Rudolf von Tavel: Meister und Ritter

Anzeige. Gutenberg Edition 16. 2. vermehrte und verbesserte Auflage. Alle Werke aus dem Projekt Gutenberg-DE. Mit zusätzlichen E-Books. Eine einmalige Bibliothek. +++ Information und Bestellung in unserem Shop +++

V
Gottes Löufer

«Der brönnt, der Wase brönnt! Was weit dr da mache? Wi meh me druuf hout und trappet, descht wyter gryft’s um sech.»

«Me wird der Lutherei niene meh Meischter. Het men eine zur Stadt use gheit, so schlüüffen ech drei anderi derfür us em Bode vüre.»

«Nid nahla gwinnt! U wenn di halbi Stadt müeßt schwöre. Use mit ne!»

So tönt’s i eim Egge vom Rathuusplatz z’Bärn, wo vornähmi Herren im Gspräch sy mit de Handwärchsmeischter vo Metzgeren und Gärbere, währed im anderen Eggen anderi Ratsmanne dem Chorherr Haller und syne geischtleche Kollege, dem Herr Thomas Wyttebach und dem Herr Sebaschtian Meyer d’Hand schüttlen und säge: «Das hätti sech no gfählt. — Blybet nume fescht, mer stande zue-n-Ech!»

Und jitz git es z’rede, i de Zunftstuben und Wirtshüser, under de Loubeböge, a de Brünnen und hinder verriglete Türe. Was isch gscheh? Der Meischter Tremp wott’s dem Fründ Manuel 343 schrybe; aber er isch no so im Gusel, daß er kei Satz z’standbringt. Er mueß es zerscht syr Frou erzelle, für e chly Luft z’übercho. «Ja, los nume! Das isch es Pfaffestückli! Der Venner Chrouchthaler isch derhinder, dä Cherzemacher! I chönnti o Gäld verdiene vo der Chilche; aber mir geit’s nid um das, üs geit’s um d’Wahrheit, mir...»

«Ja und du», underbricht ne d’Frou, «also im Rathuus syd dr gsässen und du?»

«Und du — me het grad gmerkt, daß der Tüüfel o umewäg isch, aber mir hein ihm ds Bei gstellt — ja, also, da lat der Chrouchthaler e längi Red los im Name vom Chlyne Rat. Es syge verwichen ihrere drei i ds Inselchloschter gangen und heigen e Nunne verfüehrt. Na der Stadtsatzig müeßt men alli drei ethoupte; weder der Chly Rat syg der Meinung, me chönnti Gnad für Rächt la ergah. Grad mit dem Scharfrichter dryfahre well me nid; aber uf Läbeszyt us der Stadt schwöre müeße si. — Mer hei enand agluegt. Da steckt öppis nid Luters derhinder, hei mer dänkt, etwedersch, es isch e Nunne verfüehrt worde, u de mueß Rächt Rächt blybe, oder es isch nid eso, wi si säge. Oder breicht’s öppe dä Chehr Häls i sydige Chrägen und guldige Chettene?

Da steit der Bärni Tillmen uuf und fragt: ‹Darf me villicht wüsse, wän das ageit?› Me het ne grad agseh, daß ne di Frag uchummlech isch. Der Chrouchthaler luegt verlägen uf di Herre vom Chlyne Rat. Da chunnt ihm der Schultheiß z’Hülf 344 und seit — me het ihm agseh, daß es ne öppis choschtet: ‹Es sy drei geischtlechi Herre!› — Chasch dr dänke, wi das ygschlage het! ‹Ähä, ähä›, het’s i de Bänken ume gmacht. ‹Grind ab! — A Galge mit ne! U das no, gäb si-n-ech ertrunne sy!›

Jitz gsehn i, daß der Baschtian vom Stei u der Diesbach, der elter, u der Venner Willading u der Bütschelbach enand eso heiter aluege, wi wenn si ds guete Hälmli zoge hätte. Oha, dänken i, da chunnt öppis lätz! Aber gäb me nume Zyt gha het, sech z’überlege, wi me da sötti yhänke, hei si hurti hurti la abmehre, wär derfür sygi, daß di drei Verfüehrer müeßen Urfehd schwöre, u der groß Huuffe — giechtig, wi men afange gäge ds Pfaffepack isch — het uuf.

Aber me het no nid abzellt gha, springt der Tillme wider uuf, er well ja nüt dergäge ha; aber gäb me da so im Handumdräje drei Manne zur Stadt uus jagi, sötti me doch wüsse, wär si syge. Das heig me de no nid erläbt, daß eim ds Läben oder ds Burgerrächt mir nüt, dir nüt aberchennt wärdi, ohni daß me nume wüsst, wär er syg.

Da het’s du gfyschteret uf dene Ratsherregsühner. U wo me das merkt, brüelet’s scho us allne Bänke: ‹D’Näme, d’Näme! Wär isch’s?›

Der Schultheiß winkt ab, git dem Chrouchthaler es Zeiche, u dä seit: ‹Henu, ihr Herre, we dr’s wüsse weit: Di drei geischtleche Herre, wo im Inselchloschter sy ga Nunne verfüehre, sy der Chorherr Bärchtold Haller, der Herr Thomas 345 Wyttebach u der Herr Sebaschtian Meyer. So, da heit dr’s! U jitz wüsset dr o, wora dr syd mit dene Luther-Pfaffe!›

En Ougeblick isch es still wi bir Wandlung. Es isch mir gwüß o grad gsi, ds Gwölb chöm abe; aber da schießt scho wider der Bärni Tillme zwäg: ‹Heit dr di Herre verhört?›

‹Es manglet’s nid›, antwortet ihm der Chrouchthaler, ‹ds Wort vo dene heilige Frouen isch üs gnue.›

‹So?› brüelet eine dry, ‹heiligi Froue? — Potz Donner! Sit wenn lost me z’Bärn uf Wybergschwätz u gönnt amene verrätschete Ma ds Wort nid? — Häre mit dene Verchlagte! Jitz wei mir lose, was si säge.›

U du isch es losgange. So han i’s no nie ghöre rurren im Rathuus. — Si hei müeße nahgä, u na nere halbe Stund sy di drei Herre da gstanden und hei Antwort gä. Da het me du erfahre, was gangen isch. Eini vo dene Nunne möchti halt hürate — me bhouptet, der Stiftspropscht vo Wattewyl well se — aber si trouet sech nid, und drum sy di drei mit der alte Frou Brüggler, das isch der Nunnen ihri Großmuetter, am Sankt Michelstag zum Ordesfescht i d’Insel gangen und hei se tröschtet, si wurd sech nid versündige, wenn si hürateti. Jitz channsch dr dänke! Di andere Nunne, wo o gärn eine hätten u vo niemerem begährt sy! — Frei offe hei di drei Herre vom Ehstand gredt. U dadruus hei du di Nunnen e Verfüehrung gmacht.

346 Uf dä Bricht hi het du richtig im Rathuus der Luft gchehrt. Der Venner Wygarte het ihm du der Rank zum Fride gwüßt. Di arme Nunne syge ja z’duure, het er gseit, me müeßi se-n-o begryffe, u di Chorherre sölle fürderhi uf em Chanzel blyben u ds Chloschter la Chloschter sy. Er hulf di Sach under e Tisch wüsche, u so hei mer erchennt. — Aber das het’s du dene Herre vom Chlyne Rat nid chönne, wo scho gmeint gha hei, si heige Hallere duß. Si hei gar grüüslech ufbegährt, jitz heig’s d’Lutherei z’Bärn gwunne.»

«Und wenn au!» seit d’Frou Tremp und lachet. «Rächt häscht, de Wase brännt, und si lösched e nümme!»

E wundervolle Herbschttag het im Aargou d’Wälder verguldet, blau und bescheiden isch d’Aare zwüsche de wyße Grienbänk düre grunne; da ryte zwee stattlechi Herre vo Schinznach gäge Brugg zue. Der Herr Chaschper vo Müline luegt weniger zueversichtlech als sünsch i d’Landschaft. «Offe gstande, Herr Sinner», seit er zu sym Begleiter, «i bi doch afange mängisch hie düre gritte — Herrjeh, wi mängisch scho ga Baden a d’Tagsatzung! — aber no nie bin i myr Sach so wenig sicher gsi wi hütt. Mit Manne cha me rede, da hout men uf öppis Feschts, und me gspürt grad, ob der Hieb sitzt; aber mit Froue! Da stoßet Dr zwölfmal i ds Lääre, gäb Dr e Bscheid überchömet, wo-n-Ech e Handhebi git.»

347 Der Herr Heinrich Sinner zeigt uf d’Habsburg, wo mutz über e rote Wald uus luegt: «Was hei ächt di Vögel dert?» Dem Herr Chaschper isch es glych, um was sech d’Chräje balge. «Eigetlech», fahrt er furt, «wär’s gschyder, me gieng grad über d’Rüüß überen und würdi dene Froue der Verchehr mit Zürich abschnyde. Wenn me dem Dryrede vom Zwingli chönnti wehre...! Meinet Dr nid o?»

Und wider überchunnt er kei Antwort. E längi, längi Wägstrecki schwyge si beidi. Und du fat der Ritter wider a, dasmal meh so zu sich sälber: «Es geit halt doch kurios zue i der Wält. Wär hätti das dänkt! I bsinne mi no so guet, wi das gsi isch, wo ds Agnes ga Chünigsfälde gfahren isch. Es het nid emal meh Träne gä, trotzdäm mir’s gruusam guet zsäme chönne hei. Es isch scho ganz wi ne Heiligi gsi, so ergriffe vo syr Ufgab. D’Muetter het is das gwüßt klar z’mache, daß ds Agnes jitz i ds Chloschter gangi, us der Wält use, wi nen Opfergab vo der Familie. Und i gstande’s gärn: Der Gedanke, daß eis vo üs für alli sech härgä heigi, het mir doch mängisch düreghulfe. Wi ne Bürgschaft. — Was wird de da druus, wenn ds Stift ufgeit? Isch es nid, wi wenn me di heiligen Opfer uf ds Land use würf und gschändteti? Es chunnt eim mängisch vor, der Tüüfel heigi freii Hand übercho, für alles Schöne, Heilige z’verderbe. Und mer hei z’Bärn niemer meh, wo imstand wäri, dene Froue vo der geischtleche Syte här d’Ougen ufz’tue.»

«Äbe nid. I troue mer’s o gar nid zue», fahrt der Ritter furt; «aber chömet de Froue mit Rächtsbegriffe!»

Und wider git’s es längs Schwyge, bis ändlech der Herr Sinner seit: «Und doch het es villicht no sys Guete, daß d’Froue mit ihrer wunderleche Liebeslogik es Gägegwicht mache gäge ds herte Rächt; sünsch chönnte mer am Änd nid emal underscheide zwüsche rächt und nid rächt.»

«Gäge ds herte Rächt? — Hm. Es chunnt mer mängisch vor, di wunderlechi Liebeslogik sygi schier weniger biegsam als ds Rächt.»

Dür ds Stedtli Brugg düre schwyge si wider. Als Amtsmanne vo Rät und Burger sitze si im Sattel. Es bruucht niemer z’ghöre, was si vo Rächt und Liebi dänke. Da chöme zwee, wo z’Chünigsfälde sölle der Wille vo der Obrigkeit ga kundtue. Meh bruuche di Brugger nid z’wüsse. Der Ritter vo Müline wärde si wohl afange kenne, und daß der ander der neu Guardian vom fürschtleche Stift Chünigsfälde sygi, wärde si bald errate.

Mi nimmt’s nume wunder, wi dä mit dene Froue wott z’Schlag cho, dänkt der Herr Chaschper.

Bald druuf ryte si i große Hof vom Chloschter, und si finde nüt z’chlage. Me merkt, daß me dert gwanet isch, großi Herre z’epfa, no größeri als d’Verträtter vo Rät und Burger. Und daß me se 349 dä Underschid i nütem lat gspüre, tuet ne wohl. D’Frou Äbtissin und d’Priorin, dem Herr Chaschper sy Schwöschter, erwarte di Herren im Epfangssaal. Di beide Bärner legen ihri Papier uf e Tisch und wäre parat zum Rede; aber d’Äbtissin lat se gar nid derzue cho. Si git dem neue Guardian z’Dotzetewys Uskünft, wo me gar nid begährt, über d’Dachdeckerrächnung und über e Guschtistall, und lat nid lugg, bis e dienendi Schwöschter zum Ässe rüeft.

Da sitzt me jitz mit dene Frouen a mene Tisch voll gueti Sachen und überchunnt bald z’gspüre, daß das nid ungschickti Schüüchbündtle vo Nunne sy. Als Damen us vornähme Hüser wüsse si meischterhaft mit de Lüten umz’gah, o mit Ratsherren und Diplomate. Si hein e großi, yflußrychi Verwandtschaft hinder sech, und die mueß men im Oug bhalte, wenn me mit ne redt. D’Äbtissin weiß Bscheid, fragt na eint und andere gmeinsame Bekannten und emel o nam Herr Eberhard von Reischach. Dunkt’s der Herr Chaschper nume, oder het würklech derby ds Gsicht vo der hochwürdige Frou ne Schimmer übercho wi Alabaschter vor nere Lampe? Uf alli Fäll het si ne gueti Meinung vom Herr Eberhard.

Daß ds Begähre vom Stift Chünigsfälden um Öffnung vom Chloschter nid numen uf platonischen Argumänte fueßet, het me ja wohl gwüßt; aber jitz gluschtet’s der Herr Chaschper, da chly di gheime Fäden abz’decke, und er überleit, wi das az’stelle 350 wäri. Ob däm vergißt er schier, uf d’Ouge vo syr Schwöschter z’achte, wo in aller züchtige Stilli mit dene vom schwygsame Guardian es dütlechs Gspräch füehre. Ouge, wo geng offe sy, sägen eim bald nüt meh; aber wenn’s eso under nidergschlagene Dechle vüreblitzet!

«Ja, jitz wär’s aber, gloub, Zyt, hochwürdigschti Frou, daß mer hinder üsi Gschäft gienge», seit du der Herr vo Müline, «meinet Dr nid o, Herr Guardian?»

Me isch wider i Epfangssaal übere, und dert hei du di Herren i wohlgsetzte Rede dargleit, daß der Rat vo Bärn nüt vo der Öffnung vom Stift Chünigsfälde welli wüsse; wenn aber di einti oder anderi vo dene Froue möcht usträtte, so well me ne’s nid verbiete; hingägen erwarti me de, daß ihres Gwüsse se vor Verirrung i ds Wältläbe bhüeti. Und jitz hei di Herre müeßen erfahre, daß es nid liecht isch, mit vollem Mage der Logik vo wältsüchtig wordene Chloschterfrouen über Heeg und Grabe nachez’ryte. Zletscht het weder di einti no di anderi Partei gwüßt, wär jitz eigetlech gwunne heigi, und di Herre hei bim Abschidnäh no nid vil binenandere gha, für dem Rat z’brichte. Wo der Herr Chaschper der Äbtissin sy Reveränz macht, dunkt’s ne, ihri Ouge lachen über ihn ewäg. So guet ihm’s d’Höflechkeit erloubt, schilet er zrück und gseht grad no, wi der sträng Herr Guardian der Frou Agnes e ganz unnötig ergäbene, unchlöschterlech länge Handkuß git und sogar di schmali wyßi Hand a sy Bruscht zieht. Es fählt 351 nid vil, so sieg der Herr Chaschper: «Donner o, du hesch, gloub, z’vil Guldwändler erwütscht!» — Aber daß d’Priorin sech das lat la gfalle! Er wirft e Blick voll Erwartung uf d’Äbtissin und begryft nüt meh. Si luegt wohl höchufgreckt uf ihri Undergäbeni, aber vo heiliger Etrüschtung — kei Spur!

