Autoren

∞

Werke

∞

Neu

∞

Information

∞

Shop

∞

Lesetips

∞

Textquelle

∞

Simon Gfeller

Em Hag no

Üse Drätti

Am 17. Novämber 1851 het der Pfarer Bitzi z’Lützelflüeh (bekannt ungerem Schriftstellername Jeremias Gotthälf) es Hochzyt zsäme gäh: Der Christian Gfeller vom Howaldhüsli u d’Annebarbara Fankhuser vo der Twiri, beides i der Gmeind Trachselwald. Das si miner Eltere gsi. Der Vater het gwoben u isch go taune; d’Mueter ischt e Purejumpfrau gsi. Sibe Johr lang hei si zsäme Bikanntschaft gha u mit Hüraten uf enangere gwartet. Der Vater het nämlig en alti Mueter gha z’erhalte u die isch bruschtwassersüchtig gsi. Was er verdienet het, ischt ihm schier nohen i de Tokterchöschte druffgange. Wo si ändtlig sigi ghürate gsi u heigi d’Hochzytchöschte zahlt gha, het der Vater alben erzellt, sigi 57 Neutaler zsäme cho. Un es heig Lüt gäh, wo ne heigi prophezeiet, es wärd öppe nid lang goh, chönne sie de mit em Bättlerseckli loufe. Dorzue isch es aber doch du nid cho, für das si di junge Lüt z’wärchig u z’huslig gsi. Afangs hei si frili müeße gnue tue u z’Huus sy; aber no paarne Johre het der Vater es Heimetli gchouft, z’hingerischt i der Trachselgmeind hinger. E stotzige Wätter isch es leider gsi, aber emel es eigets Hei, wo si hei Hilbi u Schärme gha. Mänge hätts richtig gruuset, wen er eso hätt sölle rüte, dorne, farne u wäge wi der Vater; är hingäge het d’Fäcke destwäge nid lo hange, un es heig no gradeinisch toll Sache gäh uf däm Härdli. Einischt heig er 8 emel ou wider so-n-es stotzigs Port umegcharschtet gha u Steine sigi vürecho, Surbockler u Chindschöpfler, e ganzi Bsetzi. Du chöm grad der Hüehnnertreger vorby, stell d’Hutten am Wägport ab, lueg uber das steinig Acherli us u säg: «Los, Chrigi, i bi en arme Tüfel; aber we d’mer dis Heimetli wettisch verehre, i soll derfür do di Steinen u Würzen ufläsen u abträge, i wetts mi armi tüüri Seel nid!» Nu, der Vater het destwäge no bi wyt u fern nid der Verleider ubercho, u speter isch der Hüehnnertreger no mängisch froh gsi, wen er i üsem Stal het dörfen ubernachte; i bsinne mi ou no ganz guet a dä Mändel, wäge ren eifalte Sach: Er het’s Brot nie gschlückt, er het gäng der Hals druber ufzoge.

