? Fascht gluschtet’s ne, dervo z’loufe, d’Türe zwüsche sich und dem Großvatter eis für allimal zuez’schla. Aber... was de? Nei, einisch mueß es use, mueß es gseit sy.

«He nu, Großvatter», seit er ändlech us ängem Hals use, «wenn Dr’s weit ghöre: Der Vatter het mer z’sälbisch, wo mer ga Burdlef abe sy — es isch ds Letschte gsi, wo-n-er mer gseit het...» Da springe dem Chlöusi di heiße Tränen us den Ouge, und er cha nid wyter rede. Aber der alt Herr luegt ne mit Ougen a, wo dütlech säge, daß er nid im Sinn heigi, lugg z’la. Und so fahrt er halt furt sys Gheimnis, wo-n-ihm wi ds Verspräche vo mene schöne Läben im tiefschte Härz inne gsässen isch, prysgä: «‹Bruuch dy Chunscht für d’Chilche!› het er mer gseit. ‹Bi ihrne Heilige findsch, was wärt isch, gmalet z’sy.›» — Meh het er nid vürebracht. Der Räschten isch eifach öppis gsi, wo me nid cha wyters gä. Gäb me’s uus, so gspürti men es Loch i syr Seel.

Der Stadtschryber isch verwunderet, daß sy Gumpifax vo Schwigersuhn so öppis söll gseit ha. 79 Er lat dem Chlöusi no Zyt. Aber wo dä nüt meh vürebringt, fahrt der Großvatter furt: «So? — Chunscht? — Heiligi male? — Du hesch bim Hagel ekei schlächti Meinung vo dr!» Er schüttlet sy graue Chopf, und der Spott bläterlet ihm i de Mulegge. — «Du und Heiligi!»

Der Großvatter fat a uuf und ab loufe, mit de Händ uf em Rügge. Daß di Mahnung vom Löufer, der Bueb söll sech zur Chilche ha, bim Chlöusi ygschlage het... hm! Da ließ sech am Änd ahänke. — Sy nid z’Floränz dere Heiligemaler i de Chlöschter? — Der Stadtschryber het uf syne Reise vil Schöns gseh, und d’Idee, daß der Chlöusi i der Chutte no chönnti der Rank zum Bessere finde, dräjt ne chly vom bloße Spott ab. D’Houptsach wär natürlech der Orde, er wär emel de am Ofen und gieng nid für Zyt und Ewigkeit verlore.

Plötzlech blybt er vor sym Großsuhn stah. «He nu, Chlöusi, du sott nid chönne säge, i syg dir vor dym Glück gsi. I das liederlech Malervolk lan i di nid; aber es git en andere Wäg. Warum giengisch nid in e Convänt, wo settigs gschetzt isch? Du chönntisch hie zu de Prediger oder sünsch an es Ort.»

Der Chlöusi lüüchtet uuf. «Es isch mer glych wo. Wenn i nume darf male!» Er dänkt, das syg es Brüggli, er well drüber, gäb’s wider dervogschwemmt wärdi. No einisch seit er: «Es isch mer glych, wele Wäg. Und Dir müeßet nid meine, es sygi nid ärnscht gsi, was mer zsäme gredt hei, der Vatter und i.»

80 Vo däm Ougeblick ewäg het der Chlöusi Alema ds Dominikaner-Chloschter änet dem Grabe Tag und Nacht i der Sunne gseh lige. Warum o nid? Bald druuf het er e zwöiten Alouf gno und der Großvatter gfragt, ob er nid vom Meischter Chüng ewäg zum Meischter Bichler i d’Lehr dörfi, er möchti de doch öppis chönnen und mitbringe, wenn er i Convänt vo de Dominikaner würd yträtte. Aber da isch er a Lätze cho. «Dumme Bueb! Jitz erscht rächt muesch dy Lehr da fertig mache! Wo bruuchti me Boumeischter, wenn nid i de Chlöschter! D’Malerei louft dr nid dervo!»

Nu guet. No chly Geduld. Das lat sech ertrage, het der Chlöusi dänkt. Für emel nüt z’versuume, isch er jeden Ougeblick, wo-n-er sech het chönne dervo mache, zum Hans Fries gschlichen und het i der Wärchstatt dem Meischter Bichler öppis gluegt abz’gugge. Uf d’Längi het er sech nid mögen ebha, dem Hans Fries z’verrate, daß er im Sinn heigi Chloschterbrueder z’wärde, für de chönne z’male. Der Hans Fries het ne sytligen agluegt, wi men eine gschouet, wo nid ganz bi Troscht isch. Di Sach isch i der Wärchstatt wytertreit worde, bis zum Meischter. Dä het vo syr Arbeit en Ougeblick ufgha und über d’Achsle zrückgluegt. Der Chlöusi het’s wohl gseh und isch rot worde. Hätt i nume niemerem nüt dervo gseit! het er dänkt. Einschtwyle het ihm sy Ungeduld aber nüt ytreit als e neue Name. Ds nächscht Mal nämlech, wo-n-er wider i d’Wärchstatt isch cho gwundere, het ihm der Meischter Bichler e 81 Tätsch uf di schmächtigi Achsle gä und gseit: «Wi geit’s, Fra Angelico?» Das het er du chönne ghöre! Nu, het er dänkt, wo men ihm brichtet het, wär so gheiße heigi, wenn me mir nie nüt Leiders nacheseit, so will i zfride sy, und het der Schluß zoge, der Meischter Bichler well ihm emel nid bös. Es isch ja o so gsi bis zum Tag, wo der Chlöusi ’s het welle zwänge, ändlech doch i d’Lehr vo däm Maler z’cho. Da isch uf eismal alles wider anders worde.

Hans Früsching
Als noble Seigneur zu Daillens

Nach Bild im Schloss Rümligen

«Zeig!» het der Nägeli-Meischter puckt gseit, wo der Hans Fries der Chlöusi mit syne Zeichnungen und Malversueche vüre gschobe het. Ruuch het er ihm di Bögen und Blettli us der Hand gno und se langsam dürschnouset. Hätt er nume zwüschenyne dem Chlöusi syni großen Ougen agluegt, wo voll sicherer Erwartung dene Finger bim Blettere nachegange sy! Ihn, der Chlöusi, het’s dunkt, es sötti nid chönne fähle. Hein ihm öppe nid syni Kamerade geng alles grüehmt, was er zeichnet het? Eine nam andere het gseit, er gäb öppis drum, wenn er nume halb eso chönnti.

Ändlech strycht der Meischter mit dem Fingerrüggen über nes Blatt — es sy Chriegschnächte gsi, am Abe nam Gang hinder d’Faßhütte zeichnet und Chlöusis Stolz — heltet der Chopf und macht e Bewegung, wi wenn er das, was da zeichnet isch, wetti de Hüehner fuettere. «Es isch nüt», seit er chalt wi nen Yschzapfe. Er schiebt dem Chlöusi syni gsammlete Wärk zue und chrümmt sech über ne Schyberiß, wo-n-er grad in Arbeit het.

82 Ganz verhouen isch der Chlöusi zur Wärchstatt uus. «Es isch nüt!» Cha men eim gruusamer alli Freud z’totschla? Der Hans Fries schlycht sym gschlagne Fründ nachen und seit ihm: «Nimm’s nid so z’Härze! Lue, i den Ouge vo mene Meischter isch alls nüt, was e Junge macht, bsunders wenn er probiert, öppis uf sy eigeti Art z’mache. Das ertreit dr keine. Me darf nume nachezeichne, und de geit’s de erscht no lang, bis eine halbwägs zuegit, es glychi der Vorlag.»

«Aber was söll i jitz?» fragt der Chlöusi. «Mit däm, daß er mer seit, es syg nüt, han i no ke Bscheid!»

«Er wott sech villicht no bsinne. Es cha sy, daß du-n-ihm i menen ungschickte Momänt cho bisch.»

Der Chlöusi dänkt, es sygi guet gmeint; aber der Hans Fries gloubi sälber nid a das, was er ihm da zum Troscht gseit het.

Wo-n-er d’Louben uuf schländeret, uschlüssig, was er eigetlech jitz well, chunnt der Hansli Früschig d’Gaß ab und füehrt e grüüsleche Muni am Seili. Är sälber gseht uus, gsünder chönnt me nid, und währed der Muni widerwillig Fueß vor Fueß setzt, der Grind abe het, söiferet und ds Wyße vo den Ouge zeigt, stellt der Hansli der Chifel und luegt i d’Wält use: i bha’s.

Der Chlöusi drückt sech hinder ne Loubepfyler. Er mueß dem Kamerad nacheluegen und möchti sälber vo niemerem gseh sy. Hei geit er, suecht e fyschteren Egge. Da begägnet ihm uf der Stäge der Großvatter.

«Lue jitz! I ha der’s ja geng gseit. Aber natürlech, so ne Loudi meint halt, üsereine verstandi nüt dervo. — Bis du froh, wenn d’no bim Wärchmeischter channsch blybe!»

Uf das hi het’s der Chlöusi nid daheim glitte. Was hätt er drum gä, wenn er no syr Muetter hätti chönne ga ds Leid chlage! Si het ja no weniger dervo verstande, aber öppen es guets Wort het si geng für ihn gha. Er geit wider use, di hindere Gassen ab. — Vatter, ach Vatter, warum hesch du furt müeße? — Warum grad du, wo mi so guet begriffe hesch? Er louft und louft, ohni z’überlege, wohi; aber na mene Chehrli isch er uf em große Chilchhof näbe der Lütchilche, wo der Vatter begrabe lyt. Es isch nüt uf däm Grab als es miserabels Holzchrüz, niene kei Name. So öppis macht me nume de ganz Vürnähme, wo nes Grab i der Chilchen innen oder a der Muure vermöge. Di andere tuet men undere, wo’s öppe Platz git. Der ganz Chilchhof glychet ehnder amene Wärchplatz, wo jede cha hitue, was ihm vürig isch, und niemer Ornig macht. Der Himmel isch fröschtelig rot, und alli Muure hei di truurigi chalti Röti, wo nume no ds Erlösche vor sech het. Da sitzt er uf mene Huuffe Sperrholz, früürt und luegt i sech yne. Er het bis jitz nid gwüßt, daß me so cha Längizyti ha na eim, wo nie meh umechunnt. — Vatter! Si wei mer nid gloube, was du gseit hesch! Si troue mer’s nid zue. Niemer. Was söll i mache?

84 Hie und da chöme Lüt vorby, wo vo de Barfüeßer här hinder der Lütchilche düre gange — a d’Junkeregaß, an e warmen Ofe — settigi, wo nid bruuchte Chummer z’ha, was ne der Morge bringi, wo ihre Wäg schnuergrad vor sech gseh und nid zrückluegen uf vergangeni gueti Zyten und sech frage: wi isch doch das alles cho?

Under dene, wo da vorbygange sy, isch der Chaschper vo Müline gsi. Dä het der Chlöusi gseh dasitze; er het ne gschoche. Wenn eine däwäg a mene Grab sitzt, geit me besser nid zueche. Aber plaget het’s ne doch. Er mueß es daheim der Muetter erzelle: «Der Chlöusi Alema sitzt uf em Grab vo sym Vatter und plääret.»

So isch es du cho, daß der Chlöusi undereinisch e Schatte gspürt und e Dame gseht uf sech zue cho, nid nume so zuefellig, im Vorbygah, nei, alli Gredi, so guet das uf mene settige Schuttplatz z’machen isch, uf ihn zue. — D’Frou Barbara! Er steit uuf; aber er darf se nid rächt aluege, wil ihm d’Tränen über ds Gsicht ab grunne sy. Da fahrt ihm di überleiti Hand vo der Frou von Erlach i d’Haar und het ihm der Chopf uuf. «Chlöusi», seit si, «lue mi a! — Was isch mit dir?» — Und er mueß se-n-aluege, di schöni Frou. Es isch wi ne Troum. Däwäg z’mitts us em schwerzischte Trüebsalblasen usen in es Gsicht luege, wo in ere heilige Schönheit d’Härzesgüeti : Warum chunnsch nid zu mir? Er seit nüt. Er byßt no d’Lippe zsäme, währed ganz z’innerischt inne, da, wo me’s geng gspürt 85 und doch nid weiß, wo, himmelwyt ewäg und doch z’mitts i eim inne, e Stimm seit: «Ave Maria.»

Der Chlöusi weiß nid, daß er i däm Ougeblick öppis erläbt, wo nid alli Mannen erläben und di meischten erscht lang lang hindedry merke, was ne worden isch. — D’Frou isch ihm begägnet.

D’Frou von Erlach nimmt ne bi der Hand, seit: «Chumm!» und füehrt ne zum Chilchhof use, zu sich hei. Sy blaui mageri Hand isch i dere vo ds Chaschpers Muetter erwärmet. Und mit der Wermi i der Hand isch o ds Vertrouen i ihm wider erwachet. Er sitzt uf em Bänkli am Ofe vo der Wohnstube. Ds Lampeliecht schimmeret uf dunklem Eichetäfel und uf de bruune Holzfälder vo der gschnitzte Dili.

«So», seit d’Frou Barbara, «warum geisch du dert use ga Trüebsal blase, grad juscht du?»

Das «vo was» isch ds Schlüsseli gsi, wo bim Chlöusi ufta het. Er het der Frou Barbara sys ganze Leid gchlagt, und es isch ihm z’muet worde, wi wenn scho nume mit däm Uspacken emel d’Hälfti vom Verlorene wider gwunne wär. Er het syr Tröschterin scho wider dörfen i d’Ouge luege — und doch wider nid rächt, wil si so schön sy gsi. «Lue», het si-n-ihm gseit, «i begryffe scho, daß dir da e chly wohl vil zsämecho isch; aber ds Dümmschte, wo dir chönnti gscheh, wäri, daß du 86 der Muet verlüürsch. Wenn ’s dir Ärnscht isch mit der Malerei, so wird’s der o grate. Ds Läbe feckt eine halt, und wär sech lat la schüüch mache, het vo Afang a ds Spil verlore. Mach nume wyters!»