Der Guardian het schicklechi Gründ gnue, für z’Chünigsfälde z’blybe, der Herr Chaschper gar keini. Sy Schwöschter z’hüete, isch d’Sach vo der Äbtissi, und so blybt ihm gar nüt anders als im Heiryte hie und da der Chopf z’schüttle. Im nächschte Wägchrump luegt er no einisch zrück, und da leit sech’s z’mitts i der Pracht vo däm Herbschtabe wi ne fyschteri Wulken uf sys Gmüet. Wahrhaft fürschtlech steit di schöni Chilche da und ds Chloschter i sym Rychtum würdig dernäbe. Der Ritter wott sech nid zuegä, daß äbe juscht di Verbindung vo Wältglanz und Religion dem Stift heigi müeße zum Verderben usschla. Es wär alles rächt gsi, meint er; aber der Gifthuuch vo de Neuerer heigi ds Fleisch gweckt, und ds Fleisch verschüüchi der Geischt. — Was ihm vor nere Stund no i der liebeswürdige Gsellschaft vo dene Froue wi Guldglanz vorcho isch, erschynt ihm jitz im Wyterryte je länger descht meh als verfluechte Zouber. Wi sötte die, wo ihrem himmlische Brütigam nid chönne Wort halte, amene Ma i Fleisch und Bluet treu blybe! Und wenn’s bi denen yryßi, wo me für Heiligi g’achtet heig, was de no vo den andere z’erwarte sygi!

352 Mit dem bitterärnschte Vorsatz, alles dra z’wage, für dem Unheil z’wehre, isch der Herr Chaschper z’Bärn über d’Brügg yne gritte.

«Gäll du, du bisch nid so?» het er daheim syr Frou gseit, wo si-n-ihm i d’Arme gflogen isch. Si het no nid gwüßt, was er dermit wott säge, so isch er scho wider uf em Wäg i ds Rathuus, für der Schultheiß ga z’warne. Aber dä lost nume halb, er lat ne nid emal fertig rede. Me heig Wichtigers z’tüe, seit er. Es gangi wider um Mailand, der Chünig Franz höischi Mannschaft.

«Äbe nid! — Aber was wei mer anders mache? Mir hei alles Interesse dra, daß er Mailand wider überchunnt.»

«I weiß, daß Dir’s o so alueget. Und drum tüet is der Gfalle! Rytet a Hof, Herr vo Müline! Er söll Gäld vüre mache, so chöme mer ihm z’Hülf.»

Kei liechten Uftrag; aber er het nie Umständ gmacht, wenn d’Stadt e Dienscht von ihm welle het. Und niemer under allne Große vo der Wält zieht ne meh a als der Chünig Franz. Dert läbt no der alt Rittersinn, wo z’Bärn so wenig meh gschetzt isch. Dert gilt er no, dert cha me ne wider uffrüsche. — Aber scho uf der Stägen usse fallt ihm dopplet schwär uf d’Seel: dem Chünig söll er wider Mannschaft verspräche! Das bedütet, daß wider e ganzi Zylete grad vo dene, wo am Alte hange, vo Bärn furt- und, wär weiß, nie meh umechöme. Wo söll 353 das use? Wär’s nid besser, er chehrti um und gieng das dem Schultheiß no rächt ga vor Ouge füehre? — Versunne blybt er stah und zupft sech am Bart... Ach nei! Zuegseit isch zuegseit. — Und er gseht scho der Chünig vor sech.

A de verwunderete Blicke vo syr Frou vorby, isch er hinder em Schnyder, Sattler und Huefschmid här. Und du uuf und dervo.

Kunstmuseum Bern

Niklaus Manuel Deutsch

Selbstportrait

Ja, uuf und dervo! Wenn me numen o vo däm ewäg chäm, was eim ds Härz bschwaaret! — Was geit underdesse z’Bärn? Wär wehrt de Schärmüüs, wo d’Chilchen undergrabe? Mit mene schwarze Verdacht isch der Herr Chaschper furtgritte. Es isch ja wahr, daß niemer z’Bärn sech am französische Hof so guet z’chehren und z’dräje weiß wi är; aber der Schultheiß vo Wattewyl hätti am Änd o no en andere Bott gfunde, wenn er hätti welle. Und verdächtig isch es doch, daß der Bricht über Chünigsfälde ne nid meh i Gusel bracht het. Sött es öppe scho so wyt sy, daß men üsereine ga Paris schickt, wi mir der Chlous Manuel ga Erlach gschickt hei?

Am Hof het sech’s der Herr vo Mülinen öppis la choschte, für sy Sach usz’richte; aber yghandlet het er nüt als di altbekannti französischi War: schöni Wort, keis Gäld und guldigi Versprächunge, wenn me dem Chünig Mailand zrück erobert. Für das hätti me, sträng gno, nid es Vierteli Haber bruuche z’verryte. Mit däm Bscheid het’s ihm nid 354 so grüüslech hei pressiert. Uf der Zihlbrügg chunnt’s ne-n-a, en Abstächer ga Erlach übere z’mache. Er het Längizyti na mene guete Fründ. Aber... Gott weiß, was derby usechäm! Es chönnti hert uf hert gah und am Änd en alti Fründschaft choschte. Die wei mer lieber no spare. Und er rytet graduus, heizue. Uf der Frieswyl-Höchi chunnt ne ds Pressieren a. Es isch ihm, er müeß öpperem z’Hülf.

Ds Roß tropfet vo Schuum, wo-n-er bi Sunnenundergang a der Junkeregaß abstygt. Es het ne niemer erwartet. Undereinisch steit er i der Äßstuben und leit vo hinde der Frou d’Händ über d’Ouge. Blitzgschwind chehrt si sech, umhalset ne mit mene Freudeschrei und seit: «Di het o ne Heilige häregfüehrt!» Ganz vor em Ate sitzt si uf e nächschte Trog ab und zieht ne näbe sech.

«Vil, vil isch los. I weiß mer gar nümme z’hälfe. Gottlob bisch ume da! Gib Rat! — Wenn du wüßtisch, wär Obdach ghöische het by-n-is!»

«Ja, und warum es cho isch! Übermorn isch im Münschter d’Hochzyt vom Wilhälm vo Diesbach mit... weisch mit wäm? — Mit der Agathe vo Bostette.»

«Was weiß i? Aber säg, was söll i mache? — Das alles wott morn hie cho ässe!»

«Schmähl nid! Was hätt i anders sölle! Der Eberhard isch cho d’Ufwartung mache.»

«Du hesch nid anders dörfe. Es isch Ritterpflicht. Aber i — i bi de nid derby. Das chan i nid. Alli di Ehbrächer!»

Es lyses Gyre vo der Türe här stört ds Gspräch. Dert steit — i der Fyschteri chuum z’underscheide — d’Frou Agnes. Es isch, wi wenn ihres Marmorgsicht im Lääre schwäbti. Het si ds herten Urteil vo ihrem Brueder ghört? In es paar lutlose Schritte steit si vor ihm und seit mit menen überlägene Lachen i den Ouge: «Du bisch e stränge Richter! Du erchennsch uf schuldig, gäb du verhört hesch!»

«Agnes», antwortet er, «i urteile, wi üsi Muetter g’urteilt hätti. Hesch du die vergässe?»

«Üsi Muetter het in eren andere Zyt gläbt. 356 Wenn eim aber es Liecht ufgeit, darf me’s nid zuedecke!»

«Es Glübd isch es Glübd, schyni druuf, was well. Hesch du di nid Gott verlobt?»

«I blybe’s. — Im Geischt und i der Wahrheit. Aber was Gott gschaffe het, söll na sym Wille läbe!»

Mit däm geit d’Frou Agnes wider, wi si cho isch. Bi der Türe chehrt si sech no einisch um: «Gönnsch mir für hinecht no Obdach?»

«Bi myr Ritterehr!» fahrt er uuf. «En ehrbari Frou chlopfet bi mir nie vergäbes a.» Di beide Froue gspüre, daß er mit däm Wort e furchtbari Frag i d’Luft gschleuderet het, uf die niemer der Muet het, z’antworte.

D’Frou vo Müline macht Liecht, für us der Qual vo der fyschtere Stilli usez’cho. Da lyt öppis uf em Tisch, dert, wo vori d’Frou Agnes sech dra glähnt het. D’Frou vo Müline het’s wohl gseh, daß ihri Schwägerin öppis häre gleit het.

«Was isch das?» fragt der Herr Chaschper. Si git ihm’s. Er luegt’s a, lat’s vo eier Hand i di anderi fallen und hänkt’s mit mene tiefe Süüfzer a d’Wand. Es isch das Rosechränzli us verdorrete 357 Roßcheschtene, wo är, Chaschper, einisch dem Schwöschterli als Gvätterzüüg i d’Hand drückt het zum Zug i Gärbere-Grabe. Daß si’s als Adänke bhalten und o bruucht het zum Bätte für d’Muetter und für ihn, het er nie erfahre; aber — wär weiß? — doch villicht gspürt!

D’Frou vo Müline het ds morndrisch ihri Gescht allei epfange. Wo ihre Ma isch, het nid emal si sälber gwüßt. Verschideni Altgsinneti hei ne welle gseh ha, und alli hei gseit, er sygi gar nümme der Glych gsi wi albe, syni große graue Märmelouge, wo sünsch geng ds Heiteren us der Wält gspieglet heige, syge nume no eis großes Stuunen und Nidbegryffe gsi. Das sygi öppe nid zum Verwundere, wenn me zsämezelli, was alles i dene letschte Tage gange sygi. D’Äbtissi, d’Priorin und e Nunne vo Chünigsfälde, wo Herren us altgsinnete Hüser hürate, derzue d’Klara May us der Insel der Stiftspropscht vo Wattewyl! Drei Bärner Chorherre het men abgsetzt, wil si hürate. Me wehrt sech wohl, me het der Stadtdokter und Chronikschryber Anshälm us der Stadt vertribe, wil er d’Läschterwort vo syr Frou gäge di allersäligschti Jungfrou guetgheiße het. Me het ändlech der Meischter Tremp, das Chätzermuul, hinder Schloß und Rigel bracht, wil er im Münschter ne Predig mit Drybrüelen underbroche het. Aber mit allem däm isch ds Füür nid ustrappet worde. Me het’s geng wyter versprängt, und es het eine kei 358 Chräje bruuche z’sy, für voruus z’gseh, daß es no zu Mord und Totschlag wärdi cho.

«Lueget, da heit dr’s!» hei a mene Morge d’Lüt gseit, wo bim Wasser-reiche vor em Brunnen uf em Chilchplatz Bluetspure gfunde hei. «Da isch öppis gange. Heit dr’s nid ghört, das Brüel di Nacht?»

«Nei», seit en andere, «si hein ihm la agä, es syg einen am Stärbe, dert obe vor Barfüeßere. U du hei si-n-ihm, wo-n-er mit der Wägzehrung cho isch, hie gluußet und ne welle chneblen und uf Losane mit ihm, zum Bischof — ja, grad wi mit dem Heiland, wo si ne zum Hohprieschter gschleipft hei. Aber es isch nen uscho. D’Steimetze vo der Münschter-Bouhütte sy ne derhinger cho u hei se du hie versalbet.»

Me ghört e Hustüre schletze, d’Lüt luege no, a welem Huus, und du tschalpet eis nam andere mit der volle Bränte dervo.

Am Fänschter vo ihrer Schlafstuben im Schloß z’Erlach steit d’Frou Kätherli. Der Wätterluft het 359 nere der Fellade zuegschlagen und d’Chinder gweckt. I verrissene fahre di graue Wulke gägen Ufgang und näme de lääre Räbbärge ds Liecht. D’Luft isch voll dürri Bletter, wenn nid grad e Rägeschwall se niderschlat, und dem See fahrt bald hiehi, bald derthi e Tschuder über ds glanzlos graue Gsicht. Strub Wätter. Und doch chunnt dert vo Eis här e Rüter gäge ds Stedtli zue. Uf eismal gryft sech d’Landvögti a ds Härz. — Das isch gwüß gwüß der Müline! Ihri Ouge hei se no nie troge. — No vor drei, vier Monete het si ne mängisch zueche gwünscht. Aber jitz! Jitz, wo’s bi ihre sälber gstillet het! Lang no het si sech gwehrt und het’s nid chönne verwinde, was di beide, der Chlous und ihre Brueder, nere-n-ata hei. Wäre d’Chinder nid gsi, Gott weiß, was si gmacht hätti. Und der Prieschter het nere nid Rat no Troscht gwüßt. Me müeß hiehi und derthi wallfahre, ganzi Rosechränz dürebätte, daß der Tüüfel vom Landvogt laj. Vo der Sünd wider e heilige Geischt hei si z’Sankt Johannse gredt und Gäld welle für Mässe z’läse. Alles hätt si dra gä um d’Gwüßheit, daß ihre Chlous der Rank zur Chilche wider findt. Aber wenn si heimlech isch ga läse, was er gschribe het, isch se-n-erscht rächt e Gruusen acho. Di furchtbarschten Achlage gäge d’Chilche, gäge Papscht, Bischöf, Prieschter, Mönchen und Nunne, alles i gschickte Värse, grobchörnig und uf ds Volk zuegschnitte. Wenn das nid no nes Gottesgricht uf 360 ds Huus zieht! Nächt düre het si um ihre Ma briegget. Si het zrückdänkt, bis i di schönschte Tage vo ihrer junge Liebi, und je länger, descht weniger begriffe, warum das jitz eso het müeße cho. — Derzue het der Chlous z’zytewys verfallen usgseh und e chranke Glanz i den Ouge gha. Es hätti d’Frou nid verwunderet, wenn er a mene schöne Morge nümmen uuf möge hätti. Statt däm aber isch er vo Wuche zu Wuche syr Sach sicherer worde. Mängisch zwar het ihm d’Frou Kätherli no agspürt, daß es ne hert achunnt, Pänsel und Farbe z’vollem la yz’trochne; aber grad di mannhafti Art, wi-n-er jitz bi sym Etschluß bliben isch und geng wider gseit het: «Löjt mi mache, i bruuche kei andere Prieschter als mys Gwüsse, i förchte kei Bann und kei Bueß, Gott het mys Opfer agno», het nere gä z’dänke. Ärnscht gno het er’s eigetlech mit dem Läbe, so lang i ne kenne. Nie het er sech la undere bringe, nie sy bsundere Vorteil gsuecht. Es mueß doch öppis sy a sym Gloube. — So isch nah-ti-nah wider Rueh und Friden i ds Huus cho. Me het enand wider frei i d’Ouge gluegt und der Zuekunft afa troue.

Und jitz chunnt der Ritter! Dobe schrybt der Chlous und schmidet Pfyl um Pfyl. Isch’s jitz wider uus mit dem Fride? — Oder han i vor Angscht lätz gseh? Isch es en andere?

