Dar gung denn Mennigeen na't Westen rin
Un rut na't Osten, seeg den Trog un Bom
Un Dær un Finstern, beidersits datsülwe,
Un muß eerst fragen na de Strat na Bredstȩd:
Mit twee Gesichter lach de Apeldær.
Un dochen gung't ni, trotz de hellen Finstern
Un apen Dærn un all de Weerth sin Slauheit.
Dar kemn wul Vageln in de beiden Böm,
De roden Beern to ȩten ehr se reifen,
Un Handwarksburschen um en letzten Drunk,
Doch brocht't keen Geld, un wat na Bredstȩd fahr
Inn staatschen Wagen, keek blot inne Finstern
Un fahr værbi.
                          Do koff en lütten Angler,
En leifi Mann, de wul de Gegend kenn,
Vær weni Geld dat Hus un trock heræwer.
To keemn de Dærn, de Infahrt war vermurt,
En Warkstȩd bu't – de Mann de weer en Wȩwer –
Doch heet dat Hus noch jümmer Apeldærn,
Wul vun de Böm, inn Harst mit rode Beern,
Un de værbi wank, keek noch inne Finstern.
Dar seten jümmer, welker Tid man keem,
Ob morgens fröh in Summer, rop na Bredstȩd,
Wenn kum inn Ort de eersten Schösteens rokt, 73
Ub noch de Hadbar ibne Grashæf wadt,
Ob abends, wenn man ruter il torügg
Den Weg langs dær de Heid un na de Koog,
Un op dat Dreeck hier, int letzte Hus,
De blanke Sünn noch oppe Ruten spȩl –
En Reeg vun smucke Kinner, still un flitig,
All æwereens, as Parlen an en Snor,
Vun Grot to Lütt mit blanke Flassenhaar,
Glatt anne Sit – 't weern luter lüttje Mädens –
Vun Lütt to Grot mit ökern anne Arbeit,
Bi't Haspeln, Winn' – all an de Wȩwerie.
De Ole weer en echten Angeliter:
Slau as en Voß un fliti as en Mus,
As en Katteker bit Geschäft un Arbeit.
Man hör em jümmer, wenn man dar passeer,
As weer't en Uhrwark, gung de Wȩwerbom
De ganze lange Wȩk sin Duppelslag.
Man seeg em nie, as Sünndags oppen Fotstig,
Bald hier bald darhin na en Marschhof to,
Inn Drüppeldraff, en Bulten Linn inn Arm.
Dar keem keen junge Brut op Milen rum,
So weer he Sünndags dar un wis sin Drell
In fine Proben un de niesten Munstern
In Damastwȩwerie to Dischgedecken.
So blöh dat lütt Geschäft denn op den Dreeck,
Un de am meisten blöhn dat weern de Kinner.
Nich jüs so roth as Quittschen an ȩr Böm,
– Dat weer en blasse Raaß mit fine Hut –
Mehr as de Pischonappeln, vun de witten,
Dat Roth sitt binn un schint man dær dat Sluv –
Eentali doch, as Druben an en Stengel,
Nicht ut to kenn, as de se öfter süht
Un markt, dat dar de blauen Ogen deper,
Un dichter an de Dünsen hier dat Haar,
Un bi en anner blasser wul dat Kinn:
Vun Gröten nich to seggn, de weer verscheden. 74

    Doch hör man oft toeerst de Lüd in Bredstȩd:
Is dat de Öllste? Dat is doch Anneten?
Büst du Marie? Nich wahr, du büst de Jüngst?
Un oft en Smustern wis', dat man sik irr.

    Doch dur't ni lang, so blöh de Een herut,
As brok en Ros op an en Busch vull Knuppens.
Maria heet se. Wer »Maria« sä,
De dach an ȩr un dach an wat Besunners.
Se harr ȩr Art to laten un to don,
Er Gang un Sprak – dat weer as ganz ȩr egen.
Wenn se to Markt gung, Fridags, intokopen,
So stunn keen Ol so grisgram mit sin Botter,
Dat he ni andau, wenn Maria koff,
Un menni jünger Og – wenn se sik buck
Na Krut un Kram – keek na den witten Hals
Un op de blanken Flechten um den Nacken.