Der Chlöusi lüüchtet uuf vor Dankbarkeit, aber er mueß doch no säge: «Wenn i nume wüßti wie!»

«Aha! Blyb einschtwyle bim Meischter Chüng. Es wird sech de scho mache. Und gang mer nid zu de Dominikaner! Das wott de no drümal überleit sy.»

Die Warnung het du dem Chlöusi uf em Heiwäg no gä z’dänke. Warum sött i nid zu de Prediger? Er weiß nid, daß ds Huus von Erlach ’s mit de Barfüeßer het. Erscht, wo-n-ihm der Pater Lucius wider yfallt, geit ihm es Liecht uuf. Überglücklech isch er heicho, und der Großvatter Stadtschryber het scho dänkt, es sygi doch e schöni Sach um das Jungsy. I Zyt vo zwone Stunde chönni so nes Buebegmüet ufschnelle wi nes Wyderüetli. Vor em Yschlafen isch dem Chlöusi wider der Hansli Früschig vorcho, wi-n-er sy Muni d’Stadt ab gfüehrt het. Ja, so und nid anders sött i’s halt o mache, seit er sech. Wenn der Metzger us Angscht vor em Umschieße ds Seili nid dörft astrecke, so chäm er ja nie ab Fläck.

Ds morndrisch gäge Mittag, juscht i der Zyt, wo-n-er de alben am beschten im Zug isch gsi zum Schaffe, chlopfet’s a ds Meischter Bichlers Türe. Er git äxpräß nid Bscheid. Aber es geit nid lang, so merkt er, daß öpper hinder ihm i der Stube steit. «Donnerhagel und Sankt Mauricius!» 87 brummlet er. «Cha men eim o nid e Stund...? — Aha, verzieht, Frou von Erlach! Ja, wäm chäm’s z’Sinn, daß me d’ Ehr hätti? — Syd so guet!»

«Es isch sech nid derwärt, Frou von Erlach.» Er gschouet se. So so, das isch jitz also di berüehmti schöni Frou. Ja ja, ’s het öppis, der Donner ja. Vorusse het er se scho mängisch gseh, aber no nie i der Wärchstatt.

D’Frou Barbara macht keini Schnäggetänz. Z’mitts dry fahrt si und fragt der Meischter, warum er dä arm Chlöusi so mutz abgfertiget heigi.

«Jaso? — Är het halt Eue Bscheid so verstande. Dir heit ihm doch syni Sache vernütiget!»

«Han i o welle. Lueget, Frou Schulthessi, wenn men amene junge Bursch nid alles dürtuet, so meint er Ech no gradeinisch, er chönni scho öppis, und de lehrt er nüt. Me leischtet so eim mit Rüehme der schlächtischt Dienscht. — Ja, und de isch no eis: zu mene Chünschtler ghört es großes Welle. Drum lan i zerscht jede dür e Mülichänel abe. Man er’s erlyden und chunnt ume, so weiß i, daß er ds Züüg het zum Chünschtler. Ob de öppis us ihm wird oder nid, weiß Gott!»

Mit mene herrleche Blick us ihrne gfährlechen 88 Ouge het d’Frou Barbara dem Meischter Bichler danket.

Daheim, a der Junkeregaß, isch es Gchäär losgange, wär’s dem Chlöusi dörf ga säge. D’Mama wär am liebschte sälber gange, für dä Freudegump z’gseh; aber si het’s de Jungen o gönnt, und so sy der Chaschper und der Hans dervo gstobe.

Der Chlöusi het scho bis dahi am Chaschper ufegluegt; aber jitz het er ihm no vil meh gulte — als Suhn vo der Frou Barbara.

«Ha gmeint, i sygi dadrüber uus», het der Herr Stadtschryber vor sech ane brummlet. — Aber was, Herr Dokter? — He, was ächt! Daß eim es paar schöni Ougen alles chönne dürtue, wo me sech vorgno het. Er het der fescht Vorsatz gha, dä Bueb nid la z’erzwänge, was ihm im Chopf gsteckt isch. Aber mira, jitz isch es halt gscheh, und mit dem Herr von Erlach wott me nid i ds Ung’reis cho wäge däm Strupf. Mira söll er chaaren und taargge, ganzi Chilche voll Heiligi, wenn’s öpperem gfallt. Heilige Mauricius, verzieh mer my Sünd! Aber — der Stadtschryber lachet hässig i ds Manual, wo-n-er vor sech het — lueget de nume! Na nes paar Monete gseht me de, daß nüt derby usechunnt, und de han i ne wider uf den Armen und weiß nid was afa mit ihm. Und de? — Ja nu, er cha de sys Glück im Fäld probiere, wi anderi o. — Es macht mer alli Gattig, es gäbi bald wider Glägeheit. Es muttet im Thurgou. — Aber wär nimmt e settige Spränzel? — Item! Us Notizzedle 89 chrauet di Gänsfädere mit wundervoll charakterfeschte Buechstabe ds Ratsprotokoll zsäme, und wär das z’läse versteit, gseht im Geischt scho ganz dütlech Banner und Fähnli marschiere. Es geit eigetlech um Mailand, wenn me hinder d’Schliche luegt. Me steit wider einisch zwüschem Cheiser und dem Franzose-Chünig. Aber gchlopfet wird vorlöufig am Rhyn.

Underdesse het der Chlöusi mit syr unbändige Freud di ganzi Wärchstatt vom Meischter Bichler agsteckt. Alles, was da Farbe rybt oder zeichnet, malet oder brönnt, lachet ob däm Yfer, und es isch usgmachti Sach, daß me mit däm Chindschopf sy Gspaß well ha. Dem Chlöusi sy Phantasie het afa wärche; er wär no hütt zueche gsässen oder uf nes Grüscht e Madonna ga male. Aber da isch der Meischter mit dem Chaltwassergätzi cho: «Haaalt, halt, halt, guete Fründ! Jitz wei mer lehre zeichne, he? — Vornen afa — ganz vorne. Toti Sachen ad naturam, bis gnue. Und wenn mer de gseh, daß d’Ouge hesch für Liecht und Schatte, gange mer de hinder ne Statue, he?»

Das isch e chueli Schütti gsi; aber was nimmt me nid i Chouf, wenn me voruse gseht? Scho, daß es um ihn ume na Farb gschmöckt het, isch dem Chlöusi e Jungbrunne gsi. Numen eis het er nid begriffe. I syr Begeischterung hätt er am liebschte der ganze Stadt vo der Malerei brichtet; aber niemer het es Ohr gha derfür als öppe no der Chaschper vo Müline. Alles het nume geng vo Ufbrüch 90 und Chrieg gredt, sogar i der Wärchstatt, und das eso, wi wenn der Chrieg und di höchi Politik öppis z’bedüte hätte für d’Chunscht.

A mene schöne Tag usgähnds Meie, wo der Chlöusi glücksälig a syr Arbeit sitzt und dryluegt wi eine, wo ds guete Trom erwütscht het, packt der Meischter Bichler syni sibe Sache zsämen und seit: «So, jitz mueß i ga Fryburg übere für nes paar Wuche.» Eine vo syne Ghülfe nimmt er mit. Dä isch scho vor em Huus usse dranne gsi, der Esel z’packe. Den andere het der Meischter no Arbeit zuegwisen und befole, dem Eltischte z’folge, bis er umechöm.

Der Chlöusi isch us allne Wulke gfalle. An e Chatz, wo söugget, mueß er dänke. Die hei settigs im Bruuch. Wenn es se-n-achunnt, stande si uuf, löi di agsogene Junge gheien und gange, und d’Näschtete cha luege, wi si sech dry findt. Es isch du i der Wärchstatt o bald gange wi i mene Chorb voll jungi Chatze, drunder und drüber. Der Eltischt, wo d’Wärchstatt söll füehre, richtet nüt uus. Er isch toub, daß der Meischter nid ihn mitgno het, und drum lat er der Charre loufe, wi-n-er wott. — Me wott profitiere. Warum geng numen en Arbeit mache, wo me längschtes drüberuus isch? Am dritte Tag na ds Meischters Abreis chöme si mit mene Wybervolch i d’Wärchstatt. Me gseht vo wytem, was mit ere-n-isch. Agleit isch si wi ne Landschnächt, nume de mit mene Wyberchittel. Si treit es übermüetigs Barett mit Schlitzen und 91 Fäderen und drunder d’Haar i mene luschtige Netzli. Si wär hübsch, donschtigs hübsch — aber äbe... Mueß me settigi studiere, für de chönne Heiligi z’male? Es geit nid lang, so het si nüt meh anne als das Barett und steit uf mene Tisch obe. Dem Chlöusi wird’s äng im Hals. Das isch alles gange wi gschossen und isch jitz halt da. Vogel, friß oder stirb! Was söll er? Jitz isch me halt Maler und mueß dänk mitmache; aber es isch ihm nid wohl derby. Was sieg der Meischter? Was sieg der Vatter? — D’Frou von Erlach? — Der Chlöusi weiß, wenn der Großvatter merkt, was hie vor sech geit, so isch es wider uus mit der Chunscht, vowägen es blybt nid bim Zeichnen und Male. Scho nume, was gredt wird! Es isch eim bald, me müeß sech mit mene Schorryse bürschte, für wider under d’Lüt z’dörfe.

Nei, so het er’s nid gmeint gha. Der Vatter nid und der Chlöusi nid. — Was mache? D’Kamerade verrätsche? — So öppis macht me nid. Oder daheim blybe? De chunnt’s erscht rächt uus. Also mitmache? — Der Chlöusi het wider öppis z’dänke. D’Wält gfallt ihm nid. Eigetlech wär’s gschyder, me gieng i ds Chloschter zu de Prediger, bevor men inwändig und uswändig versouet isch. — Git’s de kei andere Wäg zur Chunscht?

Am andere Morgen isch der Chlöusi in ere kuriose Verfassung gsi. Söll er i d’Wärchstatt, söll er nid? — Es isch ihm öppis im Wäg gsi; aber en anderi Stimm het ihm zuegchüschelet: «Abah, 92 warum eigetlech nid? Es git dir niemer nüt derfür, wenn du dyne Kamerade der Rügge chehrsch, der Heilig spilsch. Das gieng dir nache. Du wärisch a allnen Orte ds füft Rad am Wage, würdisch näbenuse gchäset. Dadruuf darf’s eine la abcho, wo scho Meischter isch. Am Änd isch es ja nüt so Grüüslechs.»

Und er isch i d’Wärchstatt gange. Es sy nid alli da gsi; die hingäge, wo cho sy, hei gschaffet, hei zeichnet und gmalet. Aber was für Sache! — Uf allne Bögen und Bögli der Widerschyn vo däm, was geschter da gsi isch. «Das isch e Flyß», spottet er. «E Löl, wär nid profitiert», git ihm sy Nachbar ume, «settigs zieht. Das geit wi früschi Weggli. Uf Glas, uf Holz und Papier. — Mal du nume Heiligi, wenn d’meh druus lösisch!»

Es spottet und witzlet und zäpflet i der ganze Wärchstatt ume. Es wird gsungen und gspasset, und wär’s versteit, gueti Miene zum böse Spil z’mache, chunnt uf sy Rächnung. Für was eigetlech da ga der Suurnibel mache? Der Chlöusi weiß derzue no, daß er’s mit jedem vo dene Bürschtlen im Zeichnen ufnähm. Är wett de naadischt öppis anders druus mache; aber einschtwyle schaffet er a syr Ufgab, wi wenn der Meischter in ere halbe Stund umechäm. Er macht sech o am Namittag derhinder, trotzdäm das Wybervölkli wider uf sym Tisch obe steit. Nume so zwüschenyne nimmt er e Bitz Cholen und ryßt se-n-uf ne Boge Papier. «Donnerhagel!» seit eine, wo’s gseht, «me sötti 93 meine, du hättisch das scho lang im Handgleich.» Eint und andere chunnt vorby und luegt ihm über d’Achsle. «Mhm, mhm.»

«Wär isch das möhrige Büebi?» fragt ds Modell und dütet uf e Chlöusi. Das het’s grad no bruucht, für alli di Müüler z’löse. Es haglet vo Witze, vo guetmüetige zwar, vowägen eigetlech wott dem Chlöusi niemer übel. Isch es öppe nid wahr, daß er e hübsche Kärli isch? Vo Vatters Syte här het er öppis Italiänisches, e starki, schöni Nase, di großen Ouge, öppis Älfebeinigs i der Hut! Er isch gschmeidig und guet bouet und cha eim wohl i d’Ouge gä.

Es gscheht wyters nüt. Me zeichnet, und es blybt ehnder still ob em Yfer vo dene junge Lüte. Dem Chlöusi isch es merkwürdig z’muet. Hätt si nume das vori nid gseit! Er cha se nümme mit de glychen Ougen aluege. Er merkt, daß si nume no für ihn da isch. Und richtig, am dritte Tag, wo me mueß ufhöre, wil’s wott nachte, und me zsämepackt, da het si ne-n-ihm Gang usse, wo’s scho rächt fyschter isch, i den Armen und brönnt ihm es paar saftigi Müntschi uuf. Di andere hei’s trotz der Fyschteri gseh oder — ghört, und es git e Spektakel, es Brüel und Glächter und Polder. Und du troglet alles dür e Husgang uus und furt, und der Chlöusi isch allei i der Louben uß. Er fahrt sech mit dem Ermel über ds Gsicht und ds Muul. Der Heiwäg isch wi usgwüscht. Er isch daheim und weiß nid, wi-n-er heicho isch, ganz sturm. Mängisch 94 chunnt’s ne-n-a, er müeß d’Armen usstrecken und a sech zieh, was nümme da isch, und de wider graagget’s ihm wi Gruusen über e ganze Lyb. Wo-n-er ändlech wider chly zue sech sälber chunnt, weiß er nume: jitz het’s e Strich derdür gä. Er cha nümmen i d’Wärchstatt. Das chäm nid guet. Er hätti’s nümmen i sech, z’widerstah. Es isch halt doch...