Still, Chinder! — Huefschlag i der Gaß. — Er isch’s! — Gott im Himmel! Wenn einisch no, so hilf mer jitz!

Der Landvogt leit d’Fäderen ab, luegt stober und überleit. «Er söll cho!» seit er. «Bring Wy und z’ässe!» D’Frou meint, er ruumi syni Schrybereie wäg. Nei, er strycht se glatt, leit es Linierhölzli drüber, daß ds Heft schön offe blybi, und wirft es Tütschi i ds Kaminfüür.

«Gschwind a ds Füür, Chaschper! Das isch schön, daß du bi settigem Wätter chunnsch. Muesch wyters?»

Der Herr vo Müline het der Frou Kätherli ihri ganzi Seelenot ab em Gsicht gläsen und isch nere mit dem Grueß: «Frou Landvögti!» und mit mene höfische Handkuß usgwiche. Erchlüpft ob em schlächten Usgseh vo sym Jugedfründ, findt er nid grad ds Wort, wo-n-ihm passet hätti, und isch froh, daß me vo Wy und Wätter darf rede. Und der Luft chunnt ihm no z’Hülf mit mene Donnerhuuch dür ds wyte Chemi ab. Me mueß Muul und Nase verha, bis der Rouch wider sy Wäg gfunde het. Und du mueß me no d’Äschen ab em Wy schütte. Wyter hingäge wär beidne Manne ds drum-ume-rede lächerlech vorcho.

«Nüt Guets», antwortet der Ritter. «Drum chumen i. So cha’s nid wyter gah, wenn nid Unglück über ds Land söll cho. Daß di ganzi Klerisei e neue Geischt nötig hätti, han i geng zuegä; aber 362 me gseht jitz, wohin es füehrt, wenn men alles abemacht, bevor men öppis Neus a Platz z’setze het. D’Prieschterschaft het bald nüt meh z’säge. Me dischputiert scho drüber, ob d’Mäß no söll gläse wärde. D’Bychtstüehl blybe läär. Es Glöbnis gilt nüt meh. Chorherre hürate. Gottverlobti Froue hürate. Und was ds Böschten isch: Das alles gscheht im Name vo Geischt und Wahrheit. Channsch dr dänke, wi ds minder Volk sy Nutze druus zieht! Es isch niene kei Ehrbarkeit und kei Verlaß meh. Jede Lump meint, er dörfi sys dräckig Muul a synen Oberen abputze. Es geit erger als je. Wär dänkt no a Totetanz! Lasset uns fressen und saufen! Morn sy mer tot! Und seisch nen öppis vo Gricht und ewiger Verdammnis, so lache si dr i ds Gsicht. — Alles im Geischt und i der Wahrheit. Lugi über Lugi. Geischt brüelet me, für dem Fleisch Luft z’mache.»

«Das isch nid erscht vo hütt. Wenn du mit mene neuen Alouf wottsch warte, bis me sech jede verdorbene Gluscht abgwanet het, so chunnsch nie zum Sprung», het ihm der Niklous etgäge.

«Da masch du rächt ha, aber gib zue: so hei mer’s nid gmeint, du und i, wo mer i üsne junge Jahre der Achatius-Bund gschlosse hei. Und wenn my Muetter no läbti... du weisch, was si würd säge.»

«He nu, was mir zu ihrne Läbzyte hei welle, dunkt’s mi, sötti hütt o no rächt sy. Oder nid? — 363 Also guet! Wei mer nid hütt wider zsämespanne, wi dennzumal? Jitz wäre mer ryf. Was hütt fählt, isch e Füehrer, wo nes Gwüsse het und nid na linggs oder rächts schilet. — Hesch du keis Vertroue meh zu mir? Bisch mer nümme Fründ? Oder hesch öppe gar der Glouben a das verlore, wo üs i der Zyt vo der Unverdorbeheit no ds Höchschte gsi isch?»

«Uf mi channsch zelle, solang i z’läbe ha», seit der Niklous, «aber vor allem mueß jitz der Wahrheit zum Sig verhulfe sy, choschti’s, was es will! — Der Wahrheit han i mys Läbe zum Opfer bracht. Und derby söll’s blybe. — Du luegsch verwunderet. Wart nume, du wirsch es de scho no begryffe. Du weisch doch, daß Male mys Läbe gsi isch, my Freud, mys Alles? — Nu also. I ha’s g’opferet, für der Wahrheit Wäg z’mache.»

«Ja», fahrt der Niklous furt. Er steit uuf und zeigt dem Ritter ds Manuskript vo syr wüetige Spottschrift uf d’Geischtlechkeit und ds verdorbene Chloschterläbe.

Der Herr Chaschper list d’Überschrift: «Barbali» und bletteret e chly drinne. Du git er ds Buech dem Niklous ume, wi wenn es ihm würdi d’Finger verbrönne. «Daß du so öppis channsch verantworte! Gruuset’s dir de nid mängisch im Gedanke, daß du einisch vor Gott muesch Rächeschaft ablegen über jede Fäderstrich? I begryffe di nid! Wenn du Heiligi gmalet hesch und d’Lüt hei di lätz 364 verstande, so isch es nid dy Schuld; das da hingäge, das isch nid lätz z’verstah, da weiß me, was d’meinsch. Aber das wett i nid müeße verantworte. Muet hesch, das mueß me dr la; aber mir gruuset’s ab däm Muet.»

«Da mach der nid Sorge! Wenn i uf em lätze Wäg bi, so cha mi Gott vom Roß gheie, so guet wi der Saulus. Und bis das gscheht, fahren i furt, der Klerisei der Spiegel vorz’ha. Das mueß sy. Lue, di Froue vo Chünigsfälde, die hei’s gmerkt. Frouenouge verstande der Spiegel bsunders guet. Gäll, Kätherli? — Si hei ihren Irrtum ygseh. Drum flieh si us em Chloschter, und si hei rächt. Wär sech gäge d’Erchenntnis wehrt, gschändtet e Gottesgab.»

«Si hei i lätze Spiegel gluegt», git ihm der Herr Chaschper ume. «Hätte si keine gha, so hätte si ds schöne Fleisch nid gseh. Si wüsse nid, was nen im Laiestand wartet.»

«Ehrlechi Laie sy besser als wildi Tier i der Chutte. Prieschter und Möntsch sy äbe nid z’scheide. Gott wott keini verchleidete Trabante, keini Chleidergstell, er wott läbigi Möntsche, wo sy Wille tüe.»

«Hei si dä öppen im Chloschter nid chönne tue, wo si Tag und Nacht vor Gott gstande sy?»

«Gottes Herrlichkeit isch vorussen o. Si het nid Platz im Schnäggehuus. Sowyt Gott ds Himmelszält vo syr Liebi spannet, heißt alles Land Rych Gottes. — Mir sy sicher nid uf em lätze Trom. 365 Lue, wider d’Wahrheit chan i eifach nid. Chumm du zu üs übere! Bring o dys Opfer! Du hesch bis jitz für ne verlorni Sach gfochte. Du gloubsch an es Fantom. Wenn der Geischt usbricht, wirft er dir das alles um. Er wäjt, wo-n-er wott, und d’Gluet, wo-n-er suecht, isch da, im Volk. Chumm übere, zu üs, so wirsch Schultheiß, und i will dir Chnächt sy und nid vo der wyche!»

Uf das hi blybt’s e Zytlang still. Me ghört nume der Sturm im Chemi, wo mängisch ds Füür i d’Stuben use jagt und’s de wider höch vor der rueßige Wand ufe ryßt.

Mit fyschterer Stirne seit der Herr Chaschper: «Jitz weiß i, daß es zum Bluetvergieße chunnt. Mir hei beidi üsi Lüt hinder is. I bi Ritter, und i briche mys Glübd nid. Und du bisch im Bann von eren andere Chraft.»

Der Niklous bsinnt sech nid lang. «Es geit nid um üs», seit er, «es geit um d’Wahrheit. Wär zur Wahrheit steit, wird frei.»

Si merke beidi, daß si geng wyter usenandere chöme, und schwyge. Na langem Brüete steit der Herr Chaschper uuf und seit: «I cha’s eifach nid gloube, daß mir enand nümme sötte verstah!» Er nimmt sys Glas, wott mit dem Niklous astoßen und dänkt: springt’s ächt? — Der Niklous tuet ihm Bscheid, ganz hübscheli und du chreftiger. Es springt keis Glas, und si luege sech tief i d’Ouge. Und der Niklous seit: «Es isch i Gottes Namen e neui Zyt. Da chönne mir nüt derfür.»

«Nei», antwortet der Ritter, «aber es git Sache, wi d’Treui und d’Fründschaft, und ohni die cha’s kei Zyt mache.»

«Gäb’s Gott, daß di neui Zyt us neren alte Fründschaft o no öppis z’mache weiß!» fallt ne d’Frou Kätherli i ds Wort. Dankbar stoße si mit nere-n-a. Und du nimmt der Ritter sy Mantel, wo vor em Füür usgspreitet lyt.

Der Herr vo Müline schüttlet der Chopf und seit: «Es isch besser, i blybi nid, bis er trochen isch», und hänkt ne-n-um.

«Macht’s dr öppen angscht, du chönntisch bis dahi Sinn ändere?» fragt mit mene guetmüetige Spott der Niklous. Der Herr Chaschper aber luegt 367 truurig i sys verfallene Gsicht und seit:

Me ghört scho längschtes nüt meh vom Huefschlag, und i däm trüeben Aben isch änet dem Stedtli o nüt meh z’underscheide, wo d’Frou Kätherli zu sich sälber seit: «Er isch villicht ga Sankt Johannsen übere.» Langsam geit si ihrne Hussorge nache. Was si so gförchtet het, isch nid cho. Ihre Ma isch fescht bi syr Meinung blibe, und si seit sech no einisch meh, es müeß doch e großi Sach sy um sy Gloube, daß er ihm sogar e settigi Fründschaft opferi.

Oder isch es am Änd doch anders? Jitz geit si — es isch scho stockfyschter dusse — zum drittemal i d’Turmstuben ufe. Und geng no sitzt der Niklous, der Chopf i d’Händ gstützt, grediübere vom Kamin und git uf kei Frag Antwort. Dasmal erratet si nid, was ne so nachenimmt, es isch öppis, wo si gmeint het, er sygi ganz drüber ewäg.

Isch es ds Bild gsi vo der ritterleche Gstalt vo sym Fründ, wi-n-er da so im Schyn vom Füür gstanden isch, oder was sünsch? Mit der Gwalt von ere Rieseschlange het ne e chünschtlerischi Idee umchlammeret. Er gseht es herrlechs Farbespil. Das — das mueß i male, das müeßti öppis Wunderbars wärde. Vor allem es Farbespil, und de mueß me däm Forme sueche. So — ja — so gäb’s de 368 öppis. Es ryßt ne zum Tisch; aber er sitzt wi agnaglet. Am Morge de! — Ja, sobald’s taget...

Erscht um Mitternacht trouet sech d’Frou Kätherli an ihn zueche: «Chlous, plaget’s di?»

Da springt er uuf: «Plage? — Was sött mi plage? — Es mueß g’opferet blybe, und wenn’s mer ds Läbe choschteti!»

E dumpfe Winter isch langsam verstriche. Gangen isch z’Bärn nid vil. Me het sech gägesytig ufpasset und bald — ohni daß men es Zeichen a d’Loubepfyler gmacht hätti — gwüßt, weli Hüser na guet katholisch, weli vom neue Geischt dürlüftet sy. Änds Horner isch es undereinisch läbig worde. Was isch? Was git’s? — Heit dr scho ghört — vo Pavia? — E furchtbari Schlacht, e Niderlag! No erger als a der Biccocca. — Der Chünig Franz gfange! Füftuused Schwyzer tot! Der Hans vo Diesbach tot! Vo mene ganze Huuffe Bärner weiß me nid, wo si hicho sy. Wuchelang het me sech mit Grücht müeße zfride gä. Läbt dä und dä no? Isch er tot, verschleipft? Verhungeret er in ere Chefi? So het me sech i mängem, mängem Huus gfragt.

Ändlech syn ere heicho, Versprängti, wo irgedwo hei chönnen ertrünne. Da chlopfet ei Tag e junge Bursch vo Fryburg a d’Müline-Hustüre, der Fäldhoupme Früschig schick ne, der Ritter söll übere cho, i ds Fryburgbiet, er heig ihm öppis usz’richte vom Chünig Franz.

369 Der Herr Chaschper fragt nid lang, wohi. Er lat la sattlen und sitzt no am glychen Abe mit dem Hansli Früschig bi nere Channe Ryfwy im «Adler» z’Fryburg. Der Hansli cha nid rüejig erzelle, eis um ds andere. Sy Bricht isch es Gstürm, wi di gräßlechi Schlacht sälber eis gsi isch, es Dürenand vo Heldetate, vo Fluechen über Verrat, vo im-Stich-gla-sy. Kei Möntsch chönnti sech es klars Bild druus mache. Er spannet der Herr Chaschper uf d’Marter mit sym Abspringe vo däm, was er juscht wüsse möchti. Mit «und du, und du, und du?» müpft ne der Ritter vorwärts.

«Also das mächtige rote Schloß vor der Stadt usse... Isch das Mirabello gsi?»

«Ja. Z’mitts i mene große Luschtgarten und drum ume Muuren und Grebe. Und da drinne der Chünig mit syr ganze Ritterschaft. Grad wi äxtra gmacht, für d’Ritterschaft drinne z’verloche für alli Zyte. E Paradiesgarte. Und my Seel under jedem Boum e Graf oder e Herzog am Verände. Der ganz französisch Adel isch hinder de Muuren a Hüüffe gläge. — Ha doch mänge dervo gkennt! Item, mir also dert yne, wüsset Dr, vo der lingge Syte. Mer hei zerscht nid welle, hei wohl gseh, daß es e Fallen isch. Aber der Diesbach het under den Ouge vom Chüng welle sy Sach gmacht ha. — Hö. Under den Ouge! I däm Ougeblick isch der Chüng scho under em Roß gsi. Di Landschnächte hein ihm scho di wyße Fäderen ab em Hälm gstrupft. Aber wolle, si hei se wider müeße la gah! Vüre gschrisse, 370 under em Roß vüre! Aber das het da ghouen u gstochen um ne-n-ume, i hätt Ech my Seel nümmen e Batze meh gä für ds Läbe vom Chüng. Aber er isch wider uf d’Füeß cho. Was wyter gangen isch, weiß i nid. Wenn me sälber es halbs Dotzen a der Gurgle het, mueß eine für sich luege. Stärns-Hagelsdonnerwätter! U z’ringsetum het es, sowyt me gseh u ghört het, no gchrooset u donneret, u hinder is isch Bitz für Bitz vom Schloß abe gheit. — Üses Gschütz isch is numen im Wäg gstande, me het nüt chönne mache dermit, wil der Chüng dervor düre mit der Rüterei agriffe het. Das isch üses Unglück gsi.

Item, uf eismal hei si zum Rückzug blaaset. Mer sy no lang nid drüber cho, wäm’s gilt, hei’s eifach nid chönne gloube. Me het o nümme gwüßt, wär befihlt. Der Diesbach — ja bhüet is Gott! — Chuum i däm Garten inne, het er eine gha, z’mitts dür d’Bruscht. — Hätt er is nume glost, mer wäre ne de ussenum i d’Syte; aber das het nid sölle sy!»