Im Winter isch Drätti hinger em Wäbstuehl ghocket oder i Howald go holze. Der Staad het nämlig dert i der Trachselgmeind inne zwe grüslig Wäld, u do hets im Winter groß Holzschleg ggäh z’mache. Speter het du der Staad dert no en ehemaligi Chüeierweid u Chüejerhütte gchouft, mi het ere ’s Zuguet gseit. Drätti hätt das Zuguet sälber gärn gchouft, wen er schi mit em Gäld besser hätt chönne chehre. Es wä-n-e Schick z’mache gsi, u Drätti hätts gseh; aber was wott me, we me kes Gäld het u z’schühen ischt, öppere für Bürg az’spräche. Affäng, es isch du einewäg nid alls dernäbe ggange; der Vater isch du Staatsbawart worde u het das Zuguet i Lähen ubercho, u d’Hushaltig isch du derthi züglet. Vo denn a hei Drätti u Müeti du ersch rächt Chilbi gha mit em Wärche. Weder es si du afe Ching nohegwachse gsi, u die hei richtig i Strick müeße, schier sobal daß si hei chönne graagge. Zu dene föife wo g’läbt hei (zwöi si jung gstorbe) isch du no e Bueb cho, dä het me Simon touft. We men i üser Gäget eim dä wüescht Namen 9 ahäicht, wott das säge, mi tät jez de nid ungärn d’Wagle näbenumen u i Ruehestand versetze. Un eso isch es ou bi üs cho; i bi der Jüngscht blibe u ha als Näschtputz ’s besser Verding gha, weder miner Gschwischterti. Wo-n-i bi nohegwachse gsi, isch di schwerschti Zyt uberubere gsi. Zwar bsinne mi ou no a Zyte, wo der Vater schääl drygluegt het, we me Brot abghäue het, gäb d’Röschtiblatten isch läär gsi. Un i weiß no guet, wi mer is gfreut hei u d’Füeß fasch nid chönne stillha, we am Sunndizmittag isch Rysbry uf em Tisch gstange. Un i ha ou no nid vergässe, wi-n-i einischt uf em Ofen obe plääret ha — i gseh di Glunggen Ougewasser uf der Ofeblatte no jez! A ’s Schuelhuus-Wienechtbäumli wär i gärn u ha kener Sunndighose gha, u d’Wärchtighose si wüescht verhützt gsi. U ’s sälbmol, wo-n-i a der Aeschbärg-Site ha sölle dicki, schwäri Bärsettemade worbe u nid ha chönne stoh u nüt ha drann mögen abbringe — i bi bloß öppe föifjährig gsi — dennzemol hets ou z’suure ggäh. Aber der Vater isch cho u het gseit: «Jä, Büebli, das geit nid däwäg! Do mueß men angersch i Chnebel byße! Lueg, i mueß o schwitze.» Er het es Hemmli gha, flätschdräcknaß, mi hätts chönnen usdräje. U derno het er mer die gröschte Hüüffe chly verschrissen un i ha früsch druflos müeße. Aber was hätt me welle chlage? Drätti isch gäng sälber vora u het am schwärschten Ort agriffe u gäb er es Ching hätt lo Mangel lyde, hätt er lieber nid gnue g’ässe, u d’Mueter hets glych gha. U drum si mir nen aghanget, viel meh, weder daß rychi Ching mängischt ihrnen Elteren ahange, u keim wär es z’Sinn cho, ne z’widerrede oder nid z’folge, solang mer no si chlyn gsi. Mi het eifach nüt angersch gwüßt u wungersälten isch es derzue cho, daß der Vater eis vo de Chinge 10 het müeße strofe. Drätti isch gägen ihn sälber ou sträng gsi u het sorggha zum Gäld. ’s enzig Räppeli, wo-n-er z’unutz het usgäh, isch für Tubak gsi. Tubäkler ischt er e lydeschaftlige gsi. Es Halbpfung i der Wuche het ne schier nid mögen usegha, u doch het er ne gäng i Chäller a d’Füechti to, daß er ihm nid so ewägg brönn wi Haberstrouh. Chuum ischt er am Morgen i d’Hose gschloffe gsi, het er scho d’Pfyffen ab em Bäichli aheglängt u azündtet. U ’s Letschte, wo-n-er am Abe het wäggleit, ischt widerume d’Pfyffe gsi. U zwüschenihe het er der ganz Tag zoge, daß es ihm fei so d’Backen innetsi gschrisse het. Einisch wird es du d’Mueter emel afe düecht ha, er sötts ou chly mit mingerem chönne; bsungersch wil me si mit em Gäld nid gnue het chönne hizieh. U du het si emel du öppis wenigs brösmet derwäge. Derno het der Vater d’Pfyffe näbenumegleit ufderstell u drei Tag ke Zug me to. Aber do sig du nöje dä Drätti es Bibeli worde! Nüt weder ghässelet u g’rauet heig er der ganz usändig Tag. U süscht ischt er de di freinschti Seel gsi u gäng hälluf bir schwerschten Arbit. Es sig nümme gsi derbi z’sy. No dreine Tage sig d’Mueter go der Tubakfuschter us em Chäller uehe reiche, heig ihm sälber ygmacht un ihm fei so aghah, er soll wider tubaken u zfride sy. Si het du ygseh, daß en jedere Möntsch sis Freudeli ha wott. Aber si hätt du no bal müeße gnue tue u alls Guets verspräche, gäb er wider heig wellen azündte.