Ja, wär weiß, was jitz mit dem Chlöusi Alema gscheh wäri, hätti nid der unüberleit Übermuet vo syne Kamerade, ohni z’welle, Alarm gschlage. Bhüet is! D’Stadt Bärn isch no nid groß gsi zu sälber Zyt, und men isch äng inenandere gwohnt. Scho am erschte Tag na ds Meischters Abreis isch uscho, was i der Wärchstatt geit. Me het’s o a der Junkeregaß verno.

Am dritte Morge, no gäb der Chlöusi sech het usbsunne gha, was er jitz well, isch d’Frou Barbara bim Großvatter agrückt: «Herr Dokter, i reisen i Aargou abe, mym Ma nache; gäbet mer der Chlöusi mit! — Dir wärdet ja wohl wüsse, daß sy Lehrmeischter furt isch.»

«So? — Nei, das han i nid gwüßt. — Mhm, äbe. So hei si’s, di Herre Maler. I ha’s wohl dänkt. — Rächt fründlech von Ech, Frou von Erlach, aber was söll Ech de dä Bueb? Dir heit doch scho sünsch gnue z’goume.»

«Eine meh macht nüt uus, Herr Stadtschryber, und i will Ech guet zue-n-ihm luege.»

Me rüeft der Chlöusi häre. «Lue jitz», seit ihm 95 der Großvatter, «es Gfell hesch de, du Nütnutz. Du darfsch mit der Frou Alt-Schultheißi i Aargou abe!»

«Fraget nid, Frou von Erlach!» fallt nere der Ratsherr i ds Wort. «Es fählti sech no, daß me so ne Bueb zerscht fragti, ob’s ihm kommod sygi!»

Der Chlöusi isch ganz ds’under-obe. Jitz wär’s der Momänt, der schöne Frou und müetterleche Fründin d’Hand z’küsse; aber er cha eifach nid. Es isch ihm ehnder, er müeß vor ds Huus abe, ds Gsicht ga i Brunne dünkle.

Ach Gott im Himmel! Wenn nume der Großvatter nid da stüend! Dä het ja kei Ahnung vom Wunder, wo da gscheht. I fiel vor nere-n-uf d’Chnöi und würd nere der Soum vo ihrem Gwand küsse. — Rede? — Was söll i rede? Si weiß alles, si weiß gwüß alles.

Statt Wort über d’Lippe, chöme dem Chlöusi Tränen us den Ouge. Wenn si numen use schwemmte, was di Ouge geschter und vorgeschter trunke hei!

Der Großvatter begryft nid rächt; aber di Träne gäben ihm e Satisfaktion. Er isch de doch no dankbar, der Bueb. Aber daß es ihm so d’Wort verschlat! Sünsch weiß er emel ds Muul z’bruuche.

Ob d’Frou Barbara alles erfahre het, was gangen isch? — Chuum. Das isch o gar nid nötig. 96 Si dürluegt ihre Schützling sünsch. Und der Chlöusi dunkt’s, er syg vo Glas, er gspürt, wi di Frou ihm bis uf e Boden abe luegt. Macht das ne z’plääre, daß si da gseht, was nid suber isch, oder isch es ihri Muetterliebi, wo ihm z’Hülf chunnt? Er chönnt’s emel nid säge.

Der Chlöusi fragt, ob er nid Zyt heigi, i der Wärchstatt syni Sache ga zsämez’ruume.

O, jitz merkt er erscht rächt, wi heiter di Frou gseht. «Du hesch es wi d’Hustier», antwortet si-n-ihm, «du wottsch i ds brönnige Huus zrück, und drin umcho.» Si nimmt ne bi der Hand, ganz fescht, und erklärt dem Großvatter i di wyt ufgsperrte, verwundereten Ouge: «Mir müeße mache, daß mer furtchöme. Dir wüsset, my Ma isch z’Baden unde, bim Chriegsvolk, wo gäge d’Schwaben ufbotten isch. I möcht neecher by-n-ihm sy und wüsse, was mit üsne junge Lüte gah söll.»

Jitz weiß sech der Ratsherr und Stadtschryber vor Stuune nid z’hälfe. Di Frou, di Frou! — Keis Wunder, daß die drei settigi Mannen azoge het. Die het gmerkt, was Gattigs i ds Meischter Bichlers Wärchstatt, wo är, der Großvatter, hätti sölle merke. Und si weiß, warum es pressiert. Es isch nid d’Neechi vom Herr alt-Schultheiß. Är macht jitz, was vori der Chlöusi hätti welle. Er sänkt sy alte, große, kenntnisschwäre Chopf uf d’Hand vo der Frou Barbara, danket und mahnet 97 der Großsuhn, er söll sech de dankbar erwyse für das Glück.

A der Junkeregaß isch ei Freud bi de Junge, daß er mitchunnt. Im erschten Ougeblick isch es dem Chlöusi chly en Ettüüschung, daß der Chaschper nid da isch — är und der Hans von Erlach sy mit dem alte Herr im Fäld — und doch het er’s lieber eso. Er chunnt sech vor wi nen ufölgige Bueb, wo me vo der Gaß yne greicht het, und es isch nid nötig, daß jede weiß, was gangen isch. Aber vo Ufbrächen isch hinecht no gar nid d’Red. Es wird geng dütlecher, warum d’Frou von Erlach so pressiert het. Und wi het si rächt! I der Nacht chunnt’s no einisch zrück zum Chlöusi und seit: E settigi Glägeheit chunnt nümmen ume. Und er gseht die, wo na «däm möhrige Büebi» gfragt het, wider uf ihrem Tisch stah i der Wärchstatt, gspürt ihri Armen und Läfzge. — Ertrünnen und z’Bärn blybe? — O nei. Er weiß, jitz isch er i der Gfangeschaft von ere Größere, von ere Muetter. Jitz geit’s uf Läben oder Tod. Es geit ihm es Liecht drüber uuf, warum men ihn einisch het glehrt bätte: Maria, Mutter Gottes, bitt für uns! Ne Muetter mueß eine ha, wo-n-ihm de o z’grächtem Muetter isch, und wenn halt die, wo-n-ihm Fleisch und Bluet gä het, nid zue-n-ihm luegt, so weiß er emel, daß er im Himmel e Muetter het.

Ufbrochen isch men erscht ds morndrisch nam 98 z’Mittagässe, und da het der Chlöusi wider Längizyti übercho nam Vatter. Warum? Jitz, wo-n-er im Gleit vo der Frou Barbara het dörfen über Land fahre? — Es het scho sy Grund gha. D’Frou von Erlach het befole gha, der Burkhard und der Diebold sölle zsämen uf ds glyche Roß, und der Chlöusi nähmi de dem Diebold sys; aber da het si nid mit der Wältanschouung vom Gilg grächnet. Der Gilg, e graue Borschtechopf, het sit Murten es Bei nachezogen und sy Platz hinder em Herr alt-Schultheiß müeßen amene Jüngeren abträtte. Derfür isch er Stallmeischter vo der Frou Barbara worden und het nah-ti-nah sys Verantwortungsgfüehl für Roß und Gschirr o über ds sünschtigen Ansäche vom Huus von Erlach la wuechere. «Ja, was Tütschels!» het er brummlet, wo d’Frou schon e Plätz wyt mit ihrne beide Töchtere d’Gaß ab gritten isch gsi. «Das fählti sech no, daß dä Etlehnt allei wurd fahren u de di beide Junker uf em glyche Tier. Dä cha zum Bagaaschi uf ds Hodelroß, fertig! Er isch nüüschti nid uf ne Sattel gwachse.» Vermuetlech het der Gilg syni Informationen über e Chlöusi vo der Jumpfer Bonaventura här gha. Der Gilg isch hinder de Junker gritten und het a mene Seil ds Hodelroß nachezoge, und z’oberscht uf de Seck het der glimpfig Rügge vom Chlöusi gygampfet. Was Wunder, daß er da a dä Tag het müeße dänke, wo-n-er mit dem Vatter über d’Undertor-Brügg use gwanderet isch! — Der Etlehnt! Nu, wehlydig isch me zu sälber 99 Zyt im Volk nid gsi wäge settigem. Me het nüt anders gwüßt. Und der Chlöusi het scho der nötig Chünschtlersinn gha, für drüber ewägz’cho. Ds Bort uuf änet der Aare het er wider mit eigete Gedanken uf d’Stadt zrück gluegt. Natürlech syn ihm di letschten Erläbnis obenuff gläge, und meh als einisch het ne ds Güegi gstoche: Wenn i jitz ab em Roß spräng? Es merkti nume niemer öppis, und... was mache si ächt i der Wärchstatt? Und wele het si...? Aber undereinisch ghört er wider i sym Bsinne ds Fäldgschrei vo dennzumale, lachet i sech ynen und seit sech: Wär weiß? Dieu le veut.

Es isch e heiße -Tag gsi. Scho hienache Jegischtorf het me’s ghört donnere. Im Hambüehlwald isch es fyschter worden und het i de Tannen afa und chute. Z’Froubrunne het men im Chloschter z’Schärme müeße. Da het du d’Frou von Erlach dem Gilg d’Levite gläsen und ihre Wille düregsetzt. Der Chlöusi het uf ds Diebolds Roß müeßen und näbe der Frou ryte. Ds Roß het gmerkt, daß en anderen im Sattel sitzt, und d’Frou Barbara het es paarmal gseit: «Häb di! Häb di!» Grägelet het’s geng no; aber me het’s nid wichtig g’achtet. Der Chlöusi isch wider in eren andere, neue, schönere Wält gsi, da so näbe syr Bschützerin, in ere süberere Wält, und wo si einisch fragt: «Was meinsch, Niklous, han i rächt gha mit mym Pressiere, wo-n-i di bi cho reiche?» da het er ehrlech chönne säge: «Ja, und i will Ech myr Läbtig dankbar sy.»

100 «I gloub, es isch Zyt gsi», seit si, «weisch, es git es Wort a menen Ort i de heilige Büecher: Wär seine Hand an den Pflueg leget und schouet hinder sich, där isch nid geschickt zum Reiche Gottes.» Uf das hi het si lang gschwige, für ne mache z’dänke.

Me het uf Landshuet zue gha, und d’Frou von Erlach het gseit, me blybi hinecht dert. Me wärdi de scho ghöre, wi’s wyter landab standi. Ds Gwülk isch gägen Abe verrisse, und us jedem Schranz isch ds guldig Füür usbroche. Wald und Weid het i der glänzige Nessi gflimmeret. D’Muure sy rot gsi, und d’Fänschter hei blitzet, wo si über e Schloßgraben i Burghof gritte sy. Und wär steit dert? Der Junker Chaschper vo Müline. Syni Bollouge hein e Glanz gha, wi no nie. So het’s emel der Chlöusi dunkt. So ne Freud über d’Muetter! — Ja nu, me begryft’s. Es het nid jede so eini. Aber o si het glüchtet und alles, was da umenandere gstanden und no us de Türe vürecho isch. Das isch jitz e strahlendi Gsellschaft. Wettig glücklechi Wält läbt da!

Aber Lüt sy da gsi, daß es dem Chlöusi schier angscht gmacht het. Hätt ihm nid der Chaschper mit syr chreftige Hand e Fründschaftstätsch gä, so hätti sech der Chlöusi hie ganz vürig gspürt. Z’Landshuet het nämlech o ne vürnähmi Muetter ghuset: D’Frou Agatha vo Diesbach. Vo nüün Sühn sy acht daheime gsi, derzue en einzigi Tochter, es Vreneli (me het aber müeße Verena säge) und de no der Vetter Hans, dem Herr Wilhälm 101 vo Diesbach sy dritte Suhn. Und jitz isch also no d’Frou Barbara mit zwo Töchteren und drei Buebe vo Bärn här derzue cho. Wenn das alles, wi hütt, mitenand a Tisch zueche gsässen isch, het men öppis ghört löffle.

«Was hesch du da für eine mitbracht?» fragt am andere Morge d’Frou Agatha ihri Fründin. «Isch das e hiesige?»

«Er het e Schutz Italiänerbluet; aber er isch z’Bärn worde. Ha ne-n-us em Sumpf zoge. Und i gloube, es wird de no öppis us ihm. — E Maler.»

Währed di Froue sech no allerhand z’erzelle hei, tobet ds wild Heer vo de Junge vorussen ume. Drei oder vier Junker brichte der Chlöusi, wi-n-er mit dem Roß söll mache. Si meine’s guet; aber vor luter Lose, Folgen und Probiere flügt er uf jedi müglechi Manier us em Sattel, vornenabe, hindenabe, sytlige. Er macht ds Goudium vo der ganze Gsellschaft und isch bald guet Fründ mit allne. Si stellen ihm es guets Zügnis uus: er syg emel kei Höseler.

Bi aller där Gugelfuehr fählt dem Chlöusi ds chreftige Lache vom Chaschper. Er het ne hütt no mit keim Oug z’gseh übercho und hätti gar nüt derwider, wenn er zum Vorschyn chäm, bevor ihm 102 under der Behandlung vo dene Junker ds Sagmähl us allne Nähte vürechäm. Für däwäg der Baiaß z’mache, bruucht’s uf d’Längi e feschtere. Mängisch schilet er im verschleikte, ob nid ds Madelelne oder ds Agnes us Erbarme wetten es Wort für ihn ylege; aber es macht nid d’Gattig. Und jitz chunnt ihm undereinisch z’Sinn, es sygi doch nächti no e Jumpfer vo Diesbach umewäg gsi, e Verena. Wo isch de die? — Da geit ihm nam sibete Pürzelboum, währeddäm er i sym sturme Chopf d’Wält z’ringsetum wider probiert uf d’Füeß z’stelle, es großes Liecht uuf. Er bruucht ihm nümme lang nachez’sinne. No steit er da, im Gsicht rot wi ne Hahnechamme, verchuzet und am ganze Lyb voll Heu und Gfräs und Schärrhüüfflihärd, da chöme si under de Böum vüre, vom Schloß här, der Junker Chaschper und d’Jumpfer Verena. Me bruucht nümme z’frage. Der Chlöusi begryft alles, begryft, warum me z’Landshuet het müeßen achehren und warum nächti no hinder de Schloßmuure di guldigi Abedsunnen uf allne Gsichter glägen isch. Si chöme derhär wi nes Fürschtepaar, und alles springt zwäg, für dene beiden e neui Vorstellung z’gä. Aber der Chlöusi appelliert a di fürschtlechi Huld, wüscht sech Gsicht und Chleider ab und schüttlet der Chopf, bis sy Mähne wider e chly glatt lyt. «Es tuet’s jitz. I ha’s nid uf e Ritterschlag abgseh», seit er.