«Ja, und du! — Zum Rückzug blaasen isch bald. Aber wo weit dr use? Ds Schloßtor isch e Schutthuuffe gsi und z’ringsetum der Sumpfgraben und derhinder di Cheiserleche, sowyt me gseh het, nüt als Yse. Was isch da no gsi z’mache? Der Chüng het no nüt welle müsse vo Ergä; aber si hein ihm’s abzwängt, syni eigete Lüt. Und du isch’s uus gsi. — Gfange.

Donner, Donner! Isch das e 371 Schlacht gsi, e verfluechti; aber i wett nid, daß i se nid düregmacht hätti! ’s isch notti di schönschti, wo-n-i erläbt ha. So isch no nie gfochte worde wi i däm Park, so nobel. Wi nes Turnier im Große.»

«Abgfüehrt mit dem ganzen Ahang. Und i bi mit. Ha dänkt, sövel mängisch, wi-n-i mit ihm im Fäld bi gsi, lan i nid hurti von ihm. Und du sy si mit is derdüruus, über d’Bärge, gägem Meer zue. Dert unde hei si-n-is du no einisch erläse, und du bin i halt usgschoubet worde. Svizzero? Furt! Hei! Aber da het mi der Chüng no gseh und zueche grüeft. ‹Eh, Frisching! A11ez! Racontez au chevalier de Muline ce que vous avez vu à Pavie!› — Hei het er la brichte: ‹Tout est perdu sauf l’honneur.›»

«Das isch der Chünig Franz!» seit der Herr Chaschper. «Und du, was hei si du mit ihm gmacht?»

«I bi nen etwütscht, i d’Bärgen ufe. Und vo dert han i gseh, daß si mit ihm in es Schloß sy, ne vierschrötige Tutsch z’üsserischt uf nere höche Flueh, dert am Wasser. Lerici heißt’s... Ja, dert sitzt er jitz und cha am Fänschter i di blaui Ewigkeit use troumen und lose, wi’s dunde, a der Flueh, Tag und Nacht ruuschet. — Hinder däm Ma isch e Wält undergange. — Für üs o.»

No vil, vil het der Houpme Früschig gwüßt z’erzelle. Geng wider vo vornen a, dür di ganzi Schlacht use. Und wenn der Herr Chaschper alli di große Näme vo Gfallene zsämegrächnet het, so isch 372 es ihm vorcho, im Park vo Mirabello ligi ds ganz Rittertum begrabe. Das und der Chünig Franz im Kastell vo Lerici...! Wi het doch der Chlous Manuel im Herbscht gseit? «Du hesch für ne verloreni Sach gfochte.» Aber es blybt derby: ohni d’Treui cha’s kei Zyt mache.

So truurig und so trotzig, wi am andere Morge, isch der Ritter vo Müline no nie ga Bärn hei gritte. Und doch isch ds ganze Land i eier Früehligsherrlechkeit um ne-n-ume gläge.

Grad exakt, wi si’s bruucht hei, isch am Sankt Mauriziustag ds Wätter gsi. Ihreren es Dotze, di meischte vo Bärn här, hei sech mit dem Niklous Manuel uf em Frieswyl-Hubel troffe, vor em Kruzifix, wo d’Mönche vo Frienischbärg vor vilne Jahren uf der Paßhöchi hei ufgrichtet gha. Wi si’s gwanet gsi sy, het e jede vor däm verwitterete Heilandsbild ds Chnöi bogen und d’Chappen abgno. Ob der Landvogt vo Erlach das o gmacht het? — Er isch zerscht uf em Platz gsi, und drum het’s niemer gseh. Scho lang isch er da gstande, am Waldsoum, und het über ds Näbelmeer ewäg gstuunet, wo, vo der Morgesunne rot aghuuchet, alles bis a d’Schneebärge zuedeckt het. Dert, uf de fyschterblaue Hörner, het’s i rosige Schyn yne zwitzeret, wi wenn sech Stärnen uf de Gletscher versuumt hätte. Über allem e blaue Himmel — und e Stilli, nüt als der eiget Ate het me ghört.

Sobald di Manne binenandere gsi sy, hei si 373 eine, wo vo de Chriegszüge här gwüßt het, was e Schildwacht söll, zwüsche d’Tannen yne gstellt und sy nes paar Schybeschüß wyt weschtwärts i Waldsoum ga sitze. «Heit nid Chummer», het der Wächter zum Landvogt gseit, «i kenne Hirsiger.» — «Wär isch der Hirsiger?» — «He, der Abt vo Frienischbärg! Da chönnt is e Spion i ds Holz schicke.» — «Und wenn o?» — «Nei, es sött nid z’früech uscho.» — «Was heit dr da für einen uf d’Wacht gstellt?» — «Ganz e scharfe. Uf dä cha me sech verla.»

Einisch gsädlet, het me dem Niklous Manuel afa Bricht gä. Syni Büechli gange wi früschi Weggli und das nid nume z’Bärn. Me schryßi sech drum. Si blaasen i ds Fuür, daß es himmelhöch ufläderi.

«Ein Lied in Schilers Hofton, Meistergsang, inhaltend ein Gespräch zweier Puren, da der ein dem Eggen und Faber, als sie die Badenfahrt usgerichtet und wieder heimfuhrend, schenken, aber dem andren nit gesellig syn wolt.»

«Indem do kam von Bern der Bär,
der was großmechtig, feißt und schwer,
ouch kreftig, stark und fresen;
sie griffend beid einandren an:
374 Egg wollt die Meß ein Opfer han,
bracht fürher alt römisch Hefen,
darus da zoch er mancherlei
des alten Papistenplunders...
Der Bär wollt heilige Gschrift drum han
und Eggen Geschwätz nüt gelten lan.»

Ds Büechli wanderet vo Hand zu Hand. Bald hie, bald dert chlepft e flachi Hand uf mene runde Chnöi. Me lachet, und eine spöit vor Yfer j wytem Bogen i ds Miesch. «Ja», seit er, «das isch wider e Trääf! Das zündtet. Aber uf em Land ume, wo schier niemer cha läse, mueß öppis anders gah. Si hange wi Harz am Alte. Dert het’s üser Sach bös gschadt, daß di Katholische z’Baden obenuus gschwunge hei. Di Herre vom Chlyne Rat wüsse, daß si ds Landvolk no hinder sech hei.»

«Äbe», fahrt der Meischter Tremp furt, «sünsch hätte si sech nid trouet, der Haller zum Mäßläse z’zwinge.»

«Aber der Haller isch nid gwiche», seit der Schnydermeischter, «er het ds Prieschteramt nidergleit.»

Da springt der Niklous uuf und güggelet hinder mene Tannestamm vüre. Es blybt muusstill, bis der Roßtrapp über d’Paßhöchi isch und änen aben im Tannesuusen ertrinkt.

Der Venner Im Hag lachet und seit: «Mir hei nid dra dänkt, daß der heilig Maurizius e guete Gleitsherr isch für d’Ritter.»

«Mir wei ihm das gönne», meint der Niklous. «Wohi isch er jitz scho wider underwägs?»

«He wohi anders! Zum Chüng, zum Franz, ga nöte. U was bringt er ume? — Gueti Wort!»

«Lugene», donneret der Peter Stürler. «Me het’s wider gseh. Anderi müeße’s o erfahre, nid nume mir. Wo si ne vo Lerici ga Madrid gschleipft hei, het er ne bi syr Ritterehr — jawolle, bi syr Ritterehr — gschwore, er gäbi Burgund wider use. Und chuum hei si ne dadruufhi la loufe, seit er, är wetti scho halte, was er gschwore heig, aber syni Franzose gäbe’s nid zue. So sy si — so sy si!»

«Es isch schad», seit der Niklous, «daß er sech für settig Sache mueß z’schande ryte, der Müline, er wär e ganze Ma, er gäb e Schultheiß, wi kei zwöite.»

376 «Der Donner ja», git der Bärni Tillme zue, wo im Meien als Gleitsma mit dem Berchtold Haller a der Badener Dischputation gsi isch. «Hättet dir ne gseh, z’Bade! Bim großen Ufzug isch er als erschte hinder em Bischof vo Konstanz cho, und i chan ech säge: mir hein is dörfe meine! So isch kei andere Stand verträtte gsi. — Wi ne Herzog, ja, myseel, wi am Totetanz! Dir heit ne vo der rächte Syte gseh, Herr Landvogt. — Aber äbe! Hert hinder em Bischof! Und was mir Evangelischi von ihm z’erwarte hätte, wenn er uf e Schultheiße-Stuehl chäm...?»

«Potz Marter, nei, Manne!» hänkt der Meischter Tremp y. «Ds Erschten und Wichtigschte, wo mir jitze z’tüe hei, isch ds Usruume vom Chlyne Rat. Dir gseht’s ja: solang mir numen im Große Rat ds Mehr hei, chöme mer nid vorwärts. Si chönnen is alles verha.»

«Wi weit dir das mache?» fragt der Landvogt vo Erlach. «Solang d’Venner und d’Sächszähner der Chly Rat wähle, bringet dir das nid z’stand.»

«Äbe nid», git der Meischter Tremp zue. «Drum mueß das g’änderet sy. Mir, der Groß Rat, wei der Chly wähle, u das zwänge mer. Das grad zerscht.»

Der Niklous schwygt. Er dänkt, mit däm heige si sy Fründ no einisch nid dusse, er heigi vil z’vil Ahang im Große Rat. So syg’s de doch no nid, daß me settigi Verdienscht und settigi Fähigkeit 377 eifach chönnti lougne. Er schüttlet der Chopf, und syni Fründe merke, daß ihm di Sach nid gfallt.

«Gäbet zue», seit der Töni Noll zum Landvogt, «solang der Chly Rat nid uf üser Syten isch, wird z’Bärn nüt us der Gloubeserneuerung.»

«Dä möcht i o kenne!» überchunnt er zur Antwort. «Etweder, mir mache’s i der Ratsstube, oder de gange mer de no handtlecher derhinder; aber usgruumt mueß sy, und de tüe mer de Lüt dry, wi mir se bruuche, allne vora Euch, Herr Landvogt!»

Da schießt der Niklous zwäg: «Nüt! Vo däm wott i nüt wüsse! I ghöre nid dert dry.»

Es Glächter vom ganze Kreis antwortet ihm: «Wär de, wenn nid Dir?» ghört me druus use.

«Dir wäret e chummleche», seit der Im Hag, «da so us der sichere Landvogteistuben usen Öl i ds Füür schütte, und de, wenn’s gilt, ga Bärn ynez’cho und sy Ma z’stelle, da sötte de hurti anderi zueche!»

«Machet, was dr weit!» antwortet er, «aber es mueß mit rächte Dinge zuegah.» Mit däm geit der Niklous dem Waldsoum nah gäge Paß zue.

«Söll es o», ghört er no hinder sech säge, «söll es o. I weiß de scho ne Rank!» Es isch ihm, das sygi d’Stimm vom Tillme. Er het wohl gmerkt, i där Kuppele Mannen isch e Wille. Und wenn ihreren es Dotze ds Glyche wei, so lüpfe si di 378 schwärschti Türen us den Angle. Halb freut ne di chreftigi Etschlosseheit; aber der Müline! — Mueß es sy? Mueß i der bescht Fründ o no opfere? Das wott ihm nid yne. Nei, das hingäge nid... Aber es heißt nid vergäbe: «Wer nicht hasset um meinetwillen Vater und Mutter...» Mueß das sy? — Ja, mueß er sech zuegä, d’Wahrheit forderet ds Letschte. Schritt für Schritt sicher vorwärts. Da isch e Sterkeren am Wärk als weichmüetigi Möntsche. I gseh ja scho, i mueß sälber o no dra gloube, mueß sälber uf en Altar, sünsch isch es nüt. Wenn halt eine sym Volk zum Höchschte möchti verhälfe, darf er nümmen a sich dänke. Ds Läbe für d’Schaf, das isch Hirtepflicht und Hirtelos. Mit däm macht me d’Fähler vom lätzen Yfer ume guet. Üses wahre Läben isch ja änefür.

Währed er eso dänkt, luegt ne-n-undereinisch ds Heilandsbild vom Kruzifix aben a.

Der Näbel isch underdesse verfloge, und ds Bärnerland luegt der Niklous vo unden ufen a, stumm und still und doch mit mene heiße Begähre.

Hinder ihm lyt zwüsche de Tanne der zueverläßig Wächter und schlaft wi nes Murmeli. Er schlaft, bis d’Stimme vo dene Manne neecher chöme, wo usgmacht hei, si laje nid lugg, der Totetanz-Maler müeß i Chlyne Rat. Und wider wehrt er ab, si wüsse nid, was si-n-ihm da zuemuete. Aber i allem andere sy si eis, und ihre Handschlag isch wi nes Glöbnis a ds Bärnervolk.

379 Am Tag na der Ämterbsatzung steit d’Frou vo Mülinen a der Brüschtung vo ihrer Terrassen a der Junkeregaß und rüeft i undere Garten abe: «Was söll das gä?» Und e Mannsstimm antwortet: «Der Herr vo Müline het’s befole!»

«E settige Boum? Über und über voll Blueschtchnöpf? — Dä Boum blybt stah!»

Achs, Saagi und Seili blybe lige. D’Frou vo Müline bricht es Eschtli voll Blueschtchnöpf us der Chrone vo ihrem Channebireboum und geit dermit ufe. Vor der Stubestüre vo ihrem Ma wott nere schier ds Härz us de Fuege; aber si geit ynen und streckt ihm das Eschtli dar. Er het zum Fänschter uus gluegt, gseh, was da unde gangen isch und sech uwirsch gäge sy Frou gchehrt.

«Er mueß abe!» seit er sträng. «I wott ne nümme gseh. Über dä Boum isch der Manuel i mys Läben yne cho.»

Aber d’Frou Verena blybt fescht: «Er wott blüeje. Nie und nimmer hout men e Boum i der Bluescht um. Das bringt Usäge.»

Jitz isch’s gwunne, dänkt si. «Am Namittag de», git si zue, «nume daß i nid mueß derby sy!»

Und der Ritter antwortet mit nere spöttische Gränne. Was si het welle, het si. Numen es paar Stund. Meh bruucht er nid, für ume zue sech z’cho, und de isch er nere no dankbar. Si weiß es. Er bruucht sech de nid greuig z’sy.