    Dar seet des Markdags bi de Karkhofsmur
En Mann mit Püttjerwaar, mit Pütt un Schütteln
Rund um sik – he weer lahm an beide Been,
Doch mit en mächti Stimm un starke Arms,
Oft wüthig, wenn't ni gung as he dat wull,
Wenn Een wat um leep, wenn he mit sin Krück
En Dings entweistött, gar mal sülbn dermank full –
So dat he um sik hau un flök un swor,
Sik lud verwünsch: de Dunner much em drapen!
De Eer sik opdon vær sin lahmen Knaken!
Sogar de Scholjungs hörn dat mit Entsetzen.

    Wenn de Maria kam seeg æwert Markt –
Korf æwern Arm, de brede Strohhot op,
De Kopp wat nül, as wull se sik verdecken
Vær all ȩr Schönheit – rich de Mann sik op
Un wink ȩr al vun Feerns mit de Krücken.
Denn dau de Wuth em weg, as vær de Sünn
Dat Is inn Winter an en fraren Rut. 75
Mariken, snack he, lütt Mariken Wȩwers,
Du bringst dat Glück. min Mika, vær den Handel!
Gif du mi hüt dat Handgeld! Kumm, min Kind,
Un sök di ut! Segg an, wat kannst du bruken?
En Sett? en lüttje Pann? – Nimm vun de darßen
Mit gȩl Glasur! Giff her, min lüttje Stummel,
Ob't ok en heemli Rȩt hett, wüllt mal to sehn!
Un zierli sett he't op sin grote Hand
Un klopp dat mit de Knækeln vun de anner,
As koff Marie dat to en Klingerklock,
Nich vær den Heerd, un seeg ȩr glücklich an,
Wenn't schall, as een vun Lüsings nie Klarnetten. –

    Ja, wat is Schönheit vær en Wunnerding!
Doch ob en Glück? Ja, dat is noch wat anners!

    Dat weer en Harst enmal Michelimarkt,
– Roth weern de Quittschen an den Appeldorn
Bi Wȩwers buten op den Dreecksplatz,
Roth ok de Backen vun de smucken Kinner,
De binn ut Finster sehn – vundag' besunners.
Se töben blot op Vatter un Marie,
Um mit to wannern na dat Markt herop,
Wo Allens hinil wat værbi passeer
To Fot, to Pȩr, to Wagen – junk un old,
Un wo de lustige Larm vun, as en Athem,
Mit jeden Windtog lisen op un dal,
Lebenni hȩr trock bet ant Kinnerhart.

    Doch jümmer harr noch Vatter wat to krigen,
Un wenn he los wull, heel der noch en Wagen,
Keem noch Besök: Besteller un Betaler.
Geschäft geit vær. Dar gev't noch wat to snacken
Un wisen, jede Burfru mak he lüstern
Na Damast-Dischgedecken, Drell un Linnen.
He kenn op jeden Burhof rum de Munstern
Un wuß de Ȩlen Linntüg inne Kuffern,
Un weer man eerst Ȩen nieschirig un niedsch,
So wuß he to vertelln vun de ȩr Betten,
Un de ȩr Hemdn un Hanndök un Linnwulln, 76
Bi de na Schock-, bi de na Dutzendwis.
Un richti funn sik, de he so belehr,
Dat ȩr en Dischdȩk op den Sophadisch,
As Nawersch harr, en ungeblekte Flißen,
Sit Jahren fȩhl, un beste Mann muß kopen.

    Doch mit de Mannslüd harr he ok to don.
To Sȩltüg wis' he'n nie Art vun Gurten
Vun utlandsch Garn, dat wȩder rött noch reet,
Pȩrdȩken harr he na de engelsch Mod,
Un vær den Wagen Dȩken as ut Pelzwark.
Dat wis' he vær – nich as en Handelsmann,
Mehr as en Fründ, de anner Frünn belehr,
Wa nu dat Beste, wat he kopen kunn.
Sin Art weer ohne Demoth, ohne Hochmoth.
Un würkli wuß de Mann Bescheed vun allens.
Dat weer as harr he hundert Ogen hatt
Un ut sin Warkstȩd kȩken dær de Mur:
Vun Sateltüg un Fottüg, vun dat Ledder,
Vun Garben un vun Farben un vun Malen –
As harr he't all bedrȩben na enanner.
So hör denn Mennigeen un koff sik fast,
De kam weer blot vær't Frunsvolk to betalen,
Un war en Kundn, de geern un öfter keem.