«Isch o nid nötig», antwortet der Chaschper, 103 «mir het anders vor mit dir. — Du darfsch myr Brut huldigen und mir Glück wünsche.»

Blitzgschwind findt sech der Chlöusi i sy neui Rolle. Er lat sech uf nes Chnöi nider und zieht d’Hand vo der Jumpfer Verena a syni no ganz blaue Lippe. «Verzieht», seit er und schüttlet no einisch syni wilde Haar zwäg. Der Junker zieht ne mit sech. «Chumm!» — Den andere winkt er, si söllen ihn i Rueh la, und währed di ganzi Rüterei mit Hussah über Fäld dervo stürmt, geit er mit der Brut, syne beide Schwöschteren und dem junge Maler de Böumen am Schloßgrabe nah wyters. Me merkt ihm a, daß er vor Glück schier nid weiß wo uus und a. «Lue», seit er ändlech zu sym jüngere Fründ, «das isch der Afang.» Und dermit nimmt er sy Brut i d’Armen und müntschlet se-n-ab. Ja, dänkt der Chöusi, so fat’s gwöhnlech a, und lachet i sech yne. Wenn i numen o bald eso wyt wär! Aber eigetlech möcht er doch wüsse, was der Chaschper mit däm Afang meint. Er het’s du verno; aber nid alles uf ds Mal. Erscht na nes paar Tage het er’s du chönne zsämezelle, was so nah-ti-nah alles vürecho isch. Also ghüratet wird. Und de chunnt men i Große Rat. — So jung scho? Ja, frylech, vowäge der Junker Chaschper ghört dry. Das isch usgmachti Sach. Und de uf ne Vogtei. Und de — ja, dänk öppe no chly i di wyti Wält. Das git sech de eis nam andere. Und de wyters ufe. Öppe Venner, ja, mynetwäge. I Chlyne Rat, pärsee! Aber der Junker Chaschper git nid ab, bis er 104 uf em oberschte Seigel isch. Schultheiß, jawolle, Schultheiß! Das isch ihm i der Wiegle gsunge worde. Me isch der einzig Suhn vo der Frou Barbara. — Ja, loset nume! Das isch alles nume Rahme; aber der Junker Chaschper wott öppis dry tue, i dä Rahme. Under de große Schultheiße söll me ne-n-einisch ufzelle. Het er öppe nid ds Züüg derzue? Inwändig und uswändig! Wenn men amene Schultheiß vo Bärn änet de Bärge, in Italie, vo Stadt zu Stadt di herzoglechen Ehren erwyst, so wott einen o daheim öppis vo mene Herzog ha. Schön mueß es um ihn ume sy. Nume so verma men öppis under den Eidsgenosse. Wär nüt vorstellt, gilt nüt. Es mueß nen i d’Ouge gä, daß se fascht ds Blinzlen achunnt. — Und da, Chlöusi, da lyt dy Ufgab. Begryfsch? — Du hesch mir einisch gseit, der Maler chönni Sache säge mit sym Pänsel, für die’s keini Wort git. Du muesch mir de ds Große häremache, wo d’Lüt schüttlet, daß si kei Antwort druuf wüsse. Im Schloß, im Rathuus, i de Chilche. Bsunderbar i de Chilche muesch du mer de ds Wort füehre. Dert muesch du de für mi, für das, was i möcht, rede, zu Gott und de Heilige, mit Farbe bätten und verchünde, wi’s kei Zunge zwäg bringt. Für das het me d’Chunscht, Chlöusi! Wo d’Möntsche stumm wärde vor Härzesvölli, da mueß si zueche. Mir sy de eis, du und i.

So het’s drei Tag lang us em Chaschper use tönt. Es isch eis einzigs Glüt gsi vo Läbesluscht, Liebi, Grächtigkeitswille, Güeti und Glanz. Me 105 isch völlig in e Ruusch yne cho, und der Chlöusi het afa Angscht übercho, er mög nid fertig wärde mit Lehre, bis es de nache sygi zum Rede dür d’Chunscht. Si hein e Bund gschlosse, der Chaschper, sy Brut, syni beide Schwöschteren und der Chlöusi. Ds Madeleine het müeße verspräche, es welli alles awände, für de der Hans von Erlach, wo i sym Wäse nüechter isch gsi wi ne rächte Bäremani, und der Burkhard und der Diebold derfür z’erwerme. Ds Agnes het als künftigi Chloschterfrou Tag und Nacht sölle bätte für dä Bund. Me het sech überleit, wär de no z’bruuche wäri. Und das alles isch under em holdsälige Protektorat vo der Frou Barbara vor sech gange. Si sälber isch Füür und Flamme gsi derfür, het mitdänkt und mitgrate. Me isch scho all Tag voll vo däm Troum i der Kapälle gchnöilet. Ja, öppis ganz Bsunders isch geschter gscheh. D’Frou Barbara isch mit dem Chlöusi voruus i d’Kapälle gange. Si het no einisch mit ihm z’Bode gredt gha, und wo si i d’Kapällen ynecho sy, da het di herrlechi Frou i ds Weihwasserbecki greckt und dem Chlöusi Lippen und Backe gwäsche.

Dem Bündnis het men e Name müeße gä und nid lang gha z’wärweise. D’Frou von Erlach het vorgschlage «Achatius-Bund». Der heilig Achatius het z’Bärn vil gulte.

Am vierte Morgen erzellt der Chlöusi, er wüssi nid, syg’s di großi Gsellschaft hie, wo ne-n-a ds Hochzyt vo der Frou von Erlach mahni und a das, 106 was dennzumal der Herr vo Wabere brichtet heig, oder was sünsch, aber di Nacht syg ihm der Brueder Chlous vorcho. Ganz dütlech heig er ne gseh i syr ruuche Chutte. Halb syg’s im Mälchtal gsi, so wi är sech’s vorstelli, halb hie vor Landshuet, und der Einsidler heig ihm gwunke, so wi wenn er i der Luft öppis wetti dürtue.

Di andere hei nid druuf glost und wyter gschwätzt. Einzig d’Frou Barbara het gschine ’s ghört z’ha; aber si het gschwige.

Das Glück het schon e Wuche duuret, wo du ändlech der Brutvatter, der Herr Ludwig vo Diesbbach, agrückt isch. Er isch vo Dornach här cho, wo-n-er mit de Solothurner zsäme Wachten und Streifzüg gäge d’Schwaben organisiert het.

«Ach was! I meine nid die. — Der Ruedi von Erlach und der Scharnachthal.» Der Herr vo Diesbach isch glade mit Chriegserläbnis und politische Sorgen und het gar nümme dra dänkt, daß underdesse hie z’Landshuet öppis anders im Wärden isch; aber es isch ihm no so rächt, zwüschenyne wider e gfreutere Tag z’erläbe. Mit offenen Arme chunnt er dem künftige Schwigersuhn etgäge. D’Türe vo Chäller und Spyschammere gange no wyter uuf, und wo du volländs am Abe der Vatter 107 von Erlach mit sym Hans und mit dem Hansruedi vo Scharnachthal chunnt, lat me’s la flädere. Me hätti chönne meine, es sygi scho hütt Hochzyt. Der Herr vo Diesbach het gseit, me müeßi sech derzue ha. Är heigi nid lang Zyt. Scho morn oder übermorn müeß er mit dem Scharnachthal wyters. Si beide sölle mit dem Dokter Frickart dem Herr Galeazzo Visconti vo Mailand etgäge ryten und ne ga Bärn füehre. Aber hinecht well me jitz no chly sy. Und wenn der Herr Ludwig vo chly-sy gredt het, het me z’Landshuet gwüßt, was das bedütet. Di drei Herre, wo us em Aargou ufe cho sy, wäre frylech lieber i ds Bett; aber das het’s halt jitz nid gä. Hunger und Durscht hei si ja o gha, und drum sy si gärn mit zueche gsässe. Sobald der Wy het afa rünne, isch es a der gwaltige Tischete läbig und läbiger worde. Eine vo de lutischten isch der Junker Hans von Erlach gsi. Was dä nid alles het gwüßt z’erzelle? Er isch derby gsi, wo verwiche d’Eidsgenossen under em Befähl vo sym Vatter d’Bsatzung vo Thiengen im Hemmli und mit mene gschundtene Stäckli i der Hand hei la abzottle. Er het o d’Frou von Roseneck ihre Ma gseh us der Burg Bluemefäld use trage. Me het nere-n-erloubt, öppis vo ihrne Choschtbarkeite mitz’näh und z’flieh, gäb me der rot Güggel uf ds Burgdach setzi. Da het si gseit, ds Liebschte syg ihre der Ma. Und me het nere’s erloubt. Ds übrig Mannevolk het müeßen über d’Klinge springe. Me het no mängs anders verno, so emel o, daß der Chünig 108 vo Frankrych di versprochene Kanone dür d’Freigrafschaft heigi welle schicken und daß d’Burgunder se jitz nid dürelaje.

«M’m, no lang nid», antwortet der Herr Ludwig, «es chunnt im Gägeteil neecher. Im Sundgou zieht sech es böses Wätter zsäme. Mir wei de froh sy, wenn nid no Solothurn dra gloube mueß.»

Ds Jungvolk isch ob däm Bricht nume so ufgloderet. Si wären am liebschte grad vom Tisch ewäg ufbroche.

«Ja, wenn de d’Chuze brönne, so wüsset dr, was dir z’tüe heit», lachet der Herr vo Landshuet. Und währed der Lärmen am Tisch no größer wird, gseht der Junker Chaschper d’Ouge vo syr Brut voller Angscht uf sech grichtet. Er lachet, bis si mit beidne Hände sys freudglänzige Gsicht gäge sich zieht und fragt: «Du! — Muesch du de o?»

«Hinecht nümme», lachet er, «und morn cha me ja de luege. Aber da dra muesch di jitz halt gwane. Wenn’s a menen Ort losgeit, ghören i vorne dra. Dänk a heiligen Achatius!»

Am stillschten und schwygsamschten isch der alt Herr von Erlach gsi. Er isch dagsässe, wi wenn das 109 alles ne nüt agieng, und het vor sech uf e Tisch abegluegt.

D’Frou Barbara het sech gfreut gha wi nes Chind, ihrem Ma de chönne z’erzelle vo däm heilige Füür, wo über e Chaschper cho sygi und was er mit de Junge Großes vorheigi. Aber si redt an e Wand. Der Herr von Erlach luegt wi länger descht fyschterer dry — är, wo sünsch eso druff isch, daß di Jungen i der guete Tradition blybe! Si suecht d’Ursach vo däm Luun am lätzen Ort. Es isch wahr, dänkt si, da isch ja der Hans, mym Ma sy Eltischte. Dä isch i den Ouge vo sym Vatter no ehnder prädeschtiniert zum Schultheiße-Stuehl. Der Chaschper isch my Suhn. — Uf alli Fäll isch es gschyder, me redi no gar nid dervo. Der Junker Hans — er isch gar e lute, urwüchsige, chly ruuche. — Nei, nei, es sötti de nid gscheh, daß die beiden enanderen i ds Gheeg chäme. Daß ihrem Ma dä Ougeblick vil neecheri Sorge chönnten uflige, dänkt si gar nid.

Am andere Tag hei di eltere Herre mitenand gredt. Der Herr Ludwig vo Diesbach und der Junker vo Scharnachthal sy eis worde, si welle no dä Namittag ga Bärn. «Oder weit Dir lieber erscht morn, Herr von Erlach?» fragt der Landshueter.

«Säget ne nume z’Bärn, däwäg mach i nümme mit. — Entweder isch men Oberbefählshaber und verantwortlech, und de lat men ein la mache. Aber das verfluechte Dryrede vo dene Herren Eidsgenosse, wo keinen öppis dervo versteit...! Und de nid emal sicher z’sy, daß me wenigschtes Rät und Burger vo Bärn hinder sech het und uf se cha zelle! Das isch mir es Chriegfüehre! Währeddäm me vor em Find steit, ryte si eim hinder em Rügge vo Stadt zu Stadt, mache Verträg und befälen i de Ratshüser. — Säget ne’s nume! So wott i nümme.» Er chehrt sech um, wi wenn er zur Stuben uus wetti. Aber der Herr Ludwig fasset ne bim Arm und fragt: «Sötti e von Erlach chlyner sy als e Buebebärg?» — Dür ds schmale, glattrasierte Gsicht vom alt-Schultheiß geit e bittersüeße Zug. Er git dem Landshueter e Blick, wo seit: «Du hesch gueti Breichi, du donners Kärli!» Ja, es chunnt ihm us der fyschtere Tiefi es Gfüehl ufe, wo-n-er kennt us der Zyt här, wo-n-er als junge Ma der vergötteret Adrian vo Buebebärg uf em Schultheiße-Stuehl abglöst und so vili mißtrouischi Blicken uf sech gspürt het. Er zuckt mit den Achslen und geit use. Der Herr vo Diesbach het no nes Lachen i syne Züge gseh, chehrt sech gäge Scharnachthal und fragt: «Hä? — Das het ihm wohl ta.»