Scho halbwägs wider zur Türe, chehrt si plötzlech um. Fyschter wi ne Wehrturm steit der Ritter z’mitts i der Stube; aber si förchtet ne nid. Si kennt das. I syr Fyschteri lyt o d’Guetmüetigkeit vo mene Turm. Si hingäge bringt, wenn’s sy mueß, mit Heiteri ne Turm zum Lache; aber i ihrer Heiteri brüetet der Haß. Si isch e Diesbach, si hasset d’Lutherei, und der allerletscht, däm si se chönnti verzieh, isch der Chlous Manuel. Es het e Zyt gä, wo si ne bewunderet het. Isch er öppe nid e schöne Ma gsi? Füür het er gha für alles Schönen und Guete. Ihre Chaschper het ds Gröschte von ihm erwartet, het ne wellen um sech ha und het ihm es Vertroue gschänkt wi sünsch niemerem. Si het ne-n-eigetlech dem Kätherli Früschig nid möge gönne; aber wo-n-er du zu de Neuerer abgschwänkt, d’Chilche vor aller Wält zum Gspött gmacht het und i Chrieg gangen isch und vili heimlech ghoffet hei, er blybi vor em Find, da het se d’Frou Kätherli afa duure. Si isch nere gärn 381 z’Hülf gange. Si hätte’s du no rächt guet zsäme chönne, di beide Froue. Het nid d’Frou Kätherli sälber ghoffet, me bringi ihre Ma wider änenume? — Aber da steit er ungsinnet wider z’Bärn. Chuum e Chräbel dervotreit het er. Und... das cha si-n-ihm no hütt nid verzieh, daß är ihrem Hansruedi uf em Schlachtfäld het dörfe d’Ouge zuedrücke. Sider hasset si ne. Es wär nid emal meh nötig gsi, daß er du no sy jüngschte Bueb isch ga Hansruedi toufe, eim so rächt i d’Wunden yne.

Das alles flackeret jitz i den Ouge vo der Frou Verena, wo si ganz frank uf ihre Ma zuegeit und ne-n-am Ermel zupft, er söll da cho sitze, uf dä Trog a der Wand. Si setzt sech uf syni Chnöi, rupft ne-n-am Bart und seit: «Du, Chaschper, wenn eine mir zum Fänschter y chunnt und i wirfen ihm nachhär d’Leiteren um, han i ne de dermit dusse?»

Da mueß der Herr Chaschper z’mitts i sym heilige Zorn inne lache. Si aber fahrt grad furt: «Wär’s nid gschyder, du würdisch ihn sälber überuus schmeiße, us dym Läben use, statt ihm no ne schöne, fruchtbare Boum z’opfere? Er isch’s nid wärt.»

Und jitz, wo der Herr Chaschper dasitzt, es bitters Lachen um ds Muul umen und doch d’Ouge schier agloffe, und keini Wort findt, chunnt plötzlech si ds Brieggen a. Chuum cha si no säge: «Daß me dir so öppis cha atue!»

382 Da sitzt er und stuunet i ds Lääre. Ja, es isch wohl vil. — Us em Chlyne Rat gsprängt, nadäm me sich sälber so mängisch für d’Stadt uf ds Spil gsetzt het!

Der ganz Halbtag ghört me sy schwäre Schritt i der Stube. Uuf und ab — uuf und ab.

Er weiß wohl, daß der Niklous Manuel nid ghulfe het, ne spränge. — Aber mitschuldig isch er doch. Isch nid är der Hetzer vo den Evangelische? — Hätt er mir gfolget! Wär er bi der Malerei blibe, so wär’s nid so wyt cho. E Tüüfelslischt hei si bruucht, hein es bsunders Gsetz usbrüetet, nume gäge mi, nume grad, für mi chönne z’spränge. Es dörfi niemer im Chlyne Rat sitze, wo nid z’Bärn i der Stadt gebore sygi. Daß i uf Brandis gebore bi, das het jitz müeße der Vorwand gä. — Statt graduse z’säge: Wär zum alte Gloube steit, darf nid im Rat sitze! — Jitz isch es uus und fertig mit dem Schultheiße-Troum, für geng! —

Und für ds Mäß voll z’mache, hei si der Hans von Erlach im Schultheißenamt bestätiget. Warum schüüche si dä nid? — Er het der Muet nid, mit der Chilche z’brächen und isch heimlech dem neue Gloube verfalle. I der eigete Familie weiß me nümme, wäm me no cha troue. Me isch bald allei — ganz allei.

Aber i will ne scho zeige, was e Ritter isch. Da dergäge hälfe ne keini Extra-Gsetzli. Settigi Gsetz stoßt men um, sobald si eim vor d’Füeß chöme; aber e Ma stoßt me nid um.

383 Der Ritter het bi däm Gedanke mit dem Fueß en eichige Schämel vom Boden ufgablet und im Boge dür d’Stuben uus gschmisse. Und du het’s gstillet.

Und wider isch es neus Jahr ufzoge. Der Schnee het e chalte Schyn i di nidere Stube gworfe, so daß me z’hinderischt uf de warmen Ofetritte no heiter gnue gseh het, für z’buechstabiere: «Die heilig christenlich Kilch, deren einig Houpt Christus, ist uß dem Wort Gotts geborn, im selben blybt sie und höret nit die Stimm eines Frömbden.»

So hei nämlech di zäche Schlußreden agfange, wo Rät und Burger vo Bärn ufgstellt hei für di großi Dischputation. Me het scho gseh, es git nid Rueh im Land, bis men einisch mitenandere z’Bode gredt het, was jitz eigetlech gälte söll. Di geischtleche Herre hei afange bald e jede gredt und ghandlet, wi-n-es se guet dunkt het, und ds gmein Volk het erscht rächt nümme gwüßt, was gälte söll. Was frommi Lüt gsi sy, die sy bim Alte blibe, und anderi hei gmeint, under em neue Gloube chönni eine der Hund abla, wo’s ne luschtig dunki. Drum het d’Regierung ihri zäche Schlußreden usgchündet und Bischöf, Äbt, Prieschter und Amtslüt gheiße ga Bärn cho, für z’ghöre, was sie derzue säge.

Frylech, d’Frou Tremp het nid derwyl gha, uf em Ofetritt settig Sache z’läse. Si het müeße 384 wärche, wi no nie, Bett mache, fäge, bache, heize. Zwüschenyne het si der Chopf dür ds Löufterli usegstreckt, für z’luege, ob si no nid chöme, ihre Brueder, der Pfarrer Zwingli, und syni Fründe. Me het ihm größeri Ehr wellen atue. Bim Stiftspropscht vo Wattewyl hätt er sölle Quartier näh, und der «Lamparter», der Herr Bartlome May, het ne bi sich welle ha; aber da het si ufbegährt, das fählti sech no, daß me nid emal bi der eigete Schwöschter sötti achehre! Ihre Ma het i dene Tagen o nid vil gschnyderet, und es isch besser gsi, sünsch hätt er no evangelischi Plätzen uf katholischi Hose gnäjt oder amenen altglöubige Herr der uf nes Reformationsmandat gschribe, wär weiß? Höch und nider het vor Religionsfieber e rote Chopf gha, vowäge jede het gmerkt: jitz chunnt’s uf d’Gnepfi.

Ändlech dunkt es d’Frou Meischteri, es gang öppis, und si luegt wider use. «Eh du liebi Zyt! — Es chunnt ja es ganzes Rüterheer d’Stadt uuf!» Ds Tremps wohne nämlech jitz a der Cheßlergaß, grediübere vo der Ankewaag. Bi hundert Roß wärfe d’Chöpf in ere Dampfwulke. Schier ohni Lärme chöme si i däm Schnee. Voruus sy’s Herren i dunkle Mäntel, hinde schimmeret’s vo ysige Sturmhuben und Harnische. Ja, wenn me d’Lüt i dene letschte Wuche het ghört rede, begryft me scho, daß en Uelrich Zwingli nid cha reise wi ne Handwärchsma uf der Walz. Sogar hie, i der Stadt, syn ere gsi, wo ta hei, wi wenn der Schnyder 385 Tremp der lybhaftig Tüüfel i ds Huus nähm. — Da isch er! Dä dert vornen i der Mitti. «Ueli, Ueli!» D’Frou Trempin isch scho i der Louben unden und fallt ihm um e Hals, chuum daß er us em Sattel isch. Wi lang het si ne nümme gseh! — D’Gaß het sech gfüllt mit Gwundrige. Jede wott doch zum mindischte der Zwingli gseh ha! Der Zug löst sech uuf. Allerhand Burger näme di geischtleche Herren in Epfang. Es sy aber o Papischte derby. Chnächte füehre d’Roß wäg. Und wil niemer Luscht het, no lang im Schnee umenandere z’stah, isch d’Gaß bald wider läär.

Nume d’Loube vor Tremps Hustüre wird nie ganz läär. Bis zum völligen Ynachten isch dert es Gständ und es Ynen und Use vo Gwunderigen und vo Lüt, wo zum Pfarrer Zwingli oder zu eim vo syne Fründe möchte, und vo settigne, denen undereinisch z’Sinn cho isch, si syge mit Tremps guet Fründ und chönnte dür ne Türspalt dä Zürcher cho aluege. Der Meischter Tremp findt afange für guet, die usez’muschtere, wo nüt i sym Husgang z’tüe heige. Da stoßt er i der Fyschteri uf eine, wo nid wycht, und e bekannti Stimm fragt: «Aber mi stellsch doch nid vor d’Türe?»

«I mueß wohl», antwortet’s us em Gstungg. «I mueß afange di cho frage für Obdach. Me chunnt i der ganze Stadt niene zueche, alli Wirtshüser sy voll bis under .» Ja, es isch es merkwürdigs Gfüehl gsi für e Landvogt vo Erlach, 386 daß er vo Huus zu Huus het müeße ga Quartier sueche. Sy eigeti Wohnung isch verliche gsi, d’Schwigereltere gstorbe. Ganz sicher hätt er i früechere Jahre Platz gfunden a der Junkeregaß, aber...! Und so isch er halt uf d’Suechi gange bi syne Fründe, wo gar nid dra dänkt hei, daß er i Verlägeheit sy chönnti. Dem Lienhard Tremp isch es gruusam z’wider, aber mit dem beschte Wille wüßt er nid wohi mit ihm. «Eh los, vori isch d’Frou Vogt da gsi! — He», brüelet er i d’Louben use, «isch d’Frou Vogt nümme da?»

Dä Name tuet dem Niklous Manuel d’Würkung vo mene Mupf, wi me ne-n-öppen eim git, für ne z’wecke. Frou Vogt! — Warum seit der Tremp nid: «Dy Muetter?»

Es geit nid lang, so het ne di alti bringi Witfrou am Ermel. «Chlöusi! Chlöusi! Es mueß mit Schyn scho öppis Bsunders gscheh, für daß mir enand wider einisch finde. Wohl frylech, chumm du nume! Für di han i scho Platz.» Und jitz gange si Arm in Arm d’Stadt ab. Di alti Frou het grüüslech Freud. «Jitz isch my Gwunder doch einisch für öppis guet gsi!» Si mueß geng wider lache, daß si mit mene Landvogt heichunnt — ihre Bueb! — «Eh du myn Gott!» — «Aber los jitz, Muetter», seit er vor ihrer Hustüre, «jitz mueß i my Sack ga reichen i der ‹Chrone›. I ha dert ygstellt. Begryf, es Roß cha me nid vo Huus zu Huus i der Stadt umeschleipfe.» — «Guet, so gang 387 gschwind, i will dr de währeddäm öppis zwägmache, du wirsch wohl Hunger ha, oder nid?»

Wo-n-er umechunnt und d’Muetter bi Liecht gseht, erwachet erscht rächt no mängs in ihm. Daß es e schöni Frou gsi isch, erchennt me geng no uf en erschte Blick. Und ihri Bruuchigi het uf allem Spure hinderla. Chleider und Husrat sy einisch schön gsi; aber jitz merkt me, daß Hans Schmalbart hie Husmeischter isch. Si hei sech bis tief i d’Nacht yne vil z’erzelle, und d’Frou Vogt wird geng läbiger und stolzer uf ihre Suhn. Si isch zwar bis jitz ganz na der alte Mode fromm gsi und het ihri Cherzestümpli vor ihrne bsundere Heilige brönnt; aber jitz, wo si ghört, was der Chlous vo dene Sache dänkt, isch nere das o rächt. «Es wird scho so sy», meint si.

Schier us em Hüsli cho isch si aber du ds morndrisch, wo der Niklous schön agleit i de Standesfarbe zum Vorschyn chunnt. Si meint, das sygi d’Landvogte-Tracht. — «Bhüet is nei», erklärt er, «aber i bi drum zum Usrüefer bi der Dischputation ernennt, mueß d’Lüt ufrüefen und Ornig mache. Da müeße si mi doch kenne!»

«Grad wi der Vatter sälig!» seit si eis Mal über ds andere. «Eh, wenn dä das no erläbt hätti!» Si cha sech nid gnue tue mit Luegen und Zupfen und Strychle, het Tränen i den Ougen und seit: «Ach Gott, er het eso bös gha i dene Löuferchleider u so grüüsli gnue müeße tue!»

«Es chönnt mir de o no so gah», antwortet er. 388 «mit rot und schwarzen Amtschleider wird eim vil ufglade!»

Am heilige Dreichünigstag hei d’Glogge Klerisei und Laie zur Dischputation i d’Barfüeßer-Chilche zsämegrüeft. Jitz chunnt der Chehr, großi Ouge z’mache, a Niklous. Sy Muetter wott mit. Was gschäch i der Stadt Bärn, wo si nid wetti derby sy? Ihre Gwunder isch bekannt. Nu ja, warum nid! Wenn si nume nid gmeint hätti, si müeßi sech schön mache, für näben ihrem Suhn d’Stadt uuf z’gah! Si, di Hübschi, aber halt doch alti Frou, chunnt ufgstrüblet, wi vor zwänzg Jahre di jungen umegloffe sy, wenn si ds Mannevolk hei wellen azieh. Und plötzlech geit dem Suhn es Liecht uuf, wo-n-ihm wehtuet. Isch das nid der Putz und d’Figur, wo-n-er, ohni’s z’wüsse, vor Jahren als Modell bruucht het, für di torächte Jungfroue z’male? — Bald scho merkt er, daß d’Lüt uf der Gaß däm kuriose Paar nacheluege. Er ghört der Spott nid, wo Altglöubigi underenand hei: «Potz Chueri, Välti! Stadt-Vogt u Landvogt wei ga d’Chilche verstelle!» aber er gspürt ne. Lueget mira! dänkt er und geit still und ufrächt mit nere-n-über e Chilchplatz. Ohni ihri Eifalt und, Gott weiß, villicht sogar ohni ihri Ytelkeit wär er nid, was er hütt isch. Het si einisch für ihn glitte, so söll si jitz o ihre Stolz uf ihn chüschte.

389 D’Herregaß isch schwarz vo geischtleche Herre. Nume hie und da schwümmt es farbigs Barett i däm Turbebruch. I der Chilchen inne sumset’s und surret’s und fägnäschtet’s. D’Lüt suechen ihre Platz. D’Presidänten und die, wo sölle rede, sitzen uf der z’mitts im Schiff ufbouete Brügi. Es isch nache, und jitz chunnt der groß Ougeblick, wo der Niklous Manuel mit syr lute, klare Stimm söll Rueh befäle — Herold dem Evangelium! Er het nid Zyt, dadrüber nachez’dänke, aber e heiligi Chraft wytet ihm d’Bruscht. I däm Momänt nimmt e Venner amene Stadtlöufer der Spieß und git ne dem Niklous i d’Hand (isch es ächt no dä vom Vatter?), er söll dermit popple. Er tuet’s, und es stillet.