Üs Buebe het er de gäng abgwehrt. «Buebe, föht emel nid a rouke; es git gar e wüeschti Gwanhit. Luegit wi-n-i ne Surggli bi!» Aber we mer de albe der ganz Tag im Aeschbärg äne hert hei gwärchet gha, un er de so rächt isch mit is zfride gsi, het er’sch de nümmen 11 ubersch Härz brungen abz’wehre u het de zu minen eltere Brüedere gseit: «Wettit der öppe gärn es Pfyffli rouke?» De hei si ihri Göhneli ou vüregnuschet, u wär ne de het Tubak ggäh u Zündthölzli, u mit der Chutte der Luft abgwehrt u ghulfen azündte, ischt üse Drätti gsi. U gschadet hets wäger nid viel. Mir hei vilicht nie bas gspürt, wi lieb daß mer ihm si, weder denn. Mir hei wohl gwüßt, wi schwär es ihm wird, wider ne Grundsatz z’handle. U derfür isch de wider gwärchet u zur Sach gluegt worde, sig der Vater derby gsi oder nid. Mängisch het er de uf d’Amtsschaffnerei müeße oder zum Förschner oder an e Holzsteigerig. De het me si ersch rächt g’rodet, daß men emel de rächt viel gschaffet heig, wen er hei chöm. Ischt er de so-n-e Tag vo Huus gsi, so het er de amen Ort es Zwöierli Rote mit Zuckerwasser trouhe un öppen es Weggli oder Läbchüechli derzue verdrückt; das isch wäger alls gsi, was er verto het. Numen a der Holzsteigerig het er de an es Mohl müeße u vo däm hei mir Bueben ou allimol öppis profidiert. Vo de Nusse, wo z’letscht si ufgstellt worde, het er is der Räschte gäng heigchromet. D’Wirti het gwüßt, daß er deheime so gluschtig Buebe het u het ihm, was uberbliben ischt, albe sälber i d’Chuttetäsche gschüttet. Süscht hets numen öppen ame ne Wymonetmärit e Chrom gäh. Denn isch Drätti mit Müetin z’Märit. U de hei si im Chrütz z’Sumiswald i der töife Stuben innen es Brotwürschtli ggässe, es Fläschli trouhe un üs Chingen öppen es Läbchuechemühlirad un e Papiersack voll Zwätschge heibrocht. De het me de gmeint, jez dörf me säuft wider i d’Häng spöie u wärche, eso guet wi mes heig!

Z’wärchen isch ’s ganz Johr gsi, huuffeswys. Der gröscht Tel Land isch so stotzig gsi, daß me hätt sölle 12 d’Hüehnner bschloh u d’Chatz amene Hälslig uberus loh, we si het welle go muuse. Numen ums Huus umen ischt e Bitz Äbes gsi, Grasig u Pflanzig. ’s Angere het me nid chönne z’acherfahre, es het alls müeße mit em Charscht umegschlage sy. Vo Roß u Wage het me nüt gwüßt: Heu, Garbe, Mischt, Härdöpfel, Holz, Wedele, churz, alls het me müeßen uf em Räf träge. Min Troscht, was wüsse di Puren uf der Äbeni nide, wo’s meischte mit em Zug u Maschine chöi mache, was hert Wärche heißt. We die numen einischt öppe vierzähe Tag so für-n-es Rüggewehpüürli müeßti go i d’Hose un i d’Tragbänger schlüüffe u d’Sach uf em Puggel umeschleipfe, ’s Muggle vergieng ne de, si lehrti de Gott erchenne.

Bi üs deheimen isch zwüsche de Wärche nie Stillstang gsi; ’s ganz usändig Johr ischt eis am angere ghanget. Im Winter hets im Staatswald e große Holzschlag ggäh z’mache. Das isch Drättis liebschti, schönschti Zyt gsi. Do ischt er allimol wider junge worde. Am erschte Morge het er albe ganz zitteret, gäb er het chönne goh u d’Biel, Chöttine, Scheidwegge, Bisse, Spaare, Guntli u Sagen u was me süscht im Wald no brucht, scho lang vorhär zwäggmacht. ’s het halt derby öppis ggäh z’verdiene u de ischt ihm der Wald ou süscht a ’s Härz gwachse gsi. Im Früehlig u Summer het me chönne Waldwäge mache, schwele, brügge, Greben uftue, Waldpflanzschuelen alege, Grotze setze, haage, Rüti brönne, schwänte, dorne, Wald ruumen u süsch no dis u das. U dertürwillen isch der Vater mit de Johre derzue cho, daß er schi mit em Gäld ordlig het chönne chehre. Aber es isch wäger en jedere Rappe gnue verdienet gsi mit hert Wärche u ke Stumpe ungrächts Guet derby. ’s Gäld, wo der Vater für e Staad Bärn het ygnoh, isch z’allnezyte wohlverwahret 13 ime Chacheli im Trögliungerschlacht inne gsy. Botz Chruselebeeri, dert hätt öpper öppis dervo sölle go arüehre! Nid emol Müeti, wo süscht uber alls dörfe het, hätt der Muet gha, dervo öppis go usztuusche, wen es het Münz nötig gha. U we der Vater Staatsgäld zellt het, Sakerlimänt! wi hei mir Bueben alben andächtig zuegluegt un is still gha! Kene hätt z’noch zuehe dörfe. Do ischt en jedere Rappe ufgschribe worde. Derfür hei-n-ihm siner Vorgsetzten aber ou es Zuetroue gschäicht, wi mes hürmehi sälte meh fingt.