    De Kinner dur't vun dag' man gar to lang,
Dat brenn se inne Föt, to Markt to gan,
De Boden un de Herligkeit to sehn,
Un Zuckerwark un Wunnerdingn to kopen.
Jüs as se endlig in ȩr nien Kleder
Mit warme Umslagdöker, blanke Schoh,
As oppen Sprunk torecht stunn, blot noch Vatter
Sik Geld ut't Schapp neem, un in Tasch den Slætel:
Bög noch den Weg vun Brȩklum rop en Wagen
Inn rasche Fahrt – Maria kenn em glik –
Man muß noch töben – dat weer Herr van Haarlem
Vun Süderwisch: he seeg vellicht noch vær.
Un richti, mit Geprassel keem de Swarten
– Für flog se um de Hoof – de Steenbrügg rop, 77
Un breet vær Dær dar heel inn Wiener Wagen
De junge Marschbur mit sin stolte Fru
Ganz innen Staat, mit Dȩken um un Döker.
Se seeg nich grade jung ut, un wat bleek,
Doch værnȩhm ünner echte Sammt un Siden,
Mit Spitzen umme Hann, un smalle Fingern,
De se Maria rut heel mit en Munster,
Wo se vun wünsch – se wull nich uten Wagen –
Dat war wat lat – se mussen doch to Markt. –

    Dat mutt en Marschfru, dat hört mal darto:
To Kark – to Markt. Man mutt uns Herrgott wisen,
Dat man noch dar is, un an sins Geliken,
Dat man't noch maken kann. Ob't denn en Freud,
En Lust, en Last – dar kann man sik na fragen
As en Soldat, de utgeit to Parad.
Man hollt sin Reeg – ok wenn se't Een nich günnt,
– Hier jüs so gut, as in de grote Welt –
Wo Neid un Bosheit Een de Luft vergift. –

    De Fru van Harrlem war ȩr Platz ni licht:
Fremd weer ȩr Mann al, fremder noch de Fru.
Harr nich all Süderwisch – de schönste Marschhof –
En Harring hört, weer nich de Ole kam
Mit Sündengeld, verdeent, wul weet wosück,
An Minschenhandel mægli un wat Slimmers?.
Kunn nich en Mummsens Dochder warm dar sitten,
Wo nu dit bleke hollandsch Kees'gesicht
Ut Groning, Vließen oder sunst wohȩr
– Mamsell vellicht mal in en Waffelbod –
In Sammt un Sid erstickt un Brüßler Spitzen?
De sprickt keen rechtes Dütsch mal, sprickt keen Freesch,
Vær Hochmoth blüfft ȩr't innen Hals bestȩken,
Se gurgelt as en Kunschen æwer de Bost . . . !

    Mak ȩr dat trurig, mak ȩrn Mann dat trotzig:
Kum dat he't mark, so war de Gall em hitt,
Denn steeg de Kamm em, un he brasch dermank,
Smeet rum mit Geld, koff wo en Mummsen bo, 78
Pett hin, as söch he Annerlüd ȩr Likdorn,
Un seet inn Krog, as op sin egen Stöhl.

    De Fru hett't surer, de mutt sik gedülden,
Utprahlen kann se't höchstens in ȩr Optog.
Un oftmals mak se't lewer as de Sneck,
Wenn plumpe Föt un grawe Hann heranrückt:
Trock in de Hörn un krop int sȩkre Hus,
Wenn nich de Mann sin Welt dar buten weer.

    Wer seeg't Fru Haarlem an in Sammt un Siden,
Wo ȩr dat fȩhl? Wa innerlich verschüchtert,
Wenn se den Kopp so hoch heel ünner Lüden?
Keen Kinner! un keen Fründschop! Un de Lev?
Ja, wat is Lev, wo Kind un Fründschop mangelt?