Der Herr Vadian vo St. Galle, als erschte Presidänt, heißt di würdigi Versammlung gottwillchen und git dem Stadtschryber Cyro ds Wort, für ds Reglemänt z’verläse, und du chunnt der Niklous dra, für der Appäll z’mache. Vo den ygladene Bischöf antwortet keine; aber es sy anderi Kämpe da für se. Fascht wott dem Herold d’Stimm versäge, wo-n-er dem Ritter Chaschper vo Müline rüeft. D’Antwort chunnt vo ganz wyt här. Vor nere Süüle gseht me dem Ritter sy breiti Gstalt, z’mitts im Huuffe vo de Burger.

Ds morndrisch erscht fat di eigetlechi Dischputation a. No packt es ein, wo am Afang Alt- und Neuglöubigi gmeinsam ds ganz Sündebekenntnis, ds Vatter-Unser und ds Ave Maria i mächtigem 390 Chor ufsäge. Tönt’s nid hütt, wi wenn Heerhüüffe mit Roß und Wehr würden ufmarschiere?

Gschlagni drei Wuche duuret di geischtlechi Schlacht. Und si ändiget mit dem volle Sig vo der Reformation. Scho am Vincenze-Tag lüte si am Münschter vergäbe zur Mäß. D’Cherze zündten i ds Lääre. Niemer chunnt cho mitbätte.

Aber am Tag na der fyrleche Schlußsitzung geit alles, was Diesbach heißt und dem alte Gloube treu bliben isch, i ds Münschter vor e Diesbach-Altar ga chnöile zur Jahrzyt für alli Gstorbene vom Gschlächt, zum Trotz und für di Gstorbene glücklech z’pryse, daß si dä Tag nid hei müeßen erläbe. Z’vorderscht i der andächtige Schar chnöilet d’Frou Verena vo Müline, völlig versunke, bis plötzlech der Prieschter abbricht und zwüsche rotschwarze Mannen abgfüehrt wird. Und dert, zwee drei Gwölbböge wyter, steit er, o i de Standesfarbe, und wachet drüber, daß der Befähl vom Chlyne Rat i der Ornig usgfüehrt wärdi, der — Abtrünnig. Wi eine vo dene Landschnächte, wo-n-er so guet gstudiert und zeichnet het, wi agwachsen und wi us Erz g’gosse. Schöni, zarti Händ chrampfe sech um e Rosechranz, Mannshänd, wo mänge gwaltige Schwärtstreich ta hei, balle sech zu grimmige Füüscht. Daß doch di große Toten ufstüenden und der Schand chäme cho wehre! — Aber es blybt still under de Grabplatte, und di Läbige gange langsam und trotzig, wi d’Chrieger vo Marignano, us der Chilche. — D’Cherze sy glösche.

391 Tags druuf sitze Rät und Burger, für d’Bottschaft a ds Land ufz’setze. Z’mittag scho chunnt si i d’Löuferbüchse, und di rotschwarze Manne trage se-n-use, i di vier Himmelsrichtunge, di großi, di gröschti Bottschaft, wo je vom Bärner Rathuus usgangen isch. Us de Löufer vom Rat sy Gottes-Löufer worde.

I der Bottschaft isch aber o nes Todesurteil gsi — für d’Heilige-Bilder. Das het ygschlage, wi der Blitz. Wenn’s drum z’tüe isch, öppis zsämez’schla, so bruucht me’s de Bärner nie zwöimal z’säge. Langsam sünsch, warte si i settige Sache nid emal, bis fertig gredt isch.

Der Niklous Manuel het na der Sitzung mit syne Fründen i der «Sunne» z’Mittag g’ässe, wo ds Glöuf uf der Gaß losgangen isch. — «Was git’s?» — «Brönnt’s?» — «Wo?» — Nei, es rochlet alles i hälle Hüüffe dem Münschter zue — ga d’Götzen usruume.

Wo der Niklous uf e Chilchplatz abe chunnt, ghört me’s scho chrache, chlepfe, poldere. Und zu allne Türen uus chöme si mit Figure, Helge, Chrüz und allerhand Altarzier.

«Halt, halt! Nid däwäg! — Gang, lue!» rüeft der Landvogt vo Erlach dem Meischter Tremp zue, wo das Usruume hätti sölle leite. Me springt. Es git bösi Wort mit Metzgerbursche, wo zum alte Gloube stande, und nid vil fählt, so würd no Bluet fließen under de Chilchstüre.

Der Niklous Manuel cha no hälfen abmahne. 392 «Was chunnt ech z’Sinn?» wätteret der Tremp. «Was Familie-Stiftung isch, darf nid agrüehrt wärde!» Aber scho isch mängs Chunschtwärk, wo eine jahrelang dranne gschaffet het, i hundert Bitzen am Bode. Di ganzi Chilchen isch ei Stoubwulke.

«So han i’s nid gmeint!» seit der Totetanz-Maler. Und eine, wo rurret, befole syg befole, me well fertig mache, brüelet er a: «Tüet afange bi euch sälber usmischte, i eune Dräckseele, bevor dr weit d’Chilche putze!»

Bald druuf het der Landvogt Abschid gno vo syr Muetter und isch wider hei gritte. «Du gsehsch leid uus», het si-n-ihm gseit. «Fählt dir öppis?» — «Wyters nüt», het er g’antwortet. «Es het mer halt wider e Hieb gä, wi geng, wenn mi öppis achunnt vo der alte Liebi.»

«O, nid eini, wo dir öppis sieg, Muetterli. Jitz Dank heigisch, und bhüet di der lieb Gott!»

Z’Erlach isch der Landvogt i sy Turmstuben ufe gange, für i der Stilli wider so rächt zue sech z’cho. Da het er du under em früschen Ydruck vo syne Bärner Erläbnis di «Klagred der armen Götzen» gschribe, weniger für de zerstörte Chunschtschetze nachez’jammere, als für den Yferer vorz’ha, daß es no gfährlicheri Götze gäb als die, wo me mit Hammer und Pickel chönni unschädlech mache.

393 Es isch e Früehligstag gsi, wi me scho lang keine meh het erläbt gha, wo a der Straß ob Ortschwabe zwee Wäge ghalte hei, der eint mit nere graue Blachen überspannet, der ander byget voll Husrat. Warm isch es gsi, schier gar heiß, und d’Roß hei d’Chöpf la hange, o ds gsattlete Rytroß, wo der Fuehrme chehrium es zwölfjährigs Meiteli und en achtjährige Bueb mueß druuf lüpfe. Es vierjährigs Meiteli und es drüjährigs Buebli stöffelen im Gras umenandere, währed e jungi Göumere, wo ne Jährige sötti tröchne, ne Zwöijährige mueß under de Roß ewäg zieh. Das sy nid öppe Cheßler us Böheim, für das sy d’Chinder z’suber und der Husrat z’schön. Nei, es isch d’Züglete vom Landvogt vo Erlach, jitz Mitglid vom Chlyne Rat z’Bärn. Dert obe, am Bort, steit er und schnätzet an ere Haselruete. Ja, er het jitz scho erfahre, was es heißt, vorne dranne sy bi nere große Bewegung. Wenn er öppe gmeint hätti, er chönni na der Dischputation sy Löuferspieß dännestellen und hei ga regiere, so hätt er sech wüescht trumpiert. Aber er het’s ja sälber gseh: na mene Sig darf sech dä, wo gwunne het, nid uf ds Ohr lege. Jitz heißt es, sech rüehre! Me het ihm nümme Zyt gla, sech z’bsinne, ob er i Rat well oder nid. Das het sech vo sälber gä, und sithär isch er soz’säge nümmen us em Sattel cho. Di halbi Chlagred vo de Götze het er underwägs i de Wirtshüser ufgschribe. Ga Bade, Zürich, St. Gallen und Einsidlen isch er jitz scho gritte. Di ganzi Zsämeruumeten und ds 394 Ypacke z’Erlach het er syr tapfere Frou müeßen überla. Si het gar nid derwyl gha z’briegge. Erscht dä Morge, wo si zum Hoftor usen und under d’Blache gschloffen isch, het es se du möge. O Herrjeses! — A mene settige Tag ga Bärn yne fahre, vom Bärg ob em See i d’Stadt yne, für... ach Gott, ja, wär’s wüßti, was eim da wartet! Es het se dunkt, no nie sygi der See so blau gsi wi hütt, no nie d’Wält z’ringsetum so schön. Zäntnerschwär isch es nere-n-uf em Härz glägen und het nid welle wyche: das sygi nid nume der Abschid vo Erlach, es sygi ds Scheiden us der glückleche Zyt vo ihrem Läbe, jitz heig si ne de nie meh so ganz für sich, ihres Sorgechind, ihre Chlous.

Truurig isch er näbem Wage här gritten und het sälber müeße verbyße, wenn er se hinder der Blache het ghört briegge. Ds Rede hei si ganz la sy und Gott im Härze danket, wenn d’Chinder Freud hei gha dranne, daß ds Holpere vom Wagen ihres Singe gschüttlet het wi nes Röndlesib. — Eis Guete het’s, daß ihm so wenig Zyt für sich und syni Lütli blybt: er chunnt jitz o gar nümme derzue, Längizyti z’ha na der Malerei!

Langsam geit er ob em Bort dem Waldsoum nah, im Schatte vo prachtvoll junggrüene Bueche, bis a Zipfel vüre, wo i d’Matte vüresticht, in es Bluememeer vo Margriten und Esparsette. Und dert sitzt si mit dem Jüngschten a der Bruscht. — O Gott! Da isch es ja wider! Da packt’s ne, wi 395 no sälte. — Di Madonna im Buecheloub, i de Blueme, im blaue Himmel!

Undereinisch schlat si d’Ougen uuf zue-n-ihm und fragt mit mene herbweiche Ton: «Dänksch du o no mängisch a mi und d’Chinder?» Der Dolch vo mene Landschnächt gieng ihm nid scherfer i d’Bruscht als dä Vorwurf. No nie so gruusam isch es vor ihm ufgstande, das furchtbare Gspänscht: das o no — das o no muesch dra gä! Er het sech scho so tief i ds Wort Gottes ygrabe, daß er weiß: «Wer nicht absagt allem, das er hat, kann nicht mein Jünger sein.» — Allem! O däm, wo-n-ihm der lieb Gott sälber i d’Arme gleit het. — Wenn’s halt wägem Ganze sy mueß!

Duuch und doch e chly bitter seit er: «Wenn du wüßtisch, was es mi choschtet, di alben allei z’la! — Häb no chly Geduld! Es besseret jitz de bald. Wenn de ds Gröbschten überen isch, so chan i de wider meh daheim sy. I mueß ja de, scho wägem Chorgricht, wo si mi dry ta hei.» Aber er weiß ja wohl, daß das nid wahr isch, daß er sälber nid so rächt dra gloubt.

No ghört men es Chehrli nüt als ds Chüschele vo de Buechenescht im warme Föhnluft. Und du seit er: «Lue, mer diene halt an ere große Sach, an ere ganz große! Die wott üs ganz, mit allem, was mer hei. Bis dahi het me gmeint, das welli säge: alls la ligen und i ds Chloschter. Jitz weiß me’s besser. Es wott säge: gloube. Gloube, daß es da düre mueß, gloube, daß Gott das nid lat umcho, 396 wo-n-er eim gschänkt het, wenn halt syni höchere Plän ’s höische. I weiß jitz, was gloube heißt. Gloube cha wehtue, wi sünsch nüt dem natürleche Möntsch cha wehtue. Wenn me weiß, daß Gott ’s eso und nid anders ha wott, und gang’s hundertmal gägen alle möntschleche Verstand. Aber der Gloubeslohn isch de o dernah!»

Und wider blybt’s still. Er gseht wider ihri schöne längen Ougehaar glatt ufligen und weiß: das isch der Usdruck vo der Resignation. Si bruuchti nid emal no z’säge: «Du wirsch wohl rächt ha.» — Ach, wenn’s nume nid so truurig tönt hätti!

«Es chunnt nid uf das a», antwortet er. «Me mueß lehren errate, was Gott ha will. Für das mueß me ds Ghör übercho. Du muesch di dadruuf lehre verla, de cha’s dir nie fähle!»

Si zuckt liecht mit der Achsle, wigglet ihres Chindli y und seit: «Mer sötte dänk wyters.»

Der Niklous hilft nere-n-uuf und lat se voruusgah. En Ougeblick blybt er zrück und luegt dür ds Buecheloub i blaue Himmel ufe. Wort macht er keini; aber alles in ihm seit: «Gäll, du machsch es nid z’sträng mit is?»

Der Summer het no kei Rueh bracht. An allen Orte het’s Widerstand gä, und der Ratsherr Manuel het mängisch zwöi-, drümal i eim Monet über Land müeße. Bsunders im Oberland het’s grumoret. Dert obe hei si gmeint, wenn d’Mäß abgschaffet sygi, so bruuchi me dem Chloschter z’Inderlachen 397 o kei Zähnte meh z’zalen und hei scho gjuheiet, bis si verno hei, ds Chloschter sygi bvogtet, es chöm e Vogt vo Bärn ufe, und jitz müeß me däm zähnten und zeise. Potz Mord, het das e Lärme gä! Wi ne Füürlouf isch es dür d’Täler gange, bis ga Guettannen ufen und i Stächelbärg hindere. Da welle si de o no nes Wort derzue säge, het’s gheiße. Si hei ds Chloschter gstürmt und gfrässen und gsoffe, meh als yne möge het, nume daß dene vo Bärn nüt vürblybi. Und wo me z’Bärn nid nahgä het, hei si a mängem Ort ihri Pfarrer zwunge, wider d’Mäß z’läse.

Bsunders giechtig worden isch es, wo du d’Underwaldner über e Brünig cho sy, für mit de Hasler der alt Gloube cho z’rette. Füürhörner und Sturmglogge hei ds Volk zsämegrüeft, für ds ganz Oberland vo de Bärner z’befreie.

Aber der Bär isch nid uf der fule Hut blibe. Änds Wymonet het me ds Banner a der Chrüzgaß ufpflanzet und di treue Dörfer ufbotte. Churz vorhär isch der Ratsherr Manuel Venner vo Gärbere worde, und jitz het me ne ga Thun gschickt als Platz-Kommandant.

Wär cha’s der Frou Vennerin übel näh, daß si zue-n-ihm gseit het: «Isch jitz das dy Sach?»

«Es wird wohl!» het er g’antwortet. «Uf ds Handwärk, wo eine trybt, chunnt’s i settige Zyte nid a. Me bruucht Manne, wo ds Härz derzue hei.» Zum erschtemal sit der Schlacht a der Biccocca 398 het er wider der Harnisch umgschnallet und isch uf sy neue Poschte gritte.

Jitz het e ganzi Stadt zue-n-ihm ufgluegt, wi zu mene Retter i der Not. Si hei Angscht gha, wil ds Grücht gangen isch, d’Oberländer und d’Underwaldner welle zsämethaft d’Stadt Thun überfalle, und me het afange gwüßt, wi’s cha gah, wenn d’Lüt sech ybilde, si müeße d’Religion mit de Halparten und Schwärter vor em Undergang rette. Armi Stadt! Der Venner Manuel isch jitz Bärn gsi, und vo Bärn het men alles erwartet.

No am glychen Aben isch er de Wehrgäng nah, alles ga muschtere, wi vor zwöiefüfzig Jahren en andere Bärner z’Murte. Wo-n-er im Vernachte wider zum Schloß ufe chunnt, steit ihm e mächtige Kärli uf neren änge Stägen im Wäg, «Grüeß di, Chlous!»