Alli Johr einischt isch der Oberförschner cho Waldinspäktion mache, Holz azeichne für e Winterschlag u luege, wi’s mit den Arbeite stang. Das ischt em Vater si Exametag gsi, un e höhen Ehretag isch es allimol worde. Do het de d’Mueter müeße der Fleischhafen ubertue u ’s zartischte Gräukten us der Asni ahe loh oder im Spycher us emene Chornchaschte vüreloche u gäng het si öppe no e gueti Magewurscht oder es Laffli oder Hammli im Hingerhuet gha. U der Wirt het chönne sorgha, daß er der Vater de nid öppe het agschmiert mit em Wy, süscht isch es de us gsi mit Petere go Bärn für sir Läbelang. Gspart isch der sälb Tag nüt worde. Het der Oberförschner ggässe gha, so het di ganzi Jungmannschaft vor ihm müeße go defiliere. Eis nom angere vo üs Chlynnere het müeße go d’Charte vüregäh, wi-n-es gang mit em Lehren u Folge. Ischt alls im Sänkel gsi, so het men es Halbfränkli ubercho un e guete Zuespruch. U dä ischt uf g’äferete Bode gfalle; mir hei heillos Respäkt gha vor däm fründtligen, ehrwürdige Heer i sine chrydewyße Hoore. U guet het is to, z’gseh, wi viel daß er uf üsem Vater het, wi hätti de mir der Vater nid sölle schetze! So isch das ggange, bis dä alt Heer isch 14 blinge worde u het müeße sis Amt abgäh. Vorhär het er aber no einisch siner alte Bawarte zsämebschickt, mit nen es Mohl gha u emen jedere sis Bild gschäicht. U wo si vonangere müeße hei, isch wäger allne zsäme ’s Ougewasser cho. Ou mit de Nachfolgere isch der Vater gäng guet uscho. Er isch halt a sim Wald ghanget, het es n-jedersch Bödeli u Grebli gchennt u ere Tanne scho vo wytem agseh, gäb si zytig isch zum Ummache oder gäb si no Wachs het.

Wi zsämehäbig der Vater isch gsi, für üs Ching öppis lo z’lehre het ne ’s Gäld nüt g’roue. I der Schuel si mer guet vorwärts cho. Drum het er z’ersch mi Brueder u nachhäre mi i d’s Seminar gschickt. Es isch zwar en ordligen Abstuch gsi zwüschen üser Primarschuel im Täli hinge, wo mängisch 70—80 si gsi, un em Seminar. Aber es ischt emel ggange u mir si guet dürecho. Mir isch z’statte cho, daß i viel ha g’läse gha. Der Läsgeischt ischt ou es Erbtel gsi vo mim Vater. Wen är es schöns Buech het i d’Hang ubercho, het er di ganz Wält drab chönne vergässe. Drum isch me de nie i d’Ferie ggange, ohni ihm öppis z’läse mitzbringe. U we me de hei cho ischt, hei si deheimen ou öppis Früsches ghört brichte u in e angeri Wält ihe gseh. Drum hei si die deheime allimol so hert uf d’Ferie gfreut wi mir sälber. U wi wohl het es em Vater to, we so-n-e angehende Schumeischter einisch für ihn ungere Räfdechel u i d’Tragbänger gschloffen ischt! We albe mi eltere Brueder wider het müeßen yrücke, het d’Mueter briegget, u wen i wider furt müeße ha, het Drätti Ougewasser ubercho.