    Hüt fohr se fast in Angsten rop to Markt,
Doch muß se mit, Jehann de wull dat hebbn.
He harr sik argert æwer 'n häßli Wort
Vun »hollandsch Puter« un vun »freesche Ossen,
De oppe Fettweid grasen hier in Holsteen.
De warn ok mal so heemli, as se kam weern,
To See verswinn, un blot den Dunst hier laten!«
Se seeg sik rein in Sorgen um na Hölp,
So föhl se sik verlaten un vereensamt,
Se fohr as fahr se medden in den Krieg,
As mank en Volk vun Wilden un vun Fienden.
»He war der mank hau'n, harr Jehann ȩr seggt,
As he as Jung al dan mank dumme Junges,
Wenn wedder'n Lapps sin Snawel apen dȩ!«

    Nu seeg se hier de Kinner so vergnögt,
De Mann so sȩker un Marie so fründlich,
Glik bi de Hand, behȩgli un behölpli,
Dat ȩr dit weer as Sünnschin innen Nȩwel.
Er trock wat na de smucke Wȩwersdochter,
Vellicht dat sülwe Schicksal, wat se drop:
Fremd weer de ok, vereensamt, moderlos,
Un vull vun Heimweh na dat gröne Angeln,
As se na Holland un ȩr Modersprak.
So keem se wul mal öfter, as jüs nödig, 79
Un hüt – as gev de Jugend un de Schönheit
En Schutz, de Trotz op Kraft und Macht ni hebbt, –
Bȩ se Marieken, dar se fertig weer,
Mit in to stigen – Vatter keem wul na,
Un broch de Lütten mit to en Bekannten!
Un half in Kinnerlust un Æwermoth –
Ahn recht Verlöf un ahne recht Bedenken,
Vun Vatter blot en Nücken un Verwunnern, –
Half in Gewȩtensangst un dunkle Sorg
Seet al Maria in den staatschen Wagen,
Fru Haarlem anne Sit, un gungn de Swarten,
As goll't en Wettfahrt, mit dat lichte Fohrwark
Den korten Weg, de Strat na Bredstȩd rop.

    Ja, Schönheit is en Macht! Wa Vȩle gröten,
De se nie sehn harr un de ȩr nich kenn.
As flog en Sünnschin æwer sin Gesicht,
Keek mennig Een sik um un in den Wagen,
De ȩben utwikt weer, noch half verdreetli,
Dat Wort noch um den Mund, dat luden schullt harr:
Landjunkers! un dat war nu: Ei wa smuck!
Un op de Pȩr un op den blanken Wagen,
De staatsche Burfru un de stolte Mann
Full dar en Afglanz mit vun Wulgefallen.

    De lahme Püttjer an de Karkhofsmur
– He harr sik flücht un seet der baben op,
De Port as Schutz, de Krücken inne Hand,
Dat Drängn weer dar gefährli bi sin Schütteln –
Reep lud hindal: Süh, dat is noch en Fohrwark!
Gunn Morgen, min Marieken, lüttje Stummel!
De Herr vun Haarlem weet wul wat he fahrt! 80
Stigt hier man af, min Kind, min smuck Madam!
Dar is ni dær to kam, dat ward beswȩrlich.
Gat hier man inne Port, hier is dat ruhi! –
So wis' he. Un de Beiden stegen ut,
As op Befȩhl – de Sak weer to vernünfti,
De Wagen muß sik finn, dar keem wul Bahn –
Un æwern stillen Karkhof gungn de Beiden.
Dar is dat ruhig, sä he bi sik sülbn
Un seeg se na: Jawul, dat is dat ruhig!

    Jan vunne Trepp wahn an de anner Sit,
Dar wulln se töben buten't Marktgenwöhl,
Bet Haarlem sik dar infunn un de Wȩwer,
De Beide oft ȩr Standquarteer der harrn.
So wunnerlich he weer, verdreiht un plitsch,
He harr en Toch vær Lüd; wer eenmal keem,
De keem ok wedder, as Jehann dat nöm:
De kreeg sin Stig na em, denn he harr jümmer
Wat vær, – to wisen oder to berȩden:
Wenn't unnütz weer, weer't um so mehr pläseerlich.
Ja jüs wat unnütz mak em recht Vergnögen.
En grot Erfindung – ja, dat gev he to,
En Dampmaschin, Perpetuum un so wat –
De war ok fertig, hæp he, mit de Tid –
Doch sunsten, all dat Rechte weer en Spillwark.
Dat weer bi em en Ark vun Religion.
Son Saken nöm he heilig, de nix nützen,
Un Alldagswark, womit man Brod verdeen.

    So harr he't Jahr værhȩr den ganzen Summer
Geschäftig klütert, Keener wuß woran,
Harr klattert op sin Bæn un heemli hamert –
Slætel in Tasch – bet endli Wihnachtabend
He Lüsings un de ganze Nawerschop
Heran hal, Lichter brenn der op den Bæn:
Dar seet Jehann un spȩl mit stiwe Fingern
»Lob Gott und Preis« – He harr en lüttje Orgel
Int Hahnholt bu't – dat meen he weer en »Werk«.