Di beide Herre sy zum Mittagässen i ihrem 111 schönschten Ufputz, mit Fäderen uf de Barett, d’Stägen abcho und hei dermit ds junge Volk i bracht. «Oh, gället, Vatter, mir dörfen o mit ga Bärn?» het’s us allnen Ougen und zletscht o vo de Lippe bättlet.

«I wott ke Jogglete», isch d’Antwort gsi. Di beiden Eltischte, der Vetter Hans vo Diesbach und der Junker Hans von Erlach, hei Erloubnis übercho. Den andere het der Herr Ludwig gseit: «Wenn dr o weit ga d’Gwundernase fuettere, so loufet halt. Roß git’s keni.»

D’Frou Barbara het es Wort wellen ylege für e Chlöusi, daß er doch sy Großvatter mit dem Herr Galeazzo gseji yryte; aber der Herr vo Diesbach het gseit, Heumähre begähr er nid mitz’ha und zum Zsämeläse vo ungschickte Rüter heig me de nid Zyt.

Der Junker Chaschper het natürlech sy Ritterpflicht i de Muure vo Landshuet gseh, den andere Jungen isch es z’dumm gsi, wäge däm Mailänder sech ga Blateren az’loufe, und so isch du halt der Chlöusi ds morndrisch i aller Früechi, muetterseelenallei gwanderet.

I der Gäged vom undere Tor und no wyt ufen isch es z’Bärn wi usgstorbe gsi. Di ganzi Stadt isch uf em Platz vor em Chorherrestift zsämegchäset gstande. Keis Fänschterli, wo nid drei Chöpf wi Haselnüß druus vüre guggete, kei Grüschtstangen a der Lütchilche, wo nid e Trübel Buebe dran hangeti. Der Chlöusi bruucht nid emal lang z’warte, 112 so setze d’Stadttrumpeter ihri Hörner a, für dem Mailänder Gottwillche z’blase, daß es eim fei am Buggel chutzelet. I däm Ougeblick touchet us em Gstüchel grad näbem Chlöusi e Gwaltskärli uuf i mene rote Wams — der Hansli Früschig. «Du gsehsch ja nüt da», seit er mit nere ruuche Fründlechkeit, und im Schwick isch er uf nere Schyterbygen obe. Zwee Buebe, wo sech dert obe hei gsädlet gha, flüge stötzligen i ds Drück abe, und der Chlöusi Alema wird ufzoge, wi men e Schloßfahnen ufzieht. «Da!» Um d’Schyterbygen ume worbet’s vo Fuüscht, und wüeschti Wort flatteren uuf. Si gälte däm Grobian vo Metzger, wo, d’Nasen i der Luft, lachet und i wytem Bogen über ds Gschwürm ewäg spöit. Der Chlöusi het e staatsmännische Gedanke: Dä Hansli müeße mer de o ha bim Achatius-Bund. Me mueß ne de nume chly bändige; aber ohni settigi Fuüscht bringt me hüttigstags nüt z’stand.

Uf där riesige Glungge vo Chöpf chunnt es cho z’schwümme, langsam und fyrlech, es ganzes Wäldli vo farbige Fädere. Derzwüsche wärfe schön zöumti Roßschnurre Schuumflocken i d’Luft. Voruus chunnt der Junker Scharnachthal, für Wäg z’mache, hinder ihm der Herr vo Diesbach und wahrhaftig Chlöusis Großvatter, wo eigetlech schlächt uf nes Roß passet, aber mit sym wyße Bart Reschpäkt verbreitet. Und jitz der Herr Galeazzo, prächtig. Er luegt um sech, wi wenn er erwarteti, daß me vor luter Gnadenerwartung sötti Freudeträne machen obsig 113 z’rägnen und Hosiannah singe. Vor Gwunder ufgsprängti Ougen und Müüler, ja, das gseht er z’hundertewys. Aber meh git’s hie nid, Herr Galeazzo Visconti. Wunderschön sy syni Gleitslüt und Reisige. Harnischen und Hälme, wi me se hie no nid mängisch gseh het — Brescianer-Arbeit! Der Chlöusi isch wi i mene Troum.

A der Hustüre vom Stift stande der Schultheiß und Ratsherre. Es git Red und Antwort. Der Platz schwygt, me ghörti nes Beji surre. Me ghört o nes Bärze, wo der Großvatter us em Sattel abdräjt. Und du schlückt der Husgang di Herre. Di Reisige blybe vor em Huus. D’Roß schwänzlen und houen uf d’Bschüsi. Es isch heiß, und d’Bräme sy ufsetzig. Me bringt de Rüter z’trinke. Bi settigem Wätter sy sogar Italiäner no froh über e Chuttlerugger vom Altebärg.

Nah-ti-nah sitze si ab, und ds Volk verlouft sech. Numen e dicke Chranz vo Gwundrige blybt hinder de Rüter. Im Stift rede si lang. Villicht sy si erscht am Trunk, wär weiß?

Der Chlöusi geit vorsichtig zwüsche de Lüte düre. Isch ächt der Meischter Bichler ume da? Er begnägneti lieber nid grad de Gsellen und schlycht sech i d’Lütchilchen yne. Da hange d’Fänschter voll herrlechi Glasmalereie, da git’s öppis z’luege.

Rächt versunken isch er, der Chlöusi, und grad froh, daß er alleini het chönne ga Bärn cho. Undereinisch isch es ihm, es lueg ihm öpper zue. — Richtig, da stande ganz naach näben ihm ds 114 Kätherli Früschig und sy jüngeri Schwöschter, zwöi vo de hübschischten und beschtgwachsene Meitscheni vo Bärn. Ds Kätherli het d’Ougsdechle fasch zue; aber me merkt doch, daß es drunder vüre schilet. Er trumpiert sech nid, es luegt ihm zue, und um sys luschtige Muul ume spukt das tuusigs Lache, wo me nie rächt weiß, wi’s gmeint isch. Spottet’s? — Wartet’s uf ihn, für ihm öppis dernah z’säge?

Gseht’s nid grad uus, wi wenn es öppis errate hätti vo myne Plänen und Zuekunftströum und drüber lacheti? Aber wart nume! Di will i de scho no mache dra z’gloube, ob’s der passet oder nid. — Grad juscht dä spöttisch Zug packt der Chlöusi. Es gluschtet ne, uf ds Kätherli losz’fahre, und doch chann er ihm nid z’grächtem zürne. Er ma sech nid ebha, dene Töchterli nachez’schlyche, und redt se-n-a. Was gredt wird, het nüt z’säge; aber es Ougeblickli het er under dene gsänkten Ougsdechlen e blaue Stärn gseh — o Gott im Himmel! Daß es eso öppis git! — Es isch es wahrs Glück, daß di Ougsdechle so gärn nidsig gange. Decket’s nume! Decket’s nume! Und jitz isch alles, alles schön am Kätherli. Di guldige Chrüseli, wo under der Chappe vüre gwundere, di fyni, gsundi Hut, di schöni Gstalt, eifach alles.

Vor der Chilchen ussen isch wider es großes Gständ. Di Reisige sy umen ufgsässe. Me seit, di Herre wellen i d’«Chrone», zum Vatter Gantner ga ässe. Im Gstüchel het der Chlöusi di Töchteren us den Ouge verlore. Si merke’s, verstecke sech 115 hinder nere Bygete Grüschtladen und hei ihre Gspaß dranne, ihm zuez’luege, wi-n-er sech im blinden Yfer dür d’Lüt düren ellböglet. Er gseht nüt meh als di blaue Stärne, bis ne-n-öpper ganz fescht am Arm packt: «Hehee, Nikolaus Alemanus! — O wider z’Bärn?» — Es isch der Meischter Bichler, und der Chlöusi gspürt, wi-n-ihm ds Bluet i ds Gsicht stygt. «Me het’s nöue nid lang usghalten i der Wärchstatt», fahrt der Meischter furt, «druusloufen isch nid juscht der Wäg zur Meischterschaft!»

«I wär gwüß nid druusgloffe», redt sech der Chlöusi use, «aber d’Frou von Erlach...»

«So so, äbe, ja, di tuusigs Frou von Erlach!» spottet der Meischter. «Ei Tag bringt si di, der ander füehrt si di wider uus. Hm.»

«Es isch gwüß eso, Meischter. Und wenn si’s zuegit, so chumen i morn ume. Mir isch es um ds Lehre z’tüe. I möcht...»

«Jitz isch einschtwyle nüt z’welle. Der Chrieg macht alli Lüt verruckt. Es het niemer meh nes Oug für üsi Arbeit.»

«Ja Fride! Wi söll’s Fride gä? Die da oben im Stift möchte wohl Fride brittle zwüschen üs und dem Rych, aber nume, wil si üs bruuche für Mailand z’bha gäge Franzos. Und underdesse chääret is der Franzos Plätzen ab um Chriegslüt 116 gäge Mailand. Das git es schöns Gchafel, und zletscht teile si sech i d’Schwyz.

I bi scho Sinns gsi, di mitz’näh ga Basel abe, und vo dert chönntisch i ds Elsaß usen oder ga Nürebärg. Da gäb’s öppis z’lehre! Aber jitz chunnt me ja niene düre, o nid i ds Wältsche, sünsch wär de no z’Venedig...»

E neui Drückete het Meischter und Lehrbueb usenandere gschobe. Am Stift isch d’Türen ufgange, und di Reisige hei afa Wäg mache für di Herre. I däm Dürenand chunnt der Chlöusi no einisch dem Hansli Früschig vor d’Füeß, wo syne beide Schwöschtere Bahn bricht. Er lachet i di hässige Gsichter yne, wo sech uf syni Fuuschtstöß gägen ihn chehre.

«Het er di erwütscht?» fragt er der Chlöusi. Und der Chlöusi merkt, si hei mer aber zuegluegt, wo-n-i mit dem Meischter gredt ha. O ja, si hei gseh, wi dä ne bim Ermel gfasset, zueche zogen und uf ihn ygredt het und wi-n-är rot worden isch. Und wider sy da di Ougsdechle, wo der Spott drunder vüre lachet. Es isch zächni gägen eis z’wette, si wüssen alles. Oh, i der Stadt weiß geng es jedes vo jedem alles. Me weiß, daß der Chlöusi Alema ne Barfüeßer und d’Jumpfer Venturen a d’Wand vo mene Chäller gmalet het, daß er Chünschtler wärde möcht. Und der Großvatter isch nid der einzig, wo nid dra gloubt, daß einisch o hie e Maler chönnti uf d’Wält cho sy, und über d’Malerei lachet, sobald si über ds Astryche vo Holz und Bläch 117 use wott. — Luegt öppen o das under denen Ougsdechle vüre?

Der Chlöusi weiß wahrhaftig dä Ougeblick nid, söll er ds Kätherli und syni Gschwüschterti verwünschen oder nid. Mit dem Vernüütige vo syr Liebi zur Malerei reckt me bi ihm a ds Läbige. Er het eigetlich vorgha, hütt no z’Bärn z’blybe, d’Glägeheit usz’chüschte bis zum letschte Schläck; aber jitz chan er nümme, er mueß voruse, mueß wider i d’Stilli, für zur Bsinnung z’cho. Und merkwürdig, ds Bild vom Kätherli louft ihm nachen oder vor ihm här, bis wyt vor d’Stadt use. Änet dem Grauholz isch er wider so wyt, daß er sech schwört, Himmel und Ärde sölle zsämefalle, aber vom Kätherli laj er nid und vo der Malerei laj er nid, die beide müeßen enand lehre vertrage.

D’Muure vo Landshuet lüüchte zwar nid, und ds Bälle vo mene Halbdotze Hofhünd isch nid grad en Yladung; aber wi neecher er dem Schloß chunnt, descht meh gratet er wider i Achatius-Zouber. Zu syr Verwunderung chunnt’s ihm am andere Morge vor, är allei heigi no Wermi für d’Sach vom neue Bund. Alli andere schyne der Chopf voll neui Sorge z’ha. D’Brut het verbrieggeti Ouge, der Herr und d’Frou von Erlach luege fyschter, und d’Schloßherri het’s uf de Närve.

118 Es vergeit jitz kei Tag meh, ohni daß Rüter oder Löufer a ds Tor vo Landshuet chlopfe. Vo allne Syte chöme si. D’Bure möchte wüsse, ob si mit der War sölle flieh. Was elteri Lüt sy, und wär’s afangen einisch erläbt het, was Chrieg i der Neechi bedütet, die hei ds Lache vergässe; de junge Herre hingägen isch es ehnder z’Muet wi vor mene Fescht. Zwüschem Brutpaar git’s wi länger descht meh Aprillewälter, all Tag chly Rägen und Risel; aber nüt isch schöner als e Sunneblick dür Liebesträneschleier. «Das chunnt de zletscht no wi bi Pyramus und Thisbe», spottet ei Abe der Vetter Hans vo Diesbach.

«Hewohl», brichtet der Junker under em hälle Lache vo der ganze Tischete, «der Pyramus und d’Thisbe hei enand gärn gha, verbottenerwys zwar — aber das het hie nüt z’bedüte — und wo si du einisch z’nacht sech im Wald verschloffe hei, isch e Leu us em Gstrüpp uf se los cho. Der Pyramus-Chaschper het i der Fyschteri gmeint, der Leu heig sy Schatz verschleipft und verrisse, und het sech gix Läberwurscht ds dür ds Härz gufet. Der Leu het aber ob em Göiße vo der Thisbe der Stil zwüsche d’Bei gno, und wo die der Pyramus tot findt, het si-n-ihm’s us Verzwyflung nachegmacht und sech mit dem glyche Schwärt umbracht.»

«Dir syd absurd», schmählt d’Verena, und no 119 lachet und brüelet alles dürenand, so rüeft eine vo de Junker, wo z’nächscht a menen offene Fänschter sitzt: «Aha, der Leu brüelet. Loset! Lueget!»