Öppis, wo der Vater ou guet het möge, isch d’Musig gsi. Är sälber het i junge Johre gärn u guet d’Zithere gschlage u vo de Buebe het en jedere es Instrumänt oder 15 zwöi gspielt. Ame Sunndi isch men uf ene Hoger use ghocket unger ne schattige Boum, u de isch gyget u ghandharpfet worde gar wüetig! Mängisch, we Meitschi si derby gsi, het men ou öppen eis usggürtet u tanzet. Anger Sunndigen isch ’s Hurnußen u ’s Schwingen a d’Reie cho oder mi het ’s Vogelbüchsli vüregschrissen u isch go schlychjegere. (Dert düre si d’Ämmethaler nid di Frömmschte!) Am Mändi druf het me de wieder chönne ’s Räf a Rügge häiche. Der Vater sälber isch vora, solang er het möge. Es het ihm ke Rueuh gloh, bis sini Ching alli si gstellt u versorget gsi, daß si ihres Mues u Brot hei sälber chönne verdiene, un er het’s gottlob mögen erläbe.

I ihrnen alte Tage si Drätti u Müeti zum eltischte Suhn uf enes großes Purewäse züglet u hei dert e friedligen Obe verläbt. Der Zuefall het welle, daß me vo dert us schön a das stotzige Heimetli het uberegseh, wo der Vater druffe der Afang gmacht het. Es isch scho lang i frönde Hänge gsi. Ganzi Viertelstunge het der Vater mängisch zum offete Pfäischter usgluegt, wi die heißi Sunne die stotzige Pörter usdeeri. U mängs ischt ihm de dür d’Gidanke zoge. «O, di Sunne! O, di Sunne!» het er albe gseit u nid gnue chönne luege, wi si e guldige Glanz uber d’Wält gstreut het. U fasch no schöner isch der Glanz gsi i sine fründtligen Ouge. Dä alt Ma isch mit ihm sälber u mit der ganze Wält vo Härze z’friede gsi u mängisch fascht i ne Verklärung ihe gwachse. Wo d’Mueter chrank worden ischt, het er sche tröschtet, ke Pfarer hätt besser chönne. Die gueti Mueter het si no Bidänke gmacht wägen ihrne Sünde. Aber dormit isch schi bim Vater nid wohl acho. «Was, hei mir nid to, was is isch mügli gsi? U heißt es i der Bible 16 nid, em gröschte Sünder chönn vergäh wärde? Worum sött de üs nid chönne vergäh wärde, wo mir is doch hei gflisse rächt ztue, so guet mersch verstange hei. Do hör mer uf mit seligem, das het ke Sinn.» U d’Mueter het si lo brichte u si a däm felsefeste Vertroue gäng wider ufgrichtet. Sälbmol isch sche no mängs ärmersch Manndli oder Froueli cho bsueche u cho danke. U bi der Glägeheit ischt uscho, was mir Ching nie hei gwüßt gha: daß Drätti u Müeti ou no i der Zyt, wo’s Gäld bi ihne grüüsli rar isch gsi, doch no-n-es Zähe- oder Zwänzgfränkli hei gha, we eme Schuldepüürli ’s Hüsli verbrunnen ischt, oder wen er im Stal unerchannt het Unglück gha. Am Oben ischt er de zu Müetin näbes Bett ghocket, het uswändig es schöns Bät bätet u öppe no gseit: «Jez wei mer all Chümmer lo fahre! Hei mir nid es schöns Läbe gha? Isch es is nid ggange, besser weder daß mersch verdienet hei? Jez si üsi Ching versorget, um was wetti mir is jez no gha?»

U wo Müeti ischt etschlofe gsi u mer’sch hei vergrabt gha, het er gseit: «So, es rückt!» I der Zyt druf het er no chehrum siner Ching alli bsuecht u het si lo wohltue mit Dorfe. Aber gäb er furt ischt, het er de allimol der Gäldseckel vüregnoh u emen jedere Großching e Zwefränkler gäh. U het me de abgwehrt: «Nid nid, Drätti, loh das sy, du muesch nid welle zahle, was me der no cha tue», so het er de glächlet u fei so gstrahlet: «Löht mi nume mache. Bhüetis, i chas jez gar sauft mache mit em Gäld», u het de glückligi Stung gha.

Derzwüsche het er gäng no gwärchet, was ihm sauft ischt mügli gsi z’verbringe, er het chürzeri Zyti gha däwäg. Am letschte Tag, wo-n-er gläbt het, ischt er no go Chries schneite, u derno het er no uf em Ofetritt sis 17 Pfyffli groukt. Wo-n-er zum Tisch welle het, hets nen uberschlage, un es par Minute nachhär het me ne gstorbnen ufs Bett gleit. — — —

Das ischt üse Drätti gsi, un i tuuscheti ne wäger a ke angere.