«Was machsch du hie?» antwortet er sym Schwager Hansli. «Warum bisch du nid z’Fryburg äne?»

«Weisch du nid, daß es sit Morgarte Schwyzerbruuch isch, Verbannete z’erloube, daß si für d’Heimet ds Läben ysetze, wenn si i d’Not chunnt? I ghöre zu Bärn und wott zu Bärn. Ha jitz e Bitz Wält gseh, vo der Normandei bis ga Rom, und niene gfunde, was Bärn eim sy cha. Leg mer uuf, was 399 d’ witt, aber läbig bringet dr mi nid wider über d’Gränze, Und wenn eine mir wider zum Burgrächt cha verhälfe, so bisch du’s.»

Di Sach het dem Venner gä z’dänke. Er het der Hansli wider vor sech gseh, wi-n-er sy Muni d’Stadt ab füehrt, und ds ganz Sünderegischter, wo dä Schwager d’Heimet gchoschtet het, louft ihm nah-ti-nah dür e Chopf. Es isch e furchtbare Kärli. Aber wenn so eine Heiweh überchunnt und zu dene zrück wott, wo ne-n-uf der Strecki hei gmacht z’brüele!

«Hansli, uf Ehr und Gwüsse, warum wottsch ga Bärn zrück? Was hesch im Sinn?»

«Nüt anders.» Er hout mit der Fuuscht uf e Tisch. «Es git numen eis Bärn, u zu däm ghören i. — Bärn-Burger oder verrecke!»

Am andere Morge sy der Anton Bischof und der jung Ratsherr Jakob Wagner mit dem Schütze-Fähnli vo Bärn agrückt, dreihundert Manne. Dä Bischof isch o Metzger gsi und ganz vo der glyche Währig wi der Hansli Früschig. Und jitz, wo der Venner Manuel der Bischof fragt, ob er sy Schwager well mitnäh i ds Bödeli ufe, chunnt du no uus, daß der Bischof under ds Hanslis Kommando bim Chünig Franz gstanden isch. Das het emel o tätscht, wo die sech d’Hand gä hei!

«Mer wei nid uf se warte», het der Bischof 400 gseit. «Mer wei se ga usnäh!» Und sobald das Wort uscho isch, het es um e See ume gstillet. Das Fähnli het sech ygschiffet und isch mit Juhee derdüruuf gfahre. Bi der Wyßenou hei si gländtet und sy stracks uf Undersee zue marschiert, wo d’Oberländer und meh als tuused Underwaldner gläge sy. Me het verno, daß vo Bärn här der Schultheiß von Erlach mit dem Houptbanner, füftuused Mannen und vilem Gschütz nacherücki, und das het de Houptlüte vom Schützefähnli d’Geduld gno. Si hei der Gugger im Lyb gha, allei fertig z’machen und hei grad druuflos welle. Jitz sy du da Underhändler gsi vo Luzärn und Basel. Die hei den Ufrüehrer wellen us em Lätsch hälfen und hei d’Bärner gwarnet, was nen o z’Sinn chömi, mit däm Hüüffli welle di zächefachi Übermacht az’gryffe? Aber si sy a di Lätze cho. «Dreihundert, wo wei Ornig ha, mache meh uus als ihrere dreituused mit schlächtem Gwüsse!» antwortet der Ratsherr Wagner, und nam Ynachte het di zächefachi Übermacht für guet gfunde, ihres subere Gwüssen über d’Aare z’rette, i ds Chloschter Inderlache. Das hei d’Bärner gmerkt und sy ne nache. «Wartet!» befihlt der Toni Bischof. «Dene wei mer!» Er schickt der größer Teil vo syr Mannschaft der Aare nah, di oberi Brügg ga bsetze, nimmt der Hans Früschig, der Jakob Wagner und zwölf handfeschti Manne, ds meischte Metzger, zue sech und seit: «Jitz wei mer ds Schaaltier abla!» Si schlyche zum Chloschter, wo d’Ufrüehrer, sowyt si nümmen am Suuffe sy, hinder sichere Muure 401 schnarchle. Üsi Manne sueche der gäbigscht Platz, wo alli füfzäche mitenand über d’Muuren yne chönne, und du — eis, zwöi, drü, übere! Wi der Gideon uf d’Midianiter, gange di paar Bärner uf d’Ufrüehrer los. Facklen und Chrüeg hei si nid mit, wi d’Jude, aber brüele tüe si wi füfzäche Leue: «Nache! Nache, Bärner! — D’Böswichte flieh! Harhar! — Harhar!» Und damit es o no ghörig tschäderi, verschla si dene Helden ihres Trinkgschirr.

«Mordio! Hälf Gott! — Der Tüüfel, der Tüüfel!» möögge di überrumpleten und fahre wi d’Hase hie use, dert use, Hals über Chopf dervo. D’Nachtfyschteri hilft nen über ds Bödeli, aber nid über d’Aare. Über d’Muuren ewäg brüelet ne der Hansli no nache: «Nei, nid der Tüüfel, nume der Früschig-Bock.»

Bald druuf isch ds Bärn-Banner agrückt und het di reuigen Oberländer uf d’Chnöi bracht. Die, wo se-n-ufgreiset hei frylech, die het me, ganz wi hüttigstags, us ihrne Versteck müeße ga vüresueche. Hinder em Hag x x mache, das cha jede; aber ga vorne dra stah, wenn’s chlepft, das isch öppis anders! Me het se-n-aber doch du erwütscht und di böschte Brüelinen um ne Chopf chürzer gmacht.

«Und jitz?» fragt der Venner Manuel sy Schwager, wo si uf em Heiwäg dür d’Stadt Thun marschiere. «Dank heigisch», antwortet er, «jitz bin i ume, wo-n-i highöre.» «I Gnaden agno», hätti no derzue ghört; aber das z’säge, het er dem Schultheiß 402 von Erlach überla, wo näben ihm gritten isch. Mit dem Banner isch er z’Bärn ymarschiert und du o ne brave Bärner blibe.

Uf em Heiwäg het me Zyt gha, mitenandere z’rede. Jitz, wo-n-er wider feschte Boden under de Füeß gspürt het und sogar e Müglechkeit, sech syr Vatterstadt nützlech z’mache, sy dem Hansli Früschig syni Gedanken über sys strube Soldateläbe wäg zrückgsprunge, i di sunnige Tage vo de Buebejahr. Da het eis Wort ds andere gä, und wo der Venner Manuel fragt: «Läbt eigetlech di strängi Jumpfer Löubli no?» antwortet ihm der Schultheiß: «Bhüet is ja! Si wird bald achtzgi sy. Si macht amene Brueder d’Hushaltig z’Ferebärg oben und chunnt albeneinisch uf d’Egg vüre cho luege, öb der Rouch vo der Stadt Bärn no nid ufgangi. Si begryft nid, wo der Füür- und Schwäfelräge blybt.»

«Ja, ja», seit der Meischter Tremp i ds Venner Manuels Stube, wo der Wintersturm d’Fänschter erhudlet, zum Hans Früschig, «wenn me’s uf de Niere het, so rytet me nid ungstraft i der Wält umenandere.» Und d’Frou Kätherli hilft ihm: «Äbe, i säge’s o. Und de sy mer de no so dumm dranne mit dem Doktere, sitdäm si der Herr Anshälm vertribe hei! Bi de Chloschterbrüeder trouen i mi nümme zueche. Das chönnti de no lätz usschla.»

Im Husgang unde seit der Früschig zum Tremp: «Er gfallt mer nüt, er wird eso fromm!»

403 A däm «fromm Rede» vom Venner isch der Schwager Hans sälber d’schuld. Wenns na ihm gieng, müeßten alli Pfaffe z’totgschlage sy, und da probiert de albe der Niklous, ihm darz’tue, daß mit däm niemerem ghulfe wär.

Ds still Ligen isch nid dem Venner sy Liebhaberei. D’Frou Kätherli mueß scho froh sy, wenn si ne-n-emel i der warme Stube ma bha. Aber uf em Ofe hocken und Trüebsal blase... m’m. «Kätherli, bring mer der Spiegel!»

«Ja, der Spiegel.» — Er überchunnt ne. Me mueß ihm der Wille tue. — «Und jitz no..., aber nei, das mueß i sälber ga sueche.» Er rütscht scho vom Ofetritt abe.

«He, afange ds Chischtli mit de Farbe.» — D’Frou Kätherli trouet ihrnen Ohre nid. — «Und dobe, weisch, es sy da no dere herthölzige Brättli, i glouben uf em Chleiderschaft obe.»

Wo si umechunnt, het er wahrhaftig der Sametrock annen und der Pelz und uf em Chopf ds Barett.

404 «So, Dank heigisch! Jetz löjt mi i Rueh!» Währed allem däm sy d’Chinder ynen und use gstürmt, für ihri Gwundernase z’fuettere. — «Use jitz! Der Ruedeli mira cha da blybe. — Wenn d’di wottsch still ha. — Gib ihm Papier und e Bitz Rötel!»

Währed der Chly am Boden afat uf sym Papierbogen umechrible, geit der Vatter drahi, sys Gsicht z’studiere. Di große, truurigen Ouge, d’Backechnoche. Hm. D’Nasen isch schmal und läng worde. — Wi der Zeiger von ere Sunnenuhr! — Ja, ja, das chunnt jitz halt. Es chunnt. — Einewäg. Me blybt nid uf halbem Wäg stah. Was Opfer forderet, git nid ab, bis es alles het. — Ja, i gibe dir alles. Der ganz Räschten o no.

Na mene Chehrli seit er zum Buebli, wo vor Yfer vergißt, daß der Vatter da isch: «Gib Gott, was Gottes isch, oder la d’Händ dervo, sünsch geit’s dr de wi mir! Es wird dr z’stark, es frißt di, und du muesch dranne stärbe.»

Was versteit dä füfjährig Bueb dervo? Er lost aber o gar nid druuf, er isch’s gwanet, daß der Vatter mängisch lut dänkt und gar nid begährt, daß men antwortet.

Der Bueb chnorzet und zeichnet druuflos. Der Venner luegt ihm zue, tuet e furchtbare Süüfzer und nimmt d’Arbeit wider uuf. Nid für lang. Er lähnt sech zrück, luegt i ds Lääre. Du chehrt er sech ab, stützt d’Ellbögen uf d’Lähnen und ds Gsicht i d’Händ. «Gott im Himmel! — Wär das ma erlyde!» 405 Da sy si um ihn ume, d’Frou und d’Chinder, und wüsse nid, was uf se wartet. Er chunnt, steit vor der Hustür und het scho d’Fallen i der dürre Chnochehand, dä, wo-n-er einisch de Bärner zur Warnung a d’Wand gmalet het. — Und doch mueß düreghalte sy. Es mueß, es mueß! — Gloube! — Gloube! — Gloube! — Nüt cha eine so nachenäh wi gloube. Aber i la nid dervo. Vor allem andere mueß jitz grettet sy, was mer agfange hei! — Es steit nid guet. Mer hei gmeint, es sygi sicher, wo z’Inderlache ds ganz Volk vor em Schultheiß uf de Chnöie gsi isch. — Aber es muttet scho wider. I der ganze Schwyz. Di Schriftglehrte gäbe nid nah. Me hetzt und hetzt, und jitz lyt es i de Hände vo de Gwalthaber, vo dene, wo meine, si müeße d’Religion mit de Halparte rette. Das isch hienachen und dertnache ultima ratio. — Bis scho nume di Beschten uf üser Syte begryffe, was es bruucht: ds Wort mueß Fleisch und Bluet übercho. Löufer bruucht’s, wo sälber ds Wort sy mit ihrem Läbe, wo nid nume ds ybundenen Evangelium i ds Land use trage. Schicket Löufer, wo’s i sech hei!

I däm Wyterspinne chunnt der Venner vo eim i ds andere. Was ihm syni Fründe chöme cho brichte, nimmt ihm alli inneri Rueh. Es sy z’vil Hitzchöpf a der Arbeit. Er sött wider i Sattel chönne. Den andere trouet er nid zue, daß si der Wäg finde. Und eis geit ihm geng und geng wider dür e Chopf: Der Chaschper vo Müline het sech wider i Dienscht vo der Stadt gstellt. Eigetlech 406 freut das der Niklous. Es isch nid rächt gsi, daß me ne-n-us em Rat gstoße het. Das isch Buebebärg-Geischt, daß er sech trotz allem lat la bruuche, Rittergeischt. Es isch halt doch öppis dranne! Dem neue Gloube diene wird er scho nid; aber wär weiß, het er der Rank ume gfunde zur Stadt, so findet er villicht o wider eine zur alte Fründschaft.

Bi däm Gedanke stillet’s wider e chly i ds Niklouses Bruscht. Er fat a Farbe ryben und luegt i Spiegel, für der Ton z’finde. Das sötti no fertig wärde. Es git nid so nes schöns Andänke, wi ds Bild, wo-n-er us em Gedächtnis vo sym Vatter gmalet het, das da vom andere Löufer. Aber me mueß sech derzue ha. E Löufer weiß nie, wenn er sy letschte Gang tuet. Und i ha no ne wyte Wäg vor mer. Gottes Bottschaft nid nume vertrage, se läbe, daß si’s merken und lehre gloube. Me sötti chönnen alt wärde. Aber das schmale Gsicht da im Spiegel gseht nid dernah uus. Drum pressiert’s.

Nah-ti-nah het der Venner glehrt, sech i ds Stillha ergä. Er het o zum Male di inneri Freiheit wider gfunde; aber es isch nümme ds Glyche gsi, wi vor nüün Jahre. D’Gloubeserneuerung het Chopf und Härz völlig i Bschlag gno. D’Visionen us der heilige Gschicht sy verfloge, Stift und Pänsel sy zu Waffe worde für e Kampf gäge di alti Chilche. Der Niklous het das gspürt. Der Trib zum Schönen isch nümme da gsi, und das, zsämethaft mit der Sorg um d’Zuekunft vo Frou und Chinder, het ne völlig z’Bode gschlage. I der Neujahrsnacht 407 isch es ihm so schwär worde, daß er gmeint het, er müeßi drann ersticke. — «Der Alt isch am Verände, er cha nümme läbe! Ds Opfer isch z’groß gsi», seit er wi us mene Troum use. D’Frou het’s nid sölle ghöre. Und wo-n-er se ghört schluchze, erwachet er us däm Versunkesy. Wi i mene Chlupf luegt er se-n-a, und du ryßt er sech zsäme, schnellt uuf und seit: «Aber es isch e Neue da, e Junge, wo nid stirbt!»

D’Frou Kätherli verfolget ne mit Angschtblicke, wi-n-er da so i der Stuben umelouft. Si chunnt nid drüber, ob er verirret isch, und es würd se nid wundere, wenn er plötzlech würdi zsämebräche.

Aber er bricht nid zsäme. Ganz e neui geischtigi Chraft isch in ihm usbroche, wo ne treit und der bräschthaft Lyb mitryßt, daß er mueß.

Der Venner hört uuf umenand loufe. Er blybt vor syr Frou stah und seit mit aller Zueversicht: «Mach dr nid Chummer, es chunnt wider guet!» Und du geit er ga abligen und schlaft i ds neue Jahr yne.