Alles springt uuf, und jedes wott an es Fänschter. Da gseht men us em Wald ob Burdlef es Chuzefüür uflälle.

«Und dert isch o eis. — Wo isch das? — Uf em Frieswyl-Hubel. — Und dert, ob em Grauholz!»

Me stürmt im ganze Schloß ume, d’Turmstägen uuf, a alli Fänschter, uf e Wehrgang use. D’Hünd fa afa bälle. Ds ganz Schloß isch im Ufruehr. Bald druuf brönnen im Hof und vor em Tor d’Pächchörb. Im stille Wasser vom Schloßgrabe flammet der Widerschyn. Me ghört Huefe langsam und sperrig zum Brunne cho. Es louft und trappet und gurtet und räblet.

Der Junker Chaschper chunnt mit nasse Backen und Tränen uf em ysige Chragen i Hof abe, und na nere Stund isch es wider so still im Schloß, wi wenn nüt gscheh wär. D’Frou Agatha redt ihrer Tochter zue, wo über e Tisch yne lyt und briegget: «Es isch no gar nid gseit, daß si usrücke! D’Lüt wärde nume zsämetrummlet, daß me parat isch. Und zletscht und am Änd, wenn’s o derzue cho sötti, so geit’s de no lang nid allnen a ds Läbe.»

Aber Usrede nützt nüt, solang men us de Dörfer, wo z’ringsetum i der Fyschteri lige, d’Hörner dür d’Nacht ghört rüefen und rüefe.

Zum zwöitemal scho das Jahr hei di beide Froue 120 vo ihrne Manne müeßen Abschid näh. Si wüsse, was si z’tüe hei.

Am andere Morge het d’Frou Barbara zsämepackt und isch mit ihrne Chinder und mit dem Chlöusi statt i Aargou abe, ga Jegischtorf, wi ihre Ma nere’s befole het.

Drei Tag vor Maria Magdalena het scho lang gäb d’Sunnen ufgangen isch, ds Trogle vo hundert Huefen uf der Solothurnstraß d’Jegischtorfer gweckt, und wo si d’Chöpf zu de Fänschter uus gstreckt hei, het men im Morgedämmer no wyt i der Richtung gäge Bärn es Rumple ghört, wi wenn e Bärgbach groß chäm. Bi längem isch es dütlecher worde. Es viltuusedfüeßigs Trappe, es Gsurr vo Stimme, Huefen und Reder. Hie und da e Juzer, es Singe. Me het grad gwüßt: das isch ds Bärn-Banner uf em Marsch ga Dornach. Am Bleichebärg ob Solothurn het es de sölle zsämestoße mit dem Heerhuuffe vo Burdlef. Bi tuused Schritt vor em Banner här chunnt — ganz allei — der Herr von Erlach cho z’ryte. Mit syne länge Haar, wo-n-ihm bis uf d’Achsle falle, und dem fyne, fyrlech ärnschte Gsicht chönnt me ne schier für ne Minnesänger näh. Er treit es Barett, der Hälm isch am Sattel ufgschnallet. Vor em Schloß schwänkt er ab und chunnt i Hof. D’Frou Barbara und d’Chinder sy scho da. Me redt es paar Wort. Us em Sattel wott er nid. Wo ds Gsurr und Trappe neecher chunnt, rücke si a d’Straß vüre. D’Frou Barbara steit näben ihrem Ma.

121 Voruus rytet der Chaschper vom Stein. Der Chueni Vogt treit ds Banner. Näben ihm rytet der Venner Wyler.

«Wo sy üsi beide, der Hans und der Chaschper?» möchti d’Frou von Erlach wüsse.

Der Möntschestrom fließt vorby. Di meischte marschieren ohni z’rede, wi wenn si d’Morgestilli nid wette störe. Nume hie und da lat öppen eine, wo scho mängisch derby gsi isch, e Juzer flüge, «für di verschlafene Gringe z’lüpfe». Und wyter hinde singe si, me chönnti meine, es chäm e frommi Bruederschaft derhär. Wi ne Psalm tönt ds Murte-Lied:

«Gott Vatter in der Ewigkeit,
Gelobt sygischt in der Gottheit
Der Würden und der Ehren,
Daß du uns gibescht Macht und Kraft,
Daß wir sind worden siegenhaft
An Burgund Karlus, dem Herren.»

Und nid wyt hinder dene Sänger gröölen anderi es Söuliedli, bis si d’Frou Barbara näben ihrem Ma gwahr wärde. Da schwyge si.

Z’mitts us mene Trupp brüelet eine: «He, Chlöusi, chumm doch o mit! Oder förchtisch di öppe, he, möhrigs Buebli?» — Es isch der Maler Paulus Leuesprung, wo o bim Meischter Bichler gschaffet het. Wenn er wüßti, daß er a der Birs unde sys junge Läbe la mueß!

122 Und jitz räblet’s vo und Wäge. Nümme vil z’luege; aber der Herr von Erlach blybt, bis er der letscht Muultierschwanz het gseh schlängge.

Der Chlöusi luegt vo wytem. Aber es git gar nüt Bsunders. Si gäben alli dem Herr alt-Schultheiß d’Hand. Die vo der Frou zieht er a d’Lippe. No nes Winke. Und im scharfe Trab verschwindet er änet dem Troß und de Spieße, wo i der glaarig ufgangene Sunne glänze.

D’Frou Barbara geit ufrächt im Trüppli vo ihrne Chinder i ds Schloß zrück, und niemer gseht, wi d’Sunnen i de Träne blitzet, wo nere-n-über d’Backen ab loufe.

Es hätti nid dem Leuesprung syni übersüünige Wort bruucht, für der Chlöusi z’innerischt inne ganz ds under-obe z’stelle. Er schlycht hinder ds Schloß, setzt sech uf nes Müürli und luegt i ds Land use. — Da marschiere si jitze. Alles, was öppis isch und e Waffe ma trage, geit und setzt sys Läben y. Und nachhär gilt niemer nüt meh, wo nid derby gsi isch. Chuum no glitte sy wird me. Und wenn men öppis möchti säge, git’s schreegi Gfrääser. «Häb d’Schnörre, Ofehöck!» — O er kennt das afange. Und hei si öppe nid es Rächt derzue, die, wo ihres Läben ygsetzt hei für ds Ganze? — Me isch nüt meh.

Dem Chlöusi sys truurige Wäse zieht i de nächschte Tage d’Blicke vo syr große Gönnerin wider meh uf sech. Si vermuetet, was er düremacht, und isch nid verwunderet, wo-n-er ei Tag zue nere 123 chunnt und mit abgründigen Ouge seit: «Frou von Erlach, verzieht und dänket um Gottswille nid, i syg undankbar; aber i mueß furt. I wott nid derby sy, wenn si vo Dornach umechöme. Es isch Zyt, daß i gange.»

«Weiß es sälber no nid — der Chunscht nache. Der Meischter Bichler het mer grate ga Basel und i ds Elsaß. Dert gäb’s großi Meischter.»

«In ere settige Zyt, wo niemer uf der Straß synes Läbes sicher isch? Und de no einen us der ghassete Schwyz?»

«Bi ja kei Chriegsma, Frou von Erlach. Bloß e Maler, wo nüt im Sack het. Da het jitz einisch Nütha o sys Guete. Und wüsset Dr, es isch Zyt, daß i öppis lehre, wenn in Erfüllung gah söll, was mir is ertroume.»

«Niklous», seit d’Frou Barbara, «du hesch rächt, i gseh’s wohl. Aber wart no, bis der Herr von Erlach wider da isch, so chan er dir e Gleitsbrief mitgä, gäll?»

Dä Wille syg es Opfer wärt, dänkt si. Und wil o si förchtet, d’Heikunft vom Chriegsheer — so oder so — chönnti de allerhand mit sech bringe, wo me hütt nid dra dänki, näjt si nes Hämpfeli Chronen in es chlys Seckli und git das dem Chlöusi. «Für alli Fäll, Niklous. Daß d’nid i Not gratisch. Aber jitz versprich mer no eis!» Und si nimmt ihm der Chopf i beidi Händ und luegt ihm i d’Ouge, daß er’s schier nid ma erlyde. «I ha di us em Sumpf 124 zoge. Versprich mer, daß d’nid wider dry geisch, nie, nie! Du sott der Muetter Gottes dörfen i d’Ouge luege wi jitz mir.»

Der Chlöusi isch so überno, daß es ihm der Hals yschnüert. Er lat sech uf d’Chnöi, nimmt di rächti Hand vo der Frou Barbara und drückt syni Lippe druuf, bis er ändlech cha säge: «Dank heiget, Frou von Erlach! Dir söllet Ech mynere nid müeße schäme.»

Am glyche Tag no isch eine cho z’spränge, vo Solothurn här, und het brichtet, es heig z’Dornach e großi Schlacht gä, und d’Eidsgenosse heige gwunne, si heige d’Schwabe verchlopfet und e Huuffe Gschütz und Roß und Choschtbarkeiten erjagt. Das isch es Ufatme gsi! Z’Jegischtorf isch me, wi an allnen Orte, vo Huus zu Huus gsprunge: «Heit dr ghört?» Und wil me no nid gwüßt het, wär dervo cho, wär bliben isch, het mängs Härz heißer gschlage, mängs Oug größer gluegt. Es Fragen und Brichten isch losgange, und d’Bött hei sech i de Dörfer schier nid gwüßt z’erwehre gäge Gwunder.

Wo me sech am andere Marge d’Ougen usgribe het, isch ds Chlöusis Bett läär und der jung Maler niene meh z’finde gsi. D’Frou Barbara isch under d’Stubestüre cho, het glachet und halblut gseit: «Chindschopf! Du wirsch no öppis müeße lehre!»

Am Sankt Urbanstag, fascht sibe Jahr na der Schlacht bi Dornach, sy z’Venedig zwee stattlechi 125 Mannen i schönem Gwand und gueter Wehr under em Ponte Santa Maria Mater Domini düre gfahre, der Junker Chaschper vo Mülinen und der Hansruedi vo Scharnachthal. Da schlat der Scharnachthal sym Vetter mit der Hand uf ds Chnöi: «Hesch gseh? — Was gilt’s, dert obe, uf däm Grüscht, sitzt der Chlöusi Alema!»

Der Junker Chaschper dräjt sech so gäj um, daß di liechti Gondlen i ds Waggele gratet. Er steit uuf, und der ander zieht ne-n-am Rock abe.

Si befäle z’chehre; aber der Ruederer winkt ab. — Chehret, wenn dir chönnet! Und gäb wi der Müline rangglet vor Ungeduld, mueß me bis in e breitere Kanal usen und wider zrück.

«Der Donner nei!» proteschtiert der Scharnachthal. «Du hesch nid Rueh, bis mer alli drei im Wasser sy.»

126 «Ganzi sibe Jahr sy mer uf der Suechi», gspasset der Junker, «i däm Weidlig da.»

Der Maler stygt y, und e Halbstund nachhär sitze si in eren Osteria a der Riva vorne bi Spys und Trank. Si luegen enand über e Tisch ewäg a und grate derby i ds Lache, wil jede dem anderen amerkt, was er da studiert. Der Junker vo Mülinen isch bhäbig und chäch, und sys Gsicht luegt wi us mene Fänschter voll Erwartung i di schöni Wält use. Der Rahme macht mit dem gschlitzte Barett e rotblunde Chranzbart. Us de fyne Züge vom Chlöusi isch d’Schüüchi verfloge. Me gseht ihm a, daß er es Zil im Oug het. Der Gwunder isch uf syr Syte größer, und er ma sech nid ebha, z’frage, was eigetlech di beide Junker hie mache.

«Gäll, wenn d’s wüßtisch! Isch öppe Venedig nid schön? Wär es sech nid scho nume wäge däm derwärt, härez’cho?» Bi dene Wort luegt der Junker Chaschper über d’Lagune, wo’s guldig im Blaue flimmeret und allerhand Schiff zfride wi gfuettereti Änte vor Anker lige, anderi parat zum Kampf mit de Pirate. Er luegt uf di farbige Muuren und Kupple, wo Sunne vo sech gäbe, meh als Platz het druffe.

«Dernäbe ghoue!» seit der Chaschper. «Chlöusi, dänksch du nie meh a üsen Achatius-Bund?»

«Oha, het mi öppe nid dä i d’Wyti tribe? Bi z’Basel gsi, z’Colmar und z’Straßburg, z’Nürebärg und jitz mit zweene Dütsche dahäre cho, zum Meischter Veccellio, ha vom Holbein und vom Dürer öppis glehrt.»

«He nu. Jitz bin i scho zfride. Und mir sy uf der Wallfahrt a ds Heilige Grab. Du begryfsch, zu myne Pläne ghöre di guldige Sporre. Die gäbe Gwicht.»

«Zwöierlei Wallfahrt», seit der Scharnachthal, «zur Ritterschaft und zur Meischterschaft.»

«Ja, so isch es», antwortet der Müline, «und mit dene zwee Arme lüpfe mir di ganzi Stadt Bärn, gäll, Chlöusi?»

«Rächt hesch», git ihm der Chaschper ume, «mit Chindschöpf schießt me Bresche. Es dunkt mi, das söttisch du uf der Reis dahären o gmerkt ha. Hesch di nid g’achtet, wi di große Herre hienache de Bärge d’Chünschtler vor ihres Wägeli spanne?»

«Es het öppis», meint der Scharnachthal. «Channsch di freue, du, Maler, wenn du de däm Principe da muesch ga der Esel machen uf em Bärner Pflaschter!»

128 «Bravo, Chlöusi!» lärmet der Chaschper. «Aber säg mer, wi bisch z’Schlag cho bis dahäre?»