    De Wȩwer weer dat ganze Gegenspill,
Vun Kopp to Tön en echten Angeliter. 81
Lȩv Jan in Drom un Lüsings Junges mit em,
As wul de Art is hier int Freesenland,
– Wo sünd sunst all de Märken un Geschichten
Un Leder hȩrkam, de wi uns vertellt,
De Rȩkenmeisters, de noch hin un wedder
Des Dags den Spaden, Nachts den Griffel föhrt,
De Billersnitzer, de der nich mehr sünd,
De jeden Stohl un Disch un Schapp un Bettstȩd
In Andacht smückt hebbt? – »Lȩben is en Drom«!

    Nȩ, waken, sä de Angeliter, wirken!
All, wat ni richti nützt, is Narrentand!
En Schapp ut Snitzwark oder führen Brȩd
Is eenerlei, doch vull vun Drell un Linnen,
Sik warm to holn un rennli – is de Sak.
Wa Vȩle sünd ni, de der freert un hungert,
Un is doch nog vær Alle hier op Eern,
Wenn't blot benutzt ward – dat is christli Wark,
Un Meentwark, wo de Marschlüd vȩl vun snacken
Un nie vun dȩn. He harr der wat vun dan!
Warkmeister weer he wȩsen in en Warkhus,
Un Religion – as em sin Fru verstorben, –
Harr dar de Kinner lehrt ut Stroh to flechten,
Ut Bork to pappen, Höd un Körf to maken
Ut Spön un Muscheln, Schob ut ole Lappen.
Dat harr he allens lehrt. – Doch harr't ni gan –
De Olen weern verdorben un verlaten,
Un in de Kinner leeg dat as en Krankheit.
Nu sorg he vær sik süllst un vær sin Kinner,
Verdeen un raff tosam vun alle Kanten,
Un war mal, as man sä, sobald he kunn,
Utwannern, wo de Welt noch apen stunn
Vær frische Kraft un jede nützli Wark.

    Dat wuß Marieken! un dat weer ȩr schreckli!
Un as de Twee un æwern Karkhof gungn,
Rut ut dat lustige Marktgewöhl dar buten,
Mank Likensteen un ünner kahle Böm,
Do föhl se – as de Jugend dat so hebbn kann 82
Merrn mank de Lust – op eenmal sik so trurig,
So eensam, ja so fürchterlich verlaten,
Dat se Fru Haarlem anfat, un de Thran
Ȩr in de groten blauen Ogen stunn.

    Min Kind! sa de, wat fȩhlt di? wȩs' tofrȩden!
Si ruhig! Un as Mika sä, se wuß ni,
Se weer blot trurig, wisch se ȩr de Backen,
Un sä, dat weer en Hartenskramp, dat kenn se!
Dat gung væræwer, harr nix to bedüden!
Un tröst ȩr so un stärk sik süllsten mit,
– As't bi den rechten Trost je jümmer is –
Dat't rasch væræwergung, as Sünnschin-Rȩgen,
De Himmel lacht noch blauer achterhȩr.

    So war't ok hüt en Markdag as en Fest,
Denn jüs ut Angst un Wehmoth waßt de Freud.
Dat gev en Opstand fast int Treppenhus,
Wo Jan – de al den Baß spȩl in Gedanken
Sin letzte Spillwark wis – as dar Marieken
Un Fru vun Haarlem keem un bald de Annern.
Denn trock man in en Swarm dat Markt entlank,
Man wanner langs de Strat un dær de Boden.
Mau koff sik Klenigkeiten un vernasch se,
Verschenk se, denn man drop so vȩle Frünn
De't ok so maken, un en lusti Tropp
Harr sik tohopfunn, as man na Gewohnheit
Ok inbög inne Krog to Danz un Win.
Haarlem spandeer – weer dat ut Æwermoth?
Haarlem de danz – plegg sunsten nich to danzen,
Haarlem de snack un lach – weer sunst so still,
Ja streng un eernsthaft warn. Un ut de Sorg,
Womit de Fru vær Strit un Larm ann Morgen
Weer rinner kam, keem se eerst later Nacht
In luter Freud, Maria oppen Wagen,
Na'n Dreecksplatz, Maria aftosetten,
Un fahrn den Weg dal na den Heisterkrog. 83