Ds neue Jahr bringt di alti Not vom Land. D’Eidsgenosseschaft chrachet i allne Fuege. Kei Stadt, wo nid Yferer Holz i ds Füür trage. Di altgläubige Ständ schließen us Angscht um ihri Religion e Bund mit dem Chünig vo Ungarn gäge Zürich und Bärn. Z’Schwyz wird en evangelische Pfarrer bi läbigem Lyb uf em Schyterhuuffe verbrönnt. D’Underwaldner, vo der Tagsatzung usgschlosse, chöme grad z’trotz ga Baden und dröie 408 mit Gwalt. Si wei e Vogt i ds Freiamt setze. Dem Zwingli ryßt d’Geduld. O är gseht kei anderi Rettung meh für di evangelischi Sach als Waffegwalt. Zürich und Bärn müeße zsämespanne, de möge si’s. Im Rathuus z’Bärn isch me nid für ne Chrieg gägen Eidsgenosse z’ha. Der Ritter vo Müline warnet: «Dänket a Brueder Chlous! Dänket a Tag vo Stans!»

Das tönt bis i d’Chrankestuben a der vordere Gaß. Was chrank? Wenn d’Eidsgenosseschaft i Gfahr isch! Der Venner Manuel lat alles lige, geit — Gott weiß, wohär er d’Chraft nimmt — uf ds Rathuus und steit, Syten a Syte, mit dem Chaschper vo Müline für e Friden y. Me trouet synen Ouge nid. — Die Zwee! — Aber es isch kei Trug. Da stande si, der eint chärngsund und mächtig, der ander fascht nume Hut und Bei und .

Underdesse chunnt Bricht über Bricht vo Zürich, me well nid warte, bis di Katholische no meh Zuezug überchöme, im Freiamt standi me scho uf Spießlängi anenand. Es mangli numen e Pick, und de syg der Tüüfel los. Das darf nid gscheh! Der Schultheiß begährt uuf mit dem Züügherr: «Mira lueget, wi Dir fertig wärdet! Wenn no nes Wort zum Fride söll gredt wärde, so mueß es jitz gscheh. Mir ryte.» Es isch nid zum gloube; aber dert sitzt wahrhaftig der Venner Manuel näbem Ritter vo Mülinen im Sattel. Er lachet und seit de Lüt: «Warum sött i nid? Di früschi Luft tuet mer wohl.»

409 A de langsame Marschcolonne vorby traabet der Schultheiß mit syne Chriegsrät dem Aargou zue.

Dert äne gseht me Landshuet zwüsche de Böum. Der Ritter und der Venner dänken a vergangeni Zyte, a verflogeni Tröum, zerschlageni Hoffnunge. Es tuet beidne weh, daß si so wyt usenand cho sy. Deschto dankbarer sy si, daß si i der Treui zum Land sech umegfunde hei.

Chuum vo Bärn furt, sy si i Räge cho, und es het nid ufghört schütte, bis si flotschnaß und todmüed z’Länzburg a Schärme cho sy.

Na dreine Tage tuet ds Wätter wider uuf, und d’Sunne luegt zwüsche verrissenem Gwülk uf ds Rüüßtal abe, wo d’Bysen uf em überryffe Gras schöni Wälle zieht. Wo blybe d’Bure? Warum mäje si nid? Der Heuet sötti scho übere, ds Heu under Dach sy! D’Gäged isch tot. Statt mit Sichlen und Sägesse, stande si mit Spießen und Halparten i große Hüüffe bi Chappel und z’Brämgarte, für enand ihre Glouben ufz’zwänge, und d’Roß, wo Heufueder sötten ytue, zieh grobs Gschütz und Bänne voll Munition bärguuf.

Aber no git’s Manne, wo wyter gseh als di ergellschterete Glehrte. Ob Chappel redt under mene Bireboum der Landammen Äbli vo Glaris dem Pfarrer Zwingli i ds eidsgenössisch Gwüsse. Dem einten isch d’Eidsgenosseschaft wichtiger, dem andere d’Reformation. Me weiß no nid, wo’s use wott.

D’Bärner stande bi Brämgarte. Wenn si no ne Schritt neecher gäge Chappel chömen und mit de 410 Zürcher zsämehänke, isch di evangelischi Sach grettet. — Aber d’Eidsgenosseschaft? —

Di Herre vo Bärn löj sech o zueche. Rede mueß me mitenand! Der Herr Chaschper vo Müline rytet der Bärg uuf, und hinder ihm här chunnt mit den andere Chriegsrät der Venner Manuel. Der Herr Chaschper het still. Dert, am Bärg obe, zwitzeret’s vo Waffen und Harnische zwüsche de Böum — und dert unde, gäge Baar zue, o. Es dampfet und rouchnet und sürmet i de Lager, und dert, wyt äne, glänze d’Schneebärge vor em blaue Himmel. Wi schön doch das Land zu syne Chinder redt! Gspüre si das eigetlech nid? Was seit de dä, wo das gschaffe het, zu dene Heerlager? — Wenn doch nume die, wo da öppis z’säge hei, sech wette d’Zyt näh, der Chopf ufz’ha und das herrleche Land az’luege!

Uf der Gränzmarch zwüschem Züribiet und dem Zugerländli steit e großi Gebse voll Milch. Eine vo de Zürcher Vorposchte schnätzet Brot dry. Evangelischi und Katholischi lige drum ume, fische Bröche druus, houe sech mit de Löfflen uf d’Finger, und ihres Glächter löökt geng meh Lüt zueche. Und die sötte jitz ufenandere z’dorf mit Halparte, für ihre Gloube z’rette?

Der Ritter vo Müline lachet und seit: «Wi ne Näschtete jungi Hünd, wo us der glyche Chachle frässe. Es fählt nid vil, si schläcketen enand no d’Schnöuz und d’ Gfrääser ab.»

411 Es chömen ere geng no meh derzue. Es isch niemerem drum, sech z’verhoue. Fragti me se, so überchäm me zur Antwort: «He z’Donner o, für was sötte mir enand d’Grinde verschla? Sy mir nid mitenand im Mailändischen äne gsi? Dert hei mer zsämegha und sy fürenand ygstande. Dert hei mer mit- und fürenand dem Tod i d’Ouge gluegt. Üs bringt ekei Pfaff derzue, enand z’verhoue!»

Und bi dene paar Löffelhieben und Milchsprützer isch es blibe. Na vilem Hin- und Härrede hei d’Befählshaber chönnen eis wärde.

Am vierezwänzigschte Brachmonet het men uf beidne Syte di gladene Kanonen i ds Blauen usen abgfüüret und isch mit Singen und Juheien usenand gange. Wo di Herre vo Bärn abryte, begägne si hienache Brämgarte dem Banner, wo zur Schlacht ufmarschiere wott.

Jitz isch es z’beidne Syte vo der Rüüß uf de Matte läbig worde. D’Sichle hei im Sunneschyn blitzet und d’Wetzsteine pfiffe. D’Bärner und d’Zürcher hei o pressiert, für daheime no ga z’heue, wo’s nid scho vo Wyber und Chinder isch gmacht worde.

«Wi hesch es jitz? Masch’s no erlyden im Sattel?» fragt zwee Tag druuf der Herr Chaschper sy wider gwunnene Fründ, wo si vo Länzburg ufbräche.

412 «Es geit, es mueß!» antwortet der Venner. «I gspüre’s geng erscht wider so rächt, wenn i nüt meh z’tüe ha.»

Ds gmeinsame großen Erläbnis het beidne ds Härz ufta und d’Zunge glöst. Si hei die, wo vor Ungeduld brönnt hei, daheime ga z’brichte, was gscheh sygi, voruus gla und sy bhuetsam hinder em Fueßvolk und sym Johle här gritte.

Vil, vil hei si mitenandere z’rede. I der Chünschtlerseel het’s wider ufgloderet wi nes Chuzefüür; der Ritter und Diplomat hingäge het, ohni’s z’wüsse, geng di freii Hand wi ne Waagschale la uuf und nider gah.

«Für einisch het’s es jitz ume», seit er, «aber der Brand isch no nid ustrappet. Es muttet wyter, und gäb’s lang geit, müeße mer wider um Fride ryte.»

«Wird scho so sy», git der Niklous zue. «Uf der Huet blybe müeße mer wohl; aber me het’s jitz wider einisch gseh: es isch doch öppis Wunderbars i däm Volk, so ruuch es sy ma: d’Kameradschaft. Da isch ei Not, ei Sähnsucht und — säg mer, was d’witt — ei Gott und Hälfer.

«Wär söll da säje?» het ihm der Ritter etgäge. «Dir weit keini Prieschter, kei Papscht, kei Ornig. In es paar Jahre säjt ech e jede, was ihm gfallt, und meint, sys Gjät sygi ds beschte Gwächs!»

413 «Du masch öppis rächt ha», antwortet der Venner. «So lang, daß d’Wält steit, isch’s eso gange. Der lieb Gott säjt ds Guete, der Tüüfel Uchrut i di glychi Fure. — Prieschter bruuche mer scho; aber nid nume Glehrti. Mir bruuche Chrischte, Manne wi der Brueder Chlous, wo alles dragä hei, für dem Gloube z’läbe. Dä het ekei Tropfen Öl uf ds Houpt übercho und isch doch gsalbet gsi, besser als tuused Prieschter. Das, woruuf es achunnt, isch ds Gwüsse für ds avertrouete Guet. Er het o gstudiert, der Brueder Chlous, nid uf der Hochschuel, aber im Volk und im Ranft, und dert isch ihm ds Wunder worde. — Bsinnsch di no, wi der alt Waberen is erzellt het von ihm?»

Der Ritter het es Lachen i den Ouge. «Ganz rächt», seit er, «aber der Brueder Chlous het der alt Gloube gha.»

«Mynetwäge! Ussenum wohl. Aber i ihm het doch scho der neu gläbt. Zletscht und am Änd chunnt’s uf Gott a, nid uf üs, und Heiland hei mer der glych. Ob Papischt oder Evangelisch, es isch sech deßtwäge nid derwärt, amenen einzigen Eidsgenoß es Haar z’chrümme. Mir müeße da drüber usecho und unbschouet, was linggs und rächts gscheht, dem Volk ds luter Evangelium gä, nid nume mit Rede, üses Läbe mueß ds Wort sy, wo by nen yschlat. — Du gloubsch mer’s villicht nid, aber bi längem chunnt’s de scho zum Vorschyn: Du wehrsch di mit Lyb und Seel für en alte Gloube, i mi für e neue; aber üs beidi trybt der 414 glych heilig Geischt zur Wahrheit. Und wenn mir underwägs enand d’Chöpf verschla, so het is das nid der heilig Geischt agä.»

Daheim het’s Freudeträne gä, wi no nie. D’Frou Kätherli isch dür und dür erschütteret gsi, und es het Zyt bruucht, bis si ihrem Ma het chönne säge, dasmal heig si nümme dra gloubt, daß si ne no umegseji. Fascht erschrocken isch si ob syr Megeri, aber er isch wi zu neuem Läben erwachet gsi. Im stille het si ne jitz i den Ouge bhalte. Mängisch het es se wi nes Wunder dunkt, daß i däm abgmagerete Lyb no es settigs Läben isch. — Wi nes Chleid, wo von ihm wott abfalle!

Es paar Wuche sy still verstriche. Und du het’s wider agfange. Vom Rathuus här isch gfragt worde, ob der Venner chönnti ga Basel ryte. «Warum nid?» het er g’antwortet.

Da isch du d’Frou Kätherli schier i sech zsämegfalle. Er het’s wohl gseh. «Wenn’s halt sy mueß...» seit er zue nere.

Schier hert tönt’s, wo-n-er antwortet: «Üses Gärtli isch nid d’Wält. Es geit jitz um Größers, Kätherli. — Häb di nume fescht am Gloube!»

«Es geit um ds Gröschte. Da darf me sech nid bsinne härz’gä. Alles, alles!»

415 «Gott! — I wett ja scho. — Wenn men o dörfti anäh, daß de öppis derby usechunnt!»

«Uf das dörfe mer nid warte. Üs wird, was mer gloube. Lue, der Brueder Chlous! I ha dr’s scho mängisch gseit. Mit brächenden Ouge het er no der Hader gseh under den Eidsgenosse; aber es chunnt doch, wi-n-er für se gloubt het. Und erscht üse Heiland! Niemer het weniger Erfolg dörfen erläben als är i där Wält, und trotzdäm het er no vom Chrüz abe dem Sünder ds Paradies verheiße. — Blyb nume derby: Wi schwärer der Gloube, descht größer d’Verheißung!»

Der Venner isch gritte, ga Basel, ga Zürich, i Thurgou use, überallhi. Geng het eis ds andere nach sech zoge. Der ganz Herbscht, der ganz Winter düren isch es däwäg gange.

Im Afang het sy Frou no mängisch gfragt: «Cha de o niemer anders? Mueß geng dä chrank Ma reise?» — Aber nah-ti-nah het si sech ergä. Si het ne nümme gha. Und jedesmal, wenn er ume heicho isch, isch er nere zum Gschänk worde, zletscht es Gschänk — zum Pflege. Si het wohl gmerkt: er treit je länger, descht schwärer. Es het gar nid dernah usgseh, wi wenn d’Sach vom neue Gloube zur sichere Rueh chäm. Ds Volk het geng no nid so rächt welle begryffe, uf was es derby achunnt. Grad descht yfriger het sech der Venner Manuel drum gsorget. «I wott nid für nüt gläbt ha!» het er geng wider gseit und isch uf ds Rathuus gange, sobald ne d’Füeß hei möge trage.

416 Am achtezwänzigschten Aprille git er bim Appäll kei Antwort. Dem Herr Chaschper vo Müline fallt es uf ds Härz. «Mueß ga luege!» — Uf sys Chlopfe git niemer Bscheid. Hübscheli stoßt er d’Türen uuf. Da weiß er alles. D’Frou Kätherli chnöiet am Bett vo ihrem Ma, lyt drüber ynen und schluchzet.

Di großen Ouge vo sym Fründ sy zue. Ihres Verwunderen isch gstillet, für geng.

Lang steit der Herr Chaschper wi us Stei ghoue. Du geit er zur Frou Kätherli, hilft nere-n-ufstah und füehrt se zu mene Stuehl.

«Frou Manuel, Dir heit ne-n-üs gschänkt, dem Bärnervolk. — Das söll Euch nid reue! Es git no Ritter, wo ihri Pflicht tüe. Sorget Ech nid! — — — Het er no ne Wunsch ta?»

D’Frou Kätherli schüttlet der Chopf. Ändlech seit si: «Wo-n-er erwachet isch dä Morge, han i grad gseh, daß es änderet. Er het en Ougeblick eso stober i d’Stuben use gluegt und wellen ufha. Du seit er: ‹Löufer! — Löufer!› und fallt zrück. Und du isch es uus gsi.»

Si luegen enand a, d’Frou Manuel und der Ritter. Was het er mit däm welle? — Si verstande’s no nid. Tausend Jahre, heißt’s im Psalm, sind vor dir wie der Tag, der gestern vergangen ist, und wie eine Nachtwache. — Villicht versteit me hütt, na füfhundert Jahre, warum der Reformator Niklous Manuel na Löufer grüeft het, na Gottes-Löufer!

Rudolf von Tavel

Meister und Ritter

Inhalt

VGottes Löufer

V
Gottes Löufer