«He, ’s isch mer eigets gange. Es isch e chly an allen Orte ds Glyche. Chunnt einen als Maler derhär und fragt nam Wäg, so wyst me ne zur Elände-Herbärg oder, wenn’s guet geit, zu de barmhärzige Brüeder. Wenn mer nid Chlöschter und Chilche hätte, wäre mer übel dranne — emel änet de Bärge. Hienachen isch es anders, wi du seisch. Ja nu, i bi emel dürecho, ha z’Nürebärg der Dürer gseh schaffe. Sapperlot, dert weiß me, was zeichne heißt. Aber hie gäbe si mer nüt druuf. Hie isch d’Farb alles. Wo-n-i härecho bi zum alte Bellini, het er gseit: ‹Is a Dütsch, is a slechte maniera, cha geine colori macha.› Allwäg bin i Dütsch, han i gseit und ha mer öppis druuf z’guet ta, und di andere Gselle hei glachet. Si säge mer sithär geng nume der Dütsch. Nid daß si öppe nid chönnte zeichne, grad der alt Bellini! Aber es het halt o öppis mit ihrer Art, z’male. Es isch jitz da eine cho vo Castelfranco, si sägen ihm Giorgione. Ja, wenn me dä gseht male, so geit eim es Liecht uuf, nid z’rede vom Veccellio. Es isch eifach en anderi Wält hie, und bi allem welle dütsch sy und blybe nimmt’s mi eifach yne. Weiß no nid, wo’s mi us däm Wirbel wider ländtet.»

«Daß es di da ynezieht, wunderet mi nüt», seit der Müline, «hättisch du nid Italiänerbluet, so wärisch nid Maler worde.»

«Es ma sy; aber dütsches han i halt o, oder 129 emel Schwyzerbluet, und drum chumen i allwäg myr Läbtig nie zur Rueh. Es het beides sys Guete. Der Dürer isch Wärchtig und Schaffe. Die hie sy Sunntig und Bätte.»

«Chunnt no druuf a, wän men abättet», spottet der Scharnachthal, «verwiche het öpper gseit, da Veccellio bätti meh zur Venus als zur Madonna.»

«Villicht. Aber lueget numen einisch so ne Venus a! — Aber loset, mit allem däm weiß i jitz geng no gar nüt vo daheim. Was heit de Dir erläbt?»

«He, was han i erläbt?» lachet der Junker Chaschper. «Daß i ghüratet ha, wirsch wohl... aha, nei, da bisch du ja scho furt gsi, sünsch wärisch doch a d’Hochzyt cho. Also ghüratet han i und e Bueb i der Wagle. Dä isch ja bim Tuusig scho bald füfjährig.»

«Sit sächs Jahren und ha zwüscheninne my Zyt gmacht als Schultheiß vo Burdlef.»

«D’Frou Muetter? — Hm. — D’Frou Muetter macht e Chübel voll Seifewasser a, für dem ‹Dütsch› der Chopf z’wäsche, wenn er de einisch umechunnt. Channsch di freue!»

«Das tuet si nid. Si freut sech druuf, der Meischter und der Ritter a der Arbeit z’gseh.»

«Der Herr von Erlach isch mit dreituused Spießen im Savoyerland. Der Hans het o ghüratet.»

«Juschtemänt. Dä Früehlig sy si uf der Landvogtei z’Grandson ufzoge. — Und ds Agnes isch z’Chünigsfälden im Chloschter.»

«Lue lue, da seit me geng, es gang nüt, und isch men es paar Jährli furt, so isch scho e neui Wält da. — Aber jitz, d’Houptsach wär mer...»

Nei, wyter frage wott er nid. Was ihm am schwärschten uflyt, da chan er nid dervo rede.

Erscht ds morndrisch, wo-n-er di beide Wallfahrer a d’Ländti begleitet, zu ihrem Schiff, setzt er no einisch a und fragt na sym Großvatter, na syr Muetter und — — nam Hansli Früschig und — aber erscht, wo di beide Fründe scho im Schiff sy und me’s mit Stange vo der Ländti stoßt — na ds Hanslis Schwöschter. Da geit uf ds Chaschpers Gsicht e Gwunderrosen uuf. Er lachet, daß es a de Hüser vo der Riva widerhallet, und rüeft: «Ds Kätherli? Das wär nid lätz. — Bravo! — Freue mi uf e Brutlouf im . — Bhüet di Gott, Chlöusi!» 131 Und du hei sech di rotbruune Sägel mit Luft und Sunne gfüllt, hei ufgflammet und sy bald chlyner worde.

Der Niklous Emanuel Alema, der einzig ‹Dütsch› under Hunderte vo Italiäner, luegt däm rotbruune Blatt nache, wo da i ds Blauen use dervoschwümmt, und überchunnt schuderhaft Längizyti.

Wi wenn er öpper erschlage hätti dert unde, isch der «Dütsch» dür di einsami Steiwüeschti vom Gotthard gloffe. Es het zogen und isch chalt gsi. Der Näbel het d’Bärge deckt, und ds Wasser isch schwarz zwüsche Schnee und Ysch gläge. Der Schnee het gchrachet under de Füeß, wo gärn no gleitiger gange wären und alli Bott in e chalti Glungge trappet sy. Vormittag isch es gsi und het doch afa nachte, und us mene Sytetal isch e wyße Schleier derhärcho. Was mache, wenn i der Wäg verliere, wo nume no a ufgsteckte Stange z’erchennen isch? — Das wär der sicher Tod.

Aber mit däm Kompaß, wo der Niklous im Härz treit, verliert eine der Wäg nid. Er het zwar drü Zil im Oug gha, aber alli drü inenand inne. Da isch d’Frou Barbara. Vor Angscht, er chönnti se-n-am Änd nümmen am Läbe finde, het er z’Venedig alli Rueh zum Schaffe verlore. An ere Madonna het er gmalet; aber di Madonna het afa dryluege wi d’Frou von Erlach, und dür di schöni stolzi Schultheißi düre het es bluetjungs Gsicht düregschine 132 mit gsänkten Ougsdechlen und Mulegge voll Spott, wo zwickt wi Sporrehieb. Dä Spott mueß zum Schwyge bracht sy mit Schaffe, mit Meischterschaft. Das sy di drü Zil, wo ne hetze, wo ne dür d’Lombardei pöitscht hei. Und er het sy Plan im Chopf. Stracks i ds Prediger-Chloschter, nid ga Profäß tue, nei, ga male, i der Chilche. Da, lueget! Chan i öppis oder chan i nüt, he? Und er gseht se vor sym Gmäld stah, ghört sa säge: «Chlöusi, hesch du das gmacht?» — Sogar der Großvatter wird der Meischter Chüng hinder mym Rügge frage: «Was meinet Dr? Isch es öppis nutz?» Und der Meischter wird säge: «Hätt ihm’s sälber nid zuetrouet; aber i gloube myseel, es wott öppis gä us ihm.» Und der Großvatter wird antworte: «Säget ihm nume nüt, dem Chlous! Sünsch wachst ihm der Chamme.» — Ja, Großvatter, er isch mer scho gwachse, und du wirsch zletscht und am Änd doch müeße dra gloube, daß dy Tochter amene Chünschtler ds Läbe gä het.

Aber vor dreine Tage het der Maler z’Mailand unde drei Herre vo Burgeren atroffe, wo uf der Reis gsi sy ga Rom. Die hei gseit, es wäri gschyder, er gieng bi de Prediger ga der Dräck abe wäsche. Z’male gäb’s dert nüt meh. Si müeße bim Papscht ga Undersuechung höische. — Meh hei di Herre nid welle säge. Was isch da los? — Ga luege! Ga luege!

E Luftstoß nimmt dem einsame Wanderer der Ate. Mit dem ganze Gwicht mueß er sech dergäge stemme. Und wi us nere Donnerbüchse gschosse, 133 chläbt ihm vo Chopf zu Fueß e duumesdicke Schneemantel am Lyb. Er meint, er müeß ersticke. Isch das der Tod? — Nei, Tod, i zwänge’s. Du masch mi nid!

Es wär Meie duß. Über de Dachfirschte grediübere glaare wyßi Wulken uuf und zerfahren im Blaue. Das isch ungfähr alles, was der Chlous Manuel vom Meie z’gseh überchunnt. Er lyt z’hinderscht i syr nidere, stickige Stuben im Bett, i ds Großvatters Huus, wi früecher. D’Frou Vogt, sy Muetter, lähnt sech a der Fueßeten uf d’Bettstatt und lost, was der Ritter vo Müline mit ihrem arme Bueb brichtet. Ja, d’Muetter! Si hei ja eigetlech sit ihrer zwöite Hürat nümme vil mitenandere gha. Aber von ere Muetter chunnt me nie ganz ab, o wenn si ander Sachen im Chopf het, als was d’Chinder von ere begähre. Wo der «Dütsch» mit erfrorene Füeße heicho isch, da het er halt doch nüt Bessers gwüßt als na der Muetter rüefe. Und si isch cho, unbsinnet, und isch ob de Schmärze vo ihrem Bueb wider zue sech cho. Ihri Uvernunft isch i ds Gwand vo der Muetterliebi gschloffen und het Heilchraft i di unappetitleche Mittel gleit. Ärbse gchöuet het si der ganz Tag, Teigli druus gmacht und die dene tote Füeß ufgleit, bis si under gräßleche Schmärze zum Läben erwachet sy.

«Du hättisch sölle bim Kapuziner z’Andermatt blybe», seit der Chaschper, «dert wärisch ehnder gsund worde.»

134 «Ja, wenn i gwüßt hätti...; aber es het mi nid glitte. I wär uf de Stümpe cho z’gnoppe, wenn si mer dert d’Füeß abghoue hätte. Ha nid chönnen errate, daß bi de Dominikaner e settigi Gschicht im Gang isch. — Wär hätti das o dänkt!»

«Me mueß sech über nüt meh wundere», seit d’Muetter. «Sitdäm i sälber gseh ha, wi da dä Bischof, dä Franzos, wo färn im Brachmonet ga Bärn cho isch, uf der Gaß vor allne Lüte sech vo mene Taascheli het la abmüntschle, dunkt’s mi, me heig ekei Bode meh under de Füeß.»

Di beide junge Manne hei nüt da druuf geantwortet; aber d’Muetter het nid begriffe, was si mit ihrem Schwyge wei. Si het nid all Tag e junge Ritter us der Junkeregaß z’Visite gha, und der Vatter Frickart het gwüßt, warum er i Gägewart vo syr Tochter nüt us em Manual vom Gheime Rat uspackt.

Der Ritter chräbelet i sym rote Bart und seit zur Frou Vogt, jitz wärdi juscht i der Lütchilchen äne ds Heiltum vom Heilige Vincänz usgstellt; aber d’Muetter zuckt d’Achsle: «Wäge däm Schirbi schlüüffen i nid i d’Läderschueh» und lähnet sech nume no feschter uf d’Bettstatt.

«Söll i dr früsch uflege?» fragt si, zieht d’Dechi wäg und zeigt: «Lueget, Herr vo Müline, wi di Füeß usgseh!»

Der Ritter steit uuf und geit a ds Fänschter 135 vüre, und jitz, wo der Maler di verdächtigi Bewegung vo ds Chaschpers Achsle gseht, chan er sälber schier ds Lache nümme verbyße. «Los jitz, Muetter», seit er ändlech hübscheli, «lan is no nes Ougeblickli allei!»

«I merke scho lang, daß ig ech vürig bi», seit si so i mene Tönli dernah und geit, der Suhn het chuum no Zyt, z’säge: «Ach, Muetter!» Und zu sym Fründ seit er halb im Lache, halb ergerlech: «Di Wält isch eigetlech zum Chotze, me weiß nie, wi me trappe söll, — aber item, los jitz! Wi geit’s daheim?»

«Ach», antwortet der Chaschper, «wi’s eso cha. Daß my Stifvatter gstorben isch, weisch doch?»

«He, im scho. I gloube, di Gschicht mit dem Jetzer im Prediger-Chloschter het ne töt.»

«He, si hei e dumme Löl vo mene Schnydergsell mißbruucht, e gwüsse Jetzer, für ihm Wunder vorz’mache. Erschynunge vo der Muetter Gottes. Bluetigi Träne. Stimme. Alles Bschiß. Alles nume, für d’Barfüeßer z’übertrumpfe. Und jitz isch es uscho.»

«Wenn i di wär, i würd mir jitz ds Läben uf anderi Art verschönere... hm.»

136 «Du hesch guet rede! Söll i öppe mit mynen abgfrorene Zejen uf e Tanzbode?»

Da lachet der Ritter. «Hesch nid grad vori no gseit, du wärisch uf de Stümpe cho z’gnoppe, wenn si dir d’Füeß abghoue hätte? Wäm z’lieb, Chlöusi? — Aber los jitz», fahrt er furt, währed der Maler under heillose Schmärze ds Gsicht zum Lache verzieht, «warum tuet di nid der Meischter Anshälm doktere? Sy nid är und dy Großvatter wi zwee Türm a eier Chilche? So chöme si mir geng vor, beidi luege geng himmelhöch glehrt uf d’Stadt aben und hei ihre Gspaß und ihren Erger gmeinsam, je dernah öppis vor sech geit.»

Und wider lachet der Chlous: «Di zwee Türm hüete beidi geng no di glychi Chilche; aber keine gönnt dem andere da z’stah. Het mer nid d’Muetter erzellt, der Großvatter heigi färn en Allerseele-Kaplanei gstiftet zu Sankt Vincenze, wo all Wuche füf Mässe sölle gläse wärde für d’Seelen im Fägfüür! — Ja, für settigs het er geng Gäld.»

«Ja, und der Anshälm o. Aber der Anshälm het ihm äbe du schynt’s gseit, Mässe-Läse schick sech für di Läbige, aber nid für di Tote — das isch d’Meinung vo de Barfüeßer — und da druufhi heig ihm der Großvatter ds Huus verbotte. Ob’s myne Zejen öppis nützt, fragt niemer. Wenn i nid no my Muetter hätti, chönnt i sälber Ärbs chätsche.»

137 «Villicht miech’s ds Kätherli Früschig», spottet der Ritter, «oder d’Venture, wär weiß?»

«Was wottsch du mit dem Kätherli? — La mer’s i Rueh! La mi mache! I weiß wohl, was i wott. Es mueß wüsse, daß i jitz e Meischter bi. Es mueß en anderi Meinung übercho vo mir. — Oh, di verfluechti Plag!»

«Häb di still! Du muesch nid geng ranggle. — Hesch ekei Helge mit heibracht, wo men ihm chönnti bringe, daß es emel o gsäch, was du jitz channsch?»

«Nei, es isch mer nüt guet gnue. Es würd’s nid schetze. I wott öppis male, wo de grad di ganzi Stadt macht a mys Chönne z’gloube, sünsch nützt’s mer nüt, i weiß’ scho.»

Der Chaschper vo Müline het gwüßt, was er z’Bärn gilt. Er het’s de Lüten agseh, wenn er mit sym wältoffene Blick dür d’Loube derhär cho isch. Ritter, ds Schultheiße Vetter, vormals Schultheiß vo Burdlef, Mitglid vom Große Rat und erscht vierezwänzgi! Was Wunder, daß er dänkt het, er chönni im Handumdräje di Sach zwüsche sym chranke Fründ und dem Kätherli Früschig i d’Ornig tue! Me het ja o gwüßt, daß er ds Huus vo syr Muetter a der Junkeregaß umbouet und derby nid spart.

138 Es het ganz dernah usgseh, wi wenn ihm alles grad wetti i d’Hand falle, wo-n-er bi ds Früschigs agrückt isch. Türen und Ouge sy wyt ufgange.

D’Muetter het enanderenah i der Wohnstube der Tisch abgruumt. D’Töchtere hei es subers Tuech drüber gspreitet und ghulfen uftrage. Der Vatter, o Mitglid vom Große Rat und e handfeschte Ma wi der Suhn, isch us syr Schuehmacher-Wärchstatt übere cho und mit zueche gsässe. D’Gleser hei afa chlingele, und was me dry gschüttet het, isch nid im Altebärg gwachse. — Was wott er ächt, der Ritter? hei si sech gfragt; aber me het’s bald wider vergässe, sobald si zsämen i ds Brichte cho sy, är vo der Wallfahrt, der Hansli vom Zug ga Genua.

Da guet Vatter Früschig het e chly lätz grächnet, wo-n-er im letschte Früehlig als Lütiner mit dem Bärner Zuezug für e Franzose-Chünig i d’Lombardei gschickt worden isch und der Hansli mitgno het, für ihm z’zeige, was na syne Begriffe Chriegfüehre heißt. Es het du halt niemer der Vatter Früschig gfragt, was ihm aständig sygi. Landschnächte sy zwar keini derby gsi, aber der Lütiner het wohl gmerkt: jitz isch mit däm Bueb daheim nüt meh z’mache. D’Muetter Früschig het ihm nachhär gseit: «Hesch du i d’Lampartei übere müeße, für z’merke, daß me der Tüüfel nid mit Beelzebueb cha ustrybe? — Aber me kennt ja das. Wenn men euch Päch uf ds Stüehli strich, so würdet dr us de Hose schlüüffe, für ga z’reise.»

139 Dene beide Junge het men aghört, daß si begriffe hei, was es bruucht, für im Läbe zur Gältung z’cho, e Chopf und e Fuuscht, Gäld und e Glanz, daß d’Lüt drab müeße blinzle. Der jünger Brueder vom Hansli, der Lüdeli, isch numen es paar ufgsprängti Ouge gsi und hindedrann e tatedurschtige Bueb. Und wenn der jung Ritter na syr gschuelete, sichere Manier dene Töchtere Komplimänt gmacht het, sy si worde wi Rose. Der groß Gluscht isch se-n-acho, öppis vorz’stellen i der Wält, Ritter zur Lingge, Ritter zur Rächte z’ha. A ihre Brueder hei si gloubt, wi an e Halbgott. Är isch o der Meinung gsi, d’Wält sygi murb, es müeß öppis gah. Ganz, was der Ritter Chaschper bruucht. — Ganz, was er bruucht. E Fuuscht. Aber der Hansli nimmt ds Muul voll. D’Pfaffe möcht er z’Dotzetewys z’totschla, und das lyt nid ganz i der Linie vom Achatius-Bund. Ja nu, dänkt der Ritter, mer wei ihm de das scho abgwane.

Aber jitz äbe, für was men eigetlech härecho isch: Der Herr Chaschper brichtet, wi si z’Venedig mit dem Chlous Alema zsämecho syge, är und der Scharnachthal, und fat a rüehme, wi dä e Meischter wärdi. Ds Kätherli lüpft syni Ougsdechle nid; aber es isch doch öppis wi ne rote Huuch über sys Gsicht gloffe. So dunkt’s emel der Ritter. Er hout wyter i glyche Hick. «Ja ja, dä wird jitz de de Bärner zeige, was Malen isch! Si wärden Ouge mache. Er sygi zwar ougeblicklech chrank, wil er sy Längizyti na de Bärner Töchtere nid heigi 140 möge gmeischteren und dä Früehlig über e Gotthard gloffe sygi, in ere Jahreszyt, wo sünsch no kei Möntsch übere chömi.» Der Ritter luegt derby dem Kätherli under di sydigen Ougehaar. Das lachet und fragt: «Het dä keis Roß vermöge?»

Oha. — «Vermöge hätt er’s villicht wohl», seit der Herr Chaschper, «aber d’Roß stande dert änen o nid a de Häg. Und wi gseit, d’Geduld isch ihm usgange.»

«Was er wott? — Das wärdet dr jitz de gseh. Wartet nume! Aber... wüsset Dr, Jumpfer Kätherli, vor allem andere bruucht er e Frou, ja, frylech e Frou, und wenn i mi nid trumpiere...»

«Hu! — Verheit’s nume, Ritter! Weiß scho, was chunnt. Ha’s wohl gmerkt — scho vor Jahre», fahrt ds Kätherli los. «Aber das söll er sech numen us em Chopf tue. Ihm han i nid gwartet. Meinet Dir, i well Lehrbueben und Gselle d’Hemli wäschen und ds Huus voll Farbchüblen und Gräbel ha? M’m. — Nei, wenn ghüratet sy mueß, so wott i ne Ritter und nid e Meischter, er ma so gschickt sy, als er will.»

Der Hansli leit sech hindere, lachet, wi nume so ne Metzger cha lache, und hout mit der Fuuscht uf e Tisch, daß der Wy i de Gleser ufsprützt. Der alt Früschig schüttlet der Chopf.

«I gloube, dir verstandet mi nid rächt», seit der Ritter, wo sech Müej git, sy Erger z’verstecke. «Es geit da um ne höcheri Meischterschaft.»

141 Aber di «höcheri Meischterschaft» sticht der alt Früschig i sy Schuehmachernase. Donnerhagel, dänkt er, Herr Ritter, bin i öppe nid o Meischter und nütdeschtminder Landvogt gsi, Großweibel und Lütiner? Er hout sech uf ds Chnöi und seit: «I tät Ech uf di höcheri Meischterschaft! Was isch das? — Hungerlyder. — Hüttigstags bruucht’s öppis anders.»

«Gäld bruucht’s», hilft ihm der Suhn, «und bim Male luegt nüt use. Hüttigstags darf nid der Schüüchbündtel mache, wär zu öppisem cho wott.»

No einisch probiert der Chaschper, z’erlütere, wi das e Sach sygi mit der Meischterschaft, — aber er merkt bald, ds Kätherli nimmt ihm d’Zuemuetung, e Meischtersfrou z’wärde, eifach übel. Er mueß es ufgä.

Das isch en erschte Tätsch uf en Achatius-Bund. Der Chaschper bhaltet ne für sich, er brächti’s nid über sech, dem Chlous öppis vo däm Bscheid z’verrate. — Chunnt Zyt, chunnt Rat, dänkt er. Und wo du der Chlous ändlech wider in e gattleche Schueh yne chönne het, isch es ds erschte gsi, daß er syr große Gönnerin a der Junkeregaß isch ga d’Ufwartung mache. Si het scho lang na-n-ihm gfragt, und es isch höchschti Zyt worde, nere ga z’danke für di guete Sache, wo si-n-ihm i d’Chrankestube gschickt het.

Der Wäg zur Frou Barbara het geng no a der Venture vorby gfüehrt, hütt sogar zwüsche der Venturen und dem Gilg düre, wo mitenand im 142 Husgang dampet hei. Di beide hei scho mit ihrne Profosseblicke d’Stäge gsperrt, und d’Jumpfer Venture het bündig erklärt: «Es cha niemer zur Frou Schulthessi, es isch e Herr vo der Regierig by re.»

Der Niklous het no nid d’Hustüre hinder sech i ds Schloß zoge gha, so seit der Wächter im Wyberchittel: «So so, isch dä umen im Land? Das isch doch dä Stadtvagant, wo üsne geng alles Tüüners Dumms agä het. Dä wott doch d’Frou nume cho abättle.»

«Er het sech aber usegmacht», antwortet der Gilg, «hätt ne miseech bal nid umegkennt. Wenn i dänke, wi dä usgseh het, wo mer da di Jahr mit ihm uf Landshuet abe sy! Er isch fei chly e Bürschtel worde.»

Und no stande si binenandere, so geit scho wider d’Hustüre. «Jitz het er, der Tüüfel söll’s näh, di Jungi erwütscht!» Mit dene Worte het sech d’Jumpfer Venture d’Stägen uuf verschloffe. Der Gilg isch i Chäller abe ghümpet, und di jungi Frou vo Müline het der Maler ohni Hindernis zu ihrer Schwigermuetter chönne füehre. Si isch i der Fänschternische gsässe, geng no schön und ufrächt, aber churzatmig und ufärbig, wi Lüt mit ufbruuchtem Härz sy, und ihri Ouge hei us neren unzuegängleche Tiefi gluegt. Der Niklous isch überno 143 gsi und het’s nume schlächt chönne verstecke, trotzdäm der jung Ritter — das isch offebar der «Herr vo der Regierig» — ihm mit den Ouge winkt: «Tue nüt derglyche!»

Am beschte hilft ihm d’Frou Barbara sälber mit ihrer Freud über sys Heicho. «Wi guet, wi guet, daß du ume da bisch! — Gäll, i darf dir geng no du säge, junge Meischter? — Wohl wohl, Meischter! — Gib dr nid Müej, mer’s usz’rede! Wo isch jitz my Ritter? — Chumm dahäre, Chaschper! I wott ech binenand gseh, Ritter und Meischter.» Di beide müeße sech näbenenand stelle, und di alti Frou strahlet vor Freud ob dene schöne Manne. Lang luegt si se-n-a, ohni nes Wort z’säge. Ändlech seit si: «Du bisch lang furt gsi, Niklous. — Aber jitz chönnet dr ja wider zsämespanne. Gället, dir heit de gueti Fründschaft zsäme? — Wenn i ds Läbe hätt, i wetti geng di dritti im Bund sy. Nu, Chaschper, Ritter, du hesch dy Frou. Und du, Niklous, i gloube, du sygisch uf em guete Wäg zu dere, wo zu dir ghört. Und eui Froue wärde scho lehre begryffe, was ihri Ufgab a euch isch, gäll, Verena? Aber ig, i hätti euch halt no anders chönne diene. I darf rede, jitz, wo-n-i my dritte Ma i ds Grab gleit ha. I weiß, was eine z’trage het, wenn er’s ärnscht nimmt mit syne Pflichte. — Di beiden erschte sy uf halbem Wäg, ungsinnet us der Arbeit abgrüeft worde; aber der Herr von Erlach het ds Schwärschte müeßen erlyde, het müeßen under syne Hände gseh verrünne, was ihm ds Höchschte 144 gsi isch. Nie würd i vergässe, wi-n-er der sälb Tag heicho isch, färn, wo-n-er mit dem Herr Wilhälm vo Diesbach i der Prediger-Chilche ds Wunder vo de bluetige Träne het sölle ga bezüge. Der Herr Wilhälm het chönne rede. Ihm het’s nid vil usgmacht, daß der Trug vo dene heilig gloubte Vätter a Tag cho isch. Aber mym Ma het es innerlech alles zerschlage. I han ihm’s grad agseh: das isch z’tief gange. Vo däm steit er nümmen uuf. E Wält het er gseh zsämebräche, d’Chilche gseh sech spalte. Er het’s niene meh chönnen ablade. Das het ne-n-erdrückt.»

D’Frou Barbara schwygt. Was dänkt si? Luegt si zrück i ihri große Jugedjahr? Luegt si i d’Zuekunft? D’Schwigertochter wott nere gä z’trinke, wil si äng het. Aber si wehrt ab.

«Furchtbar! — Furchtbar!» seit si ändlech. «Es isch so, der Ärdbode wankt. Nüt meh isch sicher. Dir wärdet furchtbari Zyten erläbe. Aber juscht drum, juscht drum ghöre Meischter und Ritter zsäme. — O, was chönnti das wärde! — D’Chilchen isch da, di chriegerischi Gwalt isch da, Chunscht und Wüsseschaft sy da, d’Frou isch da — ja, i weiß wohl, was i meine, wenn i säge: d’Frou isch da — ja, das alles isch euch zuegänglech, wenn dir zsämestandet. Machet, daß dr’s i d’Händ überchömet, dir beide, vowäge der Tüüfel isch o da. Wehret ech! — Heit ech zum Chorherr Haller. Das isch en ärnschte Ma.»

«Oh, i halt ech no mängs z’säge; aber i ha hütt 145 d’Chraft nid. — Chömet de bald ume, gället? Dir beide!»

Der Niklous isch erschütteret heigange. — Hätt i se nid grad jitz am nötigschte? het er sech gfragt. — Was machen i, wenn si mer z’fähle chunnt?

Kunstsammlung Basel

Frau Kätherli, Niklaus Manuels Gattin

Rudolf von Tavel

Meister und Ritter

Inhalt

IIJuged

II
